qaide – yosun bir milletning maddiy we meniwi turmushida üzlüksiz dawamliship këliwatqan, Shu milletning turmush endizisi, Dunya qarishi, Qimmet qarishi, Diniy ëtiqadi, Medeniyet – seniti, Siyasiy, Iqtisadiy we ijtimaiy tereqqiyati teripidin belgilen'gen, Shu millet ezaliri birdek ëtirap qilghan, Bir pütün milliy medeniyetning ayrilmas qismigha aylan'ghan heriket – yosunlirining omumiy yighindisi. uyghurlarmu özige xas milliy örp – adet we mol qaide – yosun medeniyitige ige.

    undaqta uyghurlarning qandaq qaide – yosunliri bar?

    uyghurlarning qoshnidarchiliq we mëhmandarchiliq yosunliri, Soda yosunliri, Kiyinish yosunliri, Aile yosunliri, Kishilik munasiwet we pezilet yosunliri, Jemet yosunliri, Ozuqlinish yosunliri, Salamlishish yosunliri, Toy – tökün we nezir – chiragh yosunliri, Hörmet yosunliri, Alaqilishish yosunliri qatarliq qaide – yosunliri bar bolup, Bu qaide – yosunlar özige xas milliy alahidiliki bilen medeniyitimizni julalandurmaqta.

    uzaq tarixiy tereqqiyat jeryanida bir qisim qaide – yosunlirimiz üzülüp qalmay, Ewladmuewlad dawamliship dewrimizgiche yëtip keldi. qaide – yosun bir milletning mewjutluq shekli, Milliy alahidilikining namayandisi we medeniylik derijisini ölcheydighan ölchem. chünki u milletning tarixiy musapiside tedrijiy shekillinip, Bëyip we mukemmelliship, Shu millet hayatining ayrilmas qismigha aylinip ketken. medeniyitimizge nezer salsaq, Tarixtin buyan emel qilip kelgen qaide – yosunlirimiz medeniyitimizning muhim terkibiy qismi ikenlikini bayqaymiz.

    ziddiyet – toqunushlar qaide – yosun arqiliq hel qilinidu, Kishiler arisida qaide – yosun'gha boy sunush turmushning muhim sherti dep qaralghachqa, Herqandaq ishning qaididin chetnep këtishige yol qoyulmaydu. shunga ejdadlar ‹‹elge kirseng ëlingche, Sugha kirseng bëlingche›› dep, Her qandaq yerge barghanda shu yerning qaide – yosunlirigha boy sunushni tekitlep kelgen. ata – anilar perzentler tughulghandin tartipla, Qiz bolsa qizlargha xas, Oghul bolsa oghullargha xas qaide – yosun ögitidu.insaniyet jemiyiti nahayiti mukemmel, Köp qatlamliq, Renggareng qaide – yosunlar üstige qurulghan. shunga qaide – yosun'gha emel qilish ijtimaiy turmushta bolsun, Kishilik munasiwet yaki döletler ara munasiwette bolsun muhim ehmiyetke ige. undaqta hazir kishilerning qaide – yosunlargha ehmiyet bërishi qandaq boluwatidu? ulargha qandaq qaide – yosun terbiyesi bërish kërek?

    tereqqiy qilish, Medeniylishish, Zamaniwilishish insaniyet jemiyitining muqerrer yüzlinishi. jemiyet tereqqiy qilip, Kishiler medeniyleshkensëri qaide – yosunlar shuninggha munasip halda tëximu bëyip, Kishilik turmushning muhim omurtqisigha aylinishi kërek idi. wahalenki, Bügünki künde bezi qaide – yosunlirimiz susliship, Öz hayatiy küchini yoqatmaqta. bu, Emeliyette milliy rohning suslishiwatqanliqining belgisi. iqtisad we jemiyet uchqandek tereqqiy qiliwatqan bolsimu, Nurghun qaide – yosunlirimiz öz rolini jari qildurup, Kishilerge edep – exlaq ögitidu we medeniy bolushqa yëtekleydu.

    ulugh edib yüsüp xas hajip qaide – yosun heqqide toxtilip mundaq dëgen: ‹‹xizmetke yarap yol achay dëgen kishi ishni kichikidin bashlishi, Kirish – chiqish, Olturush – qopush bolsun, Qaide – yosunlarni puxta igilep, Herikitini tüzitishi lazim››. bu bayandin ewladlargha kichikidin bashlap qaide – yosun terbiyesi bërishning zörürlükini körüwalghili bolidu. buning üchün aile terbiyesige ehmiyet bërish tolimu zörür. chünki aile bir millet qaide – yosunlirining buliqi hësablinidu. ulugh alim darwin ömrining axirida yazghan ‹‹pushayman xatirisi››de: ‹‹men bir ömür izdinip insaniyetke nurghun keshpiyatlarni yaritip bergen bolsammu, Biraq yer sharigha alte exmaqni qaldurup ketkenlikimdin tolimu ökünimen›› dep yazghan. darwin nëme uchun bu‹‹pushayman xatirisi ››ni yazdi? chünki u bir ömür öz kespi we ijadiyiti bilen bolup këtip, Aile terbiyesige sel qarighan. netijide alte balisi yaramsiz bolup yëtilgen. azade öy, Yëterlik maddiy sharait hergizmu bir bala uchun ösüp yëtilishning toluq shert – sharaiti hësablanmaydu. eng muhimi wujudimizda aile maaripi üchün zadi qanchilik ‹‹xëmirturuch ››ning bar – yoqluq mesilisi. yaxshi aile terbiyesi balilarning kelgüside yaramliq adem bolup chiqishida muhim rol oynaydu. matëriyallargha asaslan'ghanda, 150 ösmür jinayetchini tekshürüsh arqiliq ularning %40 ining nachar aile muhitida chong bolghanliqi bayqalghan. shunga balilargha kichikidin bashlap yaxshi bolghan aile terbiyesi bërish kërek.

    eneniwi paaliyetlerning rolidin paydilinish arqiliq qaide – yosun terbiyesi bërish kërek. qaide – yosunlirimizda tarixta ötken ulugh töhpikarlarning qebrisini yoqlaydighan eneniwi paaliyet bar. bu, Kishilerge ümid, Ishench we jasaret ata qilip, Ularning qelbini ejdadlirimizning ësil xisletliri bilen sughirishta muhim rol oynaytti. hazir nurghun kishiler tarixta xelq üchün jan tesedduq qilghan qehrimanlirimizni, Ilim babida alemshumul netijilerni yaratqan alimlirimizni anche bilmeydu. eger ewladlar ejdadlirigha qelb töridin orun berse, Qelbide ularning rohini jari qildurush istiki oyghansa, Wujudi hayatiy küchke tolidu. dëmek ashundaq paaliyetler öz nöwitide dölet we xelq üchün jan tesedduq qilidighan nurghun pidakarning meydan'gha këlishige türtke bolidu.

    yashlar we qiz – ayallargha bërilidighan qaide – yosun terbiyesige sel qarimasliq kërek. barliq qaide – yosunlirimiz insaniy exlaq – pezilet üstige qurulghan, Pezilet ghunchilirimiz mana mushu qaide – yosun baghchisida ëchilghan. qaide – yosunlirimizning yadrosini öz ara hörmet we ömlük, Shermiy haya, Nomus, Edep – exlaq,Dostluq, Wapadarliq, Mëhribanliq qatarliq xisletler teshkil qilidu. bizde ‹‹haya kötürülüp ketse, Arqidin bala këlur›› dëgen eqide bar. bu yerdiki haya balilargha insaniy xislet ata qilidighan, Ularni yamanliqtin yiraq turushqa we yaxshiliqqa ündeydighan, Qelbige pakliq uruqini chachidighan qaide – yosunni körsitidu. adem hayasiz bolsa, Uning qedir – qimmiti bolmaydu, Qaysi ailidin haya kötürülüp ketse, Shu aile bextsizlikke yüzlinidu.

    hazirqi toy – tökün, Nezir – chiragh paaliyetliridiki qaide – yosunlarda özgirish bolmaqta. mesilen: sheherlerde toylashmaqchi bolghan qiz – yigitke nikah oqulghandin këyin, Qiz aldi bilen perdazxanigha bërip girim qilidu, Ochuq toy kiyimi kiyidu, Andin rëstoran'gha yötkep këlinip, Toy bashlinishtin burun yüzi ëchiwëtilidu. esliy qizlirimiz toyda eneniwi kiyimlirimizni kiyip, Közlirige sürme tartip, Qëshigha osma qoyup yasinatti, Bu, Hazir tüptin özgirip ketti... ölüm – yëtim ishlirigha kelsek, Hazidarni rëstoran'gha chaqirip, Mey – sharablar bilen ‹‹qarisi››ni oshtup qoyidighan ehwallar peyda boldi. perzentlirimizni yaxshi terbiyege ige qilimiz deydikenmiz, Bimene qaide – yosunlarni özgertip, Enenimizge warisliq qilishimiz kërek. hazirqi toy – tökün, Nezir – chiraghlirimizdiki qaide – yosunlirimizgha xilap yuqarqi ehwallar pütkül uyghur jemiyitige tesir körsetmekte. shunga bundaq gheyriy medeniyetning tesirige sel qarashqa, Kelgüsining warisi bolghan balilargha bolghan bu jehetiki qaide – yosun terbiyesi bërishke sel qarashqa bolmaydu.

    bu dunya qaide – yosun bilen shundaq güzel we jelpkar. shunga kishilik turmushqa qimmet we mene bexsh etküchi, Idiye we medeniyet jehette yuksek utuqlargha ërishishimizning mehsuli bolghan qaide – yosunlarni ulughlisaq, Ewladlar qelbige qaide – yosundin ibaret xisletlik uruq chachsaq, Yash ewladlar qelbide yüksek derijidiki milliy roh we milliy ghururni urghitip, Emeliyitimiz arqiliq örp – adet, Qaide – yosunlirimizni uzimizge kompas, Mayak qilalisaq, Milliy medeniyitimizni tëximu nurlandurup, Insap – diyanetlik, Ghurur – wijdanliq, Shermiy – hayaliq heqiqiy jung'hua oghlanlirini yëtishtürüp chiqalaymiz.