مەسلەكداش«سەلكىن»دىشىڭىزغا كىلاسسك مۇشائىرىچە چاخچاق قىلالامسىز ؟
f1c86!]> a" yt
Je مۇشائىرە، ئەجداتلىرىمىز ۋە چوڭلار تارىختىن تاكى بۈگۈنگىچە داۋاملاشتۇرۇپ كېلىۋاتقان، كىلاسسك ئېغىز ئەدەبىياتى قىممىتىدىكى ئېسىل ئەدەبىي ژانىرلارنىڭ بىرى. ئۇيغۇرلار تۇرمۇش رېتىمىنىڭ تىزلىشىشى بىلەن سىزنىڭ بىر كۈنلۈك خىزمەت، تۇرمۇش، ئائىلە ۋە باشقا جەھەتتىكى چارچاشلىرىڭىز،زورۇقۇشلىرىڭىز ۋە ھالسىراشلىرىڭىزنى شۇ كۈنىلا يوقۇتۇشنىڭ ئەپلىك چارىسى خېلىلا كۆپ. بۇنىڭ ئىچىدە مۇشائىرىنى سەلچاغلاشقا بولمايدىغان كەيپىيىات تەڭشەش، جىسمانى ھاردۇقىمىزنى تۈگىتىش ۋە مەنىۋى بوشلىقىمىزنى تولدۇرۇشتىكى ئۈنۈملىك ئۇسۇل دېيىشكە بولىدۇ. مەسىلەن: سەلكىنداشلارنىڭ ئەتتىگەنلىك بولۇپمۇ چۈشكىچە بولغان مۇنازىرە شەكلىدىكى ئىنكاسى ناھايىتى ئىلمى ۋە سىلىق. چۇشتىن كېيىن بولۇپمۇ كەچتىكى ئىنكاسى(مۇھەببەت چوقانلىرىنى ھېساپقا ئالمىغاندا) نىسبەتەن قوپال ۋە يىرىك. مەن تېخى يېقىندىلا خىزمەت ھاردۇقىدىن كېيىن بىر ياشنىڭ كەچلىكى مېنىڭ ئالدىمدا پىيادە كېتىۋېتىپ بىر ئاغىنىسىگە تېلىغۇندا :«ئەجەپ ئەھۋالىمنى تولا سوراپ كەتتىڭ، ئەھۋالىم مانا موشۇنداقراق>>دەپ: تېپىفۇننى ئارقا پېشىگە توغرىلاپ كارتتىدا بىرنى ئوسىرىۋېتىپ تېپىفۇننى قويىۋەتتى... چارچاش نېمىنى قىلغۇزمايدۇ دەيسىز ؟ !
+q=5Gb ھاردۇقىڭىزنى چىقىرىشتا مۇشائىرىدىن پايدىلىنىپ قويۇڭ. سەلكىندە شېئىر يازالايدىغانلار ناھايىتى كۆپ، ئۇلار مۇشائىرىگە ناھايىتى ئۇستا. لېكىن ئۇلار شۇ كۈنلۈك مۇشائىرىسىنى ئەتىسىلا ئۇنتۇلۇپ قالىدۇ. سەۋەبى، مۇشائىرىنىڭ يۇمۇرستىكلىكى، ئاھاڭدارلىقى ۋە تەسرچانلىقى يېتەرلىك بولمىغاچقا قايتا زوقلىنىشىمىزنى قوزغىيالمايدۇ ۋە تىزلا ئۇنتۇلۇپ كېتىدۇ. ئۇنداقتا مۇشائىرىنىڭ ئۇزاق مۇددەتلىك تەسىرچانلىقىنى قانداق ئاشۇرۇش كېرەك؟ بۇنىڭ ئۈچۈن كىلاسسك شېئىرىيەت ئەندىزىسىگە تايانماي بولمايدۇ . مەسىلەن: بىر ئايال خىزمەتدىشىم يېقىندا: «ماڭا ئاتاپ بىر شېئىر ئوقۇپ بېقىڭ»دىدى. مەن ياشلىق ئەلبۇمىمدىكى مۇنۇ شېئىرىنى دېكلىماتسىيە قىلىپ بەردىم:
N]`"8qw تەبەسسۇم جىلۋىدار كەيپىڭ مېنى خىلۋەتكە زارقىلدى،
?BQMs(MI زىناقىڭ بەرگىدە شەبنەم جۇلاسى ئىنتىزار قىلدى.
;&dh"%v dk نەسىۋەم يوق لېكىن ئەپسۇس لېۋىڭ جامىدا شەربەتتىن،
):l4}oi` تەكەللۇپتىن تەسەۋۋۇرلار خىيالەن چىرمىشار قىلدى.
} y&HSn'] ئۇ، قاقاخلىغىنىچە كۈلۈپ كەتتى...ۋە ھەرقېتىم مەن بىلەن سالاملاشقاندا، ئىختىيارسىز مېيىقىدا كۈلىدۇ دە ھېلىقى شېرىڭىزنى يەنە بىر ئوقۇپ بەرمەمسىز دەيدۇ. دېمەك، بىر شېئىر ئۇنىڭ تەكرار ھاردۇقىنى چىقىرىشتا ئۈنۈملىك دورا بولۇپ قالدى. يەنە مەسىلەن، يېقىندا دەرسىمنى ئۆتۈپ ئىشخانىگە قايتىپ كىرسەم، مەن بىلەن بىللە بىر ئىشخانىدىكى تۆت ئايال غەيۋەت-شىكايەتكە چۈشۈپ كېتىپتۇ. ئەتىسى ئىشخانىگە چوڭ خەتلىك قىلىپ، مۇنداق بىر روبائىنى چاپلاپ قويدۇم:
ئەجەپ غەيۋەت شىكايەتلەر بېسىقماس بىر زامان بولدى، #=uOY%+>
سۇۋارى بوي پىچاق سۈرگەن قىيامەت قۇشخانا بولدى. h}LkS
n7
پەزىلەت جامىدا بىر نۇر جۇلاسى ئۆزگىدىن مەمنۇن، |"-OE"?w
6
قارا تەقۋاغا مىڭ مەررە ئەقلى-ھۇش پاشپاناھ بولدى. sn8uQppZ
بۇ خىل شېئىرى شەكىلنىڭمۇ چەكلەش كۈچى خېلى كۆڭۈلدىكىدەك بولدى. c~DlO] f
.1SM5Z~tp
ئارۇز ۋەزىن ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدا ئۇزۇندىن بېرى داۋاملىشىپ كېلىۋاتقان شېئىرىيەت شەكلىدۇر. كىلاسسك شېئىرىيىتىمىزدە ئارۇز ۋەزىن كەڭ ئورۇن ئالغان بولۇپ، يۈسۈپ خس ھاجىپ، لۇتفى، شاھمەشرەپ، ناۋائى، خىرقىتى، زەلىلى، نۆۋبىتى، گۇمنام، مولابىلال ۋە ئادۇرېھىم نىزارى قاتارلىق شائىرلىرىمىزنىڭ ئەسەرلىرى موشۇ شەكىل بىلەن يېزىلغاندۇر. 5 N1u.g
ئارۇز ۋەزنى ۋە ئۇنىڭ خۇسۇسىيەتلىرى: شېئىرى مىسرالىرىدىكى سوزۇق ۋە ئۈزۈك(ئۇرۇغلۇق ۋە ئۇرۇغسىز)بوغۇملارنىڭ مەلۇم تەرتىپ بىلەن ئالمىشىپ كېلىپ، شېئىردىكى رېتىم ۋە ئاھاڭدارلىقنى بارلىققا كەلتۈرىدىغان شېئىرىي شەكىل ئارۇز ۋەزىنلىك شېئىر بولىدۇ. f #}@@R
بۇ خىل شەكىلدە يېزىلغان شېئىرلار ئوقۇشقا تەسىرلىك، راۋان، موزىكا ۋە ئاھاڭدارلىققا باي، ئۇدار ۋە مېلودىيىگە يېقىن، ناخشا تېكىستى قىلىپ ئوقۇشقا تولىمۇ ئەپلىك، ئەستا قېلىشچانلىقى كۆڭۈلدىكىدەك ئۈنۈملىك شەكىل. QNS40k$5e
ئارۇز ۋەزىنلىك شېئىرلاردىكى بوغۇملارنىڭ رېتىمدارلىق شەرتلىك بەلگىسى: جانلىق دېكلىماتسىيە تىلىدا سوزۇپراق ئېيتىلىدىغان ۋە ئېنىق ئاڭلىنىدىغان بوغۇم سوزۇق(ئۇرغلۇق) بوغۇم. سوزۇلماي قىسقا ئېيتىلىدىغان ۋە ئېنىق ئاڭلانمايدىغان بوغۇم ئۈزۈك(ئۇرغسىز) بوغۇم بولىدۇ. بۇ مەسىلىنى تېخىمۇ ئېنىق چۈشۈنۈش ئۈچۈن، سوزۇق بوغۇمنى( _ )بىلەن، ئۈزۈك بوغۇمنى( v ) بىلەن ئىپادە قىلىپ تۆۋەندىكى شېئىرىنىڭ سوزۇق ۋە ئۈزۈك بوغۇم فورمىلاسىنى كۆرۈپ باقايلى: -e:3 !:1
قايسى گۈلشەن گۈلبۇنى سەرۋى خارامانىڭچە بار، 6&_t#@&fY
بۇ مىسرادىكى 15بوغۇم تۆۋەندىكى فورمىلادا تۈزۈلگەن: &&R,gV,Z79
ھەربىر تۆت بوغۇم موشۇ فورمىلادا( _ v _ _ )، ئاخرقى ئۈچ بوغۇم (_ v _ ) فورمىلادا كەلگەن. 0.R?yyu
ئەگەر سىز ئارۇز ۋەزنىدە بىرىنچى مىسرانى موشۇ فورمىلادا ئىپادىلىگەن بولسىڭىز، ئاخىرىدىكى ھەممە مىسرالار چوقۇم موشۇ فورمىلاغا بوي سۇنىشى كېرەك. c|#
ئەگەر ئارۇز ۋەزىنلىك غەزەلىڭىز 16بوغۇلۇق، قورمىلا (v _ _ _) شەكىلدە بولسا، غەزىلىڭىز ئاخىرلاشقىچە موشۇ فورمىلاغا ئەمەل قىلىشىڭىز شەرت. باش مىسرادىكى بىرىنچى تۆت بوغۇم فورمىلاسىڭىز (v _ v _ ) ھالەتتە بولامدۇ، ياكى (_ v v _) ھالەتتە بولامدۇ ، ئاخىرقى گورۇپپا بوغۇملىرى چوقۇم شۇنداق بولىشى كېرەك. مەسىلەن: بۇ ئىككى مىسرانىڭ فورمىلاسى تۆۋەندىكىدەك بولىدۇ: h}aMGQ_
ساڭا بۇنچە تەمەننانى جاھاندا كىم رىجا ئەتكەن، 8wm2_4kI=O
يەنەكىم ئەركىنى خارلاپ سېنىڭگە ئىلتىجا ئەتكەن. _K!~>Jx
(ئۈزۈك)(سوزۇق)(سوزۇق)(سوزۇق) &MK
j~V-
شۇنىڭغا دىققەت قىلىش لازىمكى ئاخىرى سوزۇق تاۋۇش بىلەن ئاخىرلاشقان، سوزۇپ ئېتىلىدىغان بوغۇم سوزۇق(ئۇرغلۇق)بوغۇم بولىۋېرىدۇ. مەسلەن: «ئانا»دىكى «نا»، «راۋا»دىكى «ۋا»، «دىلرابا»دىكى «با» قاتارلىقلار. c:\6_!Q#
تۆۋەندىكى شېئىرلارنىڭ بوغۇم فورمىلاسىنى پەرىق ئېتىپ باقايلى: YoO,yO2
قەبرە لەۋھەسى(ئاپتورى ئۆتەڭ) _4x[|&
دۇئا تەكبىر...شۈكۈرسىز روھ، دۇئا مەقبۇل كالامىڭغا، 27 d-
vX~
پەرىشتەڭ قەبرىدىن لەۋھە كۆتۈردى پەخرى نامىڭغا. )/-}c$5:p
ئەرشتە كۈرسىدىن بىر نۇر«ساتۇق»قا ياندىشار چاقناپ، c
C@vG9(
قۇيار قۇدرەت ئېرەم جەننەت لەزىز ئابىسى جامىڭغا. vPdF~
تېنى مەجرۇھ سەۋەپكارىڭ، دىلى مەجرۇھ ئەيىپكارىڭ، =;5
سوراپ ئۆزرە پىلىك ئەشتى غۇرۇر- قەھرىدە شامىڭغا.
B`?+ofs
(ئۈزۈك)(سوزۇق)(سوزۇق)(سوزۇق) a?I-o{Q0K
W(lLRC a
خەلق(ئاپتورى ئا. مۇھەممەيئىمىن) U pN4vj 4
خەلق دېسەم باغرىم تولۇر، سۆيگۈم تولۇر، زېھنىم تولۇر، be- y}
خەلق دېسەم چەككەن جاپا كەچمىش مۇشەققەت ئۇنتۇلۇر. oJ__xe]K'
كائىنات ئالەم ئارا گۆھەر دېسەڭ گۆھەر زىمىن، RY+;.lH.+
بۇ زىمننىڭ جەۋھىرىنى ئىزلىسەڭ ئۇ خەلق بولۇر. !b|5x l?3?
خەلق قۇتۇپ يۇلتۇز يەنە خەلق ئادالەت ئۆلچىمى، DQl u/(
بولدى خەلق تەھرىرى تارىخ ئەمدى ھەق تاپقاي غۇرۇر. r]7X W
(سوزۇق)(سوزۇق)(ئۈزۈك)(سوزۇق) 0iQ<@{`]A
ئارۇز ۋەزىنلىك شېئىرلارنى كۆپرەك ئويلۇنۇپ، تەپەككەر ۋە ئىلھامىمىزنى بىرلەشتۈرىشىمىز كېرەك. مەسىلەن: مەن «قەبرە لەۋھەسى»دىكى «تېنى مەجرۇھ سەۋەپكارىڭ، دىلى مەجرۇھ ئەيىپكارىڭ»دېگەن مىسرانى ئىككى كۈن ۋاقىت سەرپ قىلىپ ئاران يازالىغان. شۇڭلاشقىمۇ، بۇ مىسرا ھەرگىز ئېسىمدىن چىقمايدۇ. e g]T }@
سەلكىن تورىدىكى مەسلەكدىشىڭىزغا ئارۇز ۋەزىنلىك شېئىر بىلەن چاخچاق قىلسىڭىز، ئاجايىپ لەززەتلىك، مەنىلىك ۋە ئۇنتۇلماس خاتىرە بولۇپ قالىدۇ. چۈنكى بۇنداق شېئىرلار پەلسەپىۋى مەزمۇنغا، رېتىم ۋە كۈچلۈك مېلودىيىگە تويۇنغان بولىدۇ. e>Vlkcl
قېنى مېنى دوراپ بېقىڭچۇ ؟ گەرچە مەن، سەلكىن تورىدىكى شائىر ئەپەندى ۋە مۇرشىدى ئەپەندىلەر بىلەن تونۇشچىلىقىم بولمىسىمۇ، ئۇلارنىڭ ئاجايىپ غەزەللىرىگە ئاپىرىن ئوقۇپ، ئۇلار بىلەن روھى جەھەتتە ئاللا بۇرۇن مەسلەكداش بولۇپ بولغانمەن...شۇڭلاشقىمۇ مۇرشىدى ئەپەندى تۆۋەندىكى شېئىرىي چاخچىقىمنى كۆرۈپ، ھەرگىز ئاچچىقلانماي، قاقاخلاپ كۈلدى بالغاي... " ?Zb /?
لەۋزىدىن لەرزىگە كەلمەي، يات ئۆچەكتە مۇرشىدى، RMA_Y{
ئىلمىغان تۇنجى سالامدىن شوخ كۆڭۈللەر خۇرسىدى. ;W9 3Lr/Q
&8i{[sA5
ھەتتا شائىر ئەپەندى بىلەن مۇنداقمۇ مۇشائىرە قىلىشىپ كەتتۇق: MFXdg.
Ro_ +`z
شائىر ئەپەندىنىڭ باش سۆرىتىمگە مۇشائىرە چاخچىقى: bAY0dY QB
dgD]U
كۈلاھۇ – جەندە كىيگەننىڭ جاھاندا مەشۇقى يوقمىش، =XJ$rr
بەلختە سۆزلىگەچ مەشرەپ ئەزەل مەشرەپكە دار قىلدى. ;U;J BN )
ناۋائى سۆيدى بىرگۈلنى جاھان بوستانلىرى ئىچرە، 4R6 pifz
پەلەك قىسمىتى سۆيگۈدە نەۋائى پىرنى خار قىلدى. [4xQv@!RhR
sT_IIcx
مېنىڭ مۇشائىرە جاۋابىم: "o"RGD
كۇلا جەندىدە ھېكمەت بار،جاھان«مەشرەپ»ئۈچۈن سەييار، AKLqa8!{
ئىلىم-پەندە «فارابى»دەك قەلەم- دۆۋەتلىرىم تەييار. ,aAdg`.
ئىلىمدىن زوقلۇنۇپ بىردەم ۋە يارغا بولمىسام ھەمدەم، 2b0
كېلەر ئىلھاملىرىم قايدىن، ۋە قايدا بۇلبۇلۇم سايرار. d~ snG@io
T8?uf tKV
گۈزەلگە نەپسى قانغاننىڭ ھاياجانلىق تىلى بولماس، k*cxebS
ئۇنىڭ نەپسانى – شەھۋەتتىن خىيالى ھەم نېرى بولماس، D 9
~X@"UB
پەسىللەر پەرقىدىن بۇلبۇل باھارغا مۇڭ تۆكەر قاندىن، 4U*
$i_
مۇڭى ئۆچكەندە«ئۆتەڭ»نىڭ نەۋائىچە پىرى بولماس. m &qM_ aB
[pYv
0
(
ئامال بار مۇشائىرىڭىز ئىككى مىسرا بويىچە بولسۇن. دەسلەپ(ئاۋال) مۇشائىرە قىلغۇچىنىڭ ئىككى مىسراسى چوقۇم قاپىيەداش بولىشى، كېيىنكى مۇشائىرىنىڭ تۆتىنچى مىسراسى، ئالدىنقى ئىككى مىسراسى بىلەن قاپىيەداش بولىشى كېرەك. =pb|,`YoI
مانا ھەممىمىز ئارۇز ۋەزىنلىك شېئىردىن خەۋەردار بولدۇق. قېنى! مەسلەكدىشىڭىزغا ئىككى مىسرا مۇشائىرە قىلىۋەتمەمسىز ؟!!! 4` F/c$
7Dk Z"K y
[ بۇ يازمائۆتەڭتەرپىدىن2009-03-10 02:02دە قايتا تەھر ]
| تەۋسىيە
| ئىزدەش
| كىيىم دۇكىنى | ياردەم
| ۋەزىپە سېستىمىسى | ياردەم
