مۇلازىمەتلەر
بانكا
دوستلۇق توپى
مىدال مەركىزى
قورال مەركىزى
نازارەت ئورنى
ئىسىم لايھىلەش
ئويۇن كۇلۇبى

ئۇسلۇپ
wind

قىسقا ئۇچۇر
قۇبۇل ساندۇقى
يوللاش ساندۇقى
ئىز قوغلاش
يېڭى ئۇچۇر يېزىش

تىزگىن تاختا
باش بەت
ماتىرىيال تەھرىرلەش
ماتىرىيال كۆرۈش
دوستلار قاتارى
ھوقوق كۆرۈش
سودا پۇلى باشقۇرۇش
سودا پۇلى باشقۇرۇش
نۇمۇر ئالماشتۇرۇش
ئەزا گۇرۇپىسى سېتىۋېلىش
ساقلىغۇچ
تېمىلىرىم

سىتاتىستىكا
ئاساسىي سىتاتىستىكا
IP سىتاتىستىكىسى
باشقۇرغۇچىلار
باشقۇرۇش ئەھۋالى
توردىكىلەر
ئەزا دەرىجىسى
سەھىپە دەرىجىسى
يازما دەرىجىسى

IE دا ساقلىۋېلىش \| باش بەت قىلىش \| تېما ساقلىغۇچتا ساقلاش \| ئالدىنقى تېما \| كىيىنكى تېما

بۇ تېما 10978 قېتىم كۆرۈلدى

پاڭزا

خوشال كۇلۇپ ياشاڭ تاتلىق قوزام

دەرىجىسى : ئوت يۈرەك

UID نۇمۇرى : 13466
نادىر تېما : 2
يازما سانى : 1166
شۆھرەت: 297 كىشىلىك
پۇل : 6818 سوم
تۆھپە: 10 ھەسسىلىك
ياخشى باھا: 429 نۇمۇر
قوللاش: 212 نومۇر
ئالقىش: 269 كىشلىك
دوستلۇق توپى: پال كۆز
توردىكى ۋاقتى : 1027(سائەت)
تىزىملاتقان ۋاقىت:2008-05-09
ئاخىرقى كىرگىنى:2009-03-12

خەت چوڭلىقى : كىچىك نورمال چوڭ

ئـۇيـقـۇدا يـاتـقـان ئـەجـدىـھا

0

باشقۇرۇش ئەسكەرىتمىسى :

بۇ يازمىنى قوزام نادىرلىدى .(2009-02-20)

قومۇل نامىنىڭ كېلىپ چىقىشى ھەققىدە

قومۇل نامىنىڭ كېلىپ چىقىشى ھەققىدە
ﻣﯩﯔ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺧﯘﯕﯟﯗ ﻳﯩﻠﻠﯩﺮﯨﺪﺍ، ﺋﻪﻣﻪﻟﺪﺍﺭﻻﺭ ﻣﻪﮬﻜﯩﻤﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﻏﻪﻳﺮﯨﻲ ﺭﻩﺳﻤﯩﻲ ﺋﻪﻣﻪﻟﺪﺍﺭﻯ ﭼﯩﻦ ﭼﯩﯔ ﻏﻪﺭﺑﯩﻲ ﻳﯘﺭﺗﻘﺎ ﺳﻪﭘﻪﺭ ﻗﯩﻠﯩﭗ، ﻗﯘﻣﯘﻟﺪﯨﻦ ﺋﯚﺗﻜﻪﻥ ﭼﺎﻏﺪﺍ، "ﻗﯘﻣﯘﻝ ﺷﻪﮬﯩﺮﻯ" ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻣﺎﯞﺯﯗﺩﺍ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺑﯩﺮ ﺷﯧﺌﯩﺮ ﻳﺎﺯﻏﺎﻥ:
ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ، ﺋﻪﺟﻪﺑﺎ ﺑﯘ ﻗﻪﺩﯨﻢ ﺷﻪﮬﻪﺭ،
ﻗﺎﻧﺪﺍﻗﭽﻪ ﻛﯚﺯﯛﻣﮕﻪ ﭼﯜﺷﯜﭖ ﻗﺎﻟﺪﯨﻜﯩﻦ؟
"ﺋﯩﯟﯨﺮﻏﻮﻝ" ﯞﻩ "ﻗﯘﻣﯘﻝ" ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺋﺎﺗﻼﺭﻧﻰ،
ﺑﯩﻠﻤﯩﺪﯨﻢ، ﺋﯘﻧﯩﯖﻐﺎ ﻛﯩﻤﻠﻪﺭ ﻗﻮﻳﺪﯨﻜﯩﻦ؟
ﻳﯧﺰﯨﻼﺭ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ ﻗﻮﻳﯘﻕ - ﺯﯨﭽﭽﯩﺪﻩ،
ﻳﯧﺸﯩﻠﻠﯩﻖ ﺋﯘﭘﯘﻗﻘﺎ ﻗﻪﺩﻩﺭ ﺳﻮﺯﯗﻟﻐﺎﻥ.
ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻜﻰ ﺋﻮﺭﻣﺎﻧﻼﺭ ﺷﯘﻧﭽﻪ ﺑﺎﺭﺍﻗﺴﺎﻥ،
ﮬﻪﻣﻤﯩﺴﻰ ﻗﯘﻳﺎﺷﻘﺎ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻳﺎﺷﻨﯩﻐﺎﻥ.
ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭ ﮔﻮﻳﺎﻛﻰ ﮬﯩﻜﻤﻪﺗﻠﯩﻚ ﺳﯘﻣﺮﯗﻍ،
ﯞﻩ ﺋﺎﻣﻪﺕ ﻳﯘﻟﺘﯘﺯﻯ ﮬﯧﺴﺎﺑﻼﭖ ﻣﯧﻨﻰ،
ﺋﺎﻟﺪﯨﻤﻐﺎ ﭼﯩﻘﯩﺸﺘﻰ ﻛﯜﻟﯜﭖ ﺧﯘﺵ ﭼﯩﺮﺍﻱ،
ﺗﻪﻳﻴﺎﺭﻻﭖ ﻣﻪﺯﯨﻠﯩﻚ ﭼﺎﻱ - ﺗﺎﺋﺎﻣﻼﺭﻧﻰ.
ﭘﺎﺩﯨﺸﺎﮬ ﮬﻪﺯﺭﻩﺗﻨﯩﯔ ﻣﯧﮭﺮﻯ - ﺷﻪﭘﻘﯩﺘﻰ،

قۇمۇل مۇقامى ۋە ئۇنىڭ ئالاھىدىلىكى

قۇمۇل مۇقامى ۋە ئۇنىڭ ئالاھىدىلىكى

رابىگۈل ئەسەت
قۇمۇل مۇقامى ئون ئىككى يۈرۈش، ئون توققۇز باب بولۇپ، ئۇلار: 1. چوڭ دۇر مۇقامى 2. ئۇلۇغدۇر مۇقامى 3. يالغۇر تۇيۇن مۇقامى 4. ھەزىرەت مۇقامى 5. خۇپتى مۇقامى 6. جانىكەم مۇقامى 7. دەردىڭگە دەۋا مۇقامى 8. دەردىلىۋا مۇقامى 9. كىچىك دەردىڭ يامان مۇقامى 10. سەھەرلىك مۇقامى 11. چوڭ دەردى يامان مۇقامى 12. سايراڭ بۇلبۇلۇم مۇقامىدىن ئىبارەت.
ئون ئىككى يۈرۈش قۇمۇل مۇقامىدا 270مۇزىكىلىق كۈي بولۇپ، ھەممىسىنى تولۇق ئورۇنلاشقا ئون سائەتتىن ئارتۇق ۋاقىت كېتىدۇ.
قۇمۇل مۇقاملىرى ئۇيغۇر مۇقامىدا ئاساسىي سالماقنى ئىگىلىگەندىن سىرت تۆۋەندىكىدەك ئۆزگىچە ئالاھىدىلىكلەرگە ئىگە:
ئادەتتە مۇزىكىلىق رىتىمى سالماق، ئاستا، ئۇسسۇل ھەرىكەتلىرى ھېسسىياتلىق، چىرايلىق بولۇپ، ئوردا پۇرىقى چىقىپ تۇرىدۇ. ئۇسسۇلچىنىڭ گەۋدىسى تىك، بېشى سەل - پەل يۇقىرى كۆتۈرۈلگەن، كۆزلىرى تۆۋەنگە تىكىلگەن بولىدۇ. ئۇسسۇللۇق قىياپەت تاماشىبىنلارغا يېپيېڭى، سالاپەتلىك تۇيغۇ بېرىدۇ. قۇمۇل مۇقامىدىمۇ نازىركوم بۆلىكى بار بولۇپ، ئۇنىڭدا ھايۋانلارغا تەقلىد قىلىپ ئوينىلىدىغان ئۇسسۇللاردىن <<ئۇسسۇلى>>، <<كەپتەر ئۇسسۇلى>> ھەرىكەتچان ۋە رەڭدار ئوينىلىدۇ. ئۇسسۇلچىلارنىڭ چىرايىدىن قىززىقچىلىق چىقىپ تۇرىدۇ. بولۇپمۇ ئاياللارنىڭ بۇ ئۇسسۇلدىكى ئىپادىسى ئالاھىدە جانلىق بولىدۇ.
قۇمۇل مۇقاملىرىدىكى يەنە بىر ئۆزگىچە ئالاھىدىلىك مۇقام باشلىنىپ، ئۇسسۇلچىلار ئوتتۇرىغا چۈشۈشتىن بۇرۇن سورۇنغا چۈشكەن ئۇسسۇلچى(ھەر قانداق چاغدا گۈل كۆتۈرۈپ چىقىدۇ) بىر قۇر ئۇسسۇل ئويناپ، يەنە بىرەيلەننى ئۇسسۇل ئويناشقا تەكلىپ قىلغاندا(ئەر ياكى ئايالنى تەكلىپ قىلسا بولۇۋېرىدۇ)، ئالدى بىلەن ئىككىيلەن بىرلىكتە ئۇسسۇل ئويناپ، ئۈچ قېتىم ئۆتۈشكەندىن كېيىن، قولىدىكى گۈلنى قارشى تەرەپكە تەقدىم قىلىدۇ.
قۇمۇل مۇقاملىرىدا مۇقامغا قاتنىشىدىغان ئاياللارنىڭ كىيىنىشىمۇ ئالاھىدە بولىدۇ. ئۇلاردا خەنزۇ، مانجۇ، موڭغۇل قاتارلىق مىللەتلەردىكى قوش پەشلىك كەمزۇل - كۆڭلەكلەرنىڭ چۆرىسىگە نېلوپەر قاتارلىق ھەر خىل گۈللەرنىڭ نۇسخىسى چۈشۈرۈلگەچكە، بۇ كىيىملەر بۆلەكچىلا كۆزگە تاشلىنىپ تۇرىدۇ. بۇ خىل كىيىم - كېچەكلەر قۇمۇلنىڭ ئەنئەنىسى بويىچە ئۆزىنىڭ تولۇق(يۈز ئاچقۇلۇق) كىيىمى ياكى ئانىسى ۋە ئۇنىڭدىن بۇرۇنقى ئەجدادلىرىنىڭ تەۋەررۈك تويلۇق كىيىملىرى بولىدۇ. بۇ كىيىملەر ئەتىۋارلىنىپ ساقلىنىلىدۇ، پەقەت داغدۇغىلىق مەشرەپكە قاتنىشىدىغان چاغلاردىلا كىيىلىدۇ.
ئۇنىڭدىن باشقا، سەنئەت سۆيەر ئىناق قۇمۇل خەلقى <<ئۇيغۇر بار يەردە مۇقام بار، مۇقام بار يەردە ئۇيغۇر بار>> دېگەن ھېكمەتلىك سۆزگە ئەمەل قىلغان ئاساستا، ئۇيغۇرلار بارلىكى شەھەردىن يىراق يېزا - قىشلاقلارغىچە مۇقامدىن ئىبارەت بۇ تارىخىي ئەڭگۈشتەرگە چوقۇنۇپ، ئۇنى ئۈزلۈكسىز كېڭەيتىپ، كۈندىلىك ھاياتىغا ھەمراھ قىلىپ، ئىز قالدۇرغان خەستە كۆڭۈللەرگە شادلىق تۇيغۇسى ئاتا قىلىدىغان مەنىۋى مەكتۈپ قىلىپ كەلمەكتە.

كېلىش مەنبەسى:تەڭرىتاغ تورى

قومۇل 12 مۇقامى چالغۇلىرى ۋە ئالاھىدىلىكى

قۇمۇل خەلقى ناخشا ئېيتىپ، ساز چېلىشقا، ئۇسۇل ئويناپ تاماشا قىلىشقا ئامراق، زوقمەن - شوخخەلق. قۇمۇل ناخشىلىرىنى ئېيتىدىغان سەۋىيىلىك ھېپىزلار ۋە ھەۋەسكارلار ناھايىتى كۆپ. قۇمۇل مۇزىكىلىرىنىھەممە ھېپىزلار چالالايدۇ، بەزى چايلاردا تاماشا سورۇنىغا قاتناشقان ھەممىلا ئادەم مەيدان بويىچە قوشۇلۇپناخشا ئيېتىپ ساز چېلىپ، كۆڭۈلئاچىدۇ. شۇڭا ئەسىرلەر مابەينىدە قۇمۇلنىڭ 12 مۇقامى يەرلىك ئالاھىدىلىكى بىلەن ئېغىزدىن - ئېغىزغا كۆچۈپ، ئەۋلادتىنئەۋلادقا مىراس بولۇپ كەلگەن.
مەن بۇ يەردە پەقەت قۇمۇل 12 مۇقامىنى ئورۇنلاشتا ئىشلىتىلىدىغانچالغۇ ئەسۋابلىرىنى ۋەئۇلارنىڭ ئالاھىدىلىكىنى قىسقىچە تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمەن:
قۇمۇل 12 مۇقامى ئۇيغۇر خەلقىنىڭ 12 مۇقامىنىڭ بىر قىسمى بولۇش سۈپىتى بىلەن بىرگە، يەنە ئۆزىگە خاس يەرلىك ئالاھىدىلىكى بولغىنىدەكقۇمۇل 12 مۇقامىنى ئورۇنلاشتا ئىشلىتىلىدىغان چالغۇ ئەھۋابلاردىمۇ ئورتاقلىق ۋە يەرلىك ئالاھىدىلىك بار.
قۇمۇل 12 مۇقامى ئاساسلىق قۇمۇل غىجىكى، بىر نەچچە داپ، قۇمۇل راۋابى بىلەن ئورۇنلىنىدۇ. يەنە دۇتتار، تەمبۇر، نەي، ناغرا، سۇناي، كاناي، چاڭ قاتارلىقئەنئەنىۋى چالغۇ ئەسۋابلىرى بىلەن ۋە يېقىنقى زامان چالغۇ ئەسۋابلىرى بىلەن ئورۇنلىنىدۇ.
قۇمۇل غىجىكى باش قىلىنسا بىر نەچچە داپ، قۇمۇل راۋابى تەڭكەش قىلىنىپ چېلىنىدۇ، بۇ ئارقىلىق كۆپىنچە توي - تۆكۈنلەردىكىمەشرەپ ئوينىلىدۇ. چاڭ، دۇتتار، تەمبۇر، نەيم بىر داپ چېلىنسا ئولتۇرۇشلار قىلىنىدۇ، كىچىك سورۇن تۈزۈلپمەشرەپ ئوينىلىدۇ. ناغرا، سۇناي، كاناي كۆپىنچە چوڭ، ئوچۇق سورۇنلاردا، ھېيت - ئايەم، بايرام كۈنلىرىمەيدانغا سەھنەياساپ سەھنىدە چېلىنىپ تۇرسا تۈز مەيداندا ئۇسۇل ئوينىلىدۇ، ياكى چېلىشىش قىلىنىدۇ.
قۇمۇل غىجىكى تۈزۈلۈشى ئاددىي، جاراڭلىق، مۇڭلۇق، قىلكامانچىلىك چالغۇئەسۋابى بولۇپ، ياساش ماتېرىياللىرى ئاددىي، تەننەرقى تۆۋەن، ئاددىي قىلىپ ياساپ ئوينىغىلىمۇ، گۈزەل كۆركەم قىلىپياسىغىلىمۇ، بېشىنى ياغاچتىن ئويۇپ ياسىغىلىمۇ، تۆمۈردىن، مسىتىن قۇيۇپ ياسىغىلىمۇ بولىدۇ. كىچىك بالىلار ئويناشئۈچۈن ياكى ھەۋەسكارلارمەشىق قىلىش ئۈچۈن قەلەي قۇتىلاردىن ھەتتا قاپاق بېشىدىنمۇ ياسىۋالغىلى بولىدۇ؛ ئىككى تارىلىق، كۆپ تارىلىق قىلىپ ياسىغىلىمۇبولىدۇ. شۇڭا قۇمۇلغىجىكى قۇمۇلنىڭ شەھەر ئىچىدىن تارتىپ كەڭ يېزىلىرى چەت ياقا تاغلىق رايونلىرىغىچە كەڭ تارقالغان ۋەئومۇملاشقان. قۇمۇل غىجىكى قۇمۇلدىلا بولۇپ قالماي، شىنجاڭنىڭ باشقا جايلىرىدا - پىچان، تۇرپان، توقسۇنلاردىمۇۋە شىنجاڭنىڭ باشقا جايلىرىغا كۆچۈپ بېرىپ ئولتۇراقلىشىپ قالغىلى نۇرغۇن يىللار بولغانقۇمۇللۇقلارنىڭ ئۆيلىرىدىمۇتېپىلىدۇ.
قۇمۇل غىجىكىنىڭ پەدە باسىدىغان ئاساسلىق ئىككى تارىسى، ئەكس سادا قايتۇرىدىغان يەتتە دانەقوشۇمچە تارىسى بولىدۇ. دەستىسى كۆپىنچە ئۈجمە ياغىچىدىن تۆت چاسىلاپياكى بوغۇم - بوغۇم قىرىپ ياسىلىدۇ. 80 سانتىمېتىر كېلىدىغان دەستىسىگە پەدە باسىدىغان ئىككى تارىىنى چىڭىتىدىغان چوڭ ئىككى قۇلاق ۋە ئەكسسادا بېرىدىغان قوشۇمچەتارىلارنى چىڭىتىپ تەڭشەيدىغان قۇلاقلار دەستىنى تېشىپ ئورنىتىلىدۇ. قۇمۇل غىجىكىنىڭ بېشى سېلىندىر شەكلىدەبولۇپ، ئادەتتە كەسمە يۈزىنىڭ دىئامېتىرى15 سانتىمېتىر ئەتراپىدا بولىدۇ. بىر تەرىپىدىن ئىككى يېرىمسانتىمېتىردىن ئۈچ سانتىمېتىرغىچە ئارىلىقتا ئۆتمىتۆشۈك تېشىپ 90 گرادۇس ئۆلچەم بىلەن دەستە بېكىتىلىدۇ، سىم تارىلارنىڭ بىر ئۇچىدەستىدىكى قۇلاقلارغا بىر ئۇچى دەستىنىڭ غىجەك بېشىنى تېشىپ ئۆتكەن ئىككىنچى ئۇچىغا ئۇلىنىدۇ، باشقا قاپلانغانتېرە ئۈستىگە خەرەك ئورنىتىلىدۇ، بۇ خەرەك سىملارنى باشتىن كۆتۈرۈپ تۇرىدۇ. پەدە تارلىرىنىڭ ئارىسىغا ياي شەكىللىك قىل كامانچە ئورنىتىلىدۇ. پەدە بېسىلىدىغان سىرتقى تارە (زىل) بولۇپ ئا1 ئاڭاڭى، ئىچكى تارە (بوم) بولۇپ د1 ئاھاڭى بويىچە تەڭشىلىدۇ. قوشۇمچە تارىلارماس ھالدا تەڭشىلىدۇھەم پەدىنىڭ بېسىلىشىغا قاراپ ئەكس سادا چىقىرىپ غىجەكنى جاراڭلىتىپ بېرىش رولىنى ئوينايدۇ. قۇمۇل غىجىكى كامانچىسىنىئوڭ قول بىلەن تارىغا سۈركەپ چېلىنىدۇ، سول قولدا پەدە بېسىلىدۇ، كامانچە ئاھاڭغا قاراپ بوم ياكى زىل تارىغا سۈركۈلۈپ تۇرىدۇ.
قۇمۇل غىجىكى قۇمۇل 12 مۇقامىنى ئورۇنلاشتا ئاساسلىق باشلىغۇچى چالغۇ ئەسۋابى بولۇپ پەقەتقۇمۇل مۇقاملىرىنى ئورۇنلاشقىلا باب كېلىدۇ. قۇمۇل غىجىكىنىڭ پەدىلىرى سىرىلىپ چېلىنمىغاچقا ئەۋجىسى بەكئېگىز ياكى بەكلا تۆۋەن بولغان باشقا بەزى ناخشا - مۇزىكا ئاھاڭلىرىغا چېلىشقا مۇۋاپىق كەلمەيدۇ.
تارىخى نۇقتىدىن قارىغاندا، قۇمۇل غىجىكى ئۇيغۇرلارنىڭ دەسلەپكى چالغۇ ئەسۋابلىرىنىڭ نۇسخىسىدىن مىراس قالغان بولۇپ، باشقامىللەتلەرگىمۇ تارقالغان، بولۇپمۇ خۇيزۇ مىللىتى قەدىمدىن تارتىپ قۇمۇل غىجىكىنى ئۆزلەشتۈرۈپ ئىشلىتىپكەلگەن. ھازىر خۇيزۇلارئىشلىتىۋاتقان ھەر خىل شەكىلدىكى ئىككى تارىلىق غىجەكلەرنىڭئەسلى نۇسخسى قۇمۇل غىجىكىدىن ئېلىنغان. ئېيتىلىشىچە خەنزۇچە "ئەرخۇ" (二胡 ) دېگەن ئىسىمدىكى "ئەر" سۆزى ئىككى دېگەن سۆزبولۇپ، غىجەكنىڭ ئىككى تارىسىنى، "خۇ" دېگەن سۆز ئاز سانلىق مىللەتلەرنى كۆرسىتىدىكەن. "ئەرخۇ" دېگەن ئاز سانلىق مىللەتلەردىن قوبۇل قىلىنغان ئىككى تارىلىق چالغۇئەسۋابى دېگەن مەنانى بىلدۈرىدىكەن.
قۇمۇل 12 مۇقامىنى ئورۇنلاشتا ئىشلىتىلىدىغان يەنە بىر يەرلىك ئالاھىدە چالغۇ ئەسۋابى -- قۇمۇل راۋابى. قۇمۇل راۋابىنىڭ باش قىسمى يۈرەك شەكىلگە ئوخشاپراپ كېتىدۇ. دىئامېتىرى 30 سانتىمېتىر ئەتراپىدا دۈگىلەكبولۇپ دەستىسى 60 سانتىمېتىر كېلىدۇ. ئۇچ قىسمى تار، باشقا يېقىنلاشقىچە كەڭرەك بولىدۇ. قۇمۇلراۋابى ئۈجمە، چىلان، نەشپۈت ياغاچلىرىدىن چېپىپ ياسىلىدۇ، يۈزىگە تېرە قاپلىنىدۇ، بەش دانە سىم تارە ئورنىتىلىدۇ، دەستىسىگە قۇلاقتېرە، يۈزىگە خەرەك ئورنتىلىپ زەخمەك بىلەن چېلىنىدۇ. بۇ راۋاب مەخسۇس غىجەككە تەڭشەك قىلىنىپلا چېلىنىدىغانلىقىئۈچۈن چالغۇدا دولقۇنسىمانمۇڭ ئاھاڭى چىقىرىپ چېلىش ئۈچۈن، سىم تارىلار سىرىلىپ چېلىنىدۇ، بۇ راۋابتا پەدە بولمايدۇ.
قۇمۇل 12 مۇقامىنى ئورۇنداشتا داپنىڭ رولى ناھايىتى چوڭ. قۇمۇل مۇقامى كۆپىنچە 3 - 2 ھەتتا ئۇنىڭدىنكۆپ داپ بىلەن ئورۇنلىنىدۇ، داپلار چىكىپ چېلىش ئاز، ئۇرۇپ چېلىش كۆپ بولىدۇ.
قۇمۇل 12 مۇقامىنى ئورۇنلاشتا ئىشلىتىلىدىغان قالغان چالغۇ ئەسۋابلىرى ئورتاق ئۇيغۇرچالغۇ ئەسۋابلىرىدىن ئىبارەت.
جەمئىيەتنىڭ تەرەققىي قىلىشى ھەمدە قۇمۇل 12 مۇقامىنىرەتلەش، توپلاش، قېزىش، تەتقىق قىلىش، راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن قۇمۇل 12 مۇقامى ئەسلىدىكى يەرلىك مىللىي چالغۇ ئەسۋابلىرى ياكى ئۆزگەرتىپمۇكەممەللەشتۈرۈلگەن مىللىي چالغۇ ئەسۋابلار بىلەن چېلىنىپلا قالماي، بەلكى تۈرلۈك زامانىۋى چالغۇ ئەسۋابلار ۋەئېلېكترونلۇق چالغۇ ئەسۋابلار بىلەنمۇ چېلىنىدىغان بولدى.
ماتېرياللاردىن````````

قۇمۇل خەلق ئەل نەغمىچىلىرى

ئاخۇنبەگ سۈبۈر (ئەلنەغمىچىلەر ئۇستازى)

قۇمۇل ئەلنەغمىچىلىرىنىڭ ئۇستازى ، پىشقەدەم مۇقامچى ئاخۇنبەگ سۈبۈر 1901-يىلى قۇمۇل شەھىرى شەھەر ئىچى يېزا ساڭخېي مەھەللىسىدە دېھقان ئائىلىسىدە تۇغۇلغان. ئۇنىڭ ئەسلى ئىسمى مۆمىن بولۇپ ، كىچىكىدىنلا قۇمۇل ئەلنەغمىچىلىكىگە ئالاھىدە ئىشتىياق باغلىغان . ئۇ ياشلىق مەزگىللىرىدە «قۇمۇل ئون ئىككى مۇقام » ناخشا كۈيلىرىنى مۇكەممەل ئۆزلەشتۈرىۋالغان. شۇڭا ئۇ ئەينى ۋاقىتتىكى قۇمۇل ۋاڭى شاھ مەخسۇتنىڭ ئالاھىدە دىققىتىنى تارتقان ۋە ئوردىغا قاراشلىق ئەلنەغمىچىلەر ئىچىدىن ئورۇن ئالغان . ئاخۇنبەك سۈبۈر قۇمۇل غىجىكىنى «تىل» غا كىرگۈزگەن بىردىنبىر سازەندە ئىدى . ئۇنىڭ ئاجايىپ يىتۈك ماھارىتى ئەينى ۋاقىتتىكى ئوردا ئەھلىنى قايىل قىلغانلىقى ئۈچۈن شاھزادە ، بەگ- غوجاملار ئۇنى ئاخۇنبەگ دەپ ئاتاشقا ئادەتلەنگەن.ئۇ 1920-يىلىدىكى شاھ مەخسۇت ۋاڭنىڭ «قۇمۇل ئون ئىككى مۇقامىلىرى »نى رەتلەش ئىشلىرىغا قاتناشقان بولۇپ ، ئەينى ۋاقىتتا ئوردا ئەلنەغمىچىلىرى ئىچىدە ئەڭ ياش مۇقامچى ئىدى .ئۇ بەختكە قارشى 1986-يىلى 6-يانۋار قۇمۇلدا ۋاپات بۇلغان.

ئاقپاشا

داڭلىق ئەلنەغمىچى ، مۇقامچى ۋە قوشاقچى ئاقپاشا 1915-يىلى قۇمۇل شەھىرى شەھەر ئىچى يېزا ، ئازنا بازار مەھەللىسىدە سۇنغان بەگ ئائىلىسىدە دۇنياغا كەلگەن. ئۇنىڭ ئەسلى ئىسمى ئابلەت . ئاقپاشا قۇمۇل خەلق ناخشا - مۇقاملىرىدىن 240خىل ئاھاڭنى تۇلۇق ئېيتىپ بېرەلەيتتى. 3000 كۇپلىتتەك قۇشاق ، بىيىت بىلەتتى. ئۇ 1954-يىلى ئاپتونۇم رايۇنلۇق رادىئو ئىستانسىسىنىڭ تەكلىپى بىلەن ئۈرۈمچىگە چىقىپ «داغى پەريادەي»، «ئاللىيەي شەرۋازىم»بىر قىسىم قۇمۇل ناخشىلىرىنى پلاستىنكىغا ئالغان.ئۇ ئاپتونۇم رايۇنلۇق خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى ئىلمىي جەمئىيىتىنىڭ ئەزاسى ئىدى . بىراق بۇ ئۇستازىمىز بەىتكە قارشى 1986-يىلى 11-ئاينىڭ 28- كۈنى قۇمۇلدا ئالەمدىن ئۆتكەن.

سەدۇل ھەمدۇللا

داڭلىق مۇقامچى سەدۇللام 1912-يىلى قۇمۇل شەھىرى قارىتال يېزىسىدا تۇغۇلغان . ئۆسمۈرلۈك دەۋرىدە دىنىي مەدرىستە ئۇقۇغان. شۇ مەزگىللەردىن باشلاپلا مەشھور ئەلنەغمىچى سىدىق ھاجىنىڭ تەسىرىدە ناخشا ۋە مۇقام ئېيتىشقا ئىشتىياق باغلاپ ، ياش مەزگىللىرىدىلا «قۇمۇل ئون ئىككى مۇقامى » نى پۈتۈن يۈرۈشلىرى بىلەن ئۆزلەشتۈرىۋالغان ھەم غىجەك، قۇمۇل راۋابى ، دۇتار ، تەمبۇر قاتارلىق بىر نەچچە خىل سازنى چالالايدىغان بۇلغان . ئۇ ئاخۇنبەگ سۈبۈر دىن قالسىلا قۇمۇل مۇقاملىرىنى قەدىمىيلىكى بويىچە ۋايىغا يەتكۈزۈپ تولۇق ئېيتالايدىغان پىشقەدەم ئۇستازلارنىڭ بىرى.

توختاشخان ئىمىن

توختاشخان ئىمىن 1910 -يىلى قۇمۇلنىڭ لەنگەر رايونىدا موللا ئائىلىسىدە دۇنياغا كەلگەن. كىشىلەر ئۇنى ھۈرمەتلەپ ناخشىچى ئايلا دەپ ئاتىشىدۇ . ئۇ دەسلەپتە قۇمۇلدىكى ئەلنەغمىچىلەردىن تالىپ خېتىپ ، مەڭلىك ئۇستا قاتارلىقلاردىن داپ چېلىشنى،ناخشا ئېيتىشنى ئۆگەنگەن . ئۇ ئىككى قېتىم قۇمۇل ئون ئىككى مۇقامىنى رەتلەش خىزمىتىگە قاتناشقان.

راجى غوجامنىياز

پىشقەدەم ئەلنەغمىچى ۋە قوشاقچى راجى غوجامنىياز 1909-يىلى ئاراتۈرۈك ناھىيە نوم يېزىسىنىڭ قىرساي مەھەللىسىدە دېھقان ئائىلىسىدە تۇغۇلغان. ئۇ ئۇستازى ھادى بوسۇقنىڭ تەسىرىدە قوشاق ، بىيت ئوقۇش ۋە مۇقام ئېيتىشقا بېرىلىپ ، «قۇمۇل ئون ئىككى مۇقامى »نىڭ خېلى كۆپ قىسمىنى ئاساسەن ئۆزلەشتۈرۋالغان .

ئۆمەر قارى

داڭلىق ئەلنەغمىچى ۋە خەلق قوشاقچىسى ئۆمەر قارى 1935-يىلى قۇمۇل شەھىرى يوقىرى ئاقيەر مەھەللىسىدە نامرات دىھقان ئائىلىسىدە دۇنياغا كەلگەن. بىراق ئۇ قىرقى ئىچىدە كۆز كېسىلىگە گىرىپتار بولۇپ ، ئىككى كۆزى كۆرمەس بولۇپ قالغان . ئۇنىڭ ئايالى مارىخانمۇ يولدىشىغا ئوخشاش ئەلنەغمىچى ئايال بولۇپ ، ئۇنىڭ ئەلنەغمىچى ، قوشاقچى ۋە بىيىتچى بولالىشىدا ئۆمەر قارىنىڭ تەسىرى ناھايىتى چوڭ بولغان . ئۆمەر قارى ۋە مارىخان 1980-يىلى شەرقىي شىنجاڭ بويىچە قۇمۇلدا ئۆتكۈزۈلگەن خەلق ئەدەبىيات - سەنئەتچىلىرىنىڭ ئۇچرىشىش يىغىنىغا قاتناشقان ۋە زور تەسىر پەيدا قىلغان .ئۇنىڭدىن باشقا قۇمۇل مۇقاملىرىنى رەتلەش خىزمەتلىرىگىمۇ قاتناشقان.

يەھيا ئەينىدىن

داڭلىق ئەلنەغمىچى ، داستانچى ۋە قۇشاقچى يەھيا ئەينىدىن 1921-يىلى ئاراتۈرۈك ناھىيە باي يېزىسىدا دېھقان ئائىلىسىدە تۇغۇلغان . بىراق ئۇ يىشىغا توشمايلا كېسەل سەۋەبى بىلەن ئىككى كۆزى كۆرمەس بولۇپ قالغان. يەھيا ئەينىدىننىڭ ئاساسىي ماھارىتى مۇقام ئېيتىشتىن كۆرە قۇمۇل خەلقىنىڭ ئەڭ قەدىمكى قوشاقلىرىنى ،داستانلىرىنى ، تارىخى ھىكايە -رىۋايەتلىرىنى بىلىدىغانلىقىدا ئىپادىلىنىدۇ. ئۇ «ياچىبەگ داستانى»،«ئىسلام بېگىم»داستانى،«زىنداندىكى توختاخۇن»،«ئالمىخان»،قاتارلىق تارىخى قوشاقلارنى ۋە ئەنئەنىۋى مىللىي بايرىمىمىز«نورۇز» دا ئېيتىلىدىغان «نورۇز قوشىقى» نى ئېسىدە بىر قەدەر تولۇق ساقلاپ دەۋرىمىزگىچە ئېلىپ كەلگەن كىشى .

نەمەت بوسۇق (لەيلىخان)

ﻗﯘﻣﯘﻝ ﯞﺍﯕﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ تارىخى

H&2

　
ﻗﯘﻣﯘﻝ ﯞﺍﯕﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺋﯘﺯﺍﻕ ﺋﻪﺟﺪﺍﺩﻯ ﺗﯘﻏﻠﯘﻕ ﺗﯚﻣﯜﺭﺧﺎﻧﻐﺎ ﺑﺎﻏﻠﯩﻨﯩﺪﯗ. ﺗﺎﺭﯨﺦ 17 - ﺋﻪﺳﯩﺮﮔﻪ ﻗﻪﺩﻩﻡ ﻗﻮﻳﻐﺎﻧﺪﺍ ﺋﺎﻗﺴﯚﯕﻪﻛﻠﯩﺮﻯ ﺑﺎﺵ ﻛﯚﺗﯜﺭﯛﭖ ﭼﯩﻘﯩﭗ، 1644 - ﻳﯩﻠﻰ ﭘﯜﺗﻜﯜﻝ ﺟﻮﯕﮕﻮﻧﻰ ﺋﯚﺯﻟﯩﺮﯨﮕﻪ ﻗﺎﺭﯨﺘﯩﺪﯗ. ﻣﺎﻧﺠﯘ ﺋﯩﺴﺘﯩﺒﺪﺍﺗﻠﯩﺮﻯ ﺧﻪﻧﺰﯗ ﻣﯩﻠﻠﯩﺘﯩﺪﯨﻜﻰ ﻫﯚﻛﯜﻣﺮﺍﻧﻼﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮﻟﯩﺸﯩﭗ، ﻫﻪﺭ ﻣﯩﻠﻠﻪﺕ ﺧﻪﻟﻘﻰ ﺋﯜﺳﺘﯩﺪﯨﻦ ﺩﻩﻫﺸﻪﺗﻠﯩﻚ ﺋﯧﻜﯩﺴﭙﺎﻻﺗﺎﺗﺴﯩﻴﻪ ﯞﻩ ﻣﯩﻠﻠﯩﻲ ﺯﯗﻟﯘﻡ ﻳﯜﺭﮔﯜﺯﯨﺪﯗ. ﺑﯘ ﺩﻩﻝ ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﻨﯩﯔ ﺷﯩﻤﺎﻟﯩﺪﯨﻜﻰ ﺟﯘﯕﻐﺎﺭﯨﻴﻪﺩﻩ ﺗﯜﺑﯜﺗﻠﻪﺭ ﻛﻮﻧﺘﺮﻭﻟﻠﯩﻘﯩﺪﺍ ﺟﯘﯕﻐﺎﺭ ﺋﺎﻗﺴﯚﯕﻪﻛﻠﯩﺮﻯ ﺧﺎﻧﯩﺪﺍﻧﻠﯩﻘﻰ، ﺟﻪﻧﯘﺑﯩﻲ ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﺪﺍ ﺳﻪﺋﯩﺪﯨﻴﻪ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﻰ ﻫﯚﻛﯜﻣﺮﺍﻧﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﯟﺍﺗﻘﺎﻥ ﯞﺍﻗﯩﺖ ﺋﯩﺪﻯ. ﺳﻪﺋﯩﺪﯨﻴﻪ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺟﻪﻧﯘﺑﯩﻲ ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﺪﺍ ﻫﺎﻛﯩﻤﯩﻴﻪﺕ ﻳﯜﺭﻩﯛﺯﯨﯟﺍﺗﻘﺎﻥ ﻣﻪﺯﮔﯩﻠﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﺟﯘﯕﻐﺎﺭ ﺋﺎﻗﺴﯚﯕﻪﻛﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻛﯚﭖ ﻗﯧﺘﯩﻤﻠﯩﻖ ﺋﯩﺴﻴﺎﻧﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﺗﺎﻗﺎﺑﯩﻞ ﺗﯘﺭﯗﭖ ﺧﻪﻟﻘﻨﻰ ﺋﻪﻣﯩﻦ ﺋﯧﺘﯩﺪﯗ. 1605 ﻳﯩﻠﻰ ﺳﻪﺋﯩﺪﯨﻴﻪ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﯩﯔ 4 - ﺳﯘﻟﺘﺎﻧﻰ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺗﺨﺎﻥ ( ﺧﺎﻗﺎﻧﻰ ﺋﻪﺯﯨﻢ ) ﺧﺎﻥ ﻧﻪﺳﻪﺑﯩﺪﯨﻦ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺕ ﺷﺎﻫﯩﺒﻪﮔﻨﻰ ﻗﯘﻣﯘﻟﻐﺎ ﯞﺍﻟﯩﻲ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺑﻪﻟﮕﯩﻠﻪﻳﺪﯗ. ﺑﯘ ﻳﯩﻠﻼﺭﺩﺍ ﺟﯘﯕﻐﺎﺭﻻﺭ ﻗﯘﻣﯘﻟﻐﺎ ﭘﺎﺕ - ﭘﺎﺕ ﻫﯘﺟﯘﻡ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺗﯘﺭﺍﺗﺘﻰ. ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺗﺸﺎﻫﯩﺒﻪﮒ ﺟﯘﯕﻐﺎﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮ ﻗﯧﺘﯩﻤﻠﯩﻖ ﻛﻪﯓ ﻛﯚﻟﻪﻣﻠﯩﻚ ﻫﯘﺟﯘﻣﯩﻐﺎ ﺗﺎﻗﺎﺑﯩﻞ ﺗﯘﺭﯗﭖ، ﺋﯘﺭﯗﺷﺘﺎ ﻧﯘﺳﺮﻩﺕ ﻗﺎﺯﯨﻨﯩﺪﯗ، ﻟﯧﻜﯩﻢ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺕ ﺷﺎﻫﺒﻪﮒ ﺑﯘ ﺋﯘﺭﯗﺷﺘﺎ ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔ ﺳﻮﻝ ﻗﻮﻟﯩﺪﯨﻦ ﺋﺎﻳﺮﯨﻠﯩﭗ ﻗﺎﻟﯩﺪﯗ. ﺑﯘ ﺋﯘﺭﯗﺷﺘﺎ ﻛﯚﺭﺳﻪﺗﻜﻪﻥ ﺗﯚﻫﭙﯩﺴﻰ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺕ ﺷﺎﻫﺒﻪﮒ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺕ ﻏﺎﺯﻯ ﺗﺎﺭﺧﺎﻧﺒﻪﮒ ﺋﯘﻧﯟﺍﻧﯩﻐﺎ ﺋﯧﺮﯨﺸﯩﺪﯗ. ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺕ ﺷﺎﻫ ﻏﺎﺯﯨﺒﻪﮒ ﯞﺍﭘﺎﺗﯩﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺗﺎﺭﺧﺎﻧﺒﻪﮔﻠﯩﻚ ﺋﻮﺭﻧﻰ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﺋﻪﺑﻪﻳﺪﯗﻟﻠﺪﻏﺎ ﻗﺎﻟﯩﺪﯗ. ﺩﯦﻤﻪﻙ ﺋﻪﺑﻪﻳﺪﯗﻟﻼ ﺗﺎﺭﺧﺎﻧﺒﻪﮒ ﺋﺎﺗﯩﺴﻰ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺕ ﺷﺎﻫ ﻏﺎﺯﯨﺒﻪﮒ ﺋﻮﺭﻧﯩﻐﺎ ﺗﯘﻧﺠﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻗﯘﻣﯘﻟﻐﺎ ﺗﺎﺭﺧﺎﻧﺒﻪﮒ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ.
ﺋﻪﺑﻪﻳﺪﯗﻟﻼ ﺗﺎﺭﺧﺎﻧﺒﻪﮒ: ﺑﯩﺮﯨﻨﭽﻰ ﺋﻪﯞﻻﺩ ﻗﯘﻣﯘﻝ ﯞﺍﯕﻰ ﺋﻪﺑﻪﻳﺪﯗﻟﻼ 1696 - ﻳﯩﻠﻰ ﺟﯘﯕﻐﺎﺭﻻﺭ ﻫﯚﻛﯜﻣﺮﺍﻧﻠﯩﻘﯩﺪﯨﻦ ﻗﯘﺗﯘﻟﯘﭖ ﭼﯩﯔ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﯩﮕﻪ ﻗﺎﺭﺍﻳﺪﯗ. 1897 - ﻳﯩﻠﻰ ﺋﻪﺑﻪﻳﺪﯗﻟﻼ ﭼﻮﯓ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﭼﻮﯓ ﮔﯘﭘﺎ (ﯞﺍﭘﺎ) ﺑﻪﮔﻨﻰ ﺑﺎﺭﯨﻜﯚﻟﮕﻪ ﺋﻪﯞﻩﺗﯩﭗ، ﺟﯘﯕﻐﺎﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﻗﯘﻣﯘﻟﺪﯨﻜﻰ ﯞﻩﻛﯩﻠﻰ ﻏﺎﻟﺪﺍﻧﻨﯩﯔ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﯞﻩ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻗﻮﻝ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﯨﻜﯩﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺗﯘﺗﯘﭖ ﺑﯧﻴﺠﯩﯖﻐﺎ ﻳﺎﻟﻼﭖ ﺋﺎﭘﯩﺮﯨﺪﯗ. ﺷﯘ ﻳﯩﻠﻰ 10 - ﺋﺎﻳﺪﺍ ﭼﯩﯔ ﻫﯚﻛﯜﻣﯩﺘﻰ ﻣﯘﯕﻐﯘﻟﻼﺭﻧﯩﯔ ﻫﺎﻛﯩﻤﯩﻴﻪﺕ ﺗﯜﺯﯛﻟﯩﺸﻰ ﺑﻮﻳﯩﭽﻪ ﻗﯘﻣﯘﻝ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﻗﯩﺰﯨﻞ ﺗﯘﻏﻠﯘﻕ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻗﻮﺷﯘﻧﻰ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺋﺎﻳﺮﯨﻴﺪﯗ. ﺋﻪﺑﻪﻳﺪﯗﻟﻼﻧﻰ 1 - ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﻠﯩﻚ ﺟﺎﺳﺎﻕ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺗﻪﻳﯩﻨﻠﻪﻳﺪﯗ ﯞﻩ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺗﺎﺭﺧﺎﻧﺒﻪﮔﻠﯩﻚ ﻧﺎﻣﯩﻨﻰ ﺳﺎﻗﻼﭖ ﻗﯧﻠﯩﭗ، ﺟﺎﺳﺎﻕ ﻣﯚﻫﯜﺭﯨﻨﻰ ﺑﯧﺮﯨﺪﯗ، ﺟﯩﻴﻪﻛﻠﯩﻚ ﻗﯩﺰﯨﻞ ﺗﯘﻍ ﺗﻪﻗﺪﯨﻢ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﮔﯘﻳﺎ ﺑﻪﮔﻨﻰ 2- ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﻠﯩﻚ ﺑﻪﮔﻠﯩﻜﻜﻪ ﺗﻪﻳﯩﻨﻠﻪﻳﺪﯗ. ﺋﯘ 200 ﺩﻩﻙ ﺋﺎﺩﯨﻤﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﯘﺭﯨﺪﯗ. ﻛﺎﯕﺸﻰ ﺧﺎﻥ 1706 - ﻳﯩﻠﻰ ﺋﻪﺑﻪﻳﺪﯗﻟﻼﻧﻰ ﺑﯧﻴﺠﯩﯖﻐﺎ ﭼﺎﻗﯩﺮﺗﯩﺪﯗ. ﺋﻪﺑﻪﻳﺪﯗﻟﻼ ﺳﻪﻛﻜﯩﺰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻧﻰ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﺧﺎﻥ ﺋﺎﻟﺪﯨﻐﺎ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺳﻮﯞﻏﺎ - ﺳﺎﻻﻣﻼﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﺎﺭﯨﺪﯗ. ﺷﯘ ﭼﺎﻏﺪﺍ ﺗﯘﻧﺠﻰ ﻗﯧﺘﯩﻢ ﻗﯘﻣﯘﻝ ﻗﻮﻏﯘﻧﻰ ﺧﺎﻧﻐﺎ ﺳﻮﯞﻏﺎ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺪﯗ. ﺧﺎﻥ ﺑﯘ ﺗﻮﻗﻘﯘﺯ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻧﯩﯔ ﺟﯘﯕﻐﺎﺭ ﺋﺎﻗﺴﯚﯕﻪﻛﻠﯩﺮﯨﮕﻪ ﻗﺎﺭﺷﻰ ﺋﯘﺭﯗﺷﺘﺎ ﻛﯚﺭﺳﻪﺗﻜﻪﻥ ﺧﯩﺰﻣﻪﺗﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﻣﺎﺧﺘﺎﭖ ﺋﯘﻻﺭﻏﺎ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺋﯩﻨﺌﺎﻣﻼﺭ ﺑﯧﺮﯨﺪﯗ. ﺧﺎﻧﻨﯩﯔ ﭘﻪﺭﻣﺎﻧﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻗﯘﻣﯘﻟﻨﯩﯔ ﺋﯘﺷﺸﺎﻕ ﺗﺎﻝ ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻳﯧﺮﯨﺪﻩ ﺑﯘ ﺗﻮﻗﻘﯘﺯ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻧﯩﯔ ﻫﻪﻳﻜﯩﻠﯩﻨﻰ ﻳﺎﺳﺎﻳﺪﯗ. ﺷﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﻫﻪﺭ ﻗﺎﻳﺴﻰ ﺟﺎﻳﻼﺭﺩﯨﻦ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﺋﻪﻣﻪﻟﺪﺍﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭﮔﻪ ﻫﯚﺭﻣﻪﺕ ﺑﯩﻠﺪﯛﺭﯛﭖ ﺋﯚﺗﯜﺷﻰ ﺗﯜﺯﯛﻡ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻗﺎﻟﯩﺪﯗ.
ﺋﻪﺑﻪﻳﺪﯗﻟﻼ ﺑﻪﮒ ﺷﯘ ﻗﯧﺘﯩﻢ ﺑﯧﻴﺠﯩﯖﺪﯨﻦ ﻗﺎﻳﺘﻘﯘﭼﻪ ﺧﻪﻧﺰﯗ ﻫﯜﻧﻪﺭﯞﻩﻧﻠﻪﺭﻧﻰ ﺗﻪﻛﻠﯩﭗ ﻗﯩﻠﯩﭗ، ﻗﯘﻣﯘﻟﺪﯨﻜﻰ ﺟﺎﺳﺎﻕ ﺋﻮﺭﺩﯨﺴﻰ (ﻛﻮﻧﺎ ﺷﻪﻫﻪﺭ ﺋﯩﭽﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﯚﯞﻩﻥ ﺋﻮﺭﺩﺍ) ﻧﻰ ﺳﺎﻟﺪﯗﺭﯨﺪﯗ. ﺋﻪﺑﻪﻳﺪﯗﻟﻼ ﺑﯧﻴﺠﯩﯖﺪﯨﻦ ﻗﺎﻳﺘﻘﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ، ﻛﺎﯕﺸﻰ ﺧﺎﻥ ﻗﯘﻣﯘﻟﺪﺍ ﺷﻪﻫﻪﺭ ﺋﻪﺗﺮﺍﭘﯩﻐﺎ ﺳﯧﭙﯩﻞ ﺳﻮﻗﯘﭖ، ﻣﯘﻛﻪﻣﻤﻪﻝ ﺑﯩﺮ ﺷﻪﻫﻪﺭ ﺑﯩﻨﺎ ﻗﯩﻠﯩﺸﻘﺎ ﭘﻪﺭﻣﺎﻥ ﺑﯧﺮﯨﺪﯗ. ﻳﻪﻧﻪ ﺋﻪﺑﻪﻳﺪﯗﻟﻼﻧﯩﯔ ﺗﻪﻟﯩﭙﻰ ﺑﻮﻳﯩﭽﻪ، ﺋﯘﺯﯗﻥ ﻳﯩﻠﻠﯩﻖ ﺋﯘﺭﯗﺵ ﻣﺎﻟﯩﻤﺎﻧﭽﯩﻠﯩﻘﯩﺪﺍ ﺋﺎﺩﻩﻡ ﺳﺎﻧﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﺯﯨﻴﯩﭗ ﻛﻪﺗﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﻧﻪﺯﻩﺭﺩﻩ ﺗﯘﺗﯘﭖ، ﺷﯩﻨﺠﺎﯓ ﻫﻪﺭ ﻗﺎﻳﺴﻰ ﺟﺎﻳﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺋﺎﺩﻩﻡ ﻛﯚﭼﯜﺭﯛﭖ ﻛﯧﻠﯩﺸﻜﻪ ﺭﯗﺧﺴﻪﺕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﺪﻩ ﺗﻮﻗﺴﯘﻥ، ﭘﯩﭽﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯚﭼﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻧﻠﻪﺭﻧﻰ ﻗﺎﺭﺍ ﺩﯙﯞﻩ، ﻻﭘﭽﯘﻗﺎ، ﺋﺎﻗﺴﯘ، ﻛﯘﭼﺎﺭﺩﯨﻦ ﻛﯚﭼﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻧﻠﻪﺭﻧﻰ ﺗﻮﻏﯘﭼﻰ، ﺟﯩﮕﺪﻩ ﺗﻪﺭﻩﭘﻠﻪﺭﮔﻪ؛ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ، ﺧﻮﺗﻪﻥ، ﻳﻪﺭﻛﻪﻧﻠﻪﺭﺩﯨﻦ ﻛﯚﭼﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻧﻠﻪﺭﻧﻰ ﺋﺎﺳﺘﺎﻧﻪ، ﺳﯘﻣﻘﺎﻏﯩﻼﺭﻏﺎ ﺋﻮﺭﯗﻧﻼﺷﺘﯘﺭﯨﺪﯗ. ﻳﻪﻧﻪ ﺧﺎﻥ ﺋﻪﺑﻪﻳﺪﯗﻟﻼ ﺑﻪﮔﻨﯩﯔ ﺗﻪﻟﯩﭙﯩﮕﻪ ﺋﺎﺳﺎﺳﻪﻥ ﻗﺎﺗﻨﺎﺵ ﻳﻮﻝ ﻫﻪﻗﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﻪﻟﯩﭙﯩﻨﻰ ﻗﻮﺑﯘﻝ ﻗﯩﻠﯩﭗ، ﺋﯩﭽﻜﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﭼﺎﻗﯩﻠﯩﻘﻘﺎ ﺋﯚﺗﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻳﯩﭙﻪﻙ ﻳﻮﻟﯩﻨﻰ ﺋﻪﻣﻪﻟﺪﯨﻦ ﻗﺎﻟﺪﯗﺭﯗﭖ، ﻗﯘﻣﯘﻝ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﺋﯚﺗﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﯘﺭﯗﻧﻘﻰ ﭼﻮﯓ ﻳﻮﻟﻨﻰ ﺋﻪﺳﻠﯩﮕﻪ ﻛﻪﻟﺘﯜﺭﯨﺪﯗ. ﻗﯘﻣﯘﻝ ﺳﻮﺩﯨﮕﻪﺭﻟﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﮔﻪﻧﺴﯘ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺳﻮﺩﺍ ﺋﺎﻻﻗﯩﺴﻰ ﻗﯩﻠﯩﺸﯩﻐﺎ ﺭﯗﺧﺴﻪﺕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺋﻪﺑﻪﻳﺪﯗﻟﻼ ﺑﻪﮒ ﻛﺎﯕﺸﯩﻨﯩﯔ 48 - ﻳﯩﻠﻰ ( 1709 - ﻳﯩﻠﻰ ) ﺋﺎﻟﻪﻣﺪﯨﻦ ﺋﯚﺗﯩﺪﯗ.
ﺋﯩﻤﯩﻦ ﯞﺍﯓ: ﺋﯩﻜﻜﯩﻨﭽﻰ ﺋﻪﯞﻻﺩ ﻗﯘﻣﯘﻝ ﯞﺍﯕﻰ 1709 - ﻳﯩﻠﻰ 4 - ﺋﺎﻳﺪﺍ 1 - ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﻠﯩﻚ ﺟﺎﺳﺎﻕ ﺗﺎﺭﺧﺎﻧﺒﻪﮔﻠﯩﻜﯩﮕﻪ ﯞﺍﺭﯨﺴﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﭗ، ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻳﯩﻞ ﺗﻪﺧﺘﺘﻪ ﺋﻮﻟﺘﯘﺭﯗﭖ، 1711 - ﻳﯩﻠﻰ ﯞﺍﭘﺎﺕ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ 3- ﺋﻪﯞﻻﺩ ﻗﯘﻣﯘﻝ ﯞﺍﯕﻰ ﺋﯩﻤﯩﻦ 1711 - ﻳﯩﻠﻰ ﺩﺍﺩﯨﺴﻰ ﮔﯘﭘﺎ ﺑﻪﮔﻨﯩﯔ 1 - ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﻠﯩﻚ ﺟﺎﺳﺎﻕ ﺗﺎﺭﺧﺎﻧﺒﻪﮔﻠﯩﻜﯩﮕﻪ ﯞﺍﺭﯨﺴﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺋﯘ ﻗﯘﻣﯘﻝ ﺷﻪﻫﻪﺭ ﺋﯩﭽﻰ ﺋﻮﺭﺩﺍ ﺧﺎﻧﻰ ﻣﻪﻫﻪﻟﻠﯩﺴﻰ (ﺗﯚﯞﻩﻥ ﺋﻮﺭﺩﺍ) ﺩﻩ ﺋﻮﻟﺘﯘﺭﯗﭖ ﻫﺎﻛﯩﻤﯩﻴﻪﺕ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﻳﯜﺭﮔﯜﺯﯨﺪﯗ. ﺋﯩﻤﯩﻦ ﯞﺍﯓ ﻫﻪﺭﺑﯩﻲ ﻣﺎﻫﺎﺭﻩﺗﺘﻪ ﭘﯩﺸﻘﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺋﻮﻗﻴﺎ ﺋﯧﺘﯩﺸﻘﺎ ﻣﺎﻫﯩﺮ ﺋﯩﺪﻯ. ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﻮﻗﻴﺎ ﺋﯧﺘﯩﭗ ﻣﻪﺷﻖ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﻣﻪﻳﺪﺍﻧﻰ ﺷﻪﻫﻪﺭﻧﯩﯔ ﺳﯩﺮﺗﯩﺪﺍ ﺋﻮﻥ ﻣﻮﻏﺎ ﻳﯧﻘﯩﻦ ﺟﺎﻳﻨﻰ ﺋﯩﮕﯩﻠﯩﮕﻪﻧﯩﺪﻯ. 1715 - ﺟﯘﯕﻐﺎﺭ ﺋﺎﻗﺴﻜﯖﻪﻛﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺳﻪﯞﺍﯓ ﺋﺎﺭﺍﺑﺪﺍﻥ ﻗﯘﻣﯘﻟﻐﺎ ﻗﻮﺭﺷﺎﭖ ﻫﯘﺟﯘﻡ ﻗﯩﻠﯩﺸﻘﺎ 2000 ﺩﯨﻦ ﺋﺎﺭﺗﯘﻕ ﺋﻪﺳﻜﻪﺭ ﺋﻪﯞﻩﺗﯩﺪﯗ. ﺋﯩﻤﯩﻦ ﯞﺍﯓ ﯞﺍﯓ ﺋﻮﺭﺩﯨﺴﯩﻨﯩﯔ ﻗﻮﺷﯘﻧﯩﻨﻰ ﺑﺎﺷﻼﭖ، ﭼﯩﯔ ﺋﻪﺳﻜﻪﺭﻟﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻗﯘﻣﯘﻟﺪﯨﻜﻰ ﻣﯘﺩﺍﭘﯩﺌﻪ ﻗﻮﺷﯘﻧﯩﺪﯨﻦ 200 ﻛﯩﺸﯩﻨﯩﯔ ﻳﺎﺭﺩﯨﻤﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯘﺭﯗﺷﻘﺎ ﺋﺎﺗﻠﯩﻨﯩﺪﯗ. ﺋﯘﺭﯗﺷﺘﺎ ﺋﯩﻤﯩﻦ ﯞﺍﯓ ﺋﺎﻻﻫﯩﺪﻩ ﻣﺎﻫﺎﺭﻩﺕ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺪﯗ. ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﺪﻩ ﺟﯘﯕﻐﺎﺭ ﻗﻮﺷﯘﻧﻰ ﻣﻪﻏﻠﯘﺏ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺷﻪﻫﻪﺭﻧﯩﯔ ﺟﻪﻧﯘﺑﯩﻲ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﮕﻪ 20 ﭼﺎﻗﯩﺮﯨﻢ ﭼﯧﻜﯩﻨﯩﺪﯗ ﯞﻩ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﻗﯧﭽﯩﭗ ﻛﯧﺘﯩﺪﯗ. ﻛﺎﯕﺸﻰ ﺧﺎﻥ ﺑﯘ ﺋﯘﺭﯗﺷﺘﯩﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺋﯩﻤﯩﻦ ﯞﺍﯓ ﯞﻩ ﺑﺎﺷﻘﯩﻼﺭﻧﻰ 15 ﻣﯩﯔ ﺳﻪﺭﺗﻪﯕﮕﻪ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﯘﻛﺎﭘﺎﺗﻼﻳﺪﯗ. ﭘﯘﻗﺮﺍﻻﺭﻏﺎ ﺋﺎﺷﻠﯩﻖ، ﻗﻮﻱ، ﻛﺎﻻ، ﺗﯜﺭﻟﯜﻙ ﻛﯧﻴﯩﻢ - ﻛﯧﭽﻪﻛﻠﯩﻚ ﺭﻩﺧﺖ ﺋﯩﻨﺌﺎﻡ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. 1718 - ﻳﯩﻠﻰ ﺋﯩﻤﯩﻦ ﯞﺍﯓ ﻗﯘﻣﯘﻟﺪﯨﻜﻰ ﺑﯩﺮ ﻛﯩﺸﯩﻨﻰ ﺗﯘﺭﭘﺎﻧﻐﺎ ﺑﻮﺯ ﻳﻪﺭ ﺋﻜﺰﻟﻪﺷﺘﯜﺭﯛﭖ، ﺗﯧﺮﯨﻘﭽﯩﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﺸﻘﺎ ﺋﻪﯞﻩﺗﯩﺪﯗ. ﺋﯩﻤﯩﻦ ﯞﺍﯓ ﭼﻴﻪﻧﻠﯘﯕﻨﯩﯔ 4 - ﻳﯩﻠﻰ (1740 - ﻳﯩﻠﻰ) 12 - ﺋﺎﻳﻨﯩﯔ 10 - ﻛﯜﻧﻰ ﯞﺍﭘﺎﺕ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ.
ﻳﯜﺳﯜﭖ ﯞﺍﯓ: ﺗﯚﺗﯩﻨﭽﻰ ﺋﻪﯞﻻﺩ ﻗﯘﻣﯘﻝ ﯞﺍﯕﻰ ﻳﯜﺳﯜﭖ ﭼﻴﻪﻧﻠﯘﯕﻨﯩﯔ 5 - ﻳﯩﻠﻰ ( 1740 - ﻳﯩﻠﻰ ) ﺩﺍﺩﯨﺴﯩﻨﯩﯔ ﺋﯩﻤﺘﯩﻴﺎﺯﯨﻐﺎ ﯞﺍﺭﯨﺴﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﭗ، ﻗﯘﻣﯘﻟﻨﯩﯔ ﺑﺎﺳﻘﺎﻕ ﺑﯧﮕﻰ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ.1756 - ﻳﯩﻠﻰ ﺗﯘﺭﭘﺎﻧﺪﺍ ﺟﯘﯕﻐﺎﺭﻻﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮﻟﯩﺸﯩﭗ ﻛﯚﺗﯜﺭﯛﻟﻪﻩﻥ ﺋﯩﺴﻴﺎﻧﻨﻰ ﺑﺎﺳﺘﯘﺭﯗﺷﺘﺎ ﻳﯜﺳﯜﭖ ﯞﺍﯓ ﺧﯩﺰﻣﻪﺕ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﭗ ﺧﺎﻥ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﺗﺎﺭﺗﯘﻗﻠﯩﻨﯩﺪﯗ. 1758 - ﻳﯩﻠﻰ ﻳﻪﻧﻪ ﻳﯜﺳﯜﭖ ﯞﺍﯓ ﺋﯚﺯ ﻗﻮﺷﯘﻧﯩﻨﻰ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﺟﻪﻧﯘﺑﯩﻲ ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﺪﯨﻜﻰ ﭼﻮﯓ - ﻛﯩﭽﯩﻚ ﺧﻮﺟﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﺗﻮﭘﯩﻠﯩﯖﯩﻨﻰ ﺑﺎﺳﺘﯘﺭﯗﺵ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﺟﺎﺯﺍ ﻳﯜﺭﯛﺷﻜﻪ ﻗﺎﺗﻨﯩﺸﯩﭗ، ﺟﻪﯕﺪﻩ ﻣﺎﻫﺎﺭﻩﺕ ﻛﯚﺭﺳﻪﺗﻜﻪﻧﻠﯩﻜﻰ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﮔﺎﯞﺯﯗﯓ ﺧﺎﻥ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﺋﺎﻻﻫﯩﺪﻩ ﺋﻪﻣﻪﻝ ﺋﯩﻨﺌﺎﻡ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﯘﻛﺎﭘﺎﺗﻠﯩﻨﯩﭗ، ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﻧﻰ ﺑﺎﺷﻘﯘﺭﯗﺷﻘﺎ ﺗﻪﻳﯩﻨﻠﯩﻨﯩﺪﯗ.
1760 - ﻳﯩﻠﻰ ﮔﺎﯞﺯﯗﯓ ﺧﺎﻥ ﻳﯜﺳﯜﭖ ﯞﺍﯕﻨﻰ ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﻨﯩﯔ ﻫﻪﺭ ﻗﺎﻳﺴﻰ ﺟﺎﻳﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻜﻰ 40 ﺑﻪﮔﻨﻰ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﭘﺎﻳﺘﻪﺧﺘﻜﻪ ﺑﯧﺮﯨﭗ ﺧﺎﻧﻨﻰ ﺯﯨﻴﺎﺭﻩﺕ ﻗﯩﻠﯩﺸﻘﺎ ﺭﯗﺧﺴﻪﺕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺧﺎﻥ ﺋﯘﻻﺭﻧﻰ ﻧﯘﺭﺍﻧﻪ ﺳﺎﺭﺍﻳﺪﺍ ﻗﻮﺑﯘﻝ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺧﺎﺱ ﺗﻮﻥ، ﺗﻪﯕﮕﯩﻠﻪﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﺎﺭﺗﯘﻗﻼﻳﺪﯗ. ﺭﺍﻫﻪﺗﺒﺎﻏﺪﺍ ﺑﯩﺮﻗﺎﻧﭽﻪ ﻗﯧﺘﯩﻢ ﺯﯨﻴﺎﭘﻪﺕ ﺑﯧﺮﯨﺪﯗ. ﻳﻪﻧﻪ ﺧﺎﻥ ﻳﯜﺳﯜﭖ ﯞﺍﯕﻨﯩﯔ ﻗﯘﻣﯘﻟﻐﺎ ﻗﺎﻳﺘﯩﭗ ﺑﺎﺭﻏﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺑﯩﺮ ﻳﯩﻞ ﺩﻩﻡ ﺋﯧﻠﯩﺸﯩﻐﺎ ﺭﯗﺧﺴﻪﺕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﻳﯜﺳﯜﭖ ﯞﺍﯕﻨﯩﯔ ﺋﯩﻨﯩﺴﻰ ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻼﻧﻰ ﺋﯜﭼﺘﯘﺭﭘﺎﻧﻨﯩﯔ ﻫﺎﻛﯩﻤﺒﻪﮔﻠﯩﻜﯩﮕﻪ ﺗﻪﻳﯩﻨﻠﻪﻳﺪﯗ.
1766 - ﻳﯩﻠﻰ 500 ﺋﺎﺋﯩﻠﯩﻚ ﺩﯦﻬﻘﺎﻥ ﻗﯘﻣﯘﻟﺪﯨﻦ ﺋﯩﻠﯩﻐﺎ ﺩﯦﻬﻘﺎﻧﭽﯩﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﺸﻘﺎ ﻛﯚﭼﯜﺭﯨﻠﯩﺪﯗ. 1767- ﻳﯩﻠﻰ 12 - ﺋﺎﻳﺪﺍ ﻳﯜﺳﯜﭖ ﯞﺍﯓ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﺋﯩﺒﺮﺍﻫﯩﻢ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯧﻴﺠﯩﯖﻐﺎ ﺋﯩﺎﻧﻨﻰ ﺯﯨﻴﺎﺭﻩﺕ ﻗﯩﻠﯩﺸﻘﺎ ﻣﺎﯕﯩﺪﯗ. ﺷﻪﻧﺸﯩﻨﯩﯔ ﻟﯩﯖﺸﻰ ﻧﺎﻫﯩﻴﯩﺴﯩﮕﻪ ﺑﺎﺭﻏﺎﻧﺪﺍ ﻳﯜﺳﯜﭖ ﯞﺍﯓ ﭼﯧﭽﻪﻙ ﭼﯩﻘﯩﭗ ﯞﺍﭘﺎﺕ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ. ﺋﯩﺒﺮﺍﻫﯩﻢ ﺩﺍﺩﯨﺴﯩﻨﯩﯔ ﺟﻪﺳﯩﺘﯩﻨﻰ ﻗﺎﻳﺘﯘﺭﯗﭖ ﻛﯧﻠﯩﯟﯦﺘﯩﭗ ﮔﻪﻧﺴﯘﻧﯩﯔ ﭘﯩﯖﻠﻴﺎﯓ ﻧﺎﻫﯩﻴﯩﺴﯩﮕﻪ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﺪﻩ ﭼﯧﭽﻪﻛﻨﻰ ﻳﯘﻗﺘﯘﺭﯗﯞﯦﻠﯩﭗ ﺋﯘﻣﯘ ﻗﺎﺯﺍ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ.
ﻳﯜﺳﯜﭖ ﯞﺍﯓ ﻫﺎﻳﺎﺕ ﯞﺍﻗﺘﯩﺪﺍ ﻗﯘﻣﯘﻝ ﺷﻪﻫﻪﺭ ﺳﯧﭙﯩﻠﯩﻨﯩﯔ ﺷﯩﻤﺎﻟﯩﻐﺎ ﻳﺎﻧﺪﺍﺵ ﻳﯜﺯﭼﻰ ئېگىزلىكتە، ﺗﻮﻗﻘﯘﺯ ﺩﻩﺭﯞﺍﺯﯨﻠﯩﻖ ﭼﻮﯓ ﺋﻮﺭﺩﯨﻨﻰ ﺳﺎﻟﺪﯗﺭﯨﺪﯗ، ﻗﯘﻣﯘﻝ ﺷﻪﻫﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺷﯩﻤﺎﻟﯩﻲ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻜﻰ "ﺋﺎﺑﺎﺕ ﺑﺎﻍ"ﻧﻰ ﺋﺎﺭﯨﺘﺎﻡ، ﺑﺎﻏﺪﺍﺵ ﺑﺎﻏﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺑﯩﻨﺎ ﻗﯩﻠﺪﯗﺭﯨﺪﯗ. ﻫﯧﻴﺘﮕﺎﻫ ﻣﻪﺳﭽﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﻗﯩﺴﻤﯩﻨﻰ ﺳﺎﻟﺪﯗﺭﯨﺪﯗ.
ﺋﯩﺴﻬﺎﻕ ﯞﺍﯓ: ﭼﻴﻪﻧﻠﯘﯕﻨﯩﯔ 32 - ﻳﯩﻠﻰ ( 1767 - ﻳﯩﻠﻰ ) ﻳﯜﺳﯜﭖ ﯞﺍﯕﻨﯩﯔ ﺋﯩﻜﻜﯩﻨﭽﻰ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﺑﻪﺷﯩﻨﭽﻰ ﺋﻪﯞﻻﺩ ﻗﯘﻣﯘﻝ ﯞﺍﯕﻰ ﺋﯩﺴﻬﺎﻕ ﺋﯩﻨﺎﻧﭽﯩﺨﺎﻥ ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﻠﯩﻚ ﺩﻭﺭﻭﺑﯧﻠﻠﯩﻖ ﻣﻪﺭﺗﯩﯟﯨﺴﯩﮕﻪ ﯞﺍﺭﯨﺴﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﭗ، 1771 - ﻳﯩﻠﻰ ﺑﯧﻴﺠﯩﯖﮕﻪ ﺑﯧﺮﯨﭗ ﺧﺎﻧﻨﻰ ﺯﯨﻴﺎﺭﻩﺕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺋﯩﺎﻥ 1773 - ﻳﯩﻠﻰ ﺋﯩﺴﻬﺎﻗﻨﻰ ﻫﻜﻜﯜﻣﺮﺍﻧﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﻣﺎﻫﺎﺭﯨﺘﯩﻨﻰ ﺋﯚﮔﯜﺗﯩﺶ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺋﯩﻠﯩﻐﺎ، ﺋﯩﻠﻰ ﺟﺎﯕﺠﯜﻧﻰ ﺷﯘﺟﯘﺩﯦﻨﯩﯔ ﻳﯧﻨﯩﻐﺎ ﺋﻪﯞﻩﺗﯩﺪﯗ. 1776 - ﻳﯩﻠﻰ ﻗﯘﻣﯘﻟﻐﺎ ﻗﺎﻳﺘﯩﭗ ﻛﯧﻠﯩﭗ ﯞﺍﯕﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺩﺍﯞﺍﻣﻼﺷﺘﯘﺭﯨﺪﯗ. 1780 - ﻳﯩﻠﻰ ﺋﯩﺴﻬﺎﻕ ﯞﺍﯕﻐﺎ ﭼﯧﭽﻪﻙ ﭼﯩﻘﯩﭗ ﯞﺍﭘﺎﺕ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ. ﺋﯩﺴﻬﺎﻕ ﯞﺍﯕﻐﺎ ﺋﺎﺭﯨﺘﺎﻡ، ﺑﺎﻏﺪﺍﺵ ﺑﺎﻏﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺋﻮﺭﺩﺍ ﻗﯘﺭﯗﻟﯘﺷﻠﯩﺮﻯ، ﺑﺎﻍ ﻗﯘﺭﯗﻟﯘﺷﻠﯩﺮﻯ ﭘﯜﺗﯩﺪﯗ. ﺗﯜﺭﻟﯜﻙ ﻛﯚﭼﻪﺗﻠﻪﺭ ﺗﯩﻜﺘﯜﺭﯛﻟﯩﺪﯗ. ﺷﻪﻫﻪﺭ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺗﯘﻏﻠﯘﻕ ﻣﺎﺯﺍﺭ ( ﺳﯘﻟﺘﺎﻥ ﺳﯧﻴﯩﺖ ﺋﻪﺧﻤﻪﺕ ﺑﻪﻟﯩﺨﻰ ) ﻧﺎﻣﯩﺪﯨﻜﻰ ﻣﻪﺳﭽﯩﺖ ﺳﯧﻠﯩﻨﯩﺪﯗ.
ﺋﻪﺭﺩﯨﺸﯩﺮ ﯞﺍﯓ: ﺋﺎﻟﺘﯩﻨﭽﻰ ﺋﻪﯞﻻﺩ ﻗﯘﻣﯘﻝ ﯞﺍﯕﻰ ﺋﻪﺭﺩﯨﺸﯩﺮ ﭼﻴﻪﻧﻠﯘﯕﻨﯩﯔ 45 - ﻳﯩﻠﻰ ( 1780 - ﻳﯩﻠﻰ 11 - ﺋﺎﻳﺪﺍ ) ﺋﯩﻨﺎﻧﭽﯩﺨﺎﻥ ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﻠﯩﻚ ﺩﻭﺭﻭﺑﯧﻠﻠﯩﻖ ﻣﻪﺭﺗﯩﯟﯨﺴﯩﮕﻪ ﯞﺍﺭﯨﺴﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺋﻪﺭﺩﯨﺸﯩﺮ 1790 - ﻳﯩﻠﯩﺪﯨﻦ 1809 ﻳﯩﻠﯩﻐﯩﭽﻪ ﺗﯚﺕ ﻗﯧﺘﯩﻢ ﺑﯧﻴﺠﯩﯖﻐﺎ ﺑﯧﺮﯨﭗ ﺧﺎﻧﻨﻰ ﺯﯨﻴﺎﺭﻩﺕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺋﻪﺭﺩﯨﺸﯩﺮ ﯞﺍﯓ ﻗﯘﻣﯘﻝ ﺋﺎﻟﺘﯘﻧﻠﯘﻗﯩﺪﯨﻜﻰ ﻫﯧﻴﺘﮕﺎﻫ ﺟﺎﻣﻪﺳﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﺧﯩﺮﻗﻰ ﻗﯘﺭﯗﻟﯘﺷﯩﻨﻰ ﭘﯜﺗﺘﯜﺭﯨﺪﯗ. ﭼﺎﯕﻔﯘ ﯞﻩ ﭼﻮﻗﺎﻳﺘﯘﺭﺩﯨﻜﻰ ﺑﺎﻏﭽﯩﻼﺭﻧﻰ ﺋﯚﺯ ﻧﺎﻣﯩﻐﺎ ﺳﺎﻟﺪﯗﺭﯨﺪﯗ.
ﺋﻪﺭﺩﯨﺸﯩﺮ ﯞﺍﯓ ﺟﻴﺎﯓ ﭼﯩﯖﻨﯩﯔ 18 - ﻳﯩﻠﻰ ( 1813 - ﻳﯩﻠﻰ ) 2 - ﺋﺎﻳﺪﺍ ﯞﺍﭘﺎﺕ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ.
ﺑﯧﺸﯩﺮ ﯞﺍﯓ: 1813 - ﻳﯩﻠﻰ ﺋﻪﺭﺩﯨﺸﯩﺮﻧﯩﯔ ﭼﻮﯓ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﺑﯧﺸﯩﺮ ﺩﺍﺩﯨﺴﻰ ﺋﻪﺭﺩﯨﺸﯩﺮﻧﯩﯔ ﺋﯩﻨﺎﻧﭽﯩﺨﺎﻥ، ﺩﻭﺭﻭﺑﯧﻠﻠﯩﻖ ﻣﻪﺭﺗﯩﯟﯨﺴﯩﮕﻪ ﯞﺍﺭﯨﺴﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺧﺎﻧﻠﯩﻖ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﯨﺘﻰ ﻧﯩﺴﺒﻪﺗﻪﻥ ﻳﯧﻘﯩﻦ ﺑﻮﻟﻐﺎﭼﻘﺎ، ﺧﺎﻥ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻣﻪﺭﺗﯩﯟﯨﺴﯩﻨﻰ ﺋﯚﺳﺘﯜﺭﯛﭖ ﭼﯩﯖﯟﺍﯓ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺑﯧﺸﯩﺮ ﯞﺍﯓ ﺋﻪﮔﻪﺭ ﻗﻮﻟﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﻳﯧﻨﯩﻐﺎ ﺳﯧﻠﯩﭗ ﺋﯚﺭﻩ ﺗﯘﺭﺳﺎ، ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻗﻮﻟﯩﻨﯩﯔ ﺋﯘﭼﻰ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﺗﯩﺰﯨﺪﯨﻦ ﺗﯚﯞﻩﻥ ﺗﯘﺭﯨﺪﯨﻐﺎﻥ، ﺳﺎﺩﺩﺍ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﻛﯩﺸﻰ ﺋﯩﺪﻯ. ﺩﯦﻬﻘﺎﻧﭽﯩﻠﯩﻖ، ﭼﺎﺭﯞﯨﭽﯩﻠﯩﻘﻘﺎ، ﺳﻮﺩﺍ- ﺳﯧﺘﯩﻖ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﯨﻐﺎ، ﺋﯚﻱ ﺋﯩﻤﺎﺭﻩﺕ، ﺑﺎﻍ، ﻣﻪﺩﺭﯨﺴﻪ ﻗﯘﺭﯗﻟﯘﺷﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﻛﯚﯕﯜﻝ ﺑﯚﻟﻪﺗﺘﻰ. ﺷﯘﯕﺎ، ﻗﯘﻣﯘﻝ ﺧﻪﻟﻘﻰ ﺩﯦﻬﻘﺎﻧﭽﯩﻠﯩﻖ، ﭼﺎﺭﯞﯨﭽﯩﻠﯩﻖ ﯞﻩ ﺳﻮﺩﺍ -ﺳﯧﺘﯩﻖ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻛﻪﯓ ﺷﯘﻏﯘﻟﻼﻧﻐﺎﻧﯩﺪﻯ. ﺑﯧﺸﯩﺮ ﯞﺍﯓ 1815 - ﻳﯩﻠﻰ، 819 - ﻳﯩﻠﻰ ﺭﯦﺨﯩﻐﺎ(ﻫﺎﺯﯨﺮﻗﻰ ﺧﯧﺒﯩﻲ) ﺑﯧﺮﯨﭗ ﺧﺎﻧﻐﺎ ﻛﯚﺭﯛﻧﯜﭖ ﻗﺎﻳﺘﯩﺪﯗ. 1823 - ﻳﯩﻠﻰ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻗﯧﺘﯩﻢ ﺑﯧﻴﺠﯩﯖﻐﺎ ﺑﯧﺮﯨﭗ ﺧﺎﻧﻨﻰ ﺯﯨﻴﺎﺭﻩﺕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺧﺎﻥ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻣﻪﺭﺗﯩﯟﯨﺴﯩﻨﻰ ﻳﻪﻧﻪ ﺋﯚﺳﺘﯜﺭﯛﭖ، ﺧﺎﻥ ﺋﺎﻟﺪﯨﺪﺍ ﺋﺎﺯﺍﺩﻩ ﻣﯧﯖﯩﭗ ﻳﯜﺭﯛﺷﻜﻪ ﺭﯗﺧﺴﻪﺕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺑﯧﺸﯩﺮ ﯞﺍﯓ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﻩ ﻗﯘﻣﯘﻟﻨﯩﯔ ﺗﯧﺮﯨﻘﭽﯩﻠﯩﻖ ﻳﻪﺭﻟﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻫﻪﻣﻤﯩﺴﻰ ﺩﯦﮕﯜﺩﻩﻙ ﺋﻮﺭﺩﯨﻐﺎ ﻗﺎﺭﺍﻳﺪﯨﻐﺎﻥ، ﻣﺎﻝ - ﭼﺎﺭﯞﯨﻼﺭﻣﯘ ﺋﻮﺭﺩﯨﻐﺎ ﻗﺎﺭﺍﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ. ﺗﺎﺭﯨﺨﭽﻰ ﻣﻮﻟﻼ ﻣﯘﺳﺎ ﺳﺎﻳﺮﺍﻣﻰ "ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﺋﻪﻣﯩﻨﯩﻴﻪ" ﺩﻩ : " ﺑﯧﺸﯩﺮ ﯞﺍﯕﻨﯩﯔ ﻳﯩﻠﻘﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺳﺎﻧﯩﻨﻰ ﺑﯩﻠﮕﯩﻠﻰ ﺑﻮﻟﻤﺎﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﺪﻩ ﺋﯩﻜﻪﻥ. ﺗﺎﻏﺪﯨﻜﻰ ﻗﻮﻳﻠﯩﺮﻯ 270 ﻗﻮﺗﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﻫﻪﺭ ﻗﻮﺗﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﻗﻮﻳﻨﯩﯔ ﺳﺎﻧﻰ 700 ﺩﯨﻦ ﻛﻪﻡ ﺋﻪﻣﻪﺱ، 1200 ﺩﯨﻦ ﺯﯨﻴﺎﺩﻩ ﺋﻪﻣﻪﺱ ﺋﯩﻜﻪﻥ " ﺩﻩﭖ ﻳﺎﺯﯨﺪﯗ. ﺑﯧﺸﯩﺮ ﯞﺍﯓ ﻗﯘﻣﯘﻟﺪﺍ ﻣﻪﻛﺘﻪﭖ، ﻣﻪﺩﺭﯨﺴﯩﻠﻪﺭﻧﻰ، ﺑﯩﻨﺎ ﻗﯩﻠﯩﭗ، ﺗﺎﻟﯩﭙﻼﺭﻧﻰ ﻳﯧﺘﯩﺸﺘﯜﺭﯛﭖ، ﺋﯩﻠﯩﻢ، ﺗﯩﺒﺎﺑﻪﺗﭽﯩﻠﯩﻜﺘﻪ ﻣﻪﺭﯨﭙﻪﺕ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﺎﺗﯩﻐﺎ ﻛﯚﯕﯜﻝ ﺑﯚﻟﮕﻪﻥ. ﺑﯘ ﻫﻪﻗﺘﻪ ﻣﻮﻟﻼ ﻣﯘﺳﺎ ﺳﺎﻳﺮﺍﻣﯩﻨﯩﯔ "ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﺋﻪﻣﯩﻨﯩﻴﻪ"ﺳﯩﺪﻩ : "ﺑﯧﺸﯩﺮ ﯞﺍﯓ ﺋﯩﻠﯩﻢ - ﺑﯩﻠﯩﻢ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻲ ﻗﯩﻠﺪﯗﺭﯗﺵ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﻣﻪﻛﺘﻪﭖ، ﻣﻪﺩﺭﯨﺴﻪﻟﻪﺭ ﺑﯩﻨﺎ ﻗﯩﻠﯩﭗ، ﺋﯩﻠﯩﻢ، ﺗﯩﺒﺎﺑﻪﺗﭽﯩﻠﯩﻜﻜﻪ ﻛﯚﯕﯜﻝ ﺑﯚﻟﯜﭖ، ﻣﯩﻠﻠﯩﻲ ﺗﯩﺒﺎﺑﻪﺗﭽﯩﻠﯩﻜﻨﻰ ﻳﻮﻟﻐﺎ ﻗﻮﻳﻐﺎﻥ. ﺩﺍﯞﺍﻻﺵ ﺟﻪﻫﻪﺗﺘﻪ ﺋﺎﺩﻩﺗﺘﯩﻦ ﺗﺎﺷﻘﯩﺮﻯ ﻛﯜﭺ ﭼﯩﻘﺎﺭﻏﺎﻥ. ﻗﯘﻣﯘﻝ ﺧﻪﻟﻘﻰ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭ، ﻣﻮﻟﻠﯩﻼﺭ، ﺳﺎﯞﺍﺗﺴﯩﺰﻻﺭ ﻛﻪﻣﺪﯨﻦ ﻛﻪﻡ ﺋﯩﻜﻪﻥ " ﺩﻩﭖ ﺧﺎﺗﯩﺮﯨﻠﻪﻧﮕﻪﻥ. ﺑﯧﺸﯩﺮ ﯞﺍﯓ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﻩ ﺋﻮﺭﺩﯨﻨﯩﯔ ﻣﻪﺧﺴﯘﺱ ﻧﻮﭘﯘﺱ ﺩﻩﭘﺘﯩﺮﻯ ﺑﺎﺭ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺗﯘﻏﯘﻟﻐﺎﻥ ﺑﺎﻟﯩﻼﺭ ﻧﻮﭘﯘﺱ ﺩﻩﭘﺘﯩﺮﯨﮕﻪ ﺧﺎﺗﯩﺮﯨﻠﯩﻨﯩﭗ، ﻳﻪﺗﺘﻪ ﻳﺎﺷﻘﺎ ﺗﻮﺷﻘﺎﻧﺪﺍ ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻜﻪ ﻛﯩﺮﮔﻪﻥ - ﻛﯩﺮﻣﯩﮕﻪﻧﻠﯩﻜﻰ ﺳﯜﺭﯛﺷﺘﯜﺭﯛﻟﯜﭖ، ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻜﻪ ﺑﺎﺭﻣﯩﻐﺎﻧﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺑﯧﺮﯨﺸﻘﺎ ﺭﯨﻐﺒﻪﺗﻠﻪﻧﺪﯛﺭﯛﭖ ﺗﯘﺭﺍﺗﺘﻰ. ﺑﯧﺸﯩﺮ ﯞﺍﯓ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﻩ ﺋﺎﻟﺘﯘﻧﻠﯘﻗﺘﯩﻜﻰ ﻫﯧﻴﺘﮕﺎﻫﻨﯩﯔ ﭼﯩﻨﻪ ﮔﯜﻣﺒﯩﺰﻯ ﺗﯘﺭﻏﯘﺯﯨﻠﯩﺪﯗ. ﺷﻪﻫﻪﺭ ﺋﯩﭽﯩﺪﯨﻜﻰ ﻛﻮﻧﺎ ﻣﻪﺩﺭﯨﺴﻪ ﺑﯩﻨﺎ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺪﯗ. ﺭﺍﻫﻪﺗﺒﺎﻍ، ﺋﯜﺯﯛﻣﻠﯜﻙ ﺑﺎﻏﻼﺭ ﻳﺎﺳﯩﻠﯩﺪﯗ.
1886 - ﻳﯩﻠﻰ ﺳﯜﭘﯜﺭﮔﻪ ﺑﺎﺷﭽﯩﻠﯩﻘﯩﺪﺍ ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺴﯩﻢ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭ ﯞﺍﯕﻐﺎ ﻗﺎﺭﺷﻰ ﻗﻮﺯﻏﯩﻼﯓ ﻛﯚﺗﯜﺭﮔﻪﻧﺪﻩ، ﺳﯜﭘﯜﺭﮔﻪ ﺧﯘﻳﺰﯗ ﻗﻮﺯﻏﯩﻼﯕﭽﯩﻼﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﯩﻞ ﺑﯩﺮﯨﻜﺘﯜﺭﯛﭖ، ﺑﯧﺸﯩﺮﯞﺍﯕﻨﻰ ﺗﯘﺗﯘﭖ ﺑﯧﺮﯨﺪﯗ. 1867 - ﻳﯩﻠﻰ 1 - ﺋﺎﻳﺪﺍ ﺑﯧﺸﯩﺮ ﯞﺍﯓ ﺧﯘﻳﺰﯗ ﻗﻮﺯﻏﯩﻼﯕﭽﯩﻼﺭ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﺋﯚﻟﺘﯜﺭﯛﻟﯩﺪﯗ.
ﻣﯧﻬﺮﯨﺒﺎﻧﯘ ﯞﺍﯓ: ﺑﯧﺸﯩﺮ ﯞﺍﯓ ﺋﯚﻟﺘﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺕ ﺗﯘﯕﭽﯩﻨﯩﯔ 6 - ﻳﯩﻠﻰ7- ﺋﺎﻳﺪﺍ ﭼﯩﯖﯟﺍﯕﻠﯩﻘﻘﺎ ﯞﺍﺭﯨﺴﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺋﺎﻧﯩﺴﻰ ﻣﯧﻬﺮﯨﺒﺎﻧﯘ ﺋﻮﺭﺩﯨﻨﯩﯔ ﭼﻮﯓ ﻫﻮﻗﯘﻗﯩﻨﻰ ﺋﯚﺯ ﻗﻮﻟﯩﺪﺍ ﺗﯘﺗﯩﺪﯗ. ( ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺕ ﯞﺍﯓ ﺗﯘﻏﻤﺎ ﭘﺎﻟﻪﭺ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺋﯚﺯ - ﺋﯚﺯﯨﻨﻰ ﺑﺎﺷﻘﯘﺭﺍﻟﻤﯩﻐﺎﭼﻘﺎ) ﺧﺎﻥ 1889 - ﻳﯩﻠﻰ ﻣﯧﻬﺮﯨﺒﺎﻧﯘﻏﺎ ﭼﯩﯖﯟﺍﯓ ﻓﯘﺟﯘﯕﻠﯘﻕ ﻣﻪﺭﺗﯩﯟﯨﺴﯩﻨﻰ ﺑﯧﺮﯨﺪﯗ.
1873 - ﻳﯩﻠﻰ ﺷﻪﻧﺸﯩﺪﯨﻜﻰ ﺧﯘﻳﺰﯗ ﻗﻮﺯﻏﯩﻼﯕﭽﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﺑﺎﺷﻠﯩﻘﻰ ﺑﻪﻱ ﻳﻪﻧﺨﯘ ﻗﯘﻣﯘﻝ ﯞﺍﯓ ﺋﻮﺭﺩﯨﺴﯩﺪﯨﻜﻰ ﻳﯜﺳﯜﭖ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﻪﺧﭙﯩﻲ ﺋﺎﻻﻗﻪ ﺑﺎﻏﻼﭖ، ﺷﻪﻫﻪﺭ ﺋﯩﭽﯩﻨﻰ ﺋﯩﺸﻐﺎﻝ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺑﻪﻱ ﻳﻪﻧﺨﯘ ﻣﯧﻬﺮﯨﺒﺎﻧﯘﻧﻰ 2000 ﺩﯨﻦ ﺋﺎﺭﺗﯘﻕ ﺩﯦﻬﻘﺎﻥ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﻠﻠﻪ ﭼﯩﻘﺘﯩﻤﯩﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﻛﯧﺘﯩﺪﯗ. 1877 - ﻳﯩﻠﻰ ﭼﯩﯔ ﻫﯚﻛﯜﻣﯩﺘﻰ ﺋﻪﺳﻜﻪﺭ ﭼﯩﻘﯩﺮﯨﭗ ﺑﻪﻱ ﻳﻪﻧﺨﯘﻧﻰ ﻣﻪﻏﻠﯘﺏ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. 1878 - ﻳﯩﻠﻰ 1 - ﺋﺎﻳﺪﺍ ﭼﯩﯔ ﻫﯚﻛﯜﻣﯩﺘﻰ ﺩﯦﻬﻘﺎﻧﻼﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﯧﻬﺮﯨﺒﺎﻧﯘﻧﻰ ﻗﯘﻣﯘﻟﻐﺎ ﻗﺎﻳﺘﯘﺭﯗﭖ ﻛﯧﻠﯩﺪﯗ. ﺷﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﻣﯧﻬﺮﯨﺒﺎﻧﯘ ﻗﯘﻣﯘﻟﻨﻰ ﺋﯘﺭﯗﺷﺘﯩﻦ ﺑﯘﺭﯗﻧﻘﻰ ﻫﺎﻟﯩﺘﯩﮕﻪ ﻛﻪﻟﺘﯜﺭﯛﺵ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺗﯩﺮﯨﺸﭽﺎﻧﻠﯩﻖ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺪﯗ. ﺋﺎﻕ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ﻳﻪﺭﻟﻪﺭﻧﻰ ﺧﻪﻟﻘﻜﻪ ﺑﯚﻟﯜﭖ ﺑﯧﺮﯨﺪﯗ. ﺋﺎﻟﯟﺍﻥ - ﺳﯧﻠﯩﻘﻨﻰ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺗﺎﺷﻼﻳﺪﯗ. ﺳﯘ ﺋﯩﻨﺸﺎﺋﺎﺕ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﻛﯚﯕﯜﻝ ﺑﯚﻟﯩﺪﯗ. ﺋﻮﺭﺩﯨﺪﺍ ﮔﺎﺩﺍﻳﻼﺭ ﺋﺎﻣﺒﯩﺮﻯ ﺳﺎﻟﺪﯗﺭﯨﺪﯗ. ﻛﯜﻧﺪﻩ ﻧﻪﭼﭽﻪ ﻣﯩﯔ ﻧﺎﻥ ﻳﺎﻗﺘﯘﺭﯗﭖ ﻧﺎﻣﺮﺍﺗﻼﺭﻏﺎ ﺗﺎﺭﻗﯩﺘﯩﭗ ﺑﯧﺮﯨﺪﯗ. ﻣﯘﺷﯘ ﺗﻪﺭﺗﯩﭗ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮﻗﺎﻧﭽﻪ ﻳﯩﻠﻼﺭ ﺋﯚﺗﻜﻪﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺧﻪﻟﻘﻨﯩﯔ ﻫﺎﻟﻰ ﻳﺎﺧﺸﯩﻠﯩﻨﯩﺪﯗ. ﺋﯘﻳﺎﻕ - ﺑﯘﻳﺎﻗﻘﺎ ﻗﯧﭽﯩﭗ، ﺳﻪﺭﺳﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻳﯜﺭﮔﻪﻧﻠﻪﺭ ﻗﺎﻳﺘﯩﭗ ﻛﯧﻠﯩﺪﯗ.
ﻣﯧﻬﺮﯨﺒﺎﻧﯘ ﯞﺍﯓ ﻗﻮﺯﻏﯩﻼﯓ ﻛﯚﺗﯜﺭﮔﻪﻥ ﺳﯜﭘﯜﺭﮔﻪ ﯞﻩ ﺑﻪﻱ ﻳﻪﻧﺨﯘﻏﺎ ﺳﯧﺘﯩﻠﻐﺎﻥ ﻳﯜﺳﯜﭘﻠﻪﺭﻧﻰ ﺗﯘﺗﯘﭖ ﻛﯧﻠﯩﭗ ﺋﯚﻟﯜﻡ ﺟﺎﺯﺍﺳﯩﻐﺎ ﻫﯚﻛﯜﻡ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﻗﯩﺴﺎﺱ ﺋﺎﻟﯩﺪﯗ.
1882 - ﻳﯩﻠﻰ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺕ ﯞﺍﯓ ﯞﺍﭘﺎﺕ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ. ﻣﯧﻬﺮﯨﺒﺎﻧﯘ ﯞﺍﯓ ﻳﺎﺷﯩﻨﯩﭗ ﻗﺎﻟﯩﺪﯗ. 1882 - ﻳﯩﻠﻰ 7 - ﺋﺎﻳﺪﺍ ﭼﯩﯔ ﻫﯚﻛﯜﻣﯩﺘﻰ ﺷﺎﻣﻪﺧﺴﯘﺗﻨﯩﯔ ﺟﺎﺳﺎﻕ ﺧﻮﺷﯘﺕ ﭼﯩﯖﯟﺍﯕﻠﯩﻖ ﻣﻪﺭﺗﯩﯟﯨﺴﯩﺪﻩ ﯞﺍﺭﯨﺴﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﺸﻨﻰ ﺗﻪﺳﺘﯩﻘﻼﻳﺪﯗ. ﻣﯧﻬﺮﯨﺒﺎﻧﯘ ﺷﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﯞﺍﯕﻠﯩﻖ ﻫﻮﻗﯘﻗﯩﻨﻰ ﺷﺎﻣﻪﺧﺴﯘﺗﻘﺎ ﺋﯚﺗﻜﯜﺯﯛﭖ ﺑﯧﺮﯨﺪﯗ.
ﺷﺎﻫ ﻣﻪﺧﺴﯘﺕ ﯞﺍﯓ: ﺗﻮﻗﻘﯘﺯﯨﻨﭽﻰ ﺋﻪﯞﻻﺩ ﻗﯘﻣﯘﻝ ﯞﺍﯕﻰ ﺷﺎﻫ ﻣﻪﺧﺴﯘﺕ ( 1882 - 1930 ) ﻗﯘﻣﯘﻟﺪﺍ 48 ﻳﯩﻞ ﻫﯚﻛﯜﻣﺮﺍﻧﻠﯩﻖ ﻳﯜﺭﮔﯜﺯﯨﺪﯗ. ﻣﯧﻬﺮﯨﺒﺎﻧﯘ ﺋﯘﺭﯗﺵ ﻣﺎﻟﯩﻤﺎﻧﭽﯩﻠﯩﻘﯩﺪﺍ ﺳﻪﺭﺳﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﻗﯘﻣﯘﻟﻐﺎ ﻗﺎﻳﺘﯩﭗ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﺪﻩ، ﺑﻮﻳﯩﻐﺎ ﻳﯧﺘﯩﭗ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺰﻯ ﺑﺎﺭ ﺋﯩﺪﻯ. ﺑﯘ ﻗﯩﺰﯨﻨﻰ ﺋﯘﺭﯗﺵ ﯞﻩﻫﯩﻤﯩﺴﯩﺪﻩ، ﺗﺎﻏﺪﺍ ﻗﻮﻳﭽﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻳﯜﺭﮔﻪﻥ ﺗﺎﺟﯩﺪﯨﻦ ﺗﻪﻳﺠﯩﻨﯩﯔ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﺷﺎﻫﻤﻪﺧﺴﯘﺗﻘﺎ ﻳﺎﺗﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺋﯘﺯﯗﻥ ﺋﯚﺗﻤﻪﻱ ﻣﯧﻬﺮﯨﺒﺎﻧﯘ ﯞﺍﯓ ﺷﺎﻫ ﻣﻪﺧﺴﯘﺗﻨﻰ ﺋﻮﺭﺩﺍ ﺑﻪﮔﻠﯩﻜﯩﮕﻪ ﺗﻪﻳﯩﻨﻠﻪﭖ، ﺋﻮﺭﺩﯨﻨﯩﯔ ﻛﯜﻧﺪﯨﻠﯩﻚ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺑﯩﺮ ﺗﻪﺭﻩﭖ ﻗﯩﻠﯩﺸﻘﺎ ﻗﻮﻳﯩﺪﯗ. 1882 - ﻳﯩﻠﻰ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﺘﯩﻦ ﺷﺎﻫ ﻣﻪﺧﺴﯘﺗﻨﻰ ﺟﺎﺳﺎﻕ ﺧﻮﺷﯘﺕ ﭼﯩﯖﯟﺍﯕﻠﯩﻘﻘﺎ ﺗﻪﻳﯩﻨﻠﻪﺵ ﭘﻪﺭﻣﺎﻧﻰ ﻛﯧﻠﯩﺪﯗ. ﺷﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﺋﯘ ﻗﯘﻣﯘﻟﻨﯩﯔ ﯞﺍﯕﻰ ﺳﯜﭘﯩﺘﯩﺪﻩ ﺗﻪﺧﺘﻜﻪ ﭼﯩﻘﯩﺪﯗ. ﺋﯘ ﺗﻪﺧﺘﻜﻪ ﭼﯩﻘﯩﭙﻼ ﻫﺎﺷﺎ ﻛﯜﻧﯩﻨﻰ ﺋﯜﭺ ﻛﯜﻧﺪﯨﻦ ﺑﻪﺵ ﻛﯜﻧﮕﻪ، ﻛﯧﻴﯩﻨﭽﻪ ﻳﻪﺗﺘﻪ ﻛﯜﻧﮕﻪ ﻛﯚﭘﻪﻳﺘﯩﺪﯗ. ﺷﯘﻧﺪﺍﻕ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺋﯘ ﺋﻮﺭﺩﯨﻨﯩﯔ ﺑﺎﻳﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺧﯧﻠﻰ ﻛﯚﭘﻪﻳﺘﯩﯟﺍﻟﯩﺪﯗ. ﺑﺎﺝ - ﺳﯧﻠﯩﻖ ﻳﯩﻐﯩﺶ، ﺋﺎﻟﯟﺍﻧﻐﺎ ﻫﻪﻳﺪﻩﺵ، ﻫﺎﺷﺎ ﻗﯩﻠﯩﺶ، ﺗﯚﻣﯜﺭ ﻫﯧﺴﺎﺏ ﺑﻮﻳﯩﭽﻪ ﭼﺎﺭﯞﯨﻼﺭﻧﯩﯔ ﻫﯧﺴﺎﺑﯩﻨﻰ ﺋﯧﻠﯩﺶ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺋﯩﺸﻼﺭ ﻗﯘﻣﯘﻝ ﺧﻪﻟﻘﯩﻨﻰ ﺟﯧﻨﯩﺪﯨﻦ ﺟﺎﻕ ﺗﻮﻳﻐﯘﺯﯨﺪﯗ. ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﺪﻩ 1907 - ﻳﯩﻠﻰ "ﺗﻮﺭﭘﺎﻗﻼﺭ ﻗﻮﺯﻏﯩﻠﯩﯖﻰ"، 1912 - ﻳﯩﻠﻰ "ﺗﯚﻣﯜﺭ ﺧﻪﻟﭙﻪ" ﻗﻮﺯﻏﯩﻼﯕﻠﯩﺮﻯ ﻛﯚﺗﯜﺭﯨﻠﯩﺪﯗ.
ﺷﺎﻫ ﻣﻪﺧﺴﯘﺕ ﯞﺍﯓ 1930 - ﻳﯩﻠﻰ 6 - ﺋﺎﻳﻨﯩﯔ 6 - ﻛﯜﻧﻰ ﺋﺎﻟﻪﻣﺪﯨﻦ ﺋﯚﺗﯩﺪﯗ.
ﺷﺎﻫ ﻣﻪﺧﺴﯘﺕ ﯞﺍﯕﻨﯩﯔ ﺑﯧﻴﺠﯩﯖﺪﯨﻜﻰ "ﻗﯘﻣﯘﻝ ﺳﺎﺭﯨﻴﻰ" ‏--- ﺑﯧﻴﺠﯩﯖﺪﯨﻜﻰ ﺑﯘ ﺳﺎﺭﺍﻱ 1879 - ﻳﯩﻠﻰ ﺳﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺋﻮﺭﻧﻰ ﺑﯧﻴﺠﯩﯔ ﺷﯜﻧﯟﻭﻣﯩﻦ ﺋﯩﭽﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﻪﻳﭙﯩﯖﺨﯘ ﺷﯩﺨﯘﻣﺎ ﻛﻮﭼﯩﺴﯩﺪﺍ ﺋﯩﺪﻯ. ﺑﯘ ﺳﺎﺭﺍﻱ ﺋﻮﻥ ﻣﻮ ﻳﻪﺭﻧﻰ ﺋﯩﮕﯩﻠﻪﻳﺘﺘﻰ. ﺑﯘ ﺋﯚﻳﻠﻪﺭ ﺧﯩﺸﺘﯩﻦ ﻳﺎﺳﺎﻟﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺟﻮﯕﮕﻮﻧﯩﯔ ﻗﻪﺩﯨﻤﻜﻰ ﻗﯘﺭﯗﻟﯘﺵ ﺗﯜﺳﯩﻨﻰ ﺋﺎﻟﻐﺎﻧﯩﺪﻯ. ﺑﯘ ﺳﺎﺭﺍﻱ ﺋﺎﻟﺪﻯ - ﻛﻪﻳﻨﻰ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻫﻮﻳﻠﯩﻐﺎ ﺋﺎﻳﺮﯨﻠﯩﭗ ﺗﯘﺭﺍﺗﺘﻰ. ﺋﺎﻟﺪﯨﻨﻘﻰ ﻫﻮﻳﻠﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﯚﻳﻠﻪﺭ ﺋﯩﺸﺨﺎﻧﯩﻼﺭ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﺷﯩﻤﺎﻝ ﺗﻪﺭﻩﭘﺘﻪ ﺋﺎﻟﺘﻪ ﺋﯧﻐﯩﺰ، ﺷﻪﺭﻗﺘﻪ ﺗﯚﺕ ﺋﯧﻐﯩﺰ ﺋﯚﻱ ﺑﺎﺭ ﺋﯩﺪﻯ. ﺋﺎﺭﻗﺎ ﻫﻮﻳﻠﯩﺪﺍ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻛﻮﺭﭘﯘﺱ ﺋﯚﻱ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﻳﺎﺗﺎﻕ ﻗﯩﻠﯩﻨﺎﺗﺘﻰ. ﻫﻪﺭ ﺑﯩﺮ ﻛﻮﺭﭘﯘﺱ ﺋﯜﭺ ﺋﯧﻐﯩﺰ ﺋﻜﻴﺪﯨﻦ ﺗﻪﺭﻛﯩﺐ ﺗﺎﭘﻘﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺷﻪﺭﻕ- ﻏﻪﺭﺏ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﺑﯩﺮ - ﺑﯩﺮﯨﮕﻪ ﻗﺎﺭﯨﻤﯘ - ﻗﺎﺭﺷﻰ ﺗﯘﺭﺍﺗﺘﻰ.
ﻗﯘﻣﯘﻝ ﯞﺍﯕﯩﻨﯩﯔ ﻳﻪﻧﻪ ﺳﻪﺋﯘﺩﻯ ﺋﻪﺭﻩﺑﯩﺴﺘﺎﻧﯩﻨﯩﯔ ﻣﻪﻛﻜﻪ ﺷﻪﻫﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻫﻜﺴﯜﻳﯜﻥ ﺑﺎﺯﯨﺮﯨﺪﺍ ﺑﯩﺮﻗﺎﻧﭽﻪ ﺋﯧﻐﯩﺰ ﺋﯚﻳﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﮬﻪﺝ - ﺗﺎﯞﺍﭖ ﻗﯩﻠﯩﺸﯩﻐﺎ ﺷﯘ ﺟﺎﻳﻐﺎ ﺑﺎﺭﻏﺎﻥ ﻫﺎﺟﯩﻼﺭ ﺗﯘﺭﺍﺗﺘﻰ.

ﻣﻪﻧﺒﻪ: < ﺷﯩﻨﺠﺎﯓ ﻳﯧﻘﯩﻨﻘﻰ ﺯﺍﻣﺎﻥ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﺪﺍ ﺋﯚﺗﻜﻪﻥ ﺷﻪﺧﺴﻠﻪﺭ> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﻛﯩﺘﺎﺑﺘﯩﻦ ﺋﯧﻠﯩﻨﺪﻯ.

قومۇل يەرلىك شىۋىلىرى

ئىنلاش- پۇراش،
ئىندەش- جەلىپ قىلىش
بوغۇم-  ئۇكام ،  سىڭلىم
سونو- ئاجايىپ، بولەكچە
جۈجەم--  ئۈجمە
لوختا-  نۇختا
تۇرقۇلۇق-  تۇرخۇن
سىڭىر-   دوخمۇش
توغ--  چاڭ- توزان
ھاڭقاي-  مۆڭ، ھاڭۋاقتى
ئەندو-   خاتا،  توغرا  بولماسلىق،  خەتەرلىك
خىي-  مەھەللە
ياش-  چامغۇر
   قوق-ئىشىك
   يامداق-سۈپۈرگە
چۆكۈش-چوكا
غۇلۇپ----قۇلۇپ
كىلىت-----ئاچقۇچ
يامداق---سۈپۈرگە
پەلكەت- ئوسال
تاخايلا- تام ئىشكاپ
تاقسى _تېيىز
تۈركۈك- تۈۋرۇك
جونى يامان- نىيىتى يامان
جولو- ئارغامچا
جۈجەك -چۈجە
خەنتەي- كۆينەك
ئوغۇماق- ھۆ قىلماق
سوقا- كۇرۇشكا
سۇمال- تاغار
شوپۇر- شاخ-شۇمبا
شىراغۇل- گەپ ئۆتمەس
زەردەك- سەۋزە
قاپ- يالغان
گارا- كىر
مۇڭقۇي- شىلىم
مۇرجۇق_____ ئىشىك
سەرمە______  تاتما
ئەكە______ ئاكا
تارتما_____پەلەمپەي
يادا_____ھۆل  يېغىن
ئىگىن____كىيىم-كېچەك
تۈرنۈك____دەرىزە
كېپىش____ئاياق
زىلچا____گىلەم
مەتەپ-مەكتەپ.
ياياق-پىيادە.
ەگىپ قويسىلا-يوقلاپ قويسىلا
شۈپتۈر-مەينەت
سىركە-ئاچچىقسۇ
چىركىن-تازلىقى ناچار
كېپىلاش-توختىماي سۆزلەش
قايناق-قانداق
كانتو-ئوغرى
ﺩﯨﻐﯩﺮ - ﺩﯨﻐﯩﺮ-ﻏﯩﭽﯩﺮ - ﻏﯩﭽﯩﺮ
مازۇز بولۇش-پەخىرلىنىش،مەستلىكى كېلىش
ﮔﯩﻠﯩﻤﺎﻕ-ﺧﯩﻴﺎﻝ ﻗﯩﻠﻤﺎﻕ ، ﺋﻮﻳﻠﯩﻤﺎﻕ
ﻛﯚﮔﻪ-ﻗﺎﺯﺍﻥ ﻗﺎﺭﯨﺴﻰ
ﻗﺎﭼﺎﺭ-مەڭزى
ﺟﯘﮔﺎﻥ-ﭼﻮﻛﺎﻥ
مۆگە-مېۋە
شوخىلا-پەمىدۇر
ھاگا-ھاۋا
پارلىۋالدىم-تاللىۋالدىم
يوقاينى-تۆۋەينى-يوقىرى تەرەپ-تۆۋەن تەرەپ
داشە-ئاۋۇ يەر (داشە دە تۇر-ئاۋۇ يەردە تۇر)
ئاتتام-ھەيران قېلىش
گاختى-ۋاقتى
پايىز-پويىز
قاتىراپ-بېرىپ-كىلىپ
دەيتتۇ،بويتتۇ،قىيتتۇ_______دەۋاتىدۇ، بولۇۋاتىدۇ ،  قىلىۋاتىدۇ
دېۋۇ_____ ئاۋۇ
چۆگۈن____چەينەك
خالو____نوغۇچ
ئالتو  جابدۇق_____زىبۇ-زىننەت
دەسمال____قازان  يۇغۇچ
بەچەي ____بەسەي
ئوزۆكۈ____ئۈلۈشكۈن
تىكىر--ئۆمۈچۈك
ئېشۇ-- ئاشۇ،(ئاشۇ شۇ)
يەنسۈيى---يۇمغاقسۈت
سۈيزە---- قىزىل بۇغداش
پالگان--پالۋان
خاڭگا---تەرخەمەك
ئاغچۇغۇش---قازان يۇغۇچ
موتوت----موتوسىكىلىت
تۆمۇرات----ۋېلسىپىت
پىگىلو----ئات ھارۋىسى
شۇرلىما----كۆممەقۇناق
ھېرلىڭ----گومۇش
شاڭلۇر----نەشپۇت
كانتو----ئوغرى
دامۇڭ----چوڭ دەرۋازا
يە بېشى----قەۋرىستانلىق
كىچىك دادا----تاغا
چوڭنەم----چوڭ ئاپام
ئايلا---ئاچا
مۆڭ---گوموش
زەدەك---سەۋزە
ئاختۇرما---لوبو
چاپچا---ئار
شىللا---گەدەن
پاچىق---پاتقاق
ھاروۋا---ھارۋا
چەپەك ---- قۇيماق
قىرتو ---- ئورۇق
بوغۇن---ھەرە
داراخ---تېرەك

قۇمۇل مىللى كىيىم كېچەكلىرى ۋە كەشتىلىرى

[ بۇ يازماپاڭزاتەرپىدىن2009-02-20 19:56دە قايتا تەھر ]

تېما تەستىقلىغۇچى : مۇنقەرىز
تەستىقلانغان ۋاقىت : 2009-02-20, 11:49

بۇ يازمىنىڭ يېقىنقى باھالىنىش ئەھۋالى :

پۇل :+250(سەھرايى-تارىم) ئاخىر بۇ ئار ..

پۇل :+1000(قوزام) شاخ-شۇمبا

پۇل :+1000(مۇنقەرىز) ئەجىر

پۇل :+99(قەلىپداش) ...مۇيندا تىما

«سىمىز»لەپ كەتتىڭ دەپ مۇنبەردىن چەكلىۋېتىشىدىن قورقىمەن ھاھاھا ~~~

چوققا [باش يازما] ۋاقتى : 2009-02-20 19:46 |

پاڭزا

خوشال كۇلۇپ ياشاڭ تاتلىق قوزام

دەرىجىسى : ئوت يۈرەك

UID نۇمۇرى : 13466
نادىر تېما : 2
يازما سانى : 1166
شۆھرەت: 297 كىشىلىك
پۇل : 6818 سوم
تۆھپە: 10 ھەسسىلىك
ياخشى باھا: 429 نۇمۇر
قوللاش: 212 نومۇر
ئالقىش: 269 كىشلىك
دوستلۇق توپى: پال كۆز
توردىكى ۋاقتى : 1027(سائەت)
تىزىملاتقان ۋاقىت:2008-05-09
ئاخىرقى كىرگىنى:2009-03-12

خەت چوڭلىقى : كىچىك نورمال چوڭ

چەشمە گۈللۈك پايپاق — ئۇيغۇر ئاياللىرى ئاساسەن قىش پەسلىدە كالاچ بىلەن كىيىدۇ .قونجى ۋە باشقا جايلىرىغا ھەر خىل رەڭلىك مەشۇت يىپلاردىن تۇرلۈك گۈللەر چىقىرىلىپ ،ئىچى ئەستەرلىك ۋە پاختىلىق قىلىپ ، قول بىلەن توقۇلىدۇ .

بۇنى 1999–يىل 7–ئاينىڭ 5–كۇنى قۇمۇل شەھىرى قارادۆۋە يېزىسى ئاقتۇر كەنتىدىكى 60 ياشلىق ھەنىپىخان موماي تەمىنلىگەن.
ھازىرشىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى مىللەتلەر فولكلور مۇزېيىدا

قومۇل مەشىرىپىدىن كۆرۇنۇشلەر

قومۇل كۆك مەشىرىپىدىن كۆرۇنۇشلەر

كۆك مەشىرىپىدە ئوينالغان چاقپىلەك ئۇسۇلى !

مەشىرەپتە ئوينىلۋاتقان توخو ئۇسۇلى

[ بۇ يازماپاڭزاتەرپىدىن2009-02-20 20:04دە قايتا تەھر ]

بۇ يازمىنىڭ يېقىنقى باھالىنىش ئەھۋالى :

پۇل :+1000(گۈل-چۈشى) ئېسىل تېما

«سىمىز»لەپ كەتتىڭ دەپ مۇنبەردىن چەكلىۋېتىشىدىن قورقىمەن ھاھاھا ~~~

چوققا [1 - قەۋەت] ۋاقتى : 2009-02-20 19:51 |

پاڭزا

خوشال كۇلۇپ ياشاڭ تاتلىق قوزام

دەرىجىسى : ئوت يۈرەك

UID نۇمۇرى : 13466
نادىر تېما : 2
يازما سانى : 1166
شۆھرەت: 297 كىشىلىك
پۇل : 6818 سوم
تۆھپە: 10 ھەسسىلىك
ياخشى باھا: 429 نۇمۇر
قوللاش: 212 نومۇر
ئالقىش: 269 كىشلىك
دوستلۇق توپى: پال كۆز
توردىكى ۋاقتى : 1027(سائەت)
تىزىملاتقان ۋاقىت:2008-05-09
ئاخىرقى كىرگىنى:2009-03-12

خەت چوڭلىقى : كىچىك نورمال چوڭ

قوشۇمچە تولۇقلىما رەسىملەر

ئەلنەغمىچى ئەسەت مۇختار

قۇمۇل غىرچىكى(خەنزۇلار ئېرخۇ دېگەن چالغۇسى دەل مۇشۇ قۇمۇل غىرچىكىدىن ئۆزگەرتىپ ئىشلەنگەن)

نەغمىچىلەر (ئۆمەر قارى يېنە ئەمە قارى ئالدىنقى رەت سولدىن ئىككىنجى كىشى يېنىدىكىسى ئايالى مارىخا )

ئازاتلىقتىن بۇرۇنقى سۇرەتلەر (قۇمۇل ۋاڭ بەگلىرى قەبرىستانلىقى)

ئەخمەتجان قاسىمى ۋە قۇمۇل پارتىزانلىرى

بۇلتۇرقى كۇن تۇتۇلۇشنى كۇزۇتۇش مەركىزى قىلغان قۇمۇل ۋىلايەتلىك ئاراتۆرۇك ناھىيسىنىڭ ئاداق يېزىسى

[ بۇ يازماپاڭزاتەرپىدىن2009-02-20 20:30دە قايتا تەھر ]

«سىمىز»لەپ كەتتىڭ دەپ مۇنبەردىن چەكلىۋېتىشىدىن قورقىمەن ھاھاھا ~~~

چوققا [2 - قەۋەت] ۋاقتى : 2009-02-20 19:52 |

مەھلىيا0991

دەرىجىسى : قىزىققۇچى

UID نۇمۇرى : 31094
نادىر تېما : 0
يازما سانى : 191
شۆھرەت: 17 كىشىلىك
پۇل : 843 سوم
تۆھپە: 0 ھەسسىلىك
ياخشى باھا: 8 نۇمۇر
قوللاش: 8 نومۇر
ئالقىش: 8 كىشلىك
توردىكى ۋاقتى : 1(سائەت)
تىزىملاتقان ۋاقىت:2008-12-20
ئاخىرقى كىرگىنى:2009-02-21

خەت چوڭلىقى : كىچىك نورمال چوڭ

ھەقىقى مىللى خاسلىققا ئىگە كىيىملەركەن ؛ مەن قۇمۇل ناخشىللىرىنى ياقتۇرمەن ؛
رەھمەت ؛

ئاپا ،دادا سىلەردىن مەڭگۈ پەخىرلىنىمەن !!!!!!

چوققا [3 - قەۋەت] ۋاقتى : 2009-02-20 19:53 |

ئالىپتىكىن

كۆكيال

دەرىجىسى : ئالىي ئەزا

UID نۇمۇرى : 3545
نادىر تېما : 3
يازما سانى : 3753
شۆھرەت: 3096 كىشىلىك
پۇل : 957242822 سوم
تۆھپە: 1180 ھەسسىلىك
ياخشى باھا: 3612 نۇمۇر
قوللاش: 3449 نومۇر
ئالقىش: 4120 كىشلىك
توردىكى ۋاقتى : 306(سائەت)
تىزىملاتقان ۋاقىت:2007-07-21
ئاخىرقى كىرگىنى:2009-03-12

خەت چوڭلىقى : كىچىك نورمال چوڭ

قۇمۇلغا يەنە بىر بېرىپ ئۇزاق تۇرمىسام ........
نادىر تىما ...ئىشقىلىپ يۈرىكىمنىڭ بىر يەرلىرى قۇمۇلغا تارتىدۇ ...

بىز ئاتالدۇق بەزمىدە يىگىت
ئاھ جان ئاتىلار جەڭلەردە شىھىد
80خالتا ئۇيغۇر تېبابەت تورى
http://www.80halta.com

چوققا [4 - قەۋەت] ۋاقتى : 2009-02-20 20:04 |

قەلىپداش

كۈلەيمۇ~يىغلايمۇ~؟

دەرىجىسى : ئالىي ئەزا

UID نۇمۇرى : 57
نادىر تېما : 8
يازما سانى : 2639
شۆھرەت: 3300 كىشىلىك
پۇل : 389885 سوم
تۆھپە: 826 ھەسسىلىك
ياخشى باھا: 2439 نۇمۇر
قوللاش: 2628 نومۇر
ئالقىش: 3044 كىشلىك
دوستلۇق توپى: ئەدىبلەر
توردىكى ۋاقتى : 4024(سائەت)
تىزىملاتقان ۋاقىت:2007-06-10
ئاخىرقى كىرگىنى:2009-03-12

خەت چوڭلىقى : كىچىك نورمال چوڭ

مىنىڭ باشقۇرغۇچىلىق ۋەزىپەم ھازىرغىچە بولغان بولسا ئىككىلەنمەستىنلا مۇنۇ تىمىنى 10 قېتىم نادىرلىۋەتكەن بولاتتىم،،~!~!~!

تىنىچلىق دەپ تەۋرەيدۇ قەلەم،
تىنىچلىق ئۈچۈن قويمەن ئىمزا.
تىنىچلىق دېگۈچى يالغۇز مەن ئەمەس، بار ئىكەنمەن يادىڭدا دۇنيا.............~~~!!!
تىنىچلىق ئۈچۈن تەۋرەيدۇ دۇنيا.

چوققا [5 - قەۋەت] ۋاقتى : 2009-02-20 20:05 |

xayida

دەرىجىسى : سەلكىنداش

UID نۇمۇرى : 23432
نادىر تېما : 0
يازما سانى : 533
شۆھرەت: 683 كىشىلىك
پۇل : 104607 سوم
تۆھپە: 0 ھەسسىلىك
ياخشى باھا: 722 نۇمۇر
قوللاش: 594 نومۇر
ئالقىش: 1193 كىشلىك
دوستلۇق توپى: مۇسۇلمان
توردىكى ۋاقتى : 488(سائەت)
تىزىملاتقان ۋاقىت:2008-10-19
ئاخىرقى كىرگىنى:2009-03-13

خەت چوڭلىقى : كىچىك نورمال چوڭ

rahmat. man sakliwilip aldirimay okuy

تورداشلارنىڭ بۇ تور بەتنى زىيارەت قىلىشىنى ئۈمۈت قىلىمەن.

http://www.merifet.net

چوققا [6 - قەۋەت] ۋاقتى : 2009-02-20 20:07 |

كارامەت

تىرىشمىساڭ بېكا

دەرىجىسى : سەلكىنداش

UID نۇمۇرى : 7785
نادىر تېما : 0
يازما سانى : 435
شۆھرەت: 41 كىشىلىك
پۇل : 12 سوم
تۆھپە: 0 ھەسسىلىك
ياخشى باھا: -4 نۇمۇر
قوللاش: -2 نومۇر
ئالقىش: 14 كىشلىك
دوستلۇق توپى: كورلا
توردىكى ۋاقتى : 960(سائەت)
تىزىملاتقان ۋاقىت:2007-12-13
ئاخىرقى كىرگىنى:2009-03-12

خەت چوڭلىقى : كىچىك نورمال چوڭ

قۇمۇلغا بېرىپ كەلگەندەكلا بۇپقالدىم.بۇتىمىغا ھەقىقەتەن كۆپ ئەجىر قىلىپسىز. رەخمەت.(نادىر تىما)

ئەگەر مەن بىرەر نەرسىدىن ھەيران قالدىم دېسەم، ياشلارنىڭ قەدىر-قىممەتسىز ئىش ھەرىكەتلىرى مېنى ھەيران قالدۇرغان بولىدۇ.
-----------ئابدۇقادىر داموللا

چوققا [7 - قەۋەت] ۋاقتى : 2009-02-20 20:09 |

ئـۇيغۇر

ئۈمىدۋار بولۇش يېرىم ئۇتۇق

دەرىجىسى : ئالىي ئەزا

UID نۇمۇرى : 2416
نادىر تېما : 2
يازما سانى : 1115
شۆھرەت: 765 كىشىلىك
پۇل : 5501 سوم
تۆھپە: 99 ھەسسىلىك
ياخشى باھا: 304 نۇمۇر
قوللاش: 155 نومۇر
ئالقىش: 1329 كىشلىك
توردىكى ۋاقتى : 60(سائەت)
تىزىملاتقان ۋاقىت:2007-07-05
ئاخىرقى كىرگىنى:2009-02-23

خەت چوڭلىقى : كىچىك نورمال چوڭ

ياخشى تېما ئىكەن .

مەن بۇ پاڭزا ئەپەندىنى بىر يەردە كۆرگەندەك قىلىمەن .
ھـــــــــــە ئىسىمگە كەلدى . مۇشۇ سەلكىن ئوردىسىدا كۆرۈپتىمەن . بۇرۇن مۇشۇنداق نادىر تېمىلارنى يوللايدىغان . قولىدا گۈل كۆتۈرۈۋېلىپ ماڭىدىغان مۆشۈكنى باش رەسىمى قىلغان تېنىچلىق قۇشى شۇمۇ نىمە .

بۇ يازمىنىڭ يېقىنقى باھالىنىش ئەھۋالى :

پۇل :+30(پاڭزا) ھى ھى ھى

ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻨﯩﯔ ﺧﺎﺭﺍپلىقى ﺋﺎﻳﺎﻟﻼﺭﻧﯩﯔ ﭼﯜﺷﻜﯜﻧﻠﯩﻜﯩﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻠﯩﻨﯩﺪﯗ ، ﺋﺎﻳﺎﻟﻼﺭﻧﯩﯔ ﭼﯜﺷﻜﯜﻧﻠﯩﻜﯩﮕﻪ ﺋﻪﺭﻟﻪﺭﻧﯩﯔ مېھرﯨﺒﺎﻥ ﺑﻮﻻﻟﻤﺎﺳﻠﯩﻘﻰ ﺳﻪﯞﻩﭖ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ ، ﺋﻪﺭﻟﻪﺭﻧﯩﯔ ﻣﯩﮭﺮﯨﺒﺎﻥ ﺑﻮﻻﻟﻤﺎﺳﻠﯩﻘﯩﻐﺎ ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﺘﯩﻘﺎدسىزﻟﯩﻘﻰ ، ﻛﻪﻣﺒﻪﻏﻪﻟﻠﯩﻚ ، ﺟﺎﭘﺎ-ﻣﯘﺷﻪﻗﻘﻪﺕ ، ﻛﯜﭼﺴﯩﺰﻟﯩﻚ ﺳﻪﯞﻩﭖ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ . . . ~~~ !!!
____ ئابدۇشۈكۈر موھەممەدئىمىن
__________________
سـۇلـتـان بـولـۇپ خـان ئـۆتـكـەن ، ئـۇيـغـۇرۇمـسـەن جـاھـانـدا . ئـالـەم شـاھـىـت بـولـغـانـتى ، ســەن تـارىـخـنى يـازغـانـدا ، . . . . .

چوققا [8 - قەۋەت] ۋاقتى : 2009-02-20 20:12 |

قوزام

ئەخلاقىڭ بىلەن ياشا !

دەرىجىسى : باشقۇرغۇچى

UID نۇمۇرى : 18431
نادىر تېما : 3
يازما سانى : 1532
شۆھرەت: 2446 كىشىلىك
پۇل : 1212749 سوم
تۆھپە: 610 ھەسسىلىك
ياخشى باھا: 2157 نۇمۇر
قوللاش: 1563 نومۇر
ئالقىش: 2056 كىشلىك
دوستلۇق توپى: ~ئۇيغۇرشاھ~
توردىكى ۋاقتى : 278(سائەت)
تىزىملاتقان ۋاقىت:2007-08-08
ئاخىرقى كىرگىنى:2009-02-22

خەت چوڭلىقى : كىچىك نورمال چوڭ

قۇمۇل شىۋىلىرىنىڭ بەزىلىرى يەنى تۆت بەشى خوتەننىڭ شىۋىلىرى بىلەن ئوخشاپ قالىدىكەن ، تولاسىنى بىرىنجى قېتىم ئاڭلىشىم ئىكەن ھەم بىز ئىشلىتىۋاتقان سۆزلەر بىلەن نە ئۇقۇلۇشى نە مەنىسى ئوخشىمايدىغانلىرى نۇرغۇنكەن ،.

شوپۇر __ شاخ-شۇمبا

قىز بالا ھاياسىز بولسا،ئۆزىنىڭ قەدرى-قىممىتىنى ساقلىمىسا،مەڭگۈ ئوغۇل بالىنىڭ ئالدىدا خار-زار بولۇپ ئۆتىدۇ.

چوققا [9 - قەۋەت] ۋاقتى : 2009-02-20 20:17 |

قوزام

ئەخلاقىڭ بىلەن ياشا !

دەرىجىسى : باشقۇرغۇچى

UID نۇمۇرى : 18431
نادىر تېما : 3
يازما سانى : 1532
شۆھرەت: 2446 كىشىلىك
پۇل : 1212749 سوم
تۆھپە: 610 ھەسسىلىك
ياخشى باھا: 2157 نۇمۇر
قوللاش: 1563 نومۇر
ئالقىش: 2056 كىشلىك
دوستلۇق توپى: ~ئۇيغۇرشاھ~
توردىكى ۋاقتى : 278(سائەت)
تىزىملاتقان ۋاقىت:2007-08-08
ئاخىرقى كىرگىنى:2009-02-22

خەت چوڭلىقى : كىچىك نورمال چوڭ

نادىرلەشنى مەن سىلەر دىمەستە ھېچكىمگە مەسلىھەت سالمايلا ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن قىپ بولغان ، ئەمدى تىمىدىن ھۇزۇر ئېلىڭلار سىلەر بەھۇزۇر

قىز بالا ھاياسىز بولسا،ئۆزىنىڭ قەدرى-قىممىتىنى ساقلىمىسا،مەڭگۈ ئوغۇل بالىنىڭ ئالدىدا خار-زار بولۇپ ئۆتىدۇ.

چوققا [10 - قەۋەت] ۋاقتى : 2009-02-20 20:20 |

شاھدىيار

ئاچنىڭ قەدىرىنى توق بىلمەس

دەرىجىسى : ئالىي ئەزا

UID نۇمۇرى : 50
نادىر تېما : 1
يازما سانى : 1605
شۆھرەت: 2159 كىشىلىك
پۇل : 98002 سوم
تۆھپە: 100 ھەسسىلىك
ياخشى باھا: 1774 نۇمۇر
قوللاش: 1603 نومۇر
ئالقىش: 1854 كىشلىك
دوستلۇق توپى: مۇھەببەت
توردىكى ۋاقتى : 203(سائەت)
تىزىملاتقان ۋاقىت:2007-06-09
ئاخىرقى كىرگىنى:2009-03-12

خەت چوڭلىقى : كىچىك نورمال چوڭ

ئاۋۇ جوزا ئۈستىدە ئۇسۇل ئوينىغان كۆرۈنۈشنى تۇنجى قېتىم كۆرۈشۈم ،،،،،،،،،،،،،

ئۆتكەن كۈنلەر قانداق گۈزەل چاغ ئىدى ،
شادلىق نۇرى تامچىلايتتى روجەكتىن
دەسلەپ سۆيگەن ئەشۇ يارنىڭ ئوتلىرى
مىڭ يىلدىمۇ ئۆچمەيدىكەن يۈرەكتىن

چوققا [11 - قەۋەت] ۋاقتى : 2009-02-20 20:24 |

پاڭزا

خوشال كۇلۇپ ياشاڭ تاتلىق قوزام

دەرىجىسى : ئوت يۈرەك

UID نۇمۇرى : 13466
نادىر تېما : 2
يازما سانى : 1166
شۆھرەت: 297 كىشىلىك
پۇل : 6818 سوم
تۆھپە: 10 ھەسسىلىك
ياخشى باھا: 429 نۇمۇر
قوللاش: 212 نومۇر
ئالقىش: 269 كىشلىك
دوستلۇق توپى: پال كۆز
توردىكى ۋاقتى : 1027(سائەت)
تىزىملاتقان ۋاقىت:2008-05-09
ئاخىرقى كىرگىنى:2009-03-12

خەت چوڭلىقى : كىچىك نورمال چوڭ

8\<

قۇمۇل خەلىق قوشاقلىرى

   چىڭ سۇلالىسىنىڭ ئاخىرلىرى ، مىنگونىڭ باشلىرىدا ، قۇمۇل ئۇيغۇر خەلق قوشاقلىرىدا قۇمۇل ۋاڭىنىڭ فېئوداللىق زۇلمىغا قارشى تۇرىدىغان ، ھۆكۈمدارلارنىڭ جىنايى قىلمىشلىرىنى پاش قىلىدىغان ، خەلق قەھرىمانلىرىنى قىزغىن مەدھىيلەيدىغان قوشاقلار ، مەسىلەن ، قۇمۇلنىڭ 9 - ئەۋلاد ۋاڭى شامەخسۇتنىڭ قانلىق ھۆكۈمرانلىقىنى قاتتىق سۆكىدىغان << نوم قوشاقلىرى >> ،
<< شامەخسۇت ئۆزى مەلئۇن >> قاتارلىق قوشاقلار ، تورپاق يېغىلىقىنى ئەكىس ئەتتۈرىدىغان << شىڭشىڭشيا قوشاقلىرى >> تۆمۈر
خەلىپە باشچىلىقىدىكى دېھقانلار قوزغىلىڭىنى مەدھىيلەيدىغان << تۆمۈر خەلىپە ھەققىدە قوشاقلار >> ، جۇڭغار توپىلاڭچىلىرىنى بېسىقتۇرغان ئىمەر باتۇرنى مەدھىيلەيدىغان << يالغۇز تۇيۇم >> قاتارلىقلار مەيدانغا چىققان ، خەلق قوشاقلىرىنىڭ بىرمۇنچىسىدا ، مەسىلەن ، << شەرۋانۇم >> ، << ئون بەش ياشلىق يارىم >> قاتارلىقلاردا قىز - يىگىتلەر ئوتتۇرسىدىكى مۇھەببەت مەدھىيلەنگەن .
فېئوداللىق نىكاھ تۈزۈمى سۆكۈلگەن ، گۈزەل بەختىيار تۇرمۇش ئىستىكى بايان قىلىنغان . ياپون باسقۇنچىلىرىغا قارشى ئۇرۇش مەزگىلىدە ئەسلىدىكى ئاھاڭغا يېڭى تېكىست سېلىپ ئېيتىلغان ، ياپون باسقۇنچىلىرىغا قارشى ناخشىلارمۇ ، مەسىلەن ،<< ئاچىل قىزىل گۈلۈم ! >> << ياپون ئالۋاستىلىرىنى قوغلاپ چىقىرىپ ۋەتەننى قۇتقۇزايلى >> قاتارلىقلار مەيدانغا كەلگەن .
    قۇمۇل شىنجاڭنىڭ شەرقىغە جايلاشقان ، ئىچكىرىگە بەك يېقىن  ، يەنە كېلىپ ئۇيغۇر ، خەنزۇ مىللىتى ئارلىشىپ ئولتۇراقلاشقان . مىللەتلەرنىڭ ئۆز ئارا تىل ئۆگىنىشى بەك قولايلىق بولغاچقا ، ئۇيغۇر خەلق قوشاقلىرى ئىچىدە ئۇيغۇرچە ، خەنزۇچە تىل ئارىلىشىپ كەتكەن قوشاقلار مەسىلەن ،<< ئىشىكنى ياپقىن مىن گۇەنشاڭ ، چىراغ ياندۇر دىڭ دىيەنشاڭ ، كىگىز سېلىڭ جەن پۇشاڭ ، يوتقان يېپىڭ بى گەيشاڭ >> قاتارلىقلار مەيدانغا كەلگەن . بۇلاردىن باشقا يەنە << لوتوكې >> غا ئوخشاش پۈتۈنلەي خەنزۇ تىلىدا ئېيتىلىدىغان خەلق قوشاقلىرىمۇ بارلىققا كەلگەن . بۇ قوشاقلار شەھەر ئىچى ، راھەتباغ ، قارادۆۋە قاتارلىق جايلاردا كەڭ تارقالغان .
   يېڭى جۇڭگو قۇرۇلغاندىن كېيىن ، ئۇيغۇر ئەمگەكچى خەلقى قەد كۆتۈرۈپ ئازادلىققا چىقىپ ، بەختلىك تۇرمۇشقا ئېرىشتى . شۇنڭغا ئەگىشىپ كومپارتىيىنى ۋە سوتسىيالىزىمنى ، يېڭى تۇرمۇشنى مەدھىيلەيدىغان << تۈگىمەيدۇ يازغانغا پارتىيىنىڭ شەپقىتى >> قاتارلىق قوشاقلار بارلىققا كەلدى .
   قۇمۇل ئۇيغۇر خەلق قوشاقلىرى روشەن مىللى ئۇسلۇبقا ۋە يەرلىك ئالاھىدىلىككە ئىگە بولۇپ ، شەرقىي شىنجاڭدىكى ئۇيغۇر خەلقىنىڭ ئىدىيە ، ھېسسىيات ، ئارزۇ - تىلەكلىرىنى ئىپادىلەپ بېرىدۇ . 1981 - يىلى ئاپتونوم رايونلۇق مەدەنىيەت نازارىتىنىڭ
يوليورۇقىغا بىنائەن ، قۇمۇل ۋىلايەتلىك مەدەنىيەت - مائارىپ ئىدارىسى قۇمۇل خەلق قوشاقلىرىنى تەھرىرلەش ھەيئىتى قۇردى .
1982 - يىلىنىڭ باشلىرىدىن ئېتىبارەن توپلاشقا  كىرىشىپ 10 - ئايدا << قۇمۇل قوشاقلىرى >> نىڭ بىرىنچى قىسمىنى تۈزۈپ چىقتى . ئۇنىڭغا ئۇيغۇرلارنىڭ ئەنئەنىۋى قوشاقلىرىدىن 134 ى كىرگۈزۈلدى . 1983 - يىلى ، << قۇمۇل قوشاقلىرى >> نىڭ ئىككىنچى قىسمى تۈزۈپ چىقىلدى ، ئۇنىڭغا 11 قوشاق كىرگۈزۈلدى .

       قوشۇمچە :              قۇمۇل قوشاقلىرىدىن تاللانما

                                                               جانىدۇر

                جانىدۇر جانىم مېنىڭ ،                                  سايدا ئۆسكەن ساي دەرەخنىڭ ،
               جانانىدۇر جانىڭ سېنىڭ .                               سايىسى بولماس ئىكەن .
                چىققىلى چارەسى يوق ،                                  يار ئۈچۈن كۆيگەن يۈرەكنىڭ ،
                بىچارىدۇر يارىم مېنىڭ .                               دورىسى بولماس ئىكەن .

خېنىم كىشى ئايلا

سايىسى بولماس تېرەكنىڭ ، ئايمىدۇ - ئايلامىدۇ ،
مەنبە : باغداش مۇنبىرى

[ بۇ يازماپاڭزاتەرپىدىن2009-02-20 21:18دە قايتا تەھر ]

«سىمىز»لەپ كەتتىڭ دەپ مۇنبەردىن چەكلىۋېتىشىدىن قورقىمەن ھاھاھا ~~~

چوققا [12 - قەۋەت] ۋاقتى : 2009-02-20 20:34 |

پاڭزا

خوشال كۇلۇپ ياشاڭ تاتلىق قوزام

دەرىجىسى : ئوت يۈرەك

UID نۇمۇرى : 13466
نادىر تېما : 2
يازما سانى : 1166
شۆھرەت: 297 كىشىلىك
پۇل : 6818 سوم
تۆھپە: 10 ھەسسىلىك
ياخشى باھا: 429 نۇمۇر
قوللاش: 212 نومۇر
ئالقىش: 269 كىشلىك
دوستلۇق توپى: پال كۆز
توردىكى ۋاقتى : 1027(سائەت)
تىزىملاتقان ۋاقىت:2008-05-09
ئاخىرقى كىرگىنى:2009-03-12

خەت چوڭلىقى : كىچىك نورمال چوڭ

رامزان ۋە رامزان قوشاقلىرى

رامزان قوشاقلىرى ۋە رامزان قوشاقلىرى توغرىسىدا ئازراق چۈشەنچە،،
رامزان كۈنلەردە خەلق ئارىسىدىكى خالىس نىيەتلىك مۇسۇلمانلار، مۆمىنلەرنىڭ غەپلەت ئۇيقۇسىغا پېتىپ قېلىپ، سوۋھور يېيىش ۋاقتىنى ئۆتكۇزۇپ قويماسلىقى ئۇچۇن قەرەللىك ۋاقىتتا كېچىدە كوچىمۇ كوچا، مەھلىمۇ مەھەلە يۇرۇپ ئاللاھ يولىدا قوشاق ئېيتىپ كىشىلەرنى ئۇيغاتقان. مۇسۇلمانلار مۇنداق ساۋاپلىق ئىش قىلغۇچى كىشىلەرنىڭ خالىس ئىشىغا رەھمەت ئېيتىش يۈزىسىدىن ئۇلارغا ئۆزلىرىنىڭ سوۋھورلۇققا تەييارلىغان تائاملىرىدىن زاكات بەرگەن. يىللارنىڭ ئۆتىشى بىلەن ئىلگىركىلەرنىڭ ھەق يولىدا قىلغان بۇخىل ئەمگىكى كېيىنكىلەر تەرىپىدىن داۋاملاشتۇرۇلۇپ، قوشاق تېكىستلىرىمۇ بېيىپ ھەم تولۇقلىنىپ ھازىرقى ھالەتگە يەتكەن؟.قۇمۇل ۋاڭلىرى دەۋرىدە قۇمۇلنىڭ ھەرقايسى شەھەر، يېزا، قىشلاقلىرىدىن توپلاپ كەلگەن ئوردىغا قاراشلىق ئەل-نەغمىچىلەر بولغان، ئۇلار ھەر ھېيت-بايرام، سەيلە، توي-تۇكۇن، مەشرەپلەردە گاھ ئوردا ئىچىدە، گاھ ئوردا دەرۋازىسى ئۇستىدە نەغمە-ناۋا قىلىپ كەلگەن. رامزان ئېيى كەلگەندە بولسا بىر قىسىم كانايچى، سۇنايچى، ناغرىچىلار ئوردا راۋىقى ئۇستىگە چىقىپ سوۋھۇر ۋاقتىدا سازنىڭ رامزان قوشىقى ئېيتىپ، كىشىلەرنى سوۋھورلۇققا چاقىرغان. قۇمۇل ۋاڭلىرى بۇ نەغمىچىلەرگە ھەر يىلى رامزان ئېيىنىڭ ئاخىرقى ئۇچ كۈنىنى قۇمۇل شەھەر ئىچىدە قازى، ئىمام، مۇتپى، تەيجىلەرنىڭ ئۆيى ئالدىدا رامزان ئېيتىپ، ئۇزلىرى ئۇچۇن زاكات يىغىۋېلىشقا رۇخسەت قىلغان. ئەينى زامان چوڭلىرىمۇ چامىسنىڭ يىتىشىچە بەزىلىرى چوڭى ئات، كالىدىن، كىچىكى قوي، ئۇچكىگىچە زاكات بەرگەن. ۋاڭ بۇلارنى سۇرۇشتۇرۇپ تۇرغان. ئەنە شۇندىن باشلاپ بۇ ئىش ئۇزۇلمەي داۋاملىشىپ بىر خىل ئادەت تۈسىنى ئالغان.
كىيىنكى بۇ ئىش بارا-بارا ئاۋۇم خەلق ئىچىگە ئومۇملاشقان ۋە ئۆزىنىڭ ئەن-ئەنىۋى سۇپىتىنى ساقلىغان ئاساستا ھەر قايسى دەرۋرىلەرنىڭ ئېھتىياجىغا ماسلىشىپ ئۆزگىرىپ ماڭغان. ھازىرمۇ قومۇلدا ھەر رامزان ئېيىدا بىر نەچچە كىشى تەشكىللىنىپ داپ-غېجەك، ناغرا-سۇننايلارنى چېلىپ، مەھەلىمۇ مەھەللە يۇرۇپ، رامزان قوشاقلىرىنى ئېيتىپ، ئەجدادلىرىنىڭ بۇ ئادىتىنى داۋاملاشتۇرۇپ كەلمەكتە؟
ئەۋەل باشلاپ خۇدانى ياد ئەتىمىز،
پەيغەمبەرلەر روھىنى شاد ئەتىمىز؛
رەببىم ئاللاھ، رەببىم ئاللاھ رامزان،
مۇھەممەت ئۇمبەت دېگەن شۇ رامزان.
رامزان ئېيتىپ ئۇتكەن ئۆمەر، ئەلى،
ئۇلاردىن قالغان ئىكەن نۇشالىرى،
رەببىم ئاللاھ، رەببىم ئاللاھ رامزان،
خوش مۇبارەك كېلىدۇ شۇ رامزان.
ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ياتقان بايلار،
روسىنىڭ زاكاتىغا پاتقان بايلار.
رەببىم ئاللاھ، رەببىم ئاللا رامزان،
خوش مۇبارەك كېلىدۇ شۇ رامزان.
پەيغەمبەر ئوغلى ھەسەن ئالتە ياشار،
مەككىدىن-مەدىنىگە سەككىز باسار،
رەببىم ئاللاھ، رەببىم ئاللاھ رامزان،
مۇھەممەت ئۇمبەت دېگەن شۇ رامزان.
ئاسماندىن لەيلەپ چۇسكەن مەللە پوتا،
ئۇيۇڭدە بىر ئوغلۇڭ بار خىزرى ئاتا.
رەببىم ئاللاھ، رەببىم ئاللاھ رامزان،
(1991): قۇمۇل نەزمىلىرى. شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى.

[ بۇ يازماپاڭزاتەرپىدىن2009-02-20 21:19دە قايتا تەھر ]

«سىمىز»لەپ كەتتىڭ دەپ مۇنبەردىن چەكلىۋېتىشىدىن قورقىمەن ھاھاھا ~~~

چوققا [13 - قەۋەت] ۋاقتى : 2009-02-20 20:36 |

پاڭزا

خوشال كۇلۇپ ياشاڭ تاتلىق قوزام

دەرىجىسى : ئوت يۈرەك

UID نۇمۇرى : 13466
نادىر تېما : 2
يازما سانى : 1166
شۆھرەت: 297 كىشىلىك
پۇل : 6818 سوم
تۆھپە: 10 ھەسسىلىك
ياخشى باھا: 429 نۇمۇر
قوللاش: 212 نومۇر
ئالقىش: 269 كىشلىك
دوستلۇق توپى: پال كۆز
توردىكى ۋاقتى : 1027(سائەت)
تىزىملاتقان ۋاقىت:2008-05-09
ئاخىرقى كىرگىنى:2009-03-12

خەت چوڭلىقى : كىچىك نورمال چوڭ

قومۇل خەلىق ماقال - تەمسىللىرى

كۆكتىن ئىزدىگەننى يەردىن تاپ ،سىرتتىن ئىزدىگەننى ئۆيدىن تاپ.

سەڭگەرمىسەڭ سەڭگىللىتىدۇ.

.ياخشىدا دىماق يوق .تەقىيدە ياماق.

تاز باشقا ئالتۇن تەقىي .

ئىگىز تاغ كۈننى توسالماس.

ئالتۇن چىرىماس، دەۋا قېرىماس.

.كۆز چوڭ بولسىمۇ كۆرىدىغىنى چوڭ.

بەش قول بىردەك ئەمەس.

تۆگىنىڭ قۇيرىقى يەرەگە تەگمەس.

قۇرۇق ياغاچ ئېگىلمەس.

ئۆگەنگەن خۇي ئۆلگىچە قالماس.

ئورىنى كىم كولىسا ئۆزى چۈشەر.

ئاتاڭغا نىمە قىلساڭ ، بالاڭدىن شۇنى ئالىسەن.
.
ئۆزى تويسىمۇ ، كۆزى تويماس.

ئىت بىلەن خارمان ياشساڭ پوق بىلەن چەش بولىدۇ،يامان بىلەن ئىش قىلساڭ قىلغان قىلمىغان ھەش بولىدۇ.

كەلمىگەن تەلەيدە ئاناڭنىڭ ھەققى بارمۇ؟!

بۇ يازمىنىڭ يېقىنقى باھالىنىش ئەھۋالى :

پۇل :+55(نـەشتەر) تىنچلىق قۇشى ..

«سىمىز»لەپ كەتتىڭ دەپ مۇنبەردىن چەكلىۋېتىشىدىن قورقىمەن ھاھاھا ~~~

چوققا [14 - قەۋەت] ۋاقتى : 2009-02-20 20:53 |

كۆرۈلگەن تېما خاتىرىسى كۆرۈلگەن سەھىپە خاتىرىسى	« 1 2 3 4 5 » Pages: 1/5 Go
سەلكىن مۇنبىرى » ئۇيغۇر دىيارى