غالىب مۇھەممەد قارلۇق wX*K]VMn  
لاپچۇق تارىختا قۇمۇلدىكى قەدىمكى بەش شەھەرنىڭ بىرى دەپ ئاتالغان . قۇمۇل شەھەر مەركىزىدىن تەخمىنەن 65 كىلو مېتىر يىراقلىقتىكى يەرلىك ئۆرپ - ئادەت ئەنئەنىسى قويۇق بىر يۇرت . تەتقىقاتچىلارنىڭ دىققىتىنى خېلى بۇرۇنلا ئۆزىگە تارتىپ كېلىۋاتقىنى ، بۇ يۇرۇتتىكى لاپچۇق قەدىمكى شەھەر خارابىلىكى بولۇپ ، بۇ خارابىلىك لاپچۇقتىكى قارلۇق ئۆستەڭنىڭ شەرىقىي ۋە غەرىبىي قىرغىقىغا جايلاشقان ، ئۆستەڭنىڭ شەرىقىدىكى ئىككى ( شىمالدا بىر ، جەنۇبتا بىر ) شەھەر غەرىبىدىكى بىر شەھەر ئۈچبۇلۇڭ شەكلىنى ئالغان . بۇ شەھەر ئۇزاق تارىخقا ئىگە . << كېيىنكى خەننامە >> دە خاتىرلىنىشىچە ، مىلادى 493 - يىلى پىشامشان دۆلىتى قاڭقىلار تەرىپىدىن بويسۇندۇرۇلغاندا ، بىر قىسىم كىشىلەر شىمالىي ئېۋىرغولغا قېچىپ بېرىپ قورغان ياساپ ئولتۇراقلاشقان ۋە بۇ يەرنى لاپچۇق دەپ ئاتىغان . p} 
ئۇنداقتا لاپچۇق دېگەن نام قانداق پەيدا بولغان ، ئۇنىڭ ئېتمولوگىيىسى قانداق ؟ بۇ مەسىلە تەتقىقاتچىلىرىمىزنى قىزىقتۇرۇپ كەلدى . ھازىرغىچە بۇ ھەقتىكى ئىزدىنىش ئۇچۇرلىرىنىڭ سىستاتىستىكىسى تۆۋەندىكىچە : Y9`5G%  
1 . ئالىم ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىننىڭ << قەدىمكى مەركىزى ئاسىيا >> دېگەن كىتابىدا قەدىمكى لاپچۇق ھەققىدە مۇنداق بايانلار ئۇچىرايدۇ : << < تاڭنامە > دە قەيت قىلىنىشىچە ، كېيىنكى جۇ  (  后周 )دەۋرىدە بىر قىسىم دىڭلىڭ قوشۇنلىرى پىشامشانغا كىرگەن . بۇ چاغدا 4000 كىشىنىڭ تارىم بويلاپ غەرىبكە مەڭغانلىقى ، قالغانلىرىنىڭ قۇمۇلغا كەتكەنلىكلى مەلۇم . بۇ ھال قۇمۇل ۋە كونالوپ خەلقىدە تارىخىي بىردەكلىك بولغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ ، دېگۈچىلەر بار . ھازىرقى قۇمۇلنىڭ غەرىبىدە < لوپچىك > ( لاپچۇق ) دېگەن يېزا بولۇپ ، ئۇنى لوپ ، لوپچىن بىلەن سېلىشتۇرغۇچىلار بولغان ، لوپچىن توغۇرسىدىكى تۇنجى يازما مەلۇمات بەنگۇنىڭ < خەننامە . غەرىبىي يۇرت تەزكىرىسى > دە بېرىلگەن بولۇپ ، ئۇنىڭ شەرىقتىكى خان تۇرىدىغان شەھىرى  (  打泥城  ) دەپ يېڭى شەھىرى ئېشۇن دەپ  ئاتالغان . سىتەيىننىڭ لوپ ساھىلىدىكى قىدىرىشلىرى ئاساسىدا چىقىرىلغان خۇلاسىسىدە ئېشۇن قەدىمكى شەھىرىنى لوپچۇق ( كىچىك لوپ ) دەپ ئاتىغانىدى . بۇ شەھەرنىڭ < ناجىكەنت > - يېڭىشەھەر دېگەن نامىمۇ بولغان . ناجىكەنت(Najkant ) لوپنور كۆلىنىڭ جەنۇبىدىن ئۈچ يول يىراقلىقتا دېيىلگەن . بۇ ھال بىزگە قەدىمكى لوپچىنلىقلار بىلەن قۇمۇللۇقلارنىڭ ، بولۇپمۇ لاپچۇقلۇق غۇزلارنىڭ يېقىن تارىخىي بىرلىكىنى چۈشەندۈرۈپ بېرىدۇ >>  (يۇقىرىقى كىتاب ، 241 - ، 242 - ، 243 - ،272 - ، 273 - بەتلەر ) . cDI [PJ9  
  2 . ئالىم ئىمىن تۇرسۇن << بۇلاقتىن بىر ئوتلام - ئۇيغۇرلاردا ئەخلاق ۋە مەدەنىيەت >> ( قەشقەر ئۇيغۇر نەشىرىياتى نەشىر قىلغان ، 2000 - يىلى 1 - ئاي 1 - نەشىرى ) دېگەن كىتابىدا لاپچۇق ھەققىدە  مۇنداق يازغان << لاپچۇق قۇمۇل شەھىرىنىڭ غەرىبىي جەنۇبىدىكى يېزا نامى . ئەسلىدە < ناۋاب - چۇق > - < نوب - چۇق > بولۇپ ، < لوب > ( ناۋاب ) كۆللىرىنىڭ نامىدىن ئېلىنغان . خەنزۇچە تارىخىي مەنبەلەردە < نا - چىژ > دەپ ترانسكرىپسىيە بېرىلگەن . بۇ رايوندا بىر - بىرىگە يېقىن ئۈچ شەھەر ( يېش  تۇرۇغ - ئارا تۈرۈك ، ئىل بالىق - يىدۇ، ناجژ- نابچىق) بار ئىدى بەزى تەتقىقاتچىلارنىڭ پىكىرىچە ، < چۇق > - تۈركىي تىلدا كىچىكلىتىش قوشۇمچىسى ئىكەن >> . -> J_ ~  
  دېمەك ، قاراشلارنىڭ بىر ئورتاقلىقى شۇكى ، لاپچۇق دېگەن بۇ نام قەدىمدە بۇ يۇرۇتقا كۆچۈپ كېلىپ ئولتۇراقلاشقان قەدىمكى كرورانلىقلار ، يەنى لوپلۇقلارنىڭ تىلىدىن كەلگەن . قارلۇق غول دەپ ئاتىۋالغان يەنە بىر نامى بولسا ، بۇ يۇرۇتنى سۇغىرىپ كۆكەرتىپ تۇرغان قارلۇق ئۆستىڭى سۈيىنىڭ نامىدىن كەلگەن . ئەمدى لاپچۇق دېگەن سۆزنىڭ مەنىسى بولسا << قەدىمكى لوپلۇقلارنىڭ يىڭى شەھىرى >> دېگەنلىك بولىدۇ . ھەقىقەتەن ھازىرقى لاپچۇق قەدىمكى شەھەر خارابىسى ئېگىز يار (دۆڭ ، ئېگىزلىك ) ئۈستىگە جايلاشقان . ئۇنىڭ ئۈستىگە بەزى تارىخىي ئۇچۇرلارغا قارىغاندا ، قارلۇق قەبىلىلىرى ئارال دېڭىزىنىڭ شەرىقىدىن ئېۋىرغولنىڭ شەرىقىغىچە ، شۇنىڭدەك بارىكۆلنىڭ داخې يېزىسى ۋە قۇمۇلنىڭ لاپچۇق شەھىرىگىچە ئولتۇراقلاشقانىكەن . دېمىسىمۇ ھازىرقى لاپچۇقتا << قارلۇق غول >> ، << قارلۇق جىلغا >> ، << قارلۇق تۈگمەن >> ، << قارلۇق كارىز >> ، << قارلۇقلار مەھەللىسى >> ، << قارلۇقلار جەمەتى >> دېگەندەك ناملار ھېلىھەممۇ مەۋجۈت . Hp(D);0+)  
{Ions~cO)  
<< ئۈرۈمچى كەچلىك گېزىتى >> دىن ئېلىندى .

رەخمەت بىلىۋالدىم ،

بىز ھەممىمىز بىر قىرىنداش.

ياخشى

لوپنۇرلۇقلار  دەڭ

ئالىم ئابدۇشكۇر مۇھەممەتئىمىننىڭ شۇ كىتاۋى ھەقىقەتەن بىر ئىسىل مىراس .

دىيارىمىزدىكى  يۇرىتلارنىڭ  نامىنى  تەتقىق  قىلسىمۇ  خېلى  بىر  ھەقىقى  تارىخنى  بىلىپ  قالاتتۇق...............