بىلىم تارىخىدىكى ئەڭ چوڭ تەجرىبە، شىۋىتسارىيەنىڭ فرانسىيە چىگرىسىغا يېقىن كېلىدىغان "ياۋروپا يادرو تەتقىقات مەركىزى" CERN دە 9-ئاينىڭ 10-كۈنى باشلىدى. يەرنىڭ 150 مېتىر ئاستىدا 27 كىلومېتىرلىق يۇمىلاق شەكىللىك تۇنېلنىڭ ئىچىگە قۇرۇلغان ۋە 10 مىليارت دوللارغا يېقىن مەبلەغ كەتكەن دۇنيانىڭ ئەڭ چوڭ "زەررىچە سوقۇشتۇرۇش" ماشىنىسى بولغان "چوڭ گادرون سوقۇشتۇرغۇچ-Large Hadron Collider" ئۆتكەن چارشەنبە كۈنى ھەرىكەتلىنىشى بىلەن تەڭ، ماددىنىڭ ۋە ئالەمنىڭ ۋۇجۇتقا كېلىشى بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولغان بىلىم تارىخىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ مۇھىم تەجرىبە باشلانغان بولدى. G5^N(h  
.okVG)H-U  
بۇ تەجرىبىنىڭ مەخسىتى نىمە؟ ewhWI?mAXP  
K$uePI?Eu  
"چوڭ گادرون سوقۇشتۇرغۇچ"تا ئاتوم يادروسىدىكى پروتونلار ئىنتايىن يۇقىرى ئېنىرگىيە بىلەن بىر-بىرسىگە سوقۇشتۇرۇلىدۇ. پروتونلار، تۇنېلنىڭ ئەتراپىغا جايلاشتۇرۇلغان دەرىجىدىن تاشقىرى كۈچلۈك ماگنىتلارنىڭ ياردىمى بىلەن نۇر تېزلىگىگە يېقىن بىر سۈرئەت بىلەن سوقۇشتۇرىلىدۇ. بۇ ئارقىلىق ئالەمنىڭ باشلانغۇچ نۇقتىسى بولغان "چوڭ پارتىلاش" تىن ئىنتايىن قىسقا بىر ۋاقىت كېيىنكى شارائىتنى تەجرىبىخانىدا قايتىدىن ئوتتۇرىغا چىقىرىپ ئالەمنىڭ يارىتىلىش جەريانىدا بىر نەچچە سېكۇنتنىڭ ئىچىدە غايىپ بولغان دەپ قارالغان، ماددىنى ماسسا ھالىتىگە كىرگۈزگەن "تەڭرى زەررىچىسى" ۋە ئالەمنىڭ ئاساسلىق قىسىمىنى تەشكىل قىلىدىغان "قاراڭغۇ ماددا" نى تېپىش مەخسەت قىلىنىدۇ. يەنە بىرسىگە زامانىۋىي فىزىكا ھازىرغىچە جاۋابىنى تاپالمىغان نۇرغۇنلىغان مۇھىم مەسىلىلەر مۇشۇ تەجرىبە ئارقىلىق ئايدىڭلىشىدۇ دەپ قارىلىۋاتىدۇ. hkN1d<  
h.0R3zr)  
تەجرىبە قانداق ئېلىپ بېرىلىدۇ 5Ha'yIo  
iMA3Z5a  
"چوڭ پارتىلاش"نى تەجرىبىخانا مۇھىتىدا قايتىدىن <يارىتىش> ئۈچۈن يەر ئاستىدىكى 27 كىلومېتىرلىق تۇنىلدا، ئادەتتىكى ماگنىتتىن 90 مىڭ ھەسسە كۈچلۈك بولغان 1500 تال دەرىجىدىن تاشقىرى ماگنىت ئورنىتىلدى. Y!j]qk  
بۇ ماگنىتلار "چوڭ گادرون سوقۇشتۇرغۇچ" نىڭ ئىچگە يوللانغان ھەر خىل ماددىلارنىڭ ئاتومىدىكى پروتون زەررىچىلىرىنى ئېلېكتروماگنىتلىق دولقۇن ئارقىلىق ھەرىكەت قىلغۇزىدۇ. بۇ زەررىچىلەرنىڭ نۇر تېزلىكىگە يېقىن بىر تېزلىكتە بىر-بىرسىگە سوقۇلىشى ئۈچۈن "چوڭ گادرون سوقۇشتۇرغۇچ" نىڭ ئىچى نۆلدىن تۆۋەن 271 گرادۇسقىچە سوۋۇتۇلىدۇ. =zxHR^]  
271 گرادۇسقا كەلگەندە ماشىنىغا بىر پروتون ماسسىسىنىڭ 7 مىڭ ھەسسىگە توغرا كېلىدىغان ئېنىرگىيە بېرىلىدۇ ۋە پروتونلار بىر سىكۇنتتا 40 مىليون قېتىم سوقۇشىدۇ. 4.5 تىرلىيون ئېلېكتروۋولت ئېنىرگىيەگە ئىگە ئىككى پروتون سوقۇلغان چاغدا "چوڭ پارتىلاش" نىڭ كىچىك بىر مودىلى ئوتتۇرىغا چىقىدۇ ۋە بىر زەررىچىنىڭ بىر مىليارتتا بىرى كېلىدىغان بىر نۇقتىدا "چوڭ پارتىلاش" تىن كېيىنكى ئالەمنىڭ ئىسسىقلىقى بولغان 1 مىليارت گرادۇس ئىسسىقلىق مەيدانغا كېلىدۇ. بۇ ئارقىلىق ئالەم يارىتىلغان تۇنجى سېكۇنتلاردا پەيدا بولۇپ غايىپ بولغان، ماددىغا ماسسا ئاتا قىلغان "تەڭرى زەررىچىسى" ياكى "Higss زەررىچىسى" ۋە ئالەمنىڭ ئاساسلىق قىسىمىنى تەشكىل قىلىدىغان ئەمما ھازىرغىچە بايقالمىغان يېڭى زەررىچىلەر ئوتتۇرىغا چىقىدۇ دەپ قارىلىۋاتىدۇ. KR$2d!  
L\'C-1Jp  
بۇ تەجرىبە خەتەرلىكمۇ f wedt,;^  
A4u+uzg  
پۈتۈن دۇنيادا بۇ تەجرىبىنىڭ ئۆتكۈزۈلىشىنى قاتتىق ھاياجان ئىچىدە ساقلاۋاتقان ئالىملاردىن باشقا بۇنىڭغا قاتتىق قارشى چىقىۋاتقان ئالىملارمۇ بار. ئامېرىكىلىق بەزى ئالىملار بۇ تەجرىبە ئارقىلىق كائىناتتا غايەت زور بىر قارا ئۆڭكۈر پەيدا بۇلىدۇ ۋە ئەتراپىدىكى ھەممە نەرسىنى يۇتۇشقا باشلايدۇ، بەلكىم دۇنيانىڭ ھالاكىتىنىمۇ كەلتۈرۈشى مۈمكىن دەپ بۇ تەجرىبىنىڭ توختىتىلىشى ئۈچۈن ئامېرىكا ئالىي سوت مەھكىمىسىگە ئەرز سۇندى. ئەمما تەجرىبىنى ياۋروپا دۆلەتلىرى ئۆتكۈزىدىغانلىقى ئۈچۈن ئامېرىكا سوتى بۇ ئەرزنى قۇبۇل قىلمىدى. k"rO@)W  
يەنە بەزى گىرمانىيەلىك فىزىكىشۇناسلار، ئەگەر تەجرىبە ۋاقتىدا چىققان غايەت زور ئېنىرگىيە كونترول قىلىنالمىسا، تەجرىبىخانىدا بىر كىچىك "قارا ئۆڭكۈر" پەيدا بۇلىدۇ ۋە ئەتراپىدىكى ھەممە نەرسىنى يۇتۇپ يۇغىناشقا داۋام قىلىپ، 4 يىل ئىچىدە پۈتۈن يەرشارىنى يۇتۇۋېتىدۇ دەپ ئاگاھلاندۇرىۋاتىدۇ. '%$=w&s  
dEOiGSU-  
لېكىن CERN دىكى ئالىملار بولسا بۇ تەجرىبىنىڭ ئىنتايىن بىخەتەر ئىكەنلىكىنى، ئەگەر كىچىك بىر "قارا ئۆڭكۈر" پەيدا بولغان تەغدىردىمۇ بىردەمنىڭ ئىچىدە پارغا ئايلىنىپ يوقاپ كېتىغانلىقىنى، ئەنسىرەشنىڭ ھاجىتى يوقلىقى نەچچە قېتىم ئۇقتۇردى. ئۆتكەن چارشەنبە كۈنى 100 مىليارت پروتون "چوڭ گادرون سوقۇشتۇرغۇچ" نىڭ ئىچىگە يوللاندى، بۇلار سائەت يۆنىلىشىدە ئايلىنىۋاتىدۇ، 10- ئايلارنىڭ ئوتتۇرىسىدا يەنە 100 مىليارت پروتون تەتۈر يۆنىلىشتە يوللىنىدۇ، شۇنداق قىلىپ تارىختىكى ئەڭ چوڭ "سوقۇشۇش" باشلىنىدۇ. بەلكىم بۇ تەجرىبىدىن ھىچنىمە چىقماسلىقى مۈمكىن، بەلكىم ئويلاپمۇ باقمىغان يېڭى-يېڭى ماددىلار ئوتتۇرىغا چىقىشى مۈمكىن. نىمە بولسا بولسۇن بۇنىڭ بىلىمدە ئېتىلغان چوڭ بىر قەدەم ئىكەنلىكى ئېنىق، قېنى ساقلاپ كۆرۈپ باقايلى. NUU<5jCU  
P1I4i]  





























                            
 $3ox^%  
iR(5 1  
تۆۋەندىكى flash تە تەجىبىدىكى سوقولۇش جەريانى خېلى ياخشى چۈشەندۈرۈلۈپتۇ! @BX[2)[.  
*meyAB^,Z  
65T|B  
PJ; 6 ZI  
V 
مەنبە : ئىزدىنىش مۇنبىرى

[ بۇ يازما قىساسكـار تەرپىدىن 2008-09-17 13:04 دە قا ]