كىيىنكى ساننىڭ  ساھىپخانى بولۇشنى خالايدوسلارنىڭ بىز بىلەن ئالاقە قىلشىنى ئۈمىد قىلىمىز !
ئالاقىلاشقۇچىلار:باغۋەن
ئۈمىد.
ئەلئارا

ئون ئىككى مۇقامنىڭ ھەر بىر مۇقامى چوڭ نەغمە، داستان،

مەشرەپ قاتارلىق ئۈچ چوڭ بۆلۈمدىن تەركىب تاپقان، ھەر بىر بۆلۈمىگە يەنە 25 تىن 30 غىچە بولغان تارماق

ئاھاڭ كىرگۈزۈلگەن. ئۇيغۇر ئون ئىككى مۇقامىدا 360 ئاھاڭ بار. كىلاسىك شائىرلارنىڭ شېئىرلىرى، خەلق

داستانلىرى ۋە بىيىت - قوشاقلىرىدىن بولۇپ جەمئىي 4492 مىسرالىق شېئىر بىلەن مۇجەسسەملەشكەن

ئاجايىپ سۇئاللار بوپتۇ

مەن ئۈچىنچى  سوئالغا جاۋاب بىرەي ،بۇنىڭ ئۈچۈن ئاۋال مەلىكە دىگەن بۇ سۆزنىڭ مەنىسىنى بىلىش توغرا كىلىدۇ .
«مەلىكە» دېگەن سۆز ئەرەب تىلىدىن ئۇيغۇرچىغا  كىرگەن بولۇب،ئەرەبچە «مالىك»يەنى «خان،پادىشاھ،ھۆكۈمران» مەنادىكى  سۆزنىڭ مۇئەننەس سىيغا(ئاياللىغ كاتېگورىيە)دا تۈرلەنگەن شەكلى«مالىكە»بولىدۇ ، بۇ «ئايال پادىشاھ،ئايال ھۆكۈمران،ئايال خان» دېگەن ئۇقۇمدىن باشقا يەنە«خاننىڭ ئايالى،پادىشاھنىڭ ئايالى»دېگەن ئۇقۇمنى بىلدۈرىدۇ .
ئەرەب تىلىدا سۆزلەر «مۇزەككەر سىيغا»(ئەرلىگ كاتېگورىيەسى)ۋە «مۇئەننەس سىيغا»(ئاياللىغ كاتېگورىيە) دەب ئىككىگە بۆلۈنىدۇ . مۇزەككەر سىيغادەكى ئىسىملارغا«ـە»قوشۇمچەسى قوشۇلسا مۇئەننەس سىيغادەكى ئىسىملارغا ئۆزگىرىدۇ .مەسلەن:

مۇئەللىم(ئەر مۇئەللىم)+ ـە = مۇئەللىمە (ئايال مۇئەللىم)
شائىر(ئەر شائىر)+ ـە = شائىرە(ئايال شائىر)
تالىىب(ئەر ئوقۇغۇچى)+ ـە =تالىبە(قوز ئوقۇغۇچى)
غالىب(غەلىبە قىلغۇچى ئەر)+ ـە = غالىبە(غەلىبە قىلغۇچى ئايال)
غازى(جەڭچى)+ ـە =غازىيە(ئايال جەڭچى)

بىزنىڭ بىر قىسىم يازغۇچىلىرىمىز  «مەلىكە»نى بەزىدە  «ئايال پادىشاھ» ياكى «پادىشاھنىڭ ئايالى» دەب قوللانسا ،يەنە بەزىلىرى  «پادىشاھنىڭ قىزى»دەب قوللانماقتا، بۇ خاتا.توغرىسى  «ئايال پادىشاھ»ياكى«پادىشاھنىڭ ئايالى» دەب قوللىنىشتۇر .
پادىشاھنىڭ قىزىنى ئەسلى«خانقىز»دېسە بولاتتى.
«خاتۇن»سۆزى كوھنە ئۇيغۇر تىلىدا «پادىشاھنىڭ ئايالى»ياكى«ئايال پادىشاھ»دېگەن ئۇقۇمنى بىلدۈرەتتى. مىللىتىمىز  ئاياللارنى ھۆرمەتلەب «خاتۇن»دەب ئاتاب كەلگەچكە «خاتۇن»سۆزىنى ھازىرقى ئۇقۇمغا كەلگەن.ئەمما كلاسسىك ئەسەرلەردە يەنەلا «ئايال پادىشاھ»ياكى«پادىشاھنىڭ ئايالى»دېگەن ئۇقۇمدا كېلىدۇ .«خانقىز»مۇ شۇنداق .
مەنبە:http://www.anatilim.com/anatilimmunbiri/ShowPost.asp?id=705

كىتاب كۆرمىسە جاۋاپ تاپقىلى بولمايدىكەن.... جىنى با سوئاللاركەن...

بۇنىڭدىن كۆرىۋىلىشقا بولىدۇكى مەلىكە دىگەن سۆز ئەرەب تىلىدىن قۇبۇل قىلىنغان بۇلۇپ «ئايال پادىشاھ،ئايال ھۆكۈمران،ئايال خان» دېگەن ئۇقۇمدىن باشقا يەنە«خاننىڭ ئايالى،پادىشاھنىڭ ئايالى»دېگەن ئۇقۇمنى بىلدۈرىدۇ .
شۇڭا مەلىكە ئاماننىساخان دەپ ئاتىغان بۇلۇشى مۇمكىن .

  ئەينى ۋاقىتتا ئوردىغا ئاۋامدىن خانىش ئېلىپ كىرىدىغان قائىدە تېخى بولمىغاچقا ھەم ئاماننىساخاننىڭ يېشى كىچىك بولغاچقا  شۇڭا مەلكە دەپ ئاتالغانمىكىن دەيمىنا ...

بۇ سوئالغا مەن جاۋاپ بېرەي
5. ئاماننىساخاننى ئۇيغۇر ئاياللىرنىڭ غۇرۇرى ۋە ئىپتىخارى دەيمىز . ئاماننىساخانغا ئوخشاش تارىختا ئۆچمەس تۆھپىلەرنى قالدۇرغان ئۇيغۇر خانىم - قىزلىرىدىن يەنە كىملەرنى بىلىسىز؟  ئۇلارنىڭ تۆھپىسى نىمە ؟
ئۇيغۇر  تارىختا ئۆچمەس تۆھپىلەرنى قالدۇرغان ئۇيغۇر خانىم - قىزلىرىدىن يەنە رىزىۋانگۈل . نۇزۇگۇم .
رىزىۋانگۈل ئەينى ۋاقىتتا ئۈچ ۋىلايەت ئىنقىلابىغا قاتناشقان بىردىن بىر قەھىرىمان قىز بولۇپ ، بىر قېتىملىق ھۇجۇمدا ئارقا سەپتە تۇرۇپ جەڭچىلەرگەخاس مەردانىلىكى بىلەن بىر قانچە سەبداشلىرى بىلەن ئۇرۇش قىلغان . بۇ قەھىرىمان قىز ئۆزىنڭ دۈشمەنگە بولغان غەزەپ نەپىرىتى كوماندىر - جەڭچىلەرنى ھەيران قالدۇرۇغان ، بىر قېتىملىق ئۇرۇشتا مۇھاسسىردە قالغان سەپداشلىرىنى قۇتقۇزۇمەن دەپ قەھرىمانلارچە قۇربان بولدى . بۇ چاغدا بۇ ئۇيغۇر قىزى ئەمدىلا 19 ياشنىڭ قارىسىنى ئالغان بولۇپ ، غۇنچە بويلۇق قىز .
مانا بۇ رزىۋانگۈلىنڭ رەسىمى :

مانا بۇ رزىۋانگۈلىنڭ ئەينى ۋاقتتىكى رەسىمى :

ئۇيغۇر قەھرىمان قىزى رىزىۋانگۈل

خەمىسە دىگەن ئاتالغۇنى راستىنلا بىلمەيدىكەنمەنتۇق ،بايا بۇ توغۇرلۇق ماتىرىيال ئىزدەش جەريانىدا بۇ توغۇرلۇق ئازراق چۈشەنچىگە ئىگە بولدۇم،لىكىن يەنىلا توغرا جاۋابنى كۈتەي ،ئاندىن چۈشەنچەم تېخىمۇ مۇكەممەل بولسۇن .

1.سۇئالغا: «خەمىسە»  بەش داستاندىن تەركىپ تاپقان داستانلار توپلىمى.

5-سۇئالنىڭ جاۋابى ؛مەن يەنە
1- <<نۇزۇگۇم>>-؛  ۋەتەن ۋە خەلقى ئۇچۇن قەتئىي تىز پۇكمەي كۇرەش قىلغان ھەم نام-شۆھرەت ئالدىدىمۇ ئۇزىنىڭ ئۇيغۇر پۇشتى ئىكەنلىكىنى ئۇنتۇپ قالماي ،ۋەتەن ۋە خەلىق مۇھاببىتى ئۇچۇن  دۇشمەننى ئۆلتۇرۇپ ،نۇرۇغۇن سەرسانلىق ،جاپا مۇشاقەتلىك كۇرەشلەرنى بېشىدىن ئۆتكۇزگەن ،

2-تۇمارىس ؛ئىنتايىن يۇرتپەرۋەر  باتۇر ئايال ،يۇرتىنى ھەم خەلقىنى قوغداش يۇلىدا نۇرغۇن قۇربانلىقلارنى بەرگەن ،ياۋنى باش ئەگدۇرۇش ئۇچۇن ھېچنىمىگە پىسەنىت قىلمايدۇ ،<<ئوغلى>>مۇ مۇشۇنىڭ ئىچىدە ،قەيسەر ۋە باتۇرلىقى بىلەن تىللاردا داستان بۇلۇپ كەلمەكتە ،

3-<<جاللات خېنىم>>يەنى <<مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم>>؛ يۇرتىدىكى خەلىقنىڭ ھەتتا پادىشاھ ئاكىسىنىڭمۇ مەنىۋى جەھەتتە  بىر قىسىم ئاچكۆز ،نامەرىت ساختا سۇپا-ئىشانلارنىڭ << قۇلىغا>>ئايلىنىپ كەتكەنلىكىگە باشتىن ئاخىرى ئېچىنىدۇ ،خەلىقنىڭ ئاق تاغلىق ۋە قارا تاغلىق سۇلۇكتىكىلەرنىڭ جىدىلىنىڭ قۇربانىغا ئايلىنىپ كىتىۋاتقانلىقىغا قاتتىق نەپرەتلىنىدۇ ،ئاخىرى پادىشاھلىق ،ھەم ھۇكۇمرانلىق قانخور <<ئاپئاق غۇجا>>نىڭ قۇلىغا چۇشۇپ كەتكەندە ،خەلىقنى ،يۇرتىنى بۇ پاتقاقتىن تارتىپ چىقىش مەقسىتىدە <<ئاپئاق غۇجى>>غا نىكاھلىنىدۇ ،ھەم ئاخىرى <<ئاپئاق غۇجى>>نى ئۆلتىرىدۇ ،ئۇزى شاھ بۇلىدۇ ،كىمدىكىم يەنى <<ئاق تاغلىق سۇپى>><<قارا تاغلىق سۇپى>>دەپ ئىككىگە بۇلۇنۇپ قىرغىنچىلىق قىلىشسا ،ھەر ئىككىلىسىنى ئۆلتۇرىدۇ ،شۇنىڭ بىلەن خەلىق <<ئاپئاق غۇجىغا >>بولغان مىھىر-مۇھاببىتىگە چىدىماي ئۇنىڭغا <<جاللات خېنىم >>دىگەن نامنى ئاتا قىلىدۇ ،



8-سۇئالنىڭ جاۋابى؛

كۆكلەي دىسەڭ ئۇيغۇرۇم ،سۇ بۇلايمۇ -يىلتىزمۇ ؟
چاقناي دىسەڭ ئاسماندا ئاي بۇلايمۇ ،يىلتىزمۇ؟
ھۆرلۇك ئۇچۇن ناۋادا ،ئويغۇنۇپ تەڭ جەڭ قىلساڭ،
ياۋغا قاراپ ئېتىلغان ،شىر بۇلايمۇ ،يىلپىزمۇ ؟
                                                          ---------ئاخىرقى ئىككى مىسرانى ئۇزۇم قېتىۋالدىم،

        #########

                  <<جەنۇبقا خەت>>

ئەي جەنۇب ، دەردمەن جەنۇب ، ئەي مۇڭلىنىپ ياتقان جەنۇب ،
خۇددى تارىم سۈيىدەك كۆز ياشلىرىڭ ئاققان جەنۇب ،
گاھ يانار تاغدەك يېنىپ ، سەن پارتىلىدىڭ يالقۇن چېچىپ ،
ئەمدى تۇتقۇن شىر كەبى مەيۈسلىنىپ ياتقان جەنۇب . 

كۆپتىن ئەمدى قاينىدى مۇڭلىرىڭ ، ئاھ _ زارلىرىڭ ،
كەتتى ھەسرەت ئىچىدە نى كۈرەشچان ئەرلىرىڭ ،
ۋەھشىي بىر ئورمان بولۇپ قالدى خىيالىڭ باغچىسى ،
تەڭرىگە يەتمەي ئۆتەرمۇ ئاھلىرىڭ ، پەريادلىرىڭ !

يىغلاپ ئۆتتى سەن ئۈچۈن ئەسرىمىزنىڭ قانچىسى ، 
بۇ يىغىغا باقمىدى جەبىر _ زۇلۇمنىڭ قامچىسى ،
كەلمىگەي ھېچكىم بېشىغا ساڭا كەلگەن كەلگۈلۈك ،
ھېچ ئۈزۈلمەسمۇ بۇ قۇللۇق زەنجىرى _ ئارغامچىسى ؟

ياق ، ئۈمۈت بولغاي سېنىڭ ئارزۇلىرىڭنىڭ قولدىشى ،
تاڭ ئېتىپ ئەلۋەتتە بىر كۈن سۈرتۈلەر كۆزنىڭ يېشى ، 
كۈيلە _ كۈيلە ئەرك _ ئازادلىق كەتسە بۇ ئۆتكۈر بېشى ،
قالغۇسى خانتەڭرىدە مەغرۇر كۈلۈپ قەبرە تېشى .
                                                                    ---------<<ئابدۇرېھىم ئۆتكۇر شىئېرى>>


        ###########

ياشلىق مەن ئۇچۇن ھەممىدىن قىممەت ،
ياشلىقتىنمۇ قىممەت مۇھاببەت ،
ۋە لېكىن كىچىمەن ھەر ئىككىسىدىن ،
ئەركىنلىك ،ئازاتلىق ئۇچۇنلا پەقەت  .

سىرلىق شائىر ئادىشىم ، ياسىنجان سادىق چوغلاننىڭ « جاللات خېنىم » ناملىق رومانىدا يارىتىلغان مۆھتىرەم خېنىم ئوبرازى بىلەنلا جاللات خېنىمنى بۇ ساماۋى شۆھرەت قۇرلىرىغا تىزىشقا بولماسمىكىن .
ئىلىم ئەھلىلىرى جاللات خېنىم رومانىدا تارىخ ئاستىن ئۈستن قىلىنغان دەپ بىرلىككە كەپ بولغان.

ئۇنىڭ ئۈستىگە جاللات خېنىمنىڭ ھىچبىز مەنىۋى ئەمگەك تۆھپىللىرى بولغان ئەمەس. شۇڭا سىلى دېگەندەك ئۇنىڭ ئاماننىسا خېنىم تۇرمارىسلار بىلەن بىر قاتاردا تۇرۇشقا مەن قارشى .
تۆۋەندىكى قۇرلار نەزىرىڭلاردا بولسۇن .

تارىخنامىلاردا پۈتۈلۈشىچە ئاپاق خوجىنىڭ ئون ئايالى بار بولۇپ بەش ئوغۇل ئىككى قىز پەرزەنتى بولغان، ئۇنى ئىچىدىكى ئۈچى مەلىكە مۆھتىرەم خېنىمدىن تۇغۇلغان ئوغلى. يەنى 1. خوجا ھەسەنخان خوجا ، 2. خوجا ئابدۇسەمەت خوجا ، 3.قىلىچ بۇرھانىدىن . 8"KV+K3] 
جاللات خېنىمنىڭ ئەسلى ئىسمى مەھلىياخېنىم ، بۇ خانقىز ئۆزى مۇھەممەدئىمىنخاننىڭ جىيەنى . تارىخىي ماتىرياللاردا مۆھتىرەم خېنىم ، خان پاشا خېنىم دېگەن ئىسمىمۇ بار . wU6]d3K=% 
مۇناپىق ئافاق خوجا ئۆلگەندىن كىين  ئۇنىڭ چوڭ ئوغلى يەھيا خوجا پادىشاھ بولىدۇ، قەشقەردە يەھيا خوجىنى ئافاق خوجىنىڭ موڭغۇل ئايالى ئۆز ئوغلى مەھدىنى خان قىلىش ئۈچۈن يەھيا خوجىنى بىر قالماق غالچىسىغا بۇيرۇپ ئۇنى ئۆلتۈرۋەتتى . ئافاق غوجىنىڭ يىقىنلىرى مەھدى غوجىنى يۆلەپ تەخىتكە چىقىرىپ خان دەپ جاكارلىدى، Hh*
e`H 
بۇ خەۋەرنى ئاڭلىغان جاللات خېنىم دەرغەزەپ بولۇپ يەكەندىن يولغا چىقىپ  قەشقەردىن يىڭىشەھەرنىڭ تازغۇن دېگەن يىرىدە قەشقەردىن چىققان قوشۇن بىلەن ئۈچ شەبنەم كېچەكۈندۈر قاتتىق جەڭ قىلىپ بىر بىرىنىڭ باشلىرىنى دەرەخكە ئېسىشىپ ئۇرۇشنىڭ تۆتىنجى كۈنى مەھىدى خوجا يەنە 6000 بىلەن كىشىلىك قوشۇن بىلەن يەكەندىن كېلىپ قەشقەرنى قولىغا ئالىدۇ . ئۆزىگە قارشى ھاكىميەت بېشىدىكىلەرنى  يەكەنگە ئېلىپ قايتىپ دارغا ئاستى، -nx+Z}-F 
مىلادى 1665 - يىلى جاللات خېنىم شاھلىق تەختىگە ئولتۇردى، تەخىتكە چىقىپ يىقىنلىرىدىن موللا ساقىنى قەشقەرگە ۋالىي موللا شاۋازنى يەكەنگە ھاكىم قىلىپ. ئۆزى تەخىتتە ئاق تاغلىق سوپى ئىشانلارنى ئىشقا سالىدۇ، ئۆزىنىڭ يىنىدىن 600 قۇلىنى ئايرىمايدۇ،ناھايىتى ھەيۋە بىلەن جاھان سورايدۇ، 8`<9s{!.; 
جاللات خېنىم دەۋرىدە قەشقەر ، يەكەن ، خوتەنلەردە سودا تىجارەت سۇسلىشىدۇ، شەبنەم سوپى ئىشانلار سودىگەرلەرنىڭ ماللىرى ئېلىۋىلىپ پۇلىنى بەرمەي زورلۇق قىلىدۇ، جاللات خېنىم دەۋرىدە ھىچ كىشى جېدەل ماجرا قىلىشقا پىتىنالمايتى، جىدەل قىلغان ھەر ئىككى ئادەم ئوخشاشلا زىندانغا تاشلىناتتى،ھەتتا ئاياللارمۇ سىرىتقا يىڭى كىيىم بىلەن پەرداز قىلىپ چىقسا سازايى قىلىنىپ زىندانغا تاشلىناتتى، جاللات خېنىمنىڭ بىر سىڭلىسى بولۇپ ئىسمى پاقلاندۇر خېنىم بولۇپ ساھىپجامال تېخى ئەرگە تەگمىگەن قىز ئىدى، ئۇ شۇ سىڭلىسىغىمۇ ھەسەت قىلىپ ئۆلتۈرۋىتىدۇ،ئۇ ھەر ھەپىتدە بىر قېتىم بازار ئايلانغىلى چىقىدۇ،شۇ كۈنى 6000 ئوغۇل قىز قۇللارنى كەينىگە سېلىپ بازارغا چىقىپ بۇ ۋاقىتتا شەھەر خەلقى دۇكانلىرىنى ئېچىپ قويۇپ شەھەر سىرتىغا چىقىپ كېتەتتى . ئەگەر كىم شەھەر كوچىسىدا ئۇچراپ قالسا ئۇنى دەرھال ئۆلتۈرەتتى، مەيلى ئايال بولسۇن ئەربولسۇن كاللىسىنى ئالاتتى. ?#Dw06Al 
جاللات خېنىم ئۈچ يىل تەخىتتەئولتۇرۇپ 20 مىڭدىن كۆپرەك ئادەمنى ئۆلتۈرگەن،1699- يىلى دولانلىق سوپىلار كېلىپ .ئۇنىڭ ئالتۇن سارايلىرىغىچە بېسىپ كىرىپ ئۇنى پىچاق بىلەن ئۆلتۈرىدۇ،شۇڭا ئۇنىڭ قىلمىش ئەتمىشلىرى بىلەن خەلىق ئۇنى « جاللات خېنىم » ئاتايدۇ، mQ84pyFa 
ياسىنجان سادىقنىڭ رومانىدىكى جاللات خېنىمنى بارلىق ئۇيغۇر تارىخچىلار چىن يارىتىلغان ئەمەس دەپ قارايدۇ، شۇڭا ئىشىنىپ كېتىشمىگەيلا، |XD{
بۈگۈنكى نامە تامام، مەنبە : «ئىبراھىم نىيازنىڭ » تارىختىن قىسقىچە بايانلار ناملىق كىتابى،

باغۋەنجان ئادىشىم ،،چۇشەنچە بەرگىنىڭلارغا رەھمەت،
مىنىڭچىمۇ ئىبراھىم نىيازنىڭ <<تارىختىن قىسقىچە بايانلار >>ناملىق كىتابىغا ئاساسەنلا جاللات خېنىمنى سەلىبىي پىرسۇناژلار قاتارىغا چىقىرىۋېتىشقا بولمايدۇ ،چۇنكى مەن <<جاللات خېنىم>>نى ،خەلىقنى ھەقىقىي توغرا يولدىن ئازدۇرغان سۇپى ئىشانلارغا قارىشى بىر شەخىس دەپ ئويلايمەن ،مەنمۇ بۇ ھەقتە نۇرغۇن ماتىرىياللارنى كۆرگەن،
<<جاللات خېنىم دەۋرىدە ھىچ كىشى جېدەل ماجرا قىلىشقا پىتىنالمايتى، جىدەل قىلغان ھەر ئىككى ئادەم ئوخشاشلا زىندانغا تاشلىناتتى>> مۇشۇ قۇرلاردىنلا ھەقىقىي تارىخنىڭ ئاشۇرۇپ بۇرمىلانغانلىقى چىقىپ تۇرىدۇ ،