چەۋەندازلار بلوگى

ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام قېرىندىشىم. <<مەمەت ئاۋاق>> ناملىق بۇ يازمىنىڭ يەنە ئىككى قىسىمى بولۇپ ئېلان قىلىنغاندا يوللىنىشى مۇمكىن. سىزنى ساقلىتىپ قويغىنىمدىن ئىنتايىن خىجىلمەن قېرىندىشىم.

كۆپچىلىك ھەيرانلىقىنى يوشۇرماپتۇ. مەمەتنى بىرىنچى قېتىم شۇنداق ھالەتتە كۆرگىنى ئىكەن. رىۋايەتتىكى مەمەت ئاۋاقنى دۇمچىيىپ قالغان، كىيىملىرى يىرتىق، ئاۋاق ھالەتتە كۆرۈشىكەن. تەسەۋۋۇرىدىكى ھەيۋەتلىك، ئوتلۇق كۆزلىرى بىلەن ئادەمگە تىكىلپ قارىسا بەدەنلەر جۇغۇلداپ كېتىدىغان قىياپىتى يوقكەن. ئاۋاقكەن.
ھەممەيلەن ئوسمان چوڭنىڭ ئۆيىنىڭ ئەتراپىغا يىغىلىپتۇ. ئۆينىڭ تېمىغا، يول بويىدىكى كۆتەككە.... ئۇچرىغان نەرسىگىلا يۆلىنىپ ئولتۇرۇشۇپتۇ. سۆزلەشمەپتۇ.
ئوسمان چوڭ مەمەت ئاۋاقنى ئۆزى يېشىندۈرۈپتۇ. لاي كىيىملىرىنى قەمەر ئانىغا يۇيۇشقا بېرىپتۇ. پەرھات ئىمام بىلەن ئىككىسى مەمەتنىڭ بەدىنىنى تەپسىلى تەكشۈرۈپتۇ. يوتىسىدىن ، بېقىنىدىن ئىككى ئوق يارىسىنى تېپىپتۇ. مەمەت ھېچنىمىنى تۇيمايدىكەن.
چىشلىرىنىڭ كىرىشىپ كەتكەنلىكىنى شۇ چاغدىلا بايقاپتۇ. ئۇنىڭ قانچىلىك قورقۇپ كەتكەنلىكىنى، قاتتىق قورقۇنۇچتىن شۇنداق كىيىشىپ قالغانلىقىنى بىلىپتۇ. قېرىلار بىرلىشىپ ئوقلارنى چىقىرىپتۇ. تىقىپ قويغان دورىلىق مەلھەملىرىنى چىقىرىپ مەھكەم تېڭىپتۇ. ھۆرى ئانا مەمەتنىڭ يۈزلىرىنى بويۇنلىرىنى، پۇت قوللىرىنى ئىسسىق سۇ بىلەن يۇيۇپتۇ. ئاندىن ئورۇن سېلىپ بېرىپ ياتقۇزۇپ قويۇپتۇ.
ئاپتاپ قىزدۇرىدىكەن. ئوسمان چوڭنىڭ ئۆيىگە يىغىلغانلار شۇنداق ئولتۇرىدىكەن. سۆزلەشمەيدىكەن. بىر چاغدا مۇسلۇ تەلۋە ئورنىدىن تۇرۇپتۇ. ئۇزۇن قوللىرىنى پۇلاڭلىتىپ سۆزلەپتۇ؛
ھەي ئەقىلسىزلەر، نىمە دىمەكچى سىلەر، سىلەر لاچىننى بىلەمسىلەر، ئۆزى كىچىككىنە. ھىچقانداق ئوۋنى قاچۇرمايدۇ. مانا ئالدىمىزدا تۇرۇپتۇ. بىر پۈتۈن ئارمىيەنى ئۆزى تار-مار قىلىپ ئالدىمىزغا تىرىك كەپتۇ. بىزنى دەپ كەپتۇ. قۇتۇلدۇرۇشقا كەپتۇ. شۇڭقارىمىز كىچىك، ئەمما قايسى بۈركۈت ئۇنىڭ بىلەن سوقۇشالايدۇ. كىم سوقۇشالايدۇ؟ نەچچە يىلدىن ئۇنى يەڭگەن بىرسىنى ئاڭلىدىڭلارمۇ ؟ ۋاي ئۈمۈتسىزلەر!........
ھەممەيلەن ئاستا مىدىراپتۇ. قۇملۇقتا بوران ئۆتۈپ كەتكەندىن كېيىن قارا بۇلۇتتەك كارۋاننى كۆرگەندەك ئورنىدىن تۇرۇپ كېتىپتۇ. "راست ئەمەسمۇ....شۇ جېنى بىلەن ھۆكۈمەتكە تۇتۇق بەرمىدىغۇ...." كۈلۈشۈپتۇ. قوۋۇزلىرىنى تولدۇرۇپ كۈلۈشۈپتۇ. يىللاپ كەتكەن ماتەم بۇلۇتلىرى ئۈستىدىن كۆتۈرۈلۈپ كېتىپتۇ. يېزىلىقلار تارقىلىپتۇ. ئۆيلەردە، كوچىلاردا، دوقمۇشلاردا مەمەتنىڭ پارىڭى بولىدىكەن. ھىچكىم "مەمەت" دىمەيدىكەن. "شۇڭقارىمىز" ياكى "ئۇ" دەپ ئاتايدىكەن. ۋەقە ئاستا ئەتراپقا تاراپتۇ. كەچقۇرۇن ئاشىر ئاشىق بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ ناغرىسىنى ئېتىغا ئارتىپ، سۇنايچى ئوغلىنى ئەگەشتۈرۈپ يېزىغا كەپتۇ. يېزىلىقلار ئادەتتە ياز پەسلىدە، بولۇپمۇ ياز ئاخشاملىرى ساماغا چۈشمەيدىكەن. ئۇنداق ئادەت يوقكەن. ئەمما بۇ قېتىم، تۇنجى قېتىم ھەممەيلەن ساماغا چۈشۈپتۇ.
نارلى قىشلاققا خەۋەر ماڭدۇرۇپتۇ. سارىچامغا ئەمدىلا يېتىپ بارغان كۆچ-كۆچ كارۋىنى ۋاي ۋاي يېزىسىغا قاراپ ئالدىراش قايتىپتۇ.......
ئەلى ساپا باي قايسى تەرەپتە تۇرۇشنى بىلىدىكەن. ئۇ ھۆكۈمەت ئادىمىكەن. ھۆكۈمەت تەرەپتە تۇرمىغان ئادەمنىڭ ئىشى چاتاق. بۇنى بىلىدىكەن. يەر-سۇغا ھۆكۈمەت تەرەپتە تۇرۇپمۇ ئېرىشكىلى بولىدىكەن. قاراقچى بولۇپمۇ ئېرىشكىلى بولىدىكەن. ھۆكۈمەت تەرەپتە تۇرۇپ ئېرىشكەن نەرسە خەيرىلىك بولىدىكەن. قاراقچى بولسىچۇ ؟ ھەرقانچە يامان قاراقچىمۇ ئۆزىنىڭ جېنىنى ساقلاپ قالالمايدىكەن. ھېلىقى چاكىرجالىق ئەبەي دىگەن ئوسمان ئىمپىريىسىنىڭ ئارمىيىسىنى ئون تۆت يىل يەڭگەن ئىدى. ئەمما ئاخىرى يەنىلا ئۆلتۈرۈلدىغۇ ؟!
ھەرقانچە بولسىمۇ يېڭىلمەس قاراقچى يوقكەن. ھەرقانچە بولسىمۇ ھۆكۈمەت يەنىلا ھۆكۈمەت بولىدىكەن. مەيلى ئوسمانىيلار ياكى بۇ تۈرك جۇمھۇرىيىتى بولسۇن ھامىنى ھۆكۈمەت. پەرقى يوق. ھامىنى يېڭىدۇ. شۇڭا قايسىلا ھۆكۈمەت بولسۇن ھۆكۈمەت تەرەپتە تۇرۇش كېرەك. ئوسمانىي ھۆكۈمىتىدىكى نۇرغۇن ھۆكۈمەت ئادەملىرى ھازىرقى ھۆكۈمەتتە يەنىلا ئىززەت بىلەن ياشاۋاتمامدۇ!؟
ئىشقىلىپ خەلق تەرەپتە تۇرمىساڭلا بولدى. ھەرقانداق دەۋردە خەلق تەرەپتە تۇرساڭ دەۋر ئوخشىمىسىمۇ سېنىڭ تەغدىرىڭ ئوخشاش. ئەجىلىڭدىن بۇرۇن ئۆلىسەن.....
ئەلى ساپانىڭ ئويلىغانلىرى توغرا ئىدى. ئۇنىڭ ئوسمانىي دەۋرى ياكى بۈگۈنكى دەۋردە بولسۇن بۇرنىمۇ قانىمىدى. خەلق دىگەن يىلىكى شورلۇقنىڭ تەرىپىدە تۇرمىغانلىقى ئۈچۈنلا ھەممە ئىشلىرى يۈرۈشۈپ كەلدى.
سۇ ئۇخلىسا ئۇخلار، دۈشمەن ئۇخلىماس دىگەندەك ئەلى ساپا باي يېزىنىڭ قاچان بىكار بولىشىنى ساقلاپ ئولتۇرىدىكەن. ئاشلىقلىرى كۆيدۈرۈلگەن دىخانلارنىڭ بېلى پۈكۈلۈپ كېتىپتۇ. ئۇزۇنغا بەرداشلىق بېرەلمەيدىكەن. "توختىماي قىسىش كېرەك. شۇندىلا يېزىلىق دىگەننىڭ روھى سۇنىدۇ. ۋاقىت بەرسەڭ بولمايدۇ. دىخان دىگەن بەك تېز ئەسلىگە كېلىۋالىدۇ." شۇڭا كەينىدىن ئۇلاپلا يەنە بىر قېتىملىق زەربە بەرسە پۈتۈن يېزا قۇرۇقدىلىنىدىكەن. "
ئەلى ساپا يەنە بىر قېتىملىق زەربىگە تەييارلىق قىلىۋاتقاندا، زەينەل بىر خەۋەرنى كۆتۈرۈپ كەپتۇ. "نارلى قىشلاققا كەتكەنلەر قايتىپ كەپتۇ" خەۋەردىن ئەلى ساپا باينىڭ خىياللىرى قالايمىقان بولۇپ كېتىپتۇ. "بۇ قانداق گەپ، پەرھات ئىماملار كاپىر بولىسەن دەپمۇ قايتۇرۇپ كېلەلمىگەن يېزىلىقلار نىمىشقا قايتىپ كېلىدۇ ؟! نىمە ئىش بولغاندۇ ؟ ....." باي زەينەلنى مىنۇت تۇرغۇزماي يېزىغا ياندۇرۇپتۇ. "نىمە ئىشلىقىنى بىلىش كېرەك ؟ بۇ كىمنىڭ ئويۇنى....." مۇسلۇ تايغاندەك ئورۇق، ئىنچىكە يىگىت بولۇپ سەل دۈمچىيىپ ماڭىدىكەن. ئەخمەت چوقۇر، سۇلايمان ئۈچىسى كىچىكىدىن تەڭ ئويناپ چوڭ بولغان ئىكەن. يازلىقى مىۋە-چىۋە، قىشلىقى توخو-كەپتەر ئوغۇرلاش دىگەندەك ئويۇن-تاماشىلار بىلەن كۈنلىرىنى ئۆتكۈزىدىكەن. مەمەتنىڭ يېزىدا پەيدا بولىشى، ئۇلارنىڭ ئەڭ مۇھىم ئىشىغا ئايلىنىپتۇ كېچىسى تونۇر بېشىدا، كۈندۈزى ئېرىق ياقىسىدا مەمەت توغرىلىقلا پاراڭلىشىدىكەن. "كىچىككىنە بويى بىلەن-ھە.....ھۆكۈمەتنى شۇنچە يىل ئەخمەق قىلىۋاتىدۇ...." پاراڭ تۈگىمەيدىكەن. مەمەت توغرىلىق سۆزلىشىش ئۇلارغا ئەڭ ھوزورلىق ئىش ئىكەن. "مەمەت مۇسلۇدىن پاكار ئىكەن.....قوراللىرى ئاجايىپ...ئادەمنىڭ ئىشەنگۈسى كەلمەيدۇ" بىر-بىرىنىڭ سۆزىنى تارتىۋېلىشقا تىرىشىدىكەن. ھەمراھىدىن ئاشۇرۇپ سۆزلەشكە تىرىشىدىكەن. پۈتۈن ئارمىيەنىڭ ئۇنى ئىزدەۋاتقانلىقى، تۇتالمىغانلىقى، تۇتسىمۇ قولىدىن سۈغۈردەك چىقىپ كېتىدىغانلىقىنى سۆزلىشىدىكەن. مەمەتنىڭ شۈنچە قورقۇمسىزلىقى، كۈپ-كۈندۈزدە يېزىغا كىرگەنلىكىگە ھەيران قالغانلىقىنى ئېيتىدىكەن.
تۇيۇقسىز ئۇلارنىڭ يادىغا زەينەل كەپتۇ. "توغرا، زەينەل مەمەتنىڭ خەۋىرىنى بايغا يەتكۈزىدۇ. .... ئۇ ئادەم ئەمەس. بىر پارچە نان ئۈچۈن ھەممىنى قىلىدۇ...." سۆيۈنۈش ئىچىدىكى پاراڭلارنى ئەندىشە ۋە جىددىلىك ئىگەللەپتۇ. بىر-بىرىنى ئالدىرتىپتۇ. "زەينەلنى تېپىش كېرەك ؟ بولمىسا شۇڭقارىمىزنى تۇتۇپ بېرىدۇ....." ئۈچىسى ئورنىدىن تۇرۇپتۇ. تولىمۇ جىددى قىياپەتكە كېلىپتۇ. خۇددى مۇقەددەس بىر ۋەزىپىنى تاپشۇرىۋالغاندەك قىسقا ئەمما سۈرلۈك سۆزلىشىپتۇ. مۇسلۇ ئۆيىگە تاپانچا تاپقىلى كېتىپتۇ. يېزىدىن چىقىدىغان يولدىكى قومۇشلۇقتا ئۇچرىشىشقا كېلىشىپتۇ.
كەچقۇرۇن ئۇلار مۆكۈپ تۇرغان قومۇشلۇقتىن بىرسى ئۆتۈپتۇ. چاقىرىپتۇ. زەينەلكەن. "نەگە ماڭدىڭ ؟" دەپ سوراپتۇ. زەينەل ئۈچەيلەننىڭ چىرايىغا قاراپلا يۇمشاق بولۇپ ئولتۇرۇپلا قاپتۇ. ھەممىنى چۈشۈنۈپتۇ. "مېنى قويۇۋېتىڭلار. ھېچكىمگە دىمەيمەن. ئۇششاق بالىلىرىم بار. سىلەرگە پايدام تېگىدۇ....." ئۇلار زەينەلنى يۆلەپتۇ. "قورقما.." دەپتۇ. قومۇشلۇقنىڭ ئارىسىغا ئەكىرىپتۇ. بىر تالدىن تاماكا چېكىشىپتۇ. زەينەلنىڭ قوللىرى تىترەپ تاماكىنىمۇ تۈزۈك تۇتالماپتۇ. مۇسلۇ زەينەلگە "قورقما، قورققاننىڭ پايدىسى يوق. ھەممە ئىشنىڭ ئاخىرلىشىدىغان ۋاقتى بولىدۇ. ...." دەپتۇ. زەينەل پۈكلىشىپلا قاپتۇ. ئاسمان، يەر قومۇشلۇق ئۇنىڭ ئەتراپىدا ئايلىنىدىكەن.....توختىماي ئايلىنىدىكەن.
بىر چاغدا ئىككى پاي ئوق ئاۋازى ئاڭلىنىپتۇ. زەينەل ئېڭىشكەن پېتىلا پاتقاققا يۈزى بىلەن يىقىلىپتۇ. بېشىدىن شورۇلداپ ئاققان قان سۇلۇق پاتقاقنىڭ ئۈستىدە لەيلەپ يېيىلىپتۇ. ئەخمەت بىلەن سۇلايمانمۇ زەينەلگە ئىككى پايدىن ئوق ئېتىپتۇ.......
شۇ كېچىسى قاتتىق بوران چىقىپتۇ. يېزىنى ئۇچۇرۇپ كەتكۈدەك چىقىپتۇ. تاڭغا يېققىن ئەلى ساپا باينىڭ خامانلىرىغا، يېڭىلا توشۇپ قويغان چەشلىرىگە ئوت كېتىپتۇ. كەينىدىن ئېتىزلىقلىرىغىمۇ ئوت كېتىپتۇ. ئوت دېڭىزى چايقىلىدىكەن. پۈتۈن يېزا خەلقى "ئەلى ساپانىڭ خامانلىرى كۆيۈۋاتىدۇ..." دىيىشىپ، تاملارنىڭ ئۈستىگە، تۆۋىلەرگە چىقىشىپ ئوتنى تاماشا قىلىپتۇ.........
ئوسمان چوڭ سىرتقا چىقىدىكەن. ئۆيگە كىرىدىكەن. تاپانچىسىنى بەتلەيدىكەن، يەنە بېلىگە قىستۇرىدىكەن. قەدەملىرى بەك كۈچلۈككەن:
- مانا پەرھات ئىمام. ئېيتقىنىڭ توغرا. خەققە قىلساڭ، ئۆزۈڭگە......شۇڭقارىمنىڭ خاسىيىتى...ئۇ ئۆيدە ئۇخلاپ ياتىدۇ....مەيلى ياتىۋەرسۇن..قىيامەتكىچە شۇنداق ياتسىمۇ مەيلى....يېزىمىزدىن يوقاپ كەتمىسىلا بولدى.....شۇ يېتىدۇ...ھەممىگە يېتىدۇ.....يېزىلىق دىگەن شۇنداق قورقۇنچاق كېلىدۇ. ئەمما يولىنىدىغان ئازراق نىمە تېپىۋالسۇن. بۇغداينىڭ غولىچە بولسىمۇ مەيلى....يۆلىنىدىغان نەرسە تېپىۋالسىلا...ۋەھشىلىشىدۇ. يانمايدۇ......
چۈشكە يېققىن يېزىغا يېڭى بىر خەۋەر كەپتۇ. كېچە ئەلى ساپا باينىڭ يېزىدىكى سارايلىرى ئوققا تۇتۇلۇپتۇ. قوتاندا قانچىلىك ئېتى بولسا ھەممىنى ئوغۇرلاپ كېتىپتۇ.
ئەلى ساپا باينىڭ يىغلىغىنىنى ھېچكىم كۆرمەپتىكەن. مەلىخە خېنىممۇ كۆرمەپتىكەن. شۆلگىيىنى، ياشلىرىنى ئېقىتىپ يىغلاپتۇ:
مەن نىمە قىلدىم....ھە ؟!...مېنىڭ گۇناھىم نىمە.....شۇ بىر پارچە يەر ئۈچۈن مۇشۇ كۈننى سالامدۇ...ئۇلار ئادەممۇ....خەپ!....كۆرسىتىمەن. جېنىمنى تىكتىم...كۆرسىتىمەن.....
ئەلى ساپا باي قۇتراپ كېتىپتۇ. مىكىجىننى تارتقۇزۇپ قويغان تۇڭڭۇزدەك بولۇپ قاپتۇ. "توختا....بۇلارغا نىمە بولدى؟ قانداق كۈچ بىلەن خامانلىرىمغا ئوت قويالىدى ؟...ئۇلارغا تىرەك بولغان زادى كىم ؟...." مەيدىسىنى تاتىلاپ يېرىۋەتكۈدەك جىلى بوپتۇ. تاپالماپتۇ. "پەرھات ئىماممۇ ؟......توغرا سۈرۈشتۈرۈش كېرەك...قان قۇستۇرۇش كېرەك" زەينەلنى چاقارتىپتۇ. بىراق ئىككى كۈندىن بۇيان زەينەل ھېچيەردە يوقكەن.
ئەلى ساپا باي شەھەرگە مېڭىپتۇ. مېڭىشتىن بۇرۇن ئادەملىرىنى تولۇق قوراللاندۇرۇپتۇ. ئادەملىرى ئۈستى-بېشىغا ئارتىلغان قورال-ئوقلارنى ئاران كۆتۈرىدىكەن. داچىسىنى مەھكەم قوغداشنى تاپىلاپتۇ. ئۆزى شەھەرگە مېڭىپتۇ. شەھەردە بۇ ۋەقە پۇر كەتكەن ئىكەن. چايخانە، موزدۇزخانە، دوقمۇشلارغىچە ئىككى ئادەم يىغىلغان بولسىلا مۇشۇ گەپكەن.
شەھەرلىكلەر سالقىن كېلىدىكەن. مەسىلىلەرنى بېرىلىپ مۇلاھىزە قىلىدىكەن. ئەمما ئىككىلا تەرەپتە تۇرمايدىكەن. مۇھەببەت ياكى نەپرىتىنى بىلگىلى بولمايدىكەن. شەھەردە شۇنداق سۆزلەر ئېقىپ يۈرۈيدىكەن. بۇ چوقۇم مەمەت ئاۋاق دەيدىكەن. "....يېققىندا مەمەت ئاۋاق پەيدا بولۇپ قاپتۇ. ئۇ چوقۇم ھەمزەنى ئۆلتۈرگىلى قايتىپ كەلگەن گەپ.... بۇنداق ئىشنى ئەشۇلا قىلالايدۇ....." ئەلى ساپا باي قاراقچى مەمەت ئاۋاقنى بىلىدىكەن. ئەمما ئۇنىڭ بۇ ئىشلارنى قىلغانلىقىنى ئويلىماپتىكەن. ئۇنىڭ مەمەت بىلەن ئاداۋىتى بولمىسا نىمىشقا ئۇنداق بولىدىكەن. مەمەت قىلسا ھەمزەنى قىلمامدۇ ؟
ھاكىم بىلەن كۆرۈشۈپتۇ. ۋالى بىلەن كۆرۈشۈپتۇ:
- يەرلىرىمنى تارتىۋالدى. ھاكىمىيەتكە تەھدىد سېلىۋاتىدۇ. بىزنىڭ ئارمىيە نىمە ئىش قىلىدۇ. تۈركىيە قانۇنى ئىشلىمەيدۇ.....تۈرك جۇمھۇرىيىتىنىڭ بىزگە ئوخشاش تىرەكلىرىنى ئۆرۈشكە ھەركەت قىلىۋاتىدۇ....
شەھەرلىكلەر ئەپسۇسلىنىدىكەن. ھەر دەرىجىلىك ھۆكۈمەتلەر ئېچىنىدىكەن. بىراق بۇ پوقنى تۇتۇپ قويسا قولىغا چاپلىشىپ قېلىشتىن، ئۆزىنىڭ ئاۋارىچىلىققا قېلىشىدىن قورقىدىكەن. ئاخىرقى يامان كۈنلەر ئۈچۈن بايلىق توپلاۋاتقان ئادەملەر ۋاقتىنى زايە قىلىشنى خالىمايدىكەن.
بۇ ھۆكۈمەتنىڭ ئەمەلدارلىرى، ھۆكۈمىتىنىڭ كەلگۈسىگە ئىشەنمەيدىكەن. ئىشەنگەن بولسا بايلىق يىغماسكەندۇق. ئىشەنمىگەچكە ئۆزىنىڭ كەلگۈسىنى ئويلاش كېرەككەن. مال-دۇنيا يامان كۈنلەردە لازىم بولىدىكەن. شۇڭا سۇ كەلمەستىن بۇرۇن توغان سېلىشقا تىرىشىدىكەن. مەرىكىز ھۆكۈمەتنىڭ پەرمانلىرىنى جان-دىل بىلەن ئىجرا قىلمايدىكەن. سۇسلۇق قىلىدىكەن. كۈن ئۆتكۈزىدىكەن. باشقا ئىشقا كاللىسىنى چاچماي بايلىق توپلايدىكەن. شۇڭا ھاجەتمەنگە ئېمىزگە سېلىپ قويىدىكەن. " بىز تەكشۈرەيلى........"
ئەلى ساپا باي خامانلىرى كۆيگەندىن بەكرەك تولغىنىپ كېتىپتۇ. ھۆكۈمەت ئادەملىرىدىكى بىپەرۋالىق، جېنىدىن ئۆتۈپ دۈمبىسىدە توختاپتۇ. ئەمەليەتتە ھازىرغا قەدەر ئەمەلدارلاردىكى بىپەرۋالىقنىڭ سەۋەبىدىن ئۇنىڭ قىلغانلىرى ئوڭۇشلۇق بولغان ئىكەن. ئەمدى شۇ بىپەرۋا ئەمەلدارلار، ئۇنىڭ مەنپەئەتىگە كەلگەندىمۇ بىپەرۋالىق قىپتۇ:
- مۇشۇمۇ ھۆكۈمەت بولدىمۇ ؟ پاشاسى بىلەن مىللەت ۋەكىلى ئۆزىچە ھۆكۈمەت قۇردۇق دەپ كېرىلەمدىكەن. بۇنداق ھۆكۈمەتنى بىزنىڭ مەھەلىدىكى كىچىك بالىلارمۇ قۇرىدۇ. بۇنداق دۆلەت سورىغىچە ئىززىتى بىلەن ئورۇننى بوشاتسا بولمامدۇ؟ ئەنقەرەنى دىخانلار ئەمەس، ھۆكۈمەتنىڭ ئادەملىرى ئۆزى كۆزگە ئىلمايدۇ. مۇشۇلار ئۆرىدۇ. ئەنقەرەدىكىلەر ئاندىغەي-ماندىغەي دەپ سۆزلەشنىلا بىلىدۇ . قولىدىن ئۆزىنىڭ ئىشتىنىنى يۆلەشمۇ كەلمەيدۇ. كۈسۈككە كىرگەن ئىتتەك قاۋاشنى بىلىدۇ...........
ئەلى ساپا باي يېزىدىن بىرنەچچە ئادىمىنى چاقىرىپ كەپتۇ. ئەڭ سۆزمەنلىرىنى چاقارتىپتۇ. ئۇلارغا شەھەرنىڭ كوچىلىرىدا قانداق سۆزلەرنى تارقىتىشنى ئۈگۈتۈپتۇ. ئاندىن ھەممىسى ھەر تەرەپكە تارقاپتۇ. ئەتىسىدىن باشلاپ شەھەردە ئەلى ساپا باينىڭ مېھرىبانلىقى زىكرى قىلىنىشقا باشلاپتۇ. ۋاي ۋاي ئەكسىلئىنقىلاپچىلىرىنىڭ زۇلۇملىرى، رادىكال دىنىي ئۇنسۇرلارنىڭ پاراكەندىچىلىكى سۆزلىنىشكە باشلاپتۇ. "....ئەلى ساپا باي يېزىلىقلىرى ئاغرىپ قالسىمۇ چىدىمايدىكەن. شەھەردىن، ئەگەر تېپىلمىسا ئادانادىن بولسىمۇ ئۇستا دوختۇرلارنى تەكلىپ قىلىدىكەن. يېزىلىقىنى، قېرىندىشىنى چوقۇم داۋالاشنى ئۆتىنىدىكەن. ئۇلار بىلەن ھەپنەپەسكەن. تەغدىرداشكەن..... مەلىخە خېنىم تاماق ئەتسە ئالدى بىلەن يېزىدىكى چوڭلارنى ئۆيىگە چاقىرىپ تاماقنى ئالدىغا قويىدىكەن. ئالدى بىلەن شۇلارنىڭ يىيىشىنى ئۆتىنىدىكەن......بەزىلەر ئەلى ساپاغا سەن دىخان دىگەنگە بۇنچىلىك قىلىپ كەتمە....بولمىسا بېششىڭغا چىقىدۇ... دەپتۇ. ئەلى ساپا باي قۇلاق سالماپتۇ. قانداقمۇ قۇلاق سالسۇن. ئۇلارنى قېرىندىشىدىن ئارتۇق كۆرىدىغان تۇرسا ..... بىراق ، يېزىلىق يەنىلا يېزىلىقلىقىنى قىپتۇ. بىر كۈنى ھەممە دىخان يوپۇرلۇپ كەپتۇ. ئەلى ساپا باينىڭ ساراي-داچىلىرىنى ئوققا تۇتۇپتۇ....بىر نەچچە ئادىمىنى تۇتىۋېلىپ دەرەخقە ئېسىپتۇ. بالىلىرىنى، خوتۇنلىرىنى قارىتىپ تۇرۇپ تىرىك سويىۋېتىپتۇ. .........يېزىنىڭ ئىمامى بولىۋالغان تېگى نامەلۇم بىر موللام ئۇلارنىڭ باشلىقى ئىكەن. دىنىي ئەسەببىيلىكتە ئۇچىغا چىققان ئىكەن..............."

شەھەرنىڭ كۆتتىگە يېقىلغان ئوت ئاستا تۇتىشىپتۇ. شەھەر قايناشقا باشلاپتۇ.....ئەلى ساپا باينىڭ ئۇچرىغان زۇلۇملىرى شەھەرلىكلەرنى ھەيران قالدۇرۇپتۇ. فېئودالىزىم دەۋرى ئەمەس، جۇمھۇرىيەت دەۋرىدىمۇ بۇنداق زۇلۇملارغا ئۇچرىسا قانداق بولىدۇ ؟ يېزىلىق دىگەن قارا قوساققا ، دىخان دىگەن ساۋاتسىزغا قىلغان ئادىمەتچىلىكى ئۈچۈن تارتقان ئازاپلىرىغا ھېسداشلىق قىپتۇ. ئەلى ساپا باينىڭ ئۇچرىغان زۇلۇملىرى شەھەرلىكلەرنى قايغۇغا ساپتۇ. ئۇنىڭغا ئىچ ئاغرىتقان مىڭلىغان خەلىقلەر ھەققانىيەتنى ياقلىماقچى بوپتۇ. يۈز بېششىنىڭ خوتۇنىمۇ ئاڭلاپتۇ. ھاكىمنىڭ خوتۇنىمۇ ئاڭلاپتۇ. ئېرىگە دەپتۇ. شەھەر كوچىسىدا لىقمۇ-لىق ئېقىۋاتقان ھىسداشلىقنى سۆزلەپ بېرىپتۇ. ۋالىمۇ ئاڭلاپتۇ. كوچىدا ئېقىۋاتقان بۇ ھىسداشلىققا قۇلاق سالمىسا بولمايدىكەن. تەدبىر كۆرۈپ ھىسداشلىق دەرياسىنىڭ يار ئېلىپ كېتىشىدىن ساقلانمىسا بولمايدىكەن. جەمىيەت كەيپىياتى ئەڭ زور سىياسى بېسىمكەن. مۇھىم يېرى، بۇ ئىشقا بىر موللام باشلىقكەن. بۇ تېپىلماس پۇرسەتكەن. ئەنقەرە موللاملارنىڭ ھۆكۈمەت ئىشلىرىغا ئارلاشقانلىقىنى بىلىپلا قالسا، چوڭ ياكى كىچىك بولسۇن ۋاقتىدا ئۇجۇقتۇرۇشنى تەلەپ قىلىدىكەن. شۇڭا يەرلىك ھۆكۈمەت پۈتۈن ئۆلكىنى چىرىكلىك قاپلاپ كەتسىمۇ سۈرۈشتۈرمەيدىكەن. ئەمما مولاملارنىڭ ئادەتتىكىدەك يۆتىلىپ قويىشىنىمۇ سۈرۈشتۈرۈپ تۇرىدىكەن. موللىلار ئادەتتە مەخسەتسىز يۆتەلمەيدىكەن. شۇڭا سەزگۈرلىكنى ئاشۇرۇش كېرەككەن. بولۇپمۇ ھازىرقىدەك ۋاقىتتا بىر موللىنىڭ جىنايىتىنى بايقىغان ئادەم ھىساپسىز تۆھپىگە ئېرىشىدىغان تۇرسا، كىم بۇ تۆھپە-مۇكاپاتقا قىزىقمايدۇ دەيسىز .
ئەلى ساپا باينىڭ نالىسى ھۆكۈمەتنى تەسىرلەندۈرۈپتۇ. بىر پۇقرا بولۇش سالاھىيىتى بىلەن قانۇنغا مۇراجەت قىلغاچقا ھۆكۈمەت دەردىگە يېتىپتۇ. قانۇن بىلەن سىياسىنىڭ ئەركە بالىسى بولىۋالغان ۋالى، سوت باشلىقىغا بۇيرۇق قىپتۇ. شەھەردىكى مۇنەۋۋەر توقۇمچى سانىلىدىغان سوت باشلىقى بۇ ئىككەيلەنگە "ھۆكۈمەت خىزمەتچىلىرىدىن زەينەل قاتارلىقلارنى ئۆلتۈرگەن، تېرورلۇق بىلەن شۇغۇللىنىپ پۇقرالارنى ئوققا تۇتقان...." دىگەن جىنايەتنى توقۇپ بېرىپتۇ. تۆھپىسىراپ غالجىرلىشىپ كەتكەن ساقچىلار، ھۆكۈم بويىچە يېزىغا بېرىپ رادىكال دىنىي ئۇنسۇر پەرھات موللام بىلەن قىزىلپاچاق(كومىنىست) يوباز ئوغلى ھەسەننى قولغا ئاپتۇ. پەرھات موللامنى ساقچىلار ئېلىپ ماڭغاندا يېزىلىقلىرىغا:
ئەھۋالدىن قارىغاندا كېلەلمەيدىغان ئوخشايمەن. ئادەم ئۆلتۈرۈش يامان ئىش. بۇنى ھەممىمىز بىلىمىز. مەن ئادەم ئۆلتۈرمىدىم. سىلەر ماڭا ئىشىنىسىلەر. ئەمما ھۆكۈمەت ئىشەنمەيدۇ. ئۆزىگە ئىشەنمىگەن ھۆكۈمەت ماڭا ئىشىنەمدۇ...... مېنى دارغا ئاسىدۇ. گۇناھىم نىمە !؟ سىلەرگە ئىمامەتچىلىك قىلىپ نامازغا باشلىدىم. بۇلاڭچىلىققا، كەيپى-ساپاغا باشلىمىدىم........بالىلىرىم سىلەرگە ئامەنەت قالدى. قالغىنىنى خۇداغا تاپشۇردۇم....قانداقلا بولمىسۇن مۇشۇ كۈنگىچە قېرىنداش بوپ ئۆتتۇق، مەندىن رازى بولۇڭلار- دەپتۇ. قاپ-قارا كۆزلىرىگە ياش تۆشۈپتۇ. ئېقىپ چۈشمەپتۇ. يېزىلىقلار "خۇدايىمغا ئامانەت موللام. سەنمۇ بىزدىن رازى بول. بىز سەندىن مىڭ مەررە رازى" دىيىشىپتۇ......
ئەتىسى چۈش ۋاقتىدا ئۇلارنى ناھىيەگە ئېلىپ كەپتۇ. پەرھات موللامنىڭ ھېلىقى چىرايلىق كۆزلىرى كۆكۈرۈپ كەتكەن ئىكەن. ئىشىپ كەتكەن يۈزلىرىمۇ كۆپ-كۆك ئىكەن. ئىڭەكلىرى بىلەن ئېقىپ چۈشكەن قان، قاپ-قارا ساقىلىنىڭ ئۈچىدا قېتىپ قالغان ئىكەن. پۇتى يالىڭاياق، ئاياقلىرى نەلەردە چۈشۈپ قالدىكىن، پاقالچاقلىرىدىنمۇ قان سىرغىپ تۇرىدىكەن. چىرايىدىن ھېچنىمىنى بىلگىلى بولمايدىكەن. لەۋلىرى ئاران قىمىرلاپ تۇرىدىكەن، ئېھتىمال دۇئا ئوقۇۋاتقان بولسا كېرەك. يوباز ئوغلىنىڭ ئەھۋالى موللامنىڭكىدىنمۇ يامانكەن. بىر پارچە قان دۆۋىسىگە ئوخشاشكەن.
شەھەرگە كىرگۈچە ئىككىسىنىڭ بوينىغا قارا ئاغامچىنى باغلاپتۇ. يولنىڭ ئىككى قاسنىغىدا قوللىرىغا سېسسىق تۇخۇم ، تاۋۇز-قوغۇن شاپاقلىرىنى، سېسسىق شوخلىلانى، تاش-داڭگاللارنى كۆتۈرۈۋالغان خەلق ئاممىسى ساقلاپ تۇرغان ئىكەن. پەرھات موللاملارنى خەلق مەيدانىنىڭ ئالدىغا ئەكەپتۇ. ناھىيىلىك تەشۋىقاتنىڭ سۆزمەن ناتىقى ئەخمەت ئالدى بىلەن خەلىق ئاممىسىغا نۇتۇق سۆزلەپتۇ. ۋەھشىلىك، ئىنسانىيەتكە يات قىلمىشلار، تېرورلىقنىڭ زىيانلىرى، ئەخلاقسىزلىق، قان تۆكۈشتەك ئادەمگەرچىلىككە زىت جىنايەتلەرنى سۆزلەپتۇ. شۇنداق تەسىرلىك سۆزلەپتۇ. ئاڭلىغانلارنىڭ غەزپ-نەپرىتى پەلەككە يېتىپتۇ. ئۇلارنى قويۇۋەتسە موللام بىلەن ئىككەيلەننى، بۇلارغا ئوخشاش ئىنسانىيەتنىڭ دۈشمەنلىرىنى چاينىۋەتسىمۇ دەردى چىقمىغۇدەك غەزەپلىنىپتۇ. ئەخمەتنىڭ نۇتىقى ئاخىرلاشقاندىن كېيىن موللام بىلەن يوباز ئوغلىنى كوچا ئايلاندۇرۇپتۇ. كوچىنىڭ ئىككى قاسنىقىدىكى شەھەر خەلقى قوللىرىدىكى سېسسىق نەرسىلەرنى، تاش-داڭگاللارنى بۇ ئىككى قانخور جىنايەتچىگە ئېتىپتۇ. توختىماي ئېتىپتۇ. تەككۈزىۋالسا ئەرەپاتتا شەيتانغا تاش ئاتقاندىنمۇ بەكرەك ھاياجانلىنىپتۇ.

پەرھات موللام ئالدىدا ، يوباز ئوغلى كەينىدە ماڭىدىكەن. مەسچىتكە كېتىۋاتقاندەك ئىلگىرى-كېيىن بولۇشۇپ ماڭىدىكەن. ھېچنىمىنى سەزمەيدىكەن، غەزەپلەنگەن قۇدرەتلىك خەلقنىڭ قەھرۇ-غەزىۋىنى كۆرمەيدىكەن. خەلق ئاممىسىنىڭ تىل-ھاقارەتلىرى قۇلاقلىرىغا كىرمەيدىكەن. ساقچىلار بوينىغا قارا ئاغامچا سېلىنغان ئىككى جىنايەتچىنى ناھىيىنىڭ ھەممە كوچىسىدا سۆرەپ يۈرۈپ ئايلاندۇرۇپتۇ. كەينىدە يۈزلەرچە ئامما تىللايدىكەن، ئامال قىلىپ ئۇرىۋېلىشقا، دۈمبىسىگە تېپىۋېلىشقا تىرىشىدىكەن. تۈرمىگە يېتىپ كەلگەندىن كېيىن ئىككەيلەننى ئايرىم كامىرلارغا تاشلاپ قويۇپتۇ.....
ھۆكۈمەت ئىگىسىنى تاپالمىسا ئىقتىدارسىزلىشىدۇ. ئىقتىدارسىز ھۆكۈمەتنىڭ زىيانكەشلىكىگە، ئەشۇ ھۆكۈمەتنى ئىقتىدارسىز قىلغان ئەمەلدارلار ئۇچرىمايدۇ. ئۇلار خالىغان يەرگە چىچىپ قويۇپ قوڭىنى سۈرتىۋېتىپلا قوپۇپ كېتىدۇ. بۇ دەۋرنىڭ زىيانكەشلىكى، پەرھات موللام ۋە يوباز ئوغلىغا ئوخشاش ئاددى تۇرمۇش تەلىۋى بىلەن ياشاۋاتقان ئادەملەرگە بولىدۇ. ئەڭ ئاخىرىدا ئۇلار بۇنداق دەۋرگە ياق ! دىيىشكە مەجبۇرلىنىدۇ. ئاددى بىر ئادەمدىن دەۋرنىڭ ئاۋانگارتى بولۇشقا قىستاپ قويۇلىدۇ.
شۇ ئاخشىمى ئەلى ساپا باي شەھەردىكى ئەڭ ياخشى رېستوراندا ناھىيىنىڭ ھەربى ۋە مەمۇرى كاتتىلىرىغا ھاراق زىياپىتى بېرىپتۇ. زىياپەتتە تۈركىيە جۇمھۇرىيىتىنىڭ قۇدرەتلىك ھۆكۈمىتىگە تەنتەنە قىلىنىپ قەدەھلەر سوقۇشتۇرۇلۇپتۇ................
مەمەت ئوسمان چوڭنىڭ ئۆيىدە ئاستا-ئاستا ئېسىگە كەپتۇ. قېتىپ كەتكەن چىرايلىرىغا قان يۈگۈرۈپتۇ. كۆزىنى ئاچقىنىچە كۈنلەپ ياتىدىكەن. كېچىسىمۇ شۇنداق ياتىدىكەن. ئۇنىڭ قاچان ئۇخلاپ، قاچان ئويغىنىۋاتقانلىقىنى قەمەر ئانىمۇ بىلەلمەيدىكەن. كېيىنچە مەمەت ئورنىدىن تۇرۇپ ھويلىغا، تەرەت قىلىش ئۈچۈن ئېغىلغا ئۆزى كىرىدىغان بوپتۇ. قەمەر ئانا يېزىدا بولىۋاتقان ئىشلارنى ئۇنىڭغا سۆزلەپ بېرىدىكەن. يىپتىن يىڭنىسىگە قەدەر سۆزلەيدىكەن. مەمەت ئولتۇرۇپ ئاڭلايدىكەن. ئەمما بىر ئېغىزمۇ سۆز قىلمايدىكەن. ئەلى ساپا باينىڭ سارايلىرىنى، خامانلىرىنى كىملەرنىڭدۇ كۆيدۈرىۋەتكەنلىكىنى سۆزلەپ بەرگەندە مەممەتنىڭ يۈزلىرى دەسلەپ قىزىرىپ كېتىپتۇ. كۆزلىرى چاقناپ كېتىپتۇ. كەينىدىن قىزارغان يۈزلىرى ئاستا-ئاستا سارغىيىپ كېتىپتۇ. قەمەر ئانا ئۇنىڭغا قاراپ ئەنسىرەپ قاپتۇ. شۇ كېچىسى مەمەت ئۇخلىماپتۇ. ئۇ ياتقان ئۆيدىن ئېغىر تارتقان ئۇھلار تاڭ ئاتقىچە توختىماپتۇ. ئەتىسى مەمەت چاي ئىچىپ ئولتۇرۇپ ئوسمان چوڭدىن:
تاغا، نىمە ئۈچۈن ئابدىلارنى ئۆلتۈرسەك كەينىدىن ھەمزەلەر كېلىۋېرىدۇ ، ئۇلار تۈگىمەمدۇ ؟- دەپ سوراپتۇ. ئوسمان چوڭ بۇنداق سوئالنى ئاڭلاپ باقماپتىكەن:
بالام بۇنىڭ سېنىڭغا نىمە لازىمنى بار ؟ ئادەم دىگەننى ئۆلتۈرۈپ تۈگەتكىلى بولمايدۇدە دەپتۇ.
-تاغا، مەن نۇرغۇن ئويلاندىم. ئۇچرىغاندىن سوراپمۇ باقتىم. ئابدىنى ئۆلتۈردۇم. يېزىلىقلار بىر كۈن بولسىمۇ ياخشى كۈن كۆرسۇن دىگەنتىم. ئەمما كەينىدىن ھەمزە پەيدا بولدى. دەگىرمەن ئولۈكتىكىلەر بۇرۇنقىدىنمۇ بەكرەك يامان كۈنگە قالدى. مېنىڭ تاغمۇ-تاغ قېچىپ يۈرۈشۈم، جېنىمنى ئالقانغا ئالغانلىرىمنىڭ ھىچ بىر پايدىسى بولمىدى...ھازىر پۈتۈن يېزا سەكرات ئىچىدە ياتىدۇ. ھەمزەنىمۇ ئۆلتۈرۈشنى ئويلىدىم. ئەمما ئۇنىڭدىن كېيىنچۇ ؟! ھەمزەدىنمۇ يامان بىرسى پەيدا بولماسمۇ ؟ يېزىلىقلار تېخىمۇ ئازاپقا پاتماسمۇ ؟! .....- ئوسمان چوڭ دەسلەپ ئۈندىمەپتۇ. كېيىن "بالام مەن بۇنداق چوڭ ئىشلارنى چۈشەنمەيدىكەنمەن. بىلىدىغىنىم ئابدى ئۆلدى نىمە؟ ھەمزە ئۆلدى نىمە ؟ ھەممىسى ئوخشاش. بۇنى پەرھات موللام بىلەمدىكىن ؟"
دەپتۇ.
قارىغاندا مەمەت ئاۋاقنىڭ ھىساپسىز ئارزۇلىرى، غايىۋى جەننىتى كۈمپەيكۈم بولۇپ كەتمەپتۇ. ئەمما كىچىككىنە قاپتۇ. تا بۈگۈنگە قەدەر ئۆزىنىڭ باھاسىنى قىممەترەك ھېس قىلغانلىقىغا ئۆكۈنۈپتۇ. ئۇ "ئابدىنى ئۆلتۈرسەم يېزىلىقلار ئۈچۈن ھېچكىم قىلىپ بېرەلمىگەن ئىشنى قىلىپ بەرگەن بولىمەن" دەپ ئويلاپتىكەن. ئەمما ئۇنداق بولماپتۇ. تېخىمۇ يامان كۈنگە قويۇپتۇ. "......نىمىدىگەن كاج تەلەي بۇ، شۇنچىۋالا ئەجىر-مېھنەت نىمىگە تەڭ بولدى !؟؟.....ئانىسىنىڭ، خەدىچەنىڭ ئۆلىمى.....ئۆزىنىڭ ھەر مىنۇت ئۆلۈم پۇراپ ياشىغانلىرى، ئوننەچچە قېتىم يارىدار بولغىنى......نەچچە يىلدىن بۇيان تاغمۇ-تاغ، سايمۇ-ساي قېچىپ ياشىغىنى...بىر قېتىممۇ ئارامخۇدا ئۇخلاپ باقمىغىنى....نىمىگە تەڭ بولدى !!!؟....."
مەمەت كېچىنىڭ قاراڭغۇسىدا شۇنداق ئويلار بىلەن ياتىدىكەن. دەگىرمەن ئولۈكتىكىلەر ئۇنىڭ ئۆلىمىنى خالايدىكەن. ئەمما ۋاي ۋايلىقلار بىلەن ئوسمان چوڭ بۇنى خالىمايدىكەن. ھەتتا ياخشى كۆرىدىكەن. بىراق قاچانغىچە ياخشى كۆرىدۇ؟!
ھازىر ۋاي ۋاي يېزىسىدىكىلەر مەمەت يېزىسىدا بولغاچقا ئەلى ساپا بىلەن قارشىلىشىۋېتىپتۇ. مەمەت ئاخىرىنى بىلىدىكەن . بۇ قارشىلىقنىڭ كەينى ھامان ئەلى ساپانىڭ غەلبىسى ئىكەن. ئەگەر مەمەت ئەلى ساپانى ئۆلتۈرۋەتسىچۇ !؟ ئۇ چاغدا ئابدىنىڭ ئورنىغا ھەمزە كەلگەندەك ئەلى ساپادىنمۇ يامان بىرى كېلىدىكەن. ۋاي ۋاي يېزىسىدىكىلەر بۇنى بىلمەيدىكەن. پەقەت مەمەتنىڭ ئەلى ساپانى ئۆلتۈرۋېتىشىنى ئۈمۈت قىلىدىكەن. "ئەلى ساپا باي ئۆلسە ھەممە ئىش ياخشى بولۇپ كېتىدۇ" دەپ ئويلايدىكەن. ئەمما ئابدى ئاغا ئۆلگەن بىلەن دەگىرمەن ئولۈكتىكىلەرنىڭ ئىشلىرى ياخشى بولۇپ كەتمىدىغۇ ؟ ۋاي ۋايلىقلار بۇنىڭدىنمۇ يامان كۈنگە بارغاندا ئاندىن ئەلى ساپانىڭ قەدرىگە يېتىدىكەن. شۇ چاغدا مەمەتنى قاغايدىكەن....... ;
ئېغىر ئۇھ! تارتىش بىلەن ئىچىنى قىستاۋاتقان ھەسرەتتىن قۇتۇلماقچى بولۇپتۇ. ھەر كېچىسى مىڭلارچە ئۇھ! تارتىدىكەن. ھەر ئەتتىگىنى ئورنىدىن تۇرغاندا ياستۇقىنىڭ ياش بىلەن ھۆل بولۇپ كەتكەنلىكىنى كۆرىدىكەن.............
پەرھات موللاملار قولغا ئېلىنغاندىن كېيىن ئوسمان چوڭ ۋە يېزىلىقلارنىڭ ئۈمۈدى ۋەيرانچىلىققا يۈزلىنىپتۇ. ئەلى ساپانىڭ خامانلىرىنى كۆيدۈرۈشلەر، سارايلىرىنى ئوققا تۇتۇشلار ئۇنى توختىتالماپتۇ. قىلىدىغىنىنى يەنىلا قىپتۇ. بىر قەدەم چېكىنمەپتۇ. يېزىلىقلارنىڭ نەزىرىدە مەمەت ئاۋاق بۇ ئىشلارنى بىلمەيدىغاندەك جىمجىت ياتىدىكەن. يېزىلىقلارنىڭ يەيدىغىنى تۈگەپتۇ. مەمەت يېزىلىقلارنىڭ كۆرۈۋاتقان كۈنلىرىنى كۆرمىگەندەك ياتىدىكەن. قەمەر ئانىنىڭ نەلەردىندۇ تېپىپ قىلىپ بەرگەن تاماقلىرىنى يەپ، مۈزدەك ئۇسۇلۇقلىرىنى ئىچىپ ياتىۋېرىدىكەن.
ئوسمان چوڭ يېتىپ قاپتۇ. مەمەت يېزىغا كەلمىگەن چاغدىكىدەك ماغدۇرسىزلىق، ئۈمۈتسىزلىك ئۇنىڭغا يەنە چاپلىشىپتۇ. كۆزىنىمۇ ئاچمايدىكەن. بىر ئۆيدە مەمەت ئاۋاق يەنە بىر ئۆيدە ئوسمان چوڭ ياتىدىكەن. ھەر ئىككىسىلا ئۇھ! تارتىدىكەن......
ئەلى ساپا باي ئۆزىنىڭ ھامىنى يېڭىدىغانلىقىغا ئىىشنىدىكەن. يېزىلىقلارنى قەدەممۇ-قەدەم قىستاپ كەپتۇ. ئوڭۇشلۇق بولىۋېتىپتۇ. ئۇلارنىڭ چىقىش يولى بىرلا يولكەن. ئۇ بولسىمۇ كۆچۈش !
يەيدىغىنى يوقالغان يېزىلىقلارنىڭ ئىچىدىغىنى بار ئىكەن. ئەلى ساپا باي بۇنىمۇ ئۈزىۋېتىش ئارقىلىق مەسىلىنى ئۈزۈل-كېسىل ھەل قىلماقچى بوپتۇ. بەش يېزىغا كېلىۋاتقان سۇنى توختىتىۋېتىپتۇ. سۇ ئامبىرنى باشقۇرىدىغان پۇشمان ئوغلى ئۇنىڭ يېققىنىكەن. ئەلى ساپا باينىڭ يەر ئۈچۈن قىلىۋاتقان كۈرەشلىرىگە ياردەم بېرىپتۇ. سۇنى توختاتسا ئەلى ساپانىڭ يەرلىرىمۇ سۇ ئىچەلمەيدىكەن. مەيلى بىر يىلغا نىمە بولاتتى. ئازراق بەدەل تۆلىسۇن.

سۇنى توختاتقاندىن كېيىن ئۆستەڭدە بىر تېمىممۇ سۇ قالماپتۇ. تېگىدىن تاش-قۇملۇق تۇپراقلىق يېزىدا ئىلگىرى قۇدۇق كولىماپتىكەن. ئەمدىلىكتە ئىچىدىغان سۇ ئۈچۈن كولىغان قۇدۇقلار ئىككى مېتىر كولىمايلا گۆمۈرلۈپ چۈشۈپتۇ.
بىر ھەپتىگە بارماي يېزىلىقلارنىڭ ھەممە سۈيى پاك-پاكىز تۈگەپتۇ. سازلىقلاردىكى سۇلارمۇ قالماپتۇ. ئالدى بىلەن ئېتىزلار كەينىدىن ئوتلاق ۋە سازلىقلار يېرىلىشقا باشلاپتۇ. قەدىمدىن بۇيان توختىماي كېلىۋاتقان سۇ بىلەنلا كۆكۈرىۋاتقان يېزا سۇ توختاش بىلەن تېزلا جېنىدىن ئايرىلىشقا باشلاپتۇ.
بەش يېزىنىڭ ئادەملىرى ھاكىمغا ۋەكىل ئېۋەتىپتۇ. ئەھۋالنى چۈشەندۈرۈپتۇ. ھاكىم:
مەن قانداق قىلاي، سىلەر ئۈچۈن قايغۇرىۋاتىمەن. بىراق پۇشمان ئوغلى مۇستاپا باي شال تېرىپتۇ. بۇ شاللىق دۆلەت بايلىغى تۇرسا، قۇرۇتۇپ قويۇشقا بولمايدۇدە .- دەپتۇ.
دىخانلارغا يېزىسىدا يېتىپ ئۇسسۇزلۇقتىن ئۆلۈش ياكى كۆچۈشتىن ئىبارەت ئىككىلا يول قاپتۇ. 
مەمەت ئاۋاقنىڭ ھەسرىتى كۈچىيىپتۇ. قۇرۇپ كېتىۋاتقان يېزىغا قاراپ "بۇ ئادەملەرگە بالا بولدۇم. ئاخىرى بالا بولدۇم" دەپ توختىماي قىينىلىدىكەن. يېزىدا سۇ قىيىنچىلىقى بولغاچقا مەمەتنى خېلىلنىڭ ئېتىزلىقتىكى قوغۇنلىقىغا ئورۇنلاشتۇرۇپ قويۇپتۇ. ئۇ يەردە سۇدىن قىينىلىپ كەتمەيدىكەن. قانداقلا بولمىسۇن سىرغىغان سۇلار بىلەن ئىككى ئادەم ئۇسسۇزلىقىنى كەڭتاشا باسالايدىكەن. 
دىخانلار مەمەتتىن، ئوسمان چوڭدىن رەنجىشكە باشلاپتۇ؛
- قېنى بىزنىڭ شۇڭقارىمىز ؟
ئىسمىنى ئاڭلاپ سارىچامدىن قايىتپ كەلگەنتۇق، ئۈمۈدىمىز شۇمىتتى.....
قۇرۇپ كەتكۈر ئۈمۈت. مالدىن ئايرىدى.....ئەمدى جېنىمىزغا كەلدى......
پەرھات موللاملارمۇ چىرىپ ياتىدۇ....ئەشۇنىڭ كاساپىتىدىن.......بىچارىلەر....
بۇ گەپلەر ئوسمان چوڭنىڭ، قەمەر ئانىنىڭ قۇلاقلىرىغا كىرىپ تۇرىدىكەن. نىمە قىلالىسۇن. ئىچىلىرى ئارداپ كېتىدىكەن. قەمەر ئانىمۇ مەمەتكە بىلدۈرمەسلىككە تىرىشىدىكەن. ئەمما قالغان كۆڭۈلنى تاشمۇ سېزىدىغان يەردە مەمەت سەزمەسمۇ ؟ دىمەك، قەمەر ئانىسى ئىلگىركىدەك سۇيۇقئاش ئەتكەندە سامساق، كۆكتاتلارنى ئازراقتىن چاناپ سېلىۋېتمەيدىغان بولۇپ قاپتۇ.......
بىر كۈنى ئەتتىگەندە تۆۋەن تەرەپتىكى يېزىلاردىن بىر توپ ئادەم شەھەرگە قاراپ مېڭىپتۇ. ئۇلار قايسى يېزىدىن ئۆتسە شۇ يېزىنىڭ ئادەملىرىمۇ قوشۇلۇپتۇ. ئەر-ئايال، بالا-چاقا، قېرى-ياش، ساق-چولاق ھەممىسى بىر توپ بولۇپ ئۆستەڭ ياقىلاپ شەھەرگە مېڭىپتۇ. ۋاي ۋايلىقلارمۇ قوشۇلۇپتۇ. بەش يېزىنىڭ ئادىمى قويۇق چاڭ-توزاڭلارنى ئۆرلىتىپ سۆزلەشمەي ماڭىدىكەن. يىراقتىن يەر بىلەن ئاسمان ئوتتۇرىسىدا بىر پارچە تۇمان شەھەرگە قاراپ ئاقىدىكەن.
شەھەرلىكلەر بۇ خەۋەرنى ئاڭلاپتۇ. دۇكانلىرىنى تاقىشىپ ئۆيلىرىگە تىقىلىپتۇ. شەھەرلىك ھۆكۈمەت ئىسيانچى دىخانلارغا قانداق تاقابىل تۇرۇشنى لايىھەسىنى تۈزەپ بولمايلا كېلىۋاتقانلار شەھەرگە يېقىنلاپ كەپتۇ. ئەسكەرلەر، ساقچىلار، كادىرلار يوشۇرنۇپتۇ. "ئۇلار نىمە قىلىدىغاندۇ ؟" كادىرلار دىر-دىر تىترىشىپتۇ. بايلار تەسۋىلىرىنى تېز سېرىپ دۇرۇت ئوقۇشۇپتۇ. تۆت ئەتراپىغا ھۈرۈپتۇ.
دىخانلار شەھەرنىڭ كۆۋرىكىگە كەلگەندىن كېيىن سۇ ئامبىرىنىڭ دامبىسىغا چىقىپتۇ. پۇشمان ئوغلى ساۋرۇن دەرياسىنىڭ سۈيىنى مۇشۇ تومىدىن توساپ قويغان ئىكەن. كەلگەنلەر سۇغا بىر پەس قارىشىپ تۇرغاندىن كېيىن كەينى-كەينىدىن سۇغا سەكرەپتۇ. بىر پەستە سۇنىڭ ئىچى لىق ئادەم بىلەن توشۇپتۇ. ۋارقىراش، كۈلۈش قاپلىغان قىيامەت بولۇپتۇ. دىخانلار سۇنىڭ ئىچىدىن چىققاندا توسمىنىڭ ئورنىدا ھېچنىمە يوق ئىكەن. بىر تال قوزۇقمۇ قالمىغان ئىكەن. نەچچە ۋاقىتتىن يىغىلىپ كېرىلىپ كەتكەن سۇ تۆۋەندىكى يېزىلارغا قاراپ شارقىراپ ئېقىپتۇ. 

شەھەرلىك ھۆكۈمەت ئەھۋالنى چۈشۈنۈپتۇ. خوشال بولۇپ كېتىپتۇ. خۇداغا شۈكرى ھېلىمۇ ئىسيان ئەمەسكەن. بولمىسا شۇنچە دىخانغا قارشى سالىدىغان ئەسكەر ساقچى نەدە دەيسەن. ھەممەيلەن يوشۇرنىۋالغان يەرلىرىدىن چىقىپتۇ. شەھەرنىمۇ كۈلكە قاپلاپتۇ. " ھەرنىمە بولسا.... ئامانلىق بولدى " دىيىشىپتۇ........
ئەلى ساپا باي ھۆكۈمەتكە بېرىپتۇ. "بۇنىڭغا قاراپ تۇرۇشقا بولمايدۇ. بۇ بىر ئىسيان. بۈگۈن يول قويساق ئەتە يەنە نىمە قىلمايدۇ. بۇنداق بولىۋەرسە ناھىيىنى دىخانلار سورايدىغان بولىۋالمامدۇ...." ھۆكۈمەت ئەمەلدارلىرى ئويلىنىپ قاپتۇ. توغرا دىخانلار ھۆكۈمەت بولىۋالسا قانداق بولىدۇ. ھەممە ئىشنى مۇشۇنداق ئەكسىيەتچىل قىلمىشلار بىلەن ھەل قىلىپ ئۈگىنىۋالسا قانۇن نىمىگە ئوخشاپ قالىدۇ. ھۆكۈمەتنىڭ ئەمىر-پەرمانلىرىنى قانداق يۈرگۈزىدۇ !؟
ھۆكۈمەت دىخانلارنى تۇتۇشقا ئالدىرىماپتۇ. يېزىلىقلارنىڭ كەلگەن چاغدىكى تەرتىپى قالايمىقانلىشىپتۇ. سۇنى ئالغاندىن كېيىن بىخۇتلىشىپتۇ. كىم نەدە ؟ بۇ قايسى يېزىنىڭ ئادىمى ؟ بىلگىلى بولمايدىكەن. قالايمىقانكەن. ئەمدى قول سالىدىغان پۇرسەت كەپتۇ. شۇ چاغدا تۇتۇش بۇيرىقى چىقىرىپتۇ. تۇتۇلغان دىخانلارنى تۈرمىگە قاماپتۇ. ئەسلىدىمۇ جىنايەتچى توشۇپ كەتكەن تۈرمىلەرگە ھىچقانچە ئادەم سىغماپتۇ. مەكتەپ-ئىدارىلەرنىڭ بوش ئۆيلىرىگىمۇ سولاپتۇ. يەنىلا ئېشىپ قاپتۇ. شەھەردىكى چوڭ جامەگىمۇ سولاپتۇ. شەھەردىن بالدۇر كەتكەن دىخانلار "خۇداغا شۈكرى، ھېلىمۇ كېتىپتىكەنمىز...تۇتۇلمىدۇق." دىيىشىپتۇ.

سولانغان دىخانلارغا تاماق تۇرماق سۇمۇ بەرمەپتۇ. تۈرمە دىگەندە تاماق ۋە سۇنى قىسىپ ئىدىيەسىنى توغرىلىمىسا بولمايدىكەن. ئاچلىق ئۇسسۇزلۇق دىخانلارنى يەتكۈچە قىيناپتۇ. ئىسسىق تومۇزدا نۇرغۇن ئادەمنىڭ نەپەسلىرى، چوڭ-كىچىك تەرەتلىرى قوشۇلۇپ كامىرلارنى دەھشەت سېسىقچىلىق قاپلاپتۇ.....

شۇ كۈنى كېچىدە ئەلى ساپا باينىڭ يېزىدىكى سارايلىرىغا ئوت قويماقچى بولغان بەش نەپەر قاراقچى قولغا چۈشۈپتۇ. ئۇلار مۇسلۇ، ئەخمەت باشلىق ۋاي ۋاي يېزىسىدىكى ياشلار ئىكەن. ئۇلارنى ئاتقا سۆرىتىپ شەھەرگە، توشۇپ كەتكەن تۈرمىلەرگە سىغداپ سولاش ئۈچۈن ئېلىپ كېتىپتۇ.

يېزىنىڭ موتىۋەرلىرى ھاكىمنىڭ، ئەلى ساپا باينىڭ ئالدىغا بېرىپتۇ. يېزىلىقلارنى قويۇۋەتسە ئۆزلىرىنىڭ ئەتىلا نارلى قىشلاققا كۆچىدىغانلىقىنى ئېيتىپتۇ.

ھاكىم بىلەن ئەلى ساپا باي نەچچە يىلدىن بېرى كۈتىۋاتقان بۇ سۆزنى ئۇلارنىڭ ئېغىزىدىن ئاڭلاپ ئىچىدە ھەمدۇ-سانا ئېيتىپتۇ. "ماقۇل" دەپتۇ. "ھازىرلا قويۇپ بېرىمىز" دەپتۇ. ئەمما پەرھات ئىمام ، مۇسلۇ باشلىق جىنايەتچىلەر قويۇپ بېرىلمەيدىكەن. ئۇلارنىڭ گۇناھى ئېغىركەن. ۋەكىللەر باشلىرىنى سالغىنىچە قويۇپ بېرىلگەن دىخانلارنى ئەگەشتۈرۈپ يېزىسىغا قايتىپ كەپتۇ. ھاكىمغا، ئەلى ساپاغا بەرگەن ۋەدىسىنى يېزىلىقلارغا ئېيتىپتۇ. ئۇنىڭسىزمۇ ھاياتى مامات بوسۇغىسىغا كېلىپ قالغان يېزىلىقلار بۇ يەردىن تويۇپ تۇرغان ئىكەن. پۈتۈن يېزا كۆچۈشنىڭ تەييارلىقىغا كىرىشىپتۇ.

ئەتىسى سەھەردە كۆچ-كۆچنىڭ ئالدى يولغا چىقىپتۇ. ئوسمان چوڭ بىلەن مۇختار سەيپەلى "يېزىدىن باشقا يەرگە بارمايمىز" دىيىشىپتۇ. ئۇلارغا مەيداندىكى چوڭ جۈجەمنىڭ ئاستىغا ئىككى كارۋات قويۇپ بېرىپتۇ. ئىككى قېرى ياقا يۇرتلاردا ئۆلۈپ قېلىشتىن قورقۇپ يېزىسىدا ئۆلمەكچى بولۇپتۇ......
مەمەت يېزىلىقلارنىڭ كۆچۈشكە باشلىغانلىقىنى ئاڭلاپتۇ. ھەممىنى ئاڭلاپتۇ. ئۇ يېزىلىقلار بىلەن خوشلىشىش ئۈچۈن كىيىملىرىنى كىيىپ، قوراللىرىنى ئېسىپ يېزىغا بېرىپتۇ. ئوسمان چوڭ ياتقان كارۋاتنىڭ بېشىغا كەپتۇ. بوۋاي كۆزىنىمۇ ئاچمايدىكەن. مەمەت "ئوسمان تاغا....." دەپ چاقىرىپتۇ. بوۋاي كۆزىنى ئاچماپتۇ. ئىڭراپ قويۇپتۇ. مەمەت بىلەن بۇرۇنقىدەك "كەلدىڭمۇ شۇڭقارىم" دەپ كۆرۈشمەپتۇ. مەمەت بوۋاينىڭ ئۆزىگە ئاچچىقى بارلىقىنى ھېس قىلىپتۇ...... 

ھەممە ئادەم ھەتتا ئوسمان چوڭمۇ قاراقچى مەمەت ئاۋاقنى ئەمەس بەلكى ئارزۇيىدىكى ئىشنى قىلىپ بەرگەن ئادەمنى ياخشى كۆرىدىكەن. مەمەت ئاۋاق بۇنى ھېس قىلدىمۇ ياكى ھېس قىلمىدىمۇ بىلمىدىم. ئەمما مەن ئۇنىڭ يۈزىدە قېتىپ تۇرغان ئاچچىق ئەلەمنىڭ كۆلەڭگىسىنى بايقاپ قالدىم.......
مەمەت تۇرۇپ كېتىپتۇ. ئۇنىڭ بىلەن ھېچكىمنىڭ كارى يوقكەن. قەمەر ئانىمۇ ئوسمان چوڭغا قارىغان بولىۋېلىپ مەمەتكە سالام قىلماپتۇ. مەمەت ئاستا قىمىرلاپتۇ. كىيىملىرىنى تۈزەپتۇ. قوراللىرىنى تۈزەپتۇ:

- ئوسمان تاغا، مەندىن رازى بول- دەپتۇ. مەمەتنىڭ ئىككى تامچە يېشى مەڭزىنى بويلاپ ئاققىنىچە ساقاللىرى ئارىسا سىڭىپ كېتىپتۇ. مەمەت ئېتىنى مىنىپتۇ. كەينىگە تويغىچە بىر قارىۋېلىپ ئېتىنى مىنگىچە يېزىدىن چىقىپ كېتىپتۇ. ئۇنىڭ كەينىدىن ئازراق چااڭ ئۆرلەپ كېيىن يوقاپ كېتىپتۇ..........

مەمەت ئاۋاق شۇ ماڭغىنىچە نامازشام بىلەن شەھەرگە يېتىپ بېرىپتۇ. شەھەر جىنايەتچىلەرنى كەچۈرۈم قىلىپ قويۇپ بەرگەندىن كېيىنكى مەغرۇرلۇق ۋە خوشاللىققا چۆمگەن ئىكەن. ئۇنىڭغا ھېچكىم دىققەت قىلماپتۇ. ئەلى ساپا باينىڭ شەھەر مەركىزىگە جايلاشقان ئۆيىگە بېرىپتۇ. ئىشىكنى قېقىپتۇ. "كىمسەن" دەپ سوراپتۇ. "تۇرسۇن ئېۋەتتى. يېزىدىكى سارايدىن خەۋەر ئېلىپ كەلدىم" دەپتۇ. ئىشىكنى ئېچىپ مەمەتنى ئۆيگە كىرگۈزۈپتۇ ئاندىن باي دەم ئېلىۋاتقان ئۆيگە باشلاپتۇ.
ئەلى ساپا باي يوغان لامپىلارنىڭ يورۇقىدا مامۇق تۆشەككە يۆلىنىپ ئولتۇرۇپ گېزىت كۆرۈۋاتقان ئىكەن. مەمەتنى كۆرۈپ:
- ھە كېلە، ئولتۇر. يېزىدىن نىمە خەۋەر ئېلىپ كەلدىڭ ؟- دەپ سوراپتۇ. مەمەت ئولتۇرماپتۇ:
- مەن مەمەت ئاۋاق - دەپتۇ. ئەلى ساپا باي گېزىتنى نەگە قويۇشنى بىلەلمىگەندەك قېتىپلا قاپتۇ. مەمەت بايغا قارىتىپ كەينى-كەينىدىن ئۈچ پاي ئوق ئېتىپتۇ. ئەلى ساپا باي ئۆزىنى ئوڭشاپ بولغىچە ئىككى پاي ئوق مەيدىسىگە تېگىپتۇ. ئاخىرقى ئوق گېزىتتىكى رەئىس مۇستاپا كامالنىڭ "ساپان – تۈركىيە تارىخىنى يازىدىغان قەلەم" دىگەن مەشھۇر نۇتىقىنى تېشىپ ئۆتۈپ باينىڭ قوسىقىغا تېگىپتۇ.
مەمەت ئاۋاق قانداق تېزلىك بىلەن كىرگەن بولسا شۇنداق تېزلىك بىلەن باينىڭ ئۆيىدىن ئايرىلىپتۇ. قورودىكى ئادەملەر نىمە ئىش بولغانلىقىنى بىلىپ بولغىچە ئۇ ئېتىنى چاپتۇرۇپ دەگىرمەن ئولۇكنىڭ يولىغا چۈشۈپ بوپتۇ. شەھەردە كۆتۈرۈلگەن ۋاراڭ-چۇرۇڭ كەينىدىن ئاڭلىنىپ تۇرىدىكەن.
مەمەت يېزىسىغا كەلگەندىن كېيىن ئۇددۇل ئابدى ئاغىنىڭ سارىيىغا كەپتۇ. بۇ قېتىمقىسى مەمەتنىڭ بۇ سارايغا قورال كۆتۈرۈپ ئىككىنچى قېتىم كېلىشى ئىكەن. دەرۋازىنى ئۇرۇپتۇ. "ھەمزە ئاغامنى ئىزدەيمەن" دەپتۇ. ھەمزە ھويلىدا ئىكەن. ئادەملىرىنى دىخانلارنىڭ شەھەردىكى مالىمانچىلىقىنى باستۇرۇشقا ياردەمگە ئېۋەتىۋەتكەن ئىكەن. ئۆزى چىقىپ مەمەت بىلەن كۆرۈشۈپتۇ. مەمەت "مەن مەمەت ئاۋاق" دەپتۇ. ھەمزە ئالدىغا ياكى كەينىگە مېڭىشنى بىلەلمەپتۇ. مەڭدەپ قاپتۇ. مەمەت ھەمزەنى ئالدىغا سېلىپ يېزىنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى مەيدانغا ئەكەپتۇ.

مەمەت ئېتىنى چاپتۇرۇپتۇ. ھەمزەنى ئايلىنىپتۇ. توختىماي ئايلىنىپتۇ. بىر چاغدا ئايلىنىپ تۇرۇپ ھەمزەنىڭ بېشىغا ئېتىپتۇ. ھەمزە يىقىلىپتۇ. پۇت-قوللىرى توختىماي تېپچەكلەيدىكەن. مەمەت توختىماي ئېتىپتۇ. ئېتىنى چاپتۇرۇپ ھەمزەنى ئايلىنىپ تۇرۇپ ئېتىۋېرىپتۇ. ھەمزە تۈگۈلۈپ جىمىپ قالغىچە ئېتىپتۇ. ئاخىرىدا توختاپتۇ. ھەمزەمۇ قىمىر قىلمايدىكەن. مەمەتمۇ قىمىر قىلمايدىكەن. ئات مىنىۋالغان ھەيكەلدەك جىمجىت تۇرىدىكەن.
تاڭ سۈزۈلۈپتۇ. بامداتمۇ ئۆتۈپتۇ. مەمەت مىلتىقىنى قولىدا تۇتقىنىچە شۇنداق تۇرىدىكەن. مەمەت بىر نەرسىگە تەشنا ئىكەن، ساقلايدىكەن. كۆتۈرۈلگەن كۈننىڭ قىزغۇچ نۇرلىرى ئۇنىڭ ئۈستىگە تېگىپتۇ. بىچارە "تىرىق" قىلغان بىرەر ئاۋازنى ئاڭلاشقا تىرىشىدىكەن. دەگىرمەن ئولۇكنىڭ كوچىلىرى جىمجىت ئىكەن. مەمەت ساقلايدىكەن. كوچىدا بىرمۇ جانلىق كۆرۈنمەيدىكەن. مەمەت قىمىر قىلمايدىكەن. كۈن قىززىپتۇ. مەمەتنىڭ، ئاتنىڭ ئۈستىدىن ھورلار ئۆرلەيدىكەن. بىر نەرسىنى ساقلايدىكەن. ئەمما ساقلىغىنى كەلمەيدىكەن. ھېچكىم كەلمەيدىكەن. مەمەت مىدىر قىلمايدىكەن. خۇددى ھەمزە بىلەن تەڭ ئۆلگەندەك جىممىتە تۇرىدىكەن........
بىر چاغدا كوچىدا بىرسى پەيدا بوپتۇ. مەيدان تەرەپكە قاراپ كەپتۇ. مەمەت ئاق ياغلىق سالغان، قۇلاقلىرىغا ھالقىلىرىنى تاقىغان، بوينىغا زۇننار ۋە مارجانلارنى ئاسقان ھەر خىل يىپلاردىن توقۇغان كەڭرى پوتىسىنى بېلىگە مەھكەم باغلىغان ھۆرى ئانىنى كۆرۈپتۇ. ھۆرى ئانا يىراقتىن قاراڭغۇلۇق ئىچىدىكى پەرىزاتتەك كۆرىنىدىكەن. جىمجىت كوچىدا يالغۇز پەرىشتىدەك مېڭىپ كېلىدىكەن. مەمەت ئېتىنى ئۇنىڭغا قارىتىپ چېپىپتۇ. ئالدىغا بېرىپتۇ. ئىككىسىلا بىر-بىرىگە قاراپ كۈلۈمسىرەپتۇ. ئاندىن ئىككىسىلا يېزىنىڭ ئىچىگە بىر نەرسىنى ئىزدىگەندەك قاراپتۇ. ھېچنىمە كۆرۈنمەپتۇ. ئىككەيلەندىن باشقا ھېچكىم، ھېچنىمە يوقكەن. كوچىدا پەقەت ئىككىسىلا بار ئىكەن. مەمەت ھۆرى ئانىسىغا ئېڭىشىپتۇ:
جېنىم ئانا.....مەندىن رازى بول !....- باشقا گەپ قىلالماپتۇ. كۆزىدە بىر زارلىق ، بىر تەلمۈرۈش پارقىرايدىكەن. بوغۇزىدا بىر نەرسە تۇرۇپ قالغاندەك باشقا گەپمۇ قىلماپتۇ. ھۆرى ئانىمۇ گەپ قىلالماپتۇ. كۆزىدىكى ياش لەۋلىرىدىكى كۈلكە گەپ قىلدۇرماپتۇ. نىمە دىيىشنى بىلەلمەپتۇ. مەمەت ئېتىنى بۇراپتۇ. يىراقتا كۆرۈنىۋاتقان ئەلى تېغىغا قاراپ ئۇچقاندەك چېپىپ كېتىپتۇ....
ھەمزەنىڭ ئۆلىگى مەيداندا ئۈچ كۈن تۇرۇپتۇ. ھېچكىم كەلمەپتۇ. يېزىلىقلار ھەتتا ئۆيلىرىدىنمۇ چىقماپتۇ. ئۈچۈنچى كۈنى پانجار ھۆسۈك بىر ئاغامچىنى كۆتۈرۈپ كەپتۇ. ھەمزەنىڭ پۇتىدىن باغلاپ يارداڭلىققا سۆرەپ ئاپىرىپ " ۋاي چىركىن....." دەپ تاشلىۋېتىپتۇ....

دەگىرمەن ئولۈك يېزىسىدا تېرىقچىلىقنى باشلاشتىن بۇرۇن چېقىر تىكەنلىككە ئوت ياقىدىغان ئادەت بار ئىكەن. ئۇنتۇلۇپ كېتەي دىگەن بايرامكەن. بۇ يىل ئۇنۇتماپتۇ. چۈنكى ھەمزە تارتىۋالغان يەرلەرنى قايتۇرۇپ ئاپتۇ. كالىلىرىنىمۇ قايتۇرۋاپتۇ. شۇڭا بايرامنى قىلىش كېرەككەن.
ھەممەيلەن چىرايلىق بايراملىق كىيىملىرىنى كىيىشىپ مەيدانغا يىغىلىپتۇ. ئاندىن چېقىر تىكەنلىككە بېرىپتۇ. يېزىنىڭ مويسىپىتلىرى تىكەنلەرگە ئاۋال ئوت يېقىپتۇ. چېقىر تىكەنلىك گۈرۈلدەپ كۆيۈشكە باشلاپتۇ. ئاخىرىدا ھەممەيلەن يېقىپتۇ. ھەممە ئەتراپ گۇلخانغا ئايلىنىپتۇ. يېزىلىقلار ساماغا چۈشۈپتۇ. بايرام ناغرا چېلىپتۇ. ئوغلى جۈمە سۇناي چېلىپتۇ. ئۇلارنىڭ چالغان نەغمىلىرىنى ئولتۇرۇپ تىڭشىغىلى بولمايدىكەن. تۇرۇپ كېتىدىكەن. غۇلاچنى تاشلاپ ئىختىيارسىز ئۇسۇلغا چۈشىدىكەن.......
ئاناۋارزا قىپ-قىزىل چايقىلىدىكەن. گۈرۈلدەپ چايقىلىدىكەن. بۇ گۇلخان تاكى ۋاي ۋاي يېزىسىغا قەدەر سوزىلىدىكەن. ھەممە ئەتراپ گۈرۈلدەپ كۆيىدىكەن.
شۇ كېچىسىدىن باشلاپ ئەلى تېغىنىڭ چوققىسىدىمۇ بىر پارچە يورۇقلۇق كۆيۈپ تۇرۇپتۇ. ئۇدا ئۈچ كۈنگىچە كۆيۈپتۇ............

شۇنداق قىلىپ مەمەت ئاۋاق ھەققىدىكى پاراڭنىڭ ئىككىنچى قىسمىمۇ ئاخىرلاشتى.

ئىنشائاللە، ئامانلىق يار بولسا، كېيىنكى قېتىم مەمەت ئاۋاق ھەققىدىكى تېخىمۇ تىراگىدىيىلىك ۋەقەلەر سۆھبىتىمىزدە بولغۇسى. 
ھۆرمەت بىلەن: ئابدۇرېھىم ئابلەتخان.
قومۇل شەھەر شەھەر ئىچى يېزا جىگدە قۇدۇق كەنت.
2011-يىلى 2-ئاينىڭ 10-كۈنى