چىمەنگۈل ئاۋۇت شېئىرلىرىنىڭ قىسمەن ئالاھىدىلىكلىرى توغرىسىدا

قەييۇم · ۋاقتى: 2014-7-1 11:18:10


	چىمەنگۈل ئاۋۇت شېئىرلىرىنىڭ قىسمەن ئالاھىدىلىكلىرى توغرىسىدا ياسىن مۇھەممەتنىياز تېكە ئۇيغۇر بۈگۈنكى دەۋر يېڭى شېئىرىيتىدە چىمەنگۈل ئاۋۇت ئۆزىگە خاس ئۇسلۇپ يارىتىپ، كىلىۋاتقان لىرىك شائىرەلىمىزنىڭ بىرسى.ئۇ ھازىرغا قەدەر «قىساس غۇنچىسى»(2001-يىلى)،«تەتۈر چېقىن» (1996-يىلى)، «تاش ياپراق»(2003-يىلى)، «بارسا كەلمەس يول»(2007-يىلى)، «چىڭقىچۈش» (2012-يىلى) قاتارلىق توپلاملىرىنى نەشىر قىلدۇردى. ئىجادىيەتلىرى ئىچىدە 300پارچىدىن ئارتۇق قىسقا ھەجىملىك شېئىردىن بۆلەك يەنە، «چىمەنىستان»، «نۇر ۋە گۇگۇم»، « ئارمان ۋە قۇياش»، «ھالرەڭ پەي»،«شور دەريانىڭ ئۇ تەرىپى»،«ئاپتاپ كۆرگەن ئەر»، «توققۇزىنچى رىۋايەت» قاتارلىق داستانلارنى ئىجاد قىلدى. چىمەنگۈل ئاۋۇت ئىجتىھاتى ۋە ئىجادىيەت خاسلىقىغا ئېگە شائىرە.ئۇ ئۇيغۇر يېڭىچە شېئىرىيتى تازا گۈللەنگەن 90-يىللاردىن باشلاپ زامانىمىزغىچە ئۆزىنىڭ شېئىريەت كارىدورىدا ئۆزگىچە مىلودىيە ياڭرىتىپ كىلىۋاتىدۇ. ئۇنىڭ شېئىرلىرى لىرىك تۇيغۇغا ئىنتايىن باي بۇلۇپ، ھىسيات جەھەتتىن بىر پۈتۈنلىككە، ئىزچىللىققا ئېگە. مەزمۇن جەھەتتىن كۆپخىللىقتىن كۆرە، بىر ياقىلىمىلىققا مايىل بۇلۇش ئۇنىڭ شېئىرلىرىنىڭ مۇھىم ئالاھىدىلىكى بولسا كېرەك. مەن ئۇنىڭ شېئىرلىرىنى ئوقۇش جەريانىدا ھىس قىلغان قىسمەن ئالاھىدىلىكلەرنى ئوتتۇرىغا قويماقچىمەن: 1.ئاياللىق ئىستەك - لىرىك ھىسسىيات چىمەنگۈل ئاۋۇت شېئىرلىرى لىرىك ھىسسىياتىغا تولغان. ئۇنىڭ ھەر قانداق توپلىمنى ئوقۇغان چېغىمىزدا ئۇقۇرمەننىڭ دەرھال ھىس قىلىدىغىنى لىرىكىلىقتىن ئىبارەت. لىرىكا چىمەنگۈل ئاۋۇت شېئرىلىرىدىكى ھەقىقىي ئىپادىلەش ئۇسۇلىغا ئايلانغان. مۇنداقچە دېگەندە مەيلى كەسىكىن پىكىرلىرى بولسۇن، ياكى سۇلغۇن، مىسكىن، تىراگىدىيەلىك تۇيغۇغا باي بولغان قاراشلىرى بولسۇن باشتىن ئاخىرى تايانىغىنى لىرىكا. ئەلۋەتتە لىرىكىنى چىن مەنىسىدىن تەتقىق قىلغاندا ئۇنىڭ نۇرغۇن تۈرلىرى بۇلۇشى مۇمكىن.ئوخشىمىغان زامان ۋە ماكاندىكى كىشىلەرنىڭ قوللىنىدىغان لىرىكىلىرنىڭ تۈرى ئوخشىماسلىقى ھەم مۇمكىن. لېرىكىنى قانداق قوللىنىش ھەتتا بەزىدە مىللىي خارەكتىرگىمۇ ئېگە بولىدۇ. خەلق قوشاقلىرىدا بۇنداق ئالاھىدىلىك ئىنتايىن روشەندۇر. ئەدونىسنىڭ « شېئىرنى تەرجىمە قىلغىلى بولمايدۇ، مېنىڭ شېئىرىم ئۆزگە تىلغا تەرجىمە قىلىنغاندا مېنىڭ شېئىرىم بولماي قالىدۇ. تەرجىمە شېئىردىكى بەزى نەرسىلەرنى يوققا چىقىرىۋېتىدۇ، بۇ ئاساسەن بىر خىل ۋەيران قىلىشتۇر. » دەپ قارىشىمۇ مۇشۇ جۈملىدىن بۇلۇشى مۇمكىن. ئابدۇخالىق ئۇيغۇرى قاتارلىق ئۇيغۇر ھازىرقى زامان ئەدەبىياتىكى ئوت يۈرەك شائىرلىرىمىز ئۆزىنىڭ ئىجتىمائىي- سىياسى قاراشلىرىنى ، جەڭگىۋار تۇيغۇلىرىنى سىياسىي لىرىكىلىرى ئارقىلىق ئىپادىلىگەن ئىدى. ئەينى دەۋر شېئىرلىرىدىكى سىياسىي لىرىكىلىق ھىسسىيات بىر پۈتۈن مىللەت، جەمئىيەتنىڭ ئۇمۇمىي كارتىنىسنى تەسۋىرلەپ بىرىش ئۈچۈن خىزمەت قىلغان ئىدى. شۇڭا بىز شۇ دەۋردە پۈتكۈل جۇڭگۇ تىروتىرىيسىدە يېزىلغان شېئىردىن شائىرنىڭ ئۆزىنىڭ لىرىك ھىسسىياتىنىلا ئەمەس، ئەڭ مۇھىمى بىر مىللەتنىڭ دەۋر ئالدىدىكى ھىسسىياتىنى چۈشەنگەندەك بۇلۇمىز. سەھىپە ئىھتىياجى ۋە ئوقۇرمەننىڭ قىزىقىشنى كۆزدە تۇتۇپ، مىنىڭچە ئۇيغۇر ھازىرقى زامان ئەدەبىياتىدىكى شېئىرلانى مىسالغا ئېلىشنىڭ زۈرۈريىتى يوق دەپ قارايمەن. ئەمما بۇ تۈرگە بىز ئۇيغۇر ھازىرقى زامان نەمۇنىلىك شېئىرلىرىدىن «غەزەپ ۋە زار»، «يىللارغا جاۋاب»، «قىشقا بېغىشلاپ» قاتارلىق شېئىرلارنى مىسالغا ئالالايمىز. بۇ شېئىرلاردا مىللەتنىڭ ئەھۋالى، دەۋرنىڭ مىلودىيەس، كۈرەش چاقىرىقى بىرلىشىپ كەتكەن. چىمەنگۈل ئاۋۇت شېئىرلىرىدىكى لىرىكا مېنىڭچە بۇنداق لىرىكا ئەمەس. ئۇ شائىرەنىڭ ئۆزىگىلا خاس بولغان لىرىكا. بىز ئۇنىڭدىن يۇقۇرىدىكىگە ئوخشاش شېئىرنىڭ مەزمۇنىدىن زور دەرىجىدە ھالقىپ كەتكەن ئىجتىمائىلىقنى ھىس قىلدرىدىغان لىرىكىلىقنى ئەمەس بەلكى، شۇ شېئرىنىڭ ئۆزىگە،ئاپتۇرنىڭ كۆزىگە، قەلبىگە، قەلىمىگىلا خاس بولغان لىرىكىنى ھىس قىلىمىز. مەلۇم مەنىدە مەن بۇنداق لىرىكىنى «شەخسىيەتچىل لىرىكا» دەپ قارايمەن. ئەمما دەل مۇشۇنداق لېرىكا مىنىڭ تالاي شېئىرلار ئىچىدىن چىمەنگۈل ئاۋۇتنىڭ شېئىرلىرىنى بايقىيالىشىمدىكى ئاساسىي سەۋەب.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） مەسىلەن: ئۇنىڭ ناتىۋان ناملىق شېئرىغا قاراپ باقايلى:（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «زەيتۇن چىشلەپ ئۇچۇپ كەلگەن كۆك كەپتەر（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） بۇغ –بۇغ قىلىپ چۆرگىلەيدۇ بېشىمدا، بىر بوردا نان ئۇۋاپ بەرگەچ ئولتۇرۇپ، قانىتىنى يۇيۇپ قويدۇم يېشىمدا، （بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） چاچلىرىمنى ئەشتىم ئالتۇن يىپ قىلىپ،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） يۇپۇرماقنى تومار قىلدىم بوينىغا.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئىسرىق سالدىم نېمىشقىكىن بىلمەيمەن، ئارچا بىلەن سۈزۈك ئالما قېقىدا.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئالقىنىمنى كەڭرى ئاچسام ئۇچسۇن دەپ،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئۇ ناتىۋان بۇغۇلدىدى پىغانلىق.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئىشىكىنى ئېچىپ بەرسەم قەپەسنىڭ، كىرىپ كەتتى ئىزدىگەندەك رىئاللىق.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） چىمەنگۈلنىڭ مۇشۇ قاتارلىق بىر قاتار شېئىرلىغا سىڭىپ كەتكىنى، مۇشۇنداق قىسقا ۋاقىت ئىچىدىكى لىرىك ھىسسىياتتىن ئىبارەت. ئۇ لىرىك ئوبرازنىڭ ياكى لىرىك قەھرىماننىڭ مەلۇم ۋاقىتتىكى تۇيغۇسىنى بىۋاستە ئىپادىلەشتىن ياكى قۇرۇق مەدىھىيەلەشتىن خالى بولغان. يۈكسەك ۋەقەلىك ئىچىدە رومانتىكىلىقى كۈچلۈك بولغان ئوبرازنى ئەمەس قىسقا، ئاددى، سىمۋۇللۇم مەنا بەرگىلى بولدىغان ئىپىزۇتنى تاللىۋىلىپ، ئۆزىنىڭ خىيالى بىلەن رىئاللىقتىكى مۇناسىۋەتسىز ۋەقەنى، بىزگە مۇناسىۋەتلەشتۈرۈپ كۆرسىتىپ بەرگەن. شۇڭا ئۇ ئوتتۇرىغا قويغان لىرىك مەزمۇن مەلۇم بىر قاتلامدىكى كىشىلەر تۇپىغا خاس بولغان زور ئىجتىمائىي مەسىلە ئەمەس. بەلكى ھەجىمى كىچىك،تەمى شىرىن لىرىك كەچمىشتىن ئىبارەت.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） چىمەنگۈل ئاۋۇت شېئىرلىرىدىكى لىرىك ئوبراز ناتىۋان، بىچارە، سەۋرىچان، ئۈن –تۈنسىز، لىققىدە سەۋرىرلىك، رايىش بۇلۇپ كۆزگە چىلىقىدۇ. ئۇنىڭ ئوبرازلىرى غەزەبلەنگەندە تاغنى تالقان قىلىۋەتمەيدۇ. جەڭگىۋارلاشقاندا قۇلىغا ئوقيا ئېلىپ ياۋنى يەر بىلەن يەكسان قىلىۋەتمەيدۇ. ئۇنىڭ لىرىك قەھرىمانى بىر ئۇيغۇر مەزلۇمە تۇرمۇشىتىكى تىراگىدىيەگە، ھاياتقا، مۇھەببەتكە، ئەرگە، بالىغا قانداق مۇئامىلە قىلسا شۇنداق مۇئامىلە قىلىدۇ.شۇڭا «ئايال» ۋە «ئاياللىق ھىسسىيات» چىمەنگۈل ئاۋۇت شېئىرلىرىدا ئەڭ نازۇك، ئەڭ مۇلايىم يارىتىلغان، كۆچتۈڭگۈرلۈككە، قۇپاللىققا قارشى قۇيۇلغان سۈيۈملۈك گۈزەل ئوبرازدىن ئىبارەت. مەن يۇقۇرىدا ھىس قىلغان مۇشۇ بايانلار ئاساسىدا ئۇنىڭ مىسرالىرى ئارىسدىكى ھەرخىل ئاياللار ئوبرازىنى چوڭقۇرلاپ ئىزلىدىم . قېنى قاراپ باقايلى: «چىڭقىچۈشتە ئەتراپ بەك ئىسسىق،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئېرىقلاردا ئاقماقتا شامال. يېراقلاردىن كەلمەكتە يۈگۈرۈپ،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） بوقچىسىنى ئۇنۇتقان ئايال» ____ «چىڭقىچۈش» «ئۇچاققا يېقىلغان ئىسسىق نان ھىدى، يىگىتنى ئۇيقۇدىن ئويغۇتار تەستە.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） چاندۇرماي ئەينەككە قارىغان جوۋان،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） كۆز سالار ئۇنىڭغا تاتلىق ھەۋەستە» （بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ）（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «سېغىنار ئورمىنى، ئايدىڭنى، يازنى،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئۆرۈلگەن چاچلىرى چۇۋۇلار تال-تال. ھاياتنى تۇرمۇشنى سۆيىدۇ شۇنداق، چىدام ھەم غەيرەتتە شېتىلە ئايال. ____ «قولىنى بىمالال سوزالمىغان كىم»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «جۇدۇنلۇق كۆلكىسى شۇ قەدەر تاتلىق،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） تامىدۇ كۆزىدىن قۇشلارنىڭ قېنى.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） مەھبۇس ئاياللارنىڭ تېنى بەك گۈزەل، ھەتتا ئۆزلىرىمۇ سەزمەيدۇ بۇنى.» _____ «قۇرغاقچىلىق»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ）（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «كۈلىمەن ھاياتقا، ماماتقىمۇ ھەم، قەلىبلەر ئەزەلدىن چەكسىز بىر قورغان،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） قەدىمىي ئورمانلار يەنىلا بىزدەك، ياۋايى ئايال ھەم ئەر بىلەن تولغان.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） _____ «قورغان» «لىۋى قان يوللارغا تۆكۈلدى كۈلكە، قېتىقچى ئاياللار سۈزۈك، بەك سۈزۈك، ئىھ ،بەلكىم ئۇلارنىڭ كەلمەس ئىسىگە،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） قايسىدۇر باغلاردا ئۇنتۇلغان ئۈزۈك.» _____ «مەڭگۈلۈك سەھەر» «كىچىنىڭ قاسىرىقى سۇيۇلدى ئاچچىق،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئايالنىڭ غېرىبلىقىغا ئوخشايدۇ تۈڭلۈك.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئەرلەرنىڭ ھەسرىتىنى چۈشەنمەس تاملار، ھەي... بۇنداق ياشاشقا ئادەملەر كۈنۈك» ____ «قاسراق»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئاياللارنىڭ نامى بىلەن تىلغا ئېلىنغان بۇنداق مىسرالار چىمەنگۈل ئاۋۇتنىڭ شېئىرلىرىدا خېلى سالماقنى ئىگەلەيدۇ. بىز ئۇنىڭ شېئىرلىردىن تەمتىرەپ يۈرگەن ئايالنى، بۇغچىسىنى كۈتۈرۈۋېلىپ ئۆيدىن چىقىپ كەتكەن ئايالنى، كۇچىدىكى ئايالنى، قەپەسكە كىرىپ قالغان ئايالنى، ئەركىن ۋە ئۇچۇق كىيىنىۋالغان ئايالنى، قاۋاقخانىدىكى ئايالنى، نىمە ئۈچۈندۇر چېچىنى چۇۋالمىغان ئايالنى، ناتىۋان قىزلارنى، مومايلارنى، ئەرسىز قالغان، قاغجىراپ قالغان ئايالنى، تەلۋە-شىتىلە ئايالنى ئىشقىلىپ ھەر خىل مەندىكى ئاياللارنى بىردەك ئۇچرىتالايمىز. ئۇ ھەتتا بىۋاستە ئايال ماۋزۇسىدا «ھىلال تىرناقلىرىنى ئېلىۋاتقان قىز»، « قىز كىچە»، « يۇپكىلىق قىز»، «ئايالمۇ يامغۇر»،« كوچىدىكى ئايال» قاتارلىق شىئىرلانى يازغان. ئۇنىڭ مىسرالىرىدىكى ئاياللار ھايات يوللىرىدا تىنىمسىز ئىلگىرلەيدۇ، شۈكرى بىلەن ياشايدۇ، خىيال باغلىرىدائۆزىدۇ، بالىلىرىغا ئۈمىد باغلاپ ئۇلارنىڭ چىلان تۇرۇق ئات مىنىدىغان شاھزادە بۇلۇشىغا ئۈمىد قىلىدۇ. مومايلار چۇۋۇلغان چاچىلىرىنى ئۈمدى بىلەن تارايدۇ. سىز چىمەنگۈل ئاۋۇتنىڭ بىۋاستە ئاياللارغا بېغىشلانغان شېئرلىرىنىلا ئەمەس، يەنە ئۇنىڭ مۇھەببەت، تۇرمۇش ھەققىدىكى باشقا شېئىرلىرىنى ئۇقۇسىڭىز ئۇنىڭ كەينىدە ئايالدىن ئىبارەت بۇ جىنىسنىڭ نازاكىتىنىڭ يۇشۇرۇنوپ ياتقانلىقىنى، بەلكى بۇ خىل تەسۋرىلەرنىڭ شۇنچىلىق ئاجىز، گىرىمسەن، سىترولۇق ھالەتتە ئىكەنلىكىنى ھىس قىلالايمىز.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） بىز «شۇ كۈنى» ناملىق مۇنۇ شېئىرغا قاراپ باقايلى: « شۇ قەدەر يېقىملىق بۇژغۇنلار ۋاقىت، ھوردالغان ئەينەككە سىزدىم بىر رەسىم.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） تاملارغا جىمجىتلا چاچرىغان ئوتنى ،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） كۈلقىزمۇ كۈلقىلماي يىغدى بۇ قېتىم. （بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） كۈلكەمنى ھېچكىمدىن يۇشۇرالمىدىم،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） بۇرنىڭنى ئەجەبمۇ ئوخشىتىپتىمەن. گۈل قىلىپ كۆكلەتتىم قىلىقلىرىمنى، سۇدەكلا ئۇلۇغسەن، سۇدەكلە تىمەن. （بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئىزدەپمۇ يۈرمىدىم ئالتۇن كەشىمنى، ئەركىكىم قۇلۇڭنى تۇتتۇم ئاۋايلاپ، كۈمۈش رەڭ بىر مەپە تاراقلاپ كېلىپ،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئىشىكىم ئالىدىدا توختىتى شۇ تاپ...» ئۇنىڭ نۇرغۇن شېئىرلىرىدا بايان قىلىنغىنى مۇشۇنداق ئاياللىق ھىسسىيات. ئۇ ئاياللىق ھىسسىياتنى يازغاندا شەكىلدىن ماھىيەتكە قاراپ ئىلگىرلىگەن. سىز ئۇنىڭ شېئىرلىرىدا ئاياللارنىڭ دېڭىزدەك كۆزلىرىنى، ئۈنچىدەك چىشلىرىنى، نەيزىدەك تىكلىنىپ تۇرغان كىرپىكلەر ھەققىدىكى تەسۋىرلەردىن كۆرە «چوۋۇلغان چاچ،ئىسسىق مۇزىكا بىلەن تەڭكەش كەلگەن ئىسسىق ياش، قۇشلار بىلەن ماس رىتىمدا سۇقۇۋاتقان يۈرەك، بۈشۈككە ئىسسىق سىيىپ قويغان بوۋاققا يانداش ئانا » دېگەندەك تەسۋىرلەرنى كۆپرەك ئۇچرىتىسىز. شۇڭا ئەسەردىكى ئايالنىڭ تەسۋىرى كىشىگە تەبىئىي، سىڭىشلىك تۇيغۇ بېرىدۇ. چىمەنگۈل ئاۋۇتنىڭ شىئىرلىرىدىكى ئايال ئوبراز دەۋرنىڭ قېنى بىلەن سۇغۇرۇلمىغان. ئۇنىڭ قانداق مەندىكى لىرىك ئايال ئوبرازىنى يارىتىشى ئىجتىمائىي ئۆزگىرىشكە ئەمەس ئاپتۇرنىڭ كۆرگەن بىلىگەنلىرى ياكى ئاپتۇرنىڭ ھايات ھەققىدىكى قاراشلىرىنىڭ ئۆزگىرىشى، يېشىنىڭ ئېشىپ بېرىشى بىلەن باغلىنىشلىق بۇلۇشى مۇمكىن. ئاپتۇرنىڭ ئاتالمىش «تەتۈر چېقىن» ناملىق توپلىمىدىكى ئاساسىي مىلودىيەنى مىنىڭچە « سەبىيلىك خاتىرىسى» دىيىش مۇمكىن. بۇ توپلامدا ئاپتۇر بالىلىقنى سېغىنغان قىزنى، ئارمانغا تولغان قىزنى،تولغاق تۇتۇپ ئىڭرىغان ياش ئانىنى يازىدو: «روھىمدا ئەركىلەر پەرىشتە،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） قۇلۇمدا ئىڭڭەلەر قوياش بالىسى، گۈزەللىك ئاشىقى- مەن شۇندان ئىنسان، دىلكىشىم ئۆمىدنىڭ ئاتەش ئانىسى»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئاپتۇرنىڭ «مەن شۇنداق ئىنسان» ناملىق شېئىردىكى بۇ بىر پارچە ئاپتۇرنىڭ شۇ چاغدىكى ئويناق ھىسسىياتىغا، سەبىي قاراشلىرىغا ۋەكىللىك قىلىش مۇمكىن. شۇنداقلار ئۇ ئالىي مەكتەپتە ئوقۇۋاتقان ئۇقۇغۇچىلارنىڭ كۆزىدىكى دۇنيا بۇلۇشىمۇ مۇمكىن.ئاپتۇرنىڭ 2001-يىلى نەشىر قىلدۇرغان «قىساس غۇنچىسى» دېكى ھىسسىيات بىرىنچى تۇپلىمىدىن پەرقىلىنىدۇ. بۇ توپلامغا ئۇنىڭ «مۇجۇلغىنى قۇشلا يۈرىكى»، « ھىجران»، « تۈكۈلگەن ياش»، « يالغۇزلۇق»، « يۇقۇلىش»، «خوشلىشىش»، «يىمىرلىش»، « ئۇھسىنىش»، «قاغجىراش»، « قۇرۇقدىلىپ قېلىش» قاتارلىق بىر قاتار شېئرلىرى كىرگۈزۈلگەن. بۇ قىسىمدىكى شئىرلاردا سەبى قىزنىڭ سىيماسى ئەمەس. تۇيغۇ جەھەتتىن پىشۋاتقان، داۋالغۇۋاتقان،يىتىمسىراۋاتقان ھىسسىياتنى كۈرۈش مۇمكىن. «كۇچىدىكى ئايال» ناملىق شېئىرى ئاپتۇرنىڭ بۇ توپلامدىكى ۋەكىللىك شېئىرلىرىنىڭ بىرسى. شېئىردىكى ئايال ئەنئەنۋى ئەخلاقنى يىمىرىۋاتقان، ئەمما تىراگىدىيەگە يۈزلىنىشى ئىنىق بولغان ئايال. ئاپتۇر بۇ توپلامدا باشقا ئايال ئاپتۇرلار يېزىشقا جۈرئەت قىلالمغان ئەمما، مەۋجۇد بولغان ئاياللىق ئىستەكنى يازىدۇ: «قۇشلارمۇ سەزمەيدۇ ئەركىنى تۇلۇق، قۇچاقلاپ سۆيگۈم بار ئاياللىقىمنى. قاۋاقخانا ئىشىكى ئۇچۇق تېخىچە، بۇپتۇلا ئۇنۇتسام، ئۇنۇتاي سىنى»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «ئاھ گۇناھ زۇلمىتى ___ خورلانغان بەدەن،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） شۇندىمۇ كەچكىم يوق مۇھتاجلىقىمىدىن. قول سۇزۇپ تۇتقۇزدۇم لالارەڭ تومان، سەن يەنە خەۋەرسىز يالغۇزلىقىمدىن» __ « ئىشىك سىرتىدا» چىمەنگۈل ئاۋۇتنىڭ 2003-يىلى ئېلان قىلغان «تاش ياپراق» تا بايان قىلىنغىنى مۇجۇلغان، ھاياتقا باشقىچە قارايدىغان ئايال. سىز بۇ تۇپلامدىن بىرىنچى تۇپلامدىكىگە ئوخشاش سەبى قىزنى ئەسلا تاپالمايسىز. ئىككىنچى تۇپلامدىكىگە ئوخشاش ئەسەب ۋە ئەقىلى تەڭ يېتىلگەن ئايالنى بايقىمايسىز. سىنىڭ بايقايدىغىنىڭىز مۇھەببەتكە تەشنا بۇلۇۋاتقان،«بىمالال سۇزۇلغان قولنى ئىزدەۋاتقان»، «بۇغ بۇغ ئۈنلەپ يۈرگەن» ، بالىلىق بولغان، ئۈمۈدگە تولغان ئايال مىنىڭچە بۇ توپلامدىكى ئايالنى «رىئاللىقىتىكى ئايال» دەپ قارىساقمۇ بولىدۇ:بىز ئۇنىڭ« سېغىنىش» دېگەن مۇنۇ شېئىرىغا قاراپ باقايلى: « پۇرىقىمنى ئىزدەپ يېنىڭدىن، سەنمۇ مېنى سېغىندىڭ چوقۇم.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） يۈرىكمىدەك ئىسسىق سۈتۈمنى بېرەلمىدىم يەنە بىر يۇتۇم. ئۇيقۇلۇقتا يىنىك تىپچەكلەپ،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） قوللىرىڭنى سوزغانسەن نۇردەك. ھەر توۋلىساڭ ئانا دەپ ھامان، ئىچىلغاندۇ ئېغىزنىڭ گۈلدەك.»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «بارسا كەلمەس يول» ناملىق تۇپلام 2007-يىلى، «چىڭقىچۈش» ناملىق توپلام 2012-يىلى نەشىر قىلدۇرۇلدى. بۇ ئىككى توپلامدىكى ئاياللار «ئۆزىگە چىدام ھەم قارغىش تىلەۋاتقان»، ئۆزىنىڭ تىلەكلىرىگە ئۈلگىرەلمەيۋاتقان، بىر كىمنى سغىنىۋاتقان، ئۆزىگە ئۈمۈد بىغىشلاۋاتقان، يىڭىش يوللىرىغا ئىنتىلۋاتقان، يالغۇزلۇقتىن قېچىۋاتقان، يەنە سەۋرىچان، كۈتۈرۈشلۈك ئايالدۇر. بۇ تۈردىكى پىكىرلەر ئۇنىڭ «ناتىۋان»، « سەن نەلەرگە يۇقالدىڭ جېنىم»، «يوپكىلىق قىز» قاتارلىق شېئىرلىرىدا ئەكىس ئىتىدۇ.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئۇمۇمەن قىلغاندا چىمەنگۈل ئاۋۇتنىڭ قەلىمى ئاستىدىكى ئاياللىق ئوبراز يۇقۇرىدا دىيىلگەندەك جەريانلاردىن كىيىن، بۈگۈنگىدەك ھالەتكە كەلگەن. ئۇ مەيلى قايەردە بولسۇن مۇشۇنداق ئوبرازنى يارىتالىشى، رومانتىك ھىسسىياتقا تولغان، ھاياتقا- مۇھەببەتكە باشقىچىرەك قاراشتا قارايدىغان ئايال ئوبرازنى يارىتالىشى مۇمكىن. شۇنىڭ ئۈچۈن ئۇ ياراتقان ئاياللىق ئىستەك دەۋرنىڭ بىۋاستە تەسىرىدىن قۇتۇلغان، ئاپتۇرنىڭ سۇبىكتىپ تەجىربە ھىسسىياتىنى ئاساسلىق ئىپادىلىگەن ھىسسىياتتۇر. مۇنداقچە دېگەندە ئۇنىڭ تەجىربە، ھىس –تۇيغۇلىرى شىئىرنىڭ ئىنىرتسىيەسىگە ئايلانغانلىقىدىندۇر. 2. قۇش ۋە ئايال يۇقۇرىدا ئاپتۇرنىڭ ئاياللىق ئىستەك ئارقىلىق ئۆزىنىڭ لىرىك ھىسسىياتىنى ئىپادىلىگەنلىكىنى بايان قىلدۇق. شۇنداقلا ئاپتۇرنىڭ مۇھەببەت تىرمىسىنى ئىپادىلەشتە ئاياللارنىڭ تاشقى شەكىل ئالاھىدىلىكلىرىنى ئىپادىلەيدىغان تەسۋىرلەردىن ۋاز كەچكەنلىكىنى قەيت قىلدۇق. چىمەنگۈل قەلىمى ئاستىدىكى نازۇك ئاياللارنىڭ ئوبرازى ھەرخىل شېئىرىي ئوبرازغا يۈكلەنگەن ھالدا يارىتىلغان . بۇ شېئىرىي ئوبرازلار ئىچىدىكى كۆپرەك ئۇچرايدىغىنى قۇش ئوبرازىدۇر. بىز چىمەنگۈل ئاۋۇت شېئىرلىرىدا قۇش ۋە ئۇنىڭغا باغلىنىشلىق تەسۋىرلەرنى كۆپرەك ئۇچرىتىمىز.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئاپتۇرنىڭ نۇرغۇن شېئىرلىرىدا قۇشقا ئائىت بولغان تەسۋىرلەر ئۇچرايدۇ.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «يىنىكلا سىلكىنىپ ئۆچكەن تېترەكتەك، ياپراقلار شېخىدىن ئۈزۈلدى لەرزان. قۇشلارنىڭ پەرىنى تەرمەكتە بىر قىز، كۈتىدۇ،ئاھ، ئۇنى چەكسىز ئورمان.» ___ «كۆل»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «تۇمۇز قۇشى قونغان ئىتىقاد، تار بەرگىدە ئىرىيدۇ ئاستا. لەيلەپ يۈرەر ھالرەڭ يۇپۇرماق، شور ئۆرلىگەن كۈيۈمسىز ياشتا»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） __ «ياتسىراش» « بىر تۇنۇش چايخانا چېقىلدى چوقۇم،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） كەپتەرلەر بۇغ-بۇغلاپ ئۈنلەمدۇ ھىجران. بىلمەيمەن بەختىمنى ئېلىپ قاچامسەن،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） تاغلاردىن سادىردەك تۇتساڭ گەر ماكان.» ____ «ئۇۋا»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） « （بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئالقىنىمنى كەڭرى ئاچسام ئۇچسۇن دەپ،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئۇ ناتىۋان بۇغۇلدىدى پىغانلىق. ئىشىكىنى ئېچىپ بەرسەم قەپەسنىڭ، كىرىپ كەتتى ئىزدىگەندەك رىئاللىق.» ___ «ناتىۋان» （بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئاپتۇرنىڭ قۇش ھەققىدىكى بۇنداق مىسرالىرى ئىنتايىن كۆپ. ئۇنىڭ يەنە« كەچۈر، قارلىغىچىم»، «ئۇچۇرما بۇلۇش»، «قۇش ئۇۋىسى بوب قالسۇن دۇنيا»، «قۇش يۈرىكى تىۋىنغان كىچە»، «مۇجۇلغىنى قۇشنىڭ يۈرۈكى»، « قۇش پېيىدەك تۇزۇدۇڭ نىچۈن»، « قۇش كۈلكىسى سۈزۈك ھەم تۇتاش»، « ئۇچۇرما بۇب كەتتىڭ قاياققا»، «قۇشنىڭمۇ بار يۈرىكى دەرتتىن ئۇلۇغ»، «چىمەنقۇش» قاتارلىق شېئىرلىرى قۇش سۆزىنى بىلەن كەلگەن بىرىكمىلەرنى ماۋزۇ قىلغان. بۇ ئاپتۇرنىڭ ئىجادىيىتىدە قۇشنىڭ ئىنتايىن مۇھىم تايانچ ئۇبىكتى ئىكەنلىكىنى چۈشەندۈرىدۇ. ئاپتۇر قۇش سۆزىدىن باشقا يەنە سۇنغان قانات، قايرىلغان قانات، بۇقۇلداش، ئۇۋا، شاخ، دەرەخ قاتارلىق قۇشقا مۇناسىۋەتلىك سۆزلەرنى تىلغا ئالىدۇ. قۇشنىڭ ئەسەردىكى ھالىتى، ئەسەرنىڭ مەنىسى ئىشلىتىش ئۇرنى بىلەن لىرىك قەھرىمان ھىسسىيات ۋە باشقا جەھەتتىن گارمۇنىك بىرلىك ھاسىل قىلغان. «جان قۇشۇم تىپىرلار، تىرناقلىرى قان،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ۋەھىمە يالايدۇ قاناتلىرىمنى،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئىسسىق قۇم ئۈستىدە ئېچىلغان بىر گۈل، تارىتار مھىرىمگە سىنىڭ قەدىرىڭنى» （بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «يامغۇرلۇق شۇ كىچە يۇغان ھەممىنى ئىشىكتىن جىممىدە چىقسام ئاۋايلاپ، قۇشلارغا ئۆي بولسا بەزىدە قەپەس، ئايالغا ئۆز ئۆيى قەپەستۇر شۇتاپ»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） بۇ ئاپتۇرنىڭ «شور دەريانىڭ ئۇ تەرىپى» ناملىق داستانىدىن ئېلىنغان پارچە. بۇ پارچە ئەسەرنىڭ بېىشدا بېرىلگەن. ئەسەردىكى مەن ئىشكىتىن يەنە بىر ئايالنىڭ قېىچپ چىققانلىقىنى كۈرىدۇ. ئىلگىرىكى ئەسلىملىرىنى ئەسلەيدۇ ۋە مۇشۇ مىسرالارنى پۈتىدۇ. ئاپتۇرنىڭ قەلىمى ئاستىدا ئايال بىلەن قۇش، قەپەس بىلەن تام، ماكان بىلەن شاخ، تايانچ- يۈلەنچۈكى بىلەن دەرەخ ئارلىشىپ كىتىدۇ. ئايال قەھرىماننىڭ خارەكتىر ئالاھىدىلىكى، شېىئىر مىلودىيەسدىكى ئۆزگىرىش ئاساسىدا قۇش ۋە ئۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك دەرەخ، شاخ، قەپەس قاتارلىقلار كىتابخانىغا سۇنۇلۇدۇ. ئايال ئوبرازلارنىڭ ھىسسىياتى بىلەن قۇش ئۆزئار ماسلىشىىپ ئەسەردە تېخىمۇ كەڭ ۋە گارمونىك شېئىرىي مۇھىت ھاسىل قىلىدۇ.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） قەپەستىن باشقا تام چىمەنگۈل ئاۋۇت شېئىرلىرىدا چۇقۇم تەھلىل قىلىشقا تىگىشلىك ئىككى ئوبراز. （بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «ئەتراپىم تۇيۇقسىز ئايلاندى باغقا،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） چىلان دەرىخى تۈۋىدە ئۇخلاپ قاپتىمەن. بەلكىم سىنىڭ ئېتىڭىدۇر دېدىم شىۋىرلاپ، تاملارنىڭ ئۇ تەرىپىدە سۇزۇپ كىشنىگەن»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ___ «مەڭگۈلۈك يارا» «پەرىشان كۆيمەكتە ئېگىز بىر بېنا، قۇڭۇررەڭ چېچىمدەك مەيىندۇر شامال.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئاڭلانماس ئەتراپتا ئاياغ تىۋېىشى،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） تاملارمۇ، ئەيەنكمۇ ئايالدۇر، ئايال.»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ___ «تۇتقۇن»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） « بىلىندۈرمەي خوش دېدىم تاتلىق،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئەينىكىمگە، تاملىرىمغا ھەم.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） شاخلاردىكى يۇپۇرماقلىرىم،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） شىرىقلىدى كۆزلىرىمدە نەم» ___ «چىمەنقۇش»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） بىز يەنە ئۇنىڭ شېئىرلىرىدىكى «قەپەس» بىلەن باغلىنىشلىق مىسرالارغا قاراپ باقايلى:（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «ۋاقىت مىنى ئەزمەكتە يەنە،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） يول بۇيىدا تۇرىمەن خامۇش.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） قەپىسىڭنى گۈلگە تولدۇرۇپ،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） قەپىسىگە قايتتى چىمەنقۇش»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） __ «چىمەنقۇش»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «كۈيۈشكەن تېرەكلەر، قۇرۇغان گۈللەر.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） يۈرەكنى قۇرتتەك غاجايدۇ تىنماي،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئەركەكلەر قېنىدىكى خۇمارلىق ئازاپ،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） قەپەسكە سۇلانغان ناتىۋان تورغاي.»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ___ «تورغاي» چىمەنگۈل «بارسا كەلمەس يول» ناملىق تۇپلىمىدا ئۆزىنىڭ تەبىئىتىدىن غالىپ كەلمەكچى بولغان، چوقان سۆرەنلەرگە مەغرۇر قۇشۇلماقچى بولغان ، تەلۋە ئىستەكلىك ئايال بىلەن ئادەت كۈچى ئىسكەنجىسىگە چۈشۈپ قېلىۋاتقان ئايال ئوبرازىنى يارىتىدۇ. ئۇنى چۈشەپ تۇرىۋاتقان نەرسە زادى نىمە؟ ئاپتۇر قانداقتۇر كونكىرىت بولغان، ئائىلە، ئەخلاق دېگەندەك تىمىلارغا مۇراجەت قىلمايدۇ. سەۋرى قىلىۋاتقان ئايالنى، قەپەسكە قايتا كىرىپ كەتكەن قۇشنى يازىدۇ. روشەنكى قۇش دېگىنى ئايال دىگىنىدۇر. قەپەس دېگىنى ئايالنىڭ ئەسەبلىرىنى تۇسۇپ تۇرغان قورغاندۇر. قورغان بىز يۇقۇرىدا كۆرسەتكەن مىساللاردىكى تامدۇر. تام مىنىڭچە ئايالنىڭ ئۆزى. مۇنداقچە دېگەندە چىمەنگۈل شېئىرلىرىدىكى ئاياللارنىڭ ئەشۇ تەلۋىلىكىنى، ياۋايىلىقىنى، مەردانلىقىنى تۇسۇپ تۇرغان نەرسىنى چىمەنگۈل دەل ئاياللىق تەبىئەت، ئاياللىق مەسئۇلىيەت ۋە مەجبۇرىيە دەپ دەپ قارىسا كېرەك. شۇڭا ئۇنىڭ شېئىرلىرىدىكى تام ۋە قەپەس روشەن سىمۋۇللۇق مەنىگە ئىگە بۇلۇپ، ئۇ تورلاردا ياكى غەيرى رەسمىي مۇنبەرلەردە دىيىلگەندەك ئاياللىق تەن بۇلۇشى ناتايىن. ئۇنىڭغا روھى، ماددىي ئامىللارمۇ سىڭگەن. چىمەنگۈل مۇنداق دەپ يازىدۇ: «لەمپىدىن چىپىلداپ چۈشمەكتە يامغۇر،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） كۈتكىنىم ئادەممۇ ياكى تېلفۇن.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） يامغۇرمۇ تۇيۇقىسز ئايلاندى ئوتقا، مەن يەنە ئۆزەمگە بوب قالدىم تۇتقۇن.»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） __ «تۇتقۇن» «ۋاقىت مىنى ئەزمەكتە يەنە،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） يول بۇيىدا تۇرىمەن خامۇش.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） قەپىسىڭنى گۈلگە تولدۇرۇپ، قەپىسىگە قايتتى چىمەنقۇش» __ «چىمەنقۇش» «ئالقىنىمنى كەڭرى ئاچسام ئۇچسۇن دەپ ئۇ ناتىۋان بۇغۇلىدىدى پىغانلىق. ئىشىكىنى ئىچىپ بەرسەم قەپەسىنىڭ، كىرىپ كەتتى ئىزدىگەندەك ئاراملىلق» __ «ناتىۋان»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «يامغۇرلۇق شۇ كىچە يۇغان ھەممىنى،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئىشىكتىن جىممىدە چىقسام ئاۋايلاپ. قۇشلارغا ئۆي بولسا بەزىدە قەپەس،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئايالغا ئۆز ئۆيى قەپەستۇر شۇ تاپ.» ___ «شور دەريانىڭ ئۇ تەرىپى» . دېمەك ئاپتۇر ئايال بىلەن تام، قۇش بىلەن قەپەس ئوتتۇرىسىدا ئەركىن، ئۆتىكىلى بۇلۇدىغان شېئىرىي يول ياسايدۇ. ئۆزىنى قوش ھىس قىلىپ، ئاياللىق ھىسسىياتىنى نامايەن قىلىش بىلەن بىرگە ئۇنىڭ ئىجتىمائىيىلىق ئالدىدىكى پەس كۇيغا چۈشۈپ قېلىشىنى ، ئۇۋىسغا قايتىشىنى ئوتتۇرىغا قۇيىدۇ. ئايال يەنە شۇ ئۆزى ئالدىدا مۇرەسسە قىلىدۇ، نىمىنىدۇر يەڭمەكچى بولغان ئايال ئۆزى تەرىپىدىن بوي سۇندۇرۇپ، ئائىلىگە، قورغانغا قايتىپ كىلىدۇ. شۇڭا ئۇ «ھېچكىمگە دېمىدىم» ناملىق شېئىردا :（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） « ھىچكىمگە دېمىدىم سېغىنغىنىمنى،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） قىياملار زەردابقا قۇشۇلدى بىر – بىر.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） خۇدىنى بىلمەستىن كۆيىدۇ قۇياش،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） مەن يەنە ياشاشقا كۆنىمەن ئاخىر» «مىنىڭ ئۈچۈن چاقما قەپەسنى،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） كۆز يېشىڭدا بەرگىن ئۇسسۇزلۇق.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） كىچە بىلەن تاڭنىڭ ئارلىقى ،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） قالسۇن مەيلى شۇ قەدەر شورلۇق.» دەپ يازىدۇ. بۇنداق زىددىيەتلىك، ئامالسىزلىق ھىسسىياتى ئۇنىڭ «چىمەنقۇش» ناملىق شېئىرىدا تېخىمۇ روشەن گەۋدىلەندۈرۈلگەن. ئۇقۇرمەنلەر مەن دېگەن يول بۇيىچە، «قۇش»دېگەن بۇ سۆزنى« ئايال»دېگەنگە باراۋەر قىلىپ چۈشەنسە،«ئايال» دېگەن بۇسۆزنىڭ ئەنئەنمىزدە «نىسا، گۈل» دېگەن كىشى ئىسمىنى ياسىغۇچى قۇشۇمچە ئىكەنلىكىنى ئىسىگە ئالسا بۇ شېئىرنىڭ ماۋزۇسى «چىمەنگۈل» ياكى «چىمەننىسا» بۇلۇپ قېلىشى مۇمكىن. مەنچە بۇ مۇنداقلا ئۇدۇل كىلىپ قېلىش ئەمەس. چىمەنگۈل بۇ قورغان ۋە قەپەسلەرگە تەققاس قىلغان ھالدا ئۆز سۆھبىتىدە:« ھەر قانداق بىر مىللەتنىڭ ئەقىدە ئۇدۇمى، مەدەنىيەت جۇغلانمىسىدىن شەكىللەنگەن قورغىنى بۇلۇدۇ. دۇنيانى ھەرقانچە كەڭرى دېگەن بىلەنمۇ بىر ئائىللىنىڭ كەڭرىلىكىگە يەتمەيدىغانلىقىنى ئىنكار قىلالمايمىز...» دەيدۇ. ئەلۋەتتە ئاپتۇرنىڭ بۇ قاراشلىرىنىمۇ نەزەرگە ئالساق بۇلىدۇ. 3. ئۇقۇغىلى بولىدىغان رەسىم چىمەنگۈل ۋەقەدىن كۆرە كۆپرەك تۇيغۇنى يازىدۇ. ھەركەتتىكى تۇيغۇدىن كۆرە كۆپرەك تۇرغۇن ھالەتتىكى تۇيغۇنى يازىدۇ. ئۇنىڭ ۋەقەلىكنى يازغان داستانلىرىغا قارىساق ۋەقە باشلانغا ھامان ئاپتۇرنىڭ ئۆزىنىڭ خاسلىقىنى يۇقۇتۇپ قۇيۇۋاتقانلىقىنى، چىمەنگۈلنىڭ چىمەنگۈل بولماي قېلىۋاتقانلىقىنى ھىس قىلغىلى بۇلۇدۇ.ئۇقۇرمەنلەرنىڭ مۇشۇ نۇختىدا ئۇنىڭ«شور دەريانىڭ ئۇ تەرىپى» ناملىق داستانىدىكى «بوۋاينىڭ ھىكايىسى» ناملىق بابقا دىققەتتە بۇلۇشىنى ئۈمىد قىلىمەن. شۇڭا تۇيغۇنى تۇرغۇن ھالەتتە تەسۋىرلەش چىمەنگۈل ئاۋۇت شېئىرلىرىدىكى مۇھىم ئالاھىدىلىكتۇر.تۇيغۇنى بۇنداق تەسۋىرلەش ئاپتۇرنىڭ يېزىۋاتقىنىنىڭ دەقىقە ئىچىدىكى ھىسسىيات ئىكەنلىكنى ھىس قىلدۇرىدۇ. بىز ئۇنىڭ «چىڭقىچۈش»، «ئوۋچى»، «سەن تۇرقۇمنى قىلىپ باق قىياس»، « قوقاس»قاتارلىق شېئىرلىرىدا مۇشۇنداق ئىپادىلەش ئۇسۇلىنىڭ قوللىنىلىۋاتقلىقىنى ھىس قىلالايمىز. «چىڭقى چۈش»ناملىق مۇنۇ شېئىرىغا قاراپ باقايلى: « تۇياقلىرى ئۇپرىغان بىر ئات،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） توغراقلىقتىن چىقماقتا ھارغىن. كولدىرمىنىڭ ئۈنى يۇق بۇندا، قۇملار تىنىچ، ياپراقلار يارقىن.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） چىڭقىچۈشتە ئەتراپ بەك ئىسسىق،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئېرىقلاردا ئاقماقتا شامال.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） يېراقلاردىن كەلمەكتە يۈگۈرۈپ،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） بوغچىسىنى ئۇنۇتقان ئايال. خىياللاردەك پارچە- پارچە نان،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） يۇمشىماقتا تۇزلۇق ياش بىلەن.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） دەرۋىش تۇنى كىيگەن بىر ئادەم، قاتارلىشىپ تۇرار تاش بىلەن» （بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «چىڭقىچۈش» ناملىق بۇ شېئىردا ئاپتۇر چىڭقىچۈشتىكى ھەممە ياقتىن قۇرغاقچىلىق تەپچىپ تۇرغان، بۇغۇناق باسقان قۇملۇق يولىنى،ھارغىن قىياپەتتە كىلىۋاتقان ئات ۋە ئاتلىق كىشى، بۇغچىسىنى ئۇنتۇپ قالغان ئايالنىڭ ئالدىراش مېڭىۋاتقان ھالىتىنى، مۇشۇ مۇھىتقا سىڭىپ كەتكەن ساي تېشى بىلەن بىر قاتار تۇرۇۋاتقان بىر كىشىنى تاپشۇرۇدۇ.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «سارغايغان قىسمەت » نامىدىكى شېئىرمۇ شۇنداق: «كىگىز ياماپ ئولتۇرىدۇ چال، دۈمبىسىنى ئاپتاپقا قاقلاپ.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） موماي يۈرەر ئۇچاق بېىشدا،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئۇمىچىنىڭ تۇزىنى ئوتلاپ.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） غىچىرلىغان ھارۋا ئاۋازى ،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） يېراقلاردىن ئاڭلىنار پات –پات.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） قۇرۇپ كەتكەن جىگدە شېخىدا（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئاق قۇشقاچقلار سىلكىيدۇ قانات.» （بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئاپتۇر بۇ شئىرىدا كىگىز ياماپ ئولتۇرغان بوۋاينىڭ يېنىدىكى ئۇچاق بېىشدا ئوماچ ئېىتىپ ئولتۇرغان بىر موماينىڭ روشەن تەسۋىرىنى، بىرەر قولاق يىتىم جايدا كىلىۋاتقان يارىيار ھارۋىنى، ھويلىدىكى قۇرۇق جىگدە شېخىدىكى ئاق قۇشقاچنى تاپشۇردۇ. ھېچبىر ۋەقە سۆزلمەيدۇ. ئادەملەرمۇ جىم. ئۇلار ئېغىزى سۆزلىمىسىمۇ بۇلۇدۇ، پۇت- قۇلى ھەركەتلىنىپ تۇرمىسىمۇ بۇلۇدۇ، ئۇنى ئۇقۇرمەننىڭ شۇ چاغدىكى تۇيغۇسى سۆزلىتىدۇ، ھەركەتلەندۈرىدۇ.ئۇ خۇددى بىر رەسىمگە ئوخشاش شۇ دەقىقىدىكى قاتقان ھالەتتە شىئىرىغا ئايلاندۇرۇۋالغان. كۆرۈش دائىرىسىدىن ھالقىپ كەتمەيدۇ.شائىرى ھەممىنى بىلىدىغان بىلەرمەن سۈپتىدە ئۇلارنىڭ خىيال دۇنياسىنى ئاختۇرۇپ يۈرمىگەن. ئارتۇق ئىش قوشمىغان. تەبئىيدەك، راس بار شەيئىدەك ھەتتا بەدەئىي مۇھىت ھاسىل قىلمىغاندەك تۇيغۇ بەرگەن.نەتىجىدە مەزكۇر ماۋزۇدا دىيىلگەندەك ئۇقۇغىلى بولىدىغان رەسىم ياكى قېتىپ قالغان جانلىق شېئىر بارلىققا كەلگەن.بۇ يەردىكى مۇھىم نەرسە كۈرۈش دائىرسىنى ياخشى بەلگىلەش ۋە شۇ دائىرىدە ئۇقۇرمەن بىلەن بىللە تۇرۇشتىن ئىبارەت، چىمەنگۈل دەل مۇشۇنداق قىلالىغان. ۋاقىت ئىتىبارى بىلەن بۇ ھەقتىكى مۇھاكىمىلىرىمىزنى مەتبۇئات يۈزىگە قالدۇردۇم. 4. چىمەنگۈلنىڭ تىل ئۇيۇنلىرى شېئىرى ئىجادىيىتىدە ئۇتۇق قازانماقچى بولغان ئادەم غايەت زور تىل ئامبىرىغا ئېگە بۇلۇش كېرەك. ئۇ سۆزلەرنىڭ لىكسىكىلىق مەنىسىدىن كۆرە، يەنە تۈس مەنىلىرىگىمۇ ئىتىبار بىلەن قارىشى لازىمدۇر. بولمىغاندا سۆزنىڭ نامراتلىقى پىكىر نامراتلىقىنى مەيدانغا كەلتۈرۈپ قۇيىدۇ. بەزىدە ھەتتا شائىر دېمەكچى بولغىنىنى دەپ بولسىمۇ، دەل جايىغا چۈشمىگەندەك تۇيغۇر بېرىپ قۇيۇشى مۇمكىن. چىمەنگۈل شېئىرلىرىدا سۆزلەرنىڭ ئاساسىي مەنىسگە ئانچە ئەھمىيەت بىرىپ كەتمەيدۇ. ئۇنىڭ ئەھمىيەت بىرىدىغىنى،مىنىڭچە، شۇ خىل شېئىري كەيپىايت خالاس. مەسىلەن:（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «سۇ ئىچىدە ئۈرۈم-ئۆرۈم چاچ،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） گۈل بەرگىدەك يېرىلدى قات –قات. بارمىقىمدا ئۇچۇم – ئۇچۇم نۇر، ئاپئاق تامغا يازىمەن پەرياد.» __ «ئوينايدىغان بالا بارمۇ» «تاملاردىن سۇيۇلۇپ چۈشەر ۋەھىمە،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） سەن سۆيگەن ھاياتنىڭ باغرىغا تىم –تىم.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） بەر بىلەن ھاياتنىڭ ئاراچلىرىدا،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） كەچكۈمىز كەلگەن سۇ ئاقىدۇ قىزغىن.» __ « ئەتىرگۈل شاخلىرى كۆيمەكتە يارقىن»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ）（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） بۇ كۇپىلىتلاردىكى «بارمىقىدا ئۇچۇم –ئۇچۇم نۇر»، « تاملاردىن سۇيۇلۇپ چۈشەر ۋەھىمە» قاتارلىق مىسرالاردىكى «ئۇچۇم»، « سۇيۇلماق» قاتارلىق سۆزلەملەر نۇرمال تىل مۇھىتىدىكى مەنىسدىن ھالقىپ كەتكەن. ئۇنىڭ شېئىرلىرىدا « شۇ قەدەر يېقىملىق بۇژغۇنلار ۋاقىت»، « ئىسسىق بىر مۇزىكا ، ئىسسىق بىر ئاۋاز»، « كۆزلىرىڭدە پۇرەكلەر ئۇيقۇ»، «كىشنەيدۇ تەبىئەتكە قۇشۇلۇق ئىللىق، ئەسلىمە كۆركىدە قان بۇلغان يۈرەك»، «چاراسلاپ چېقىلماقتا ئاۋزاىممۇ ئاھ، يوللارنىڭ جىملىقى بولماقتا ۋەيران» ،«بۇقۇلدىدى سەن قالدۇرغان ئوت»دېگەندەك مىسرالار ناھايىتى كۆپ ئۇچرايدۇ. ئۇنىڭ سۆزلەرنى بۇنداق ئىشلىتىشى، كىتاپخانىغا غەلىتە ھىس قىلىنىشى ناتايىن، ئەكسىنچە كىتابخانىغا تىلنىڭ يەنە نۇرغۇن ھىسسىي مەنالىرى بارلىقىنى ھىس قىلدۇرۇشى مۇمكىن. شېئىرنى بۇنداق يېزىش ئوخشاش بىر تىمىنى ئوخشاش تىلدا يېزىشقا قارىغاندا ئۇقۇرمەننى بەكرەك جەلىپ قىلىدىغىنى ئىنىق.ئۇ مەلۇم بىر شەيئىنى تەسۋىرلىمەكچى بولسا، ئۇنىڭ ئابىستىراكىت ئۇقۇم ياكى كونكىرىت مەنە ئاڭلىتىدىغان ماددى شەيئىي ئىكەنلىكى بىلەن ھىسابلاشىمىغان. شۇڭا ئۇنىڭ شېئىرىي مىسرالىرىدا ۋاقىت سىيرىلىپ چۈشىشى، خىياللار چاراسلاپ كۈيىشى، قەلىپ پۇرەكلەپ ئېچىلىشى، ھىجراننىڭ رەڭگى بۇلۇشى مۇمكىن. شائىرەنىڭ نەزىرىدە ئابىسكىتىراكىت ئۇقۇمنىڭ ماددىلىشىشى ياكى ماددىي ئۇقۇمنىڭ ئابسىتىراكىتلنىپ كىتىشى ھېچگەپ ئەمەس.شۇ ئۇ سۆزلەملەرنى ئىشلتىشتە ھەرقانداق چەكلىمىدىن خالىي بولالىغان. ئەلۋەتتە مۇشۇ يەردە شۇنى تەكىتلەپ ئۆتىمەنكى تىلنى بۇنداق ئىشلىتىش نۇقۇل چىمەنگۈل ئاۋۇتنىڭلا ئالاھىدىلىكى ئەمەس، بۇ 80-يىللارنىڭ ئوتتۇرىلىرىدىن باشلاپ ئۇيغۇر شېئىرىىيىتدىكى گۇڭگا شئېرىيە ئىقىمىدىن كىيىن پەيدا بولغان تىل ھادىسىسى. چىمەنگۈل مۇشۇ ھادىسىنى داۋاملىق ساقلاپ قالدى ۋە بېيىتتى. چىمەنگۈل ئاۋۇتنىڭ بۇ خىل تىل ئىشلىتىش ئالاھىدىلىكى ئۇنىڭ شېئىرلىرىدا ئىستىلىستىكىلىق ۋاستىلەرنىڭ قاتلىنىپ كىتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان. نۇرغۇن ئۇقۇرمەنلەر ئۇنىڭ شېئىرلىرىنى ئۇقۇغاندا تۈرلۈك ئىستىلىستكلىق ۋاستىلەرنىڭ ئىجادىي ياسالغانلىقىنى ھىس قىلىدۇ. ئۇنىڭ بۇ جەھەتتە ئېلىپ بارغان سېنىقى سۈپتىدە ئوخشتىشلىرىنى مىسالغا كەلتۈرۈش مۇمكىن. ئوخشىتىش ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدا ئەڭ قەدىمكى ئىستىلىستكىلىق ۋاستە. ئۇ ئابىستىراكىت شەيئىنى، ئۇقۇرمەننىڭ ئالدىدا زاھىر بولالامايدىغان شەيئىنى، ئوخشىشى بولغان تۇنۇش شەيئىي ئارقىلىق كونكىرىت كۆرستىتپ بىرىدىغان ئىستىلىستىكىلىق ۋاستە. دېمەك ئۇنىڭدا بىزگە ناتۇنۇش شەيئى تۇنۇش شەيئى ئارقىلىق كونكىرىتلاشتۇرۇلۇدۇ. چۈشەنگىلى بۇلۇدىغان ھالەتكە كەلتۈرۈلىدۇ. چىمەنگۈل دەل بۇنىڭ ئەكسىچە بىز ھىس قىلالايدىغان، ئەمما كونكىرىت ئىپادىلىيەلەمەيدىغان شەيئىنى، (دېمەكچى ناتۇنۇش شەيئىنى) تۇنۇش شەيئىگە ئوخشىتىپ قۇيىدۇ.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） مەسىلەن: «خىياللاردەك پارچە –پارچە نان،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） يۇمشىماقتا تۇزلۇق ياش بىلەن،» «شۇ قەدەر تىنچ ھەم رەزىلدۇر ئەتراپ، ھىجراننىڭ رەڭگىدە مەي بولدى كۈنلەر، ئادەملەر ئۆزىگە تۈزگەن قانۇندەك، گۈللەرنىڭ يىلتىزىغا چۆكمەكتە ئۈنلەر.»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «ئۆگزىسى يۇق ئۆيدىن ئۆتىپ تۇلۇن ئاي، قارىيالماي بولماقتا چاك- چاك، نەمخۇش پۇتلار سىلكىنەر يېنىك، يامغۇردىكى خىيالغا ئوخشاپ»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） بۇ تۈردىكى ئوخشىتىلار بىلەن ئەنئەنۋى ئوخشىتىشلارنى سېلىشتۇرغاندا، ئۇنىڭدا ئوخشىغۇچى بىلەن ئوخشالغۇچى ئالمىشىپ قالغان. ئۇ مۇشۇ ئىز بۇيىچە پارچىلانغان ناننى، سىلكەنگەن پۇتنى، چانالغان يىلاننى، قۇشنىڭ يۈرۈكىنى خىيالغا ئوخشىتىدۇ. دەرت ۋە ھىجراننى رىئال تۇرمۇشىتىكى سېلشتۇرغىلى بولمايدىغان نەرسىلەر بىلەن سېلىشتۇرۇدۇ. نەتىجىدە ئەينى بىر شېئرىي مۇھىتتا بىر قانچە خىل ئىستىلىستىكىلىق ۋاستە قاتلىنىپ كىتىدۇ. مەسىلەن:（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） « ئىللىق ئۈن يانىدۇ خىياللىرىمدەك بالكۇندىن تامچىلار چۈشلەر شەھۋىتى،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） قانىغان سەزگۈمدە چايقىلار ئارمان،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） قەلبىمدە چەيلەنگەن ئازاپ قۇدرىتى» بۇ مسىرادا ئوخشىتىش، جانلاندۇرۇش، سۈپەتلەش قاتارلىق ئىستىلىستىكىلىق ۋاستىلەر قوللانغان. بۇخىل ئىستىلىسىتكىلىق ۋاسىتنىڭ قاتنلىنىشى، ئۇنىڭ شېئرىلىرىنى پىكىر جەھەتتە سەكرەتمىللىككە ئېگە قىلغان. نەتىجىدە خۇددى بىر بىرى بىلەن مۇناسىۋەتسىزدەك ھالەتمۇ شەكىللىنىپ قالغان. ئەمەلىيەتتە ئۇ كىتابخانىغا بېرىلگەن تەسەۋۋۇر بوشلىقى بۇلۇشى مۇمكىن،ئۆز نۆۋەتىدە بۇ ئەنئەنىۋى شېئىرىيەت ئۇقۇرمەنلىرىنىڭ نەزىرىدە كەمچىلىك بۇلۇشىمۇ مۇمكىن. چىمەنگۈل شېئىرلىرىدا يەنە تەكرارلاش ۋاستىسنى ئىنتايىن كۆپ قوللىنىدۇ: （بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «چىكەتكە چىرىلدار تۇيغۇمدا سىم-سىم، قىرلارغا سانجىلىپ بارار ئەركىمىز. قۇياشلىق كۈندۈزدەك ھالال تەبىئەت،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئۇنتۇشقا تەۋەككۈل قىلدۇق ئىككىمىز.» __ «ئۆگزە»（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） «ئۇيقۇسىغا زىمىن ئانىنىڭ، شىۋىرلاشلار بەرمەيتتى ئارام. سانجاق-سانجاق يۇلتۇز توپىدىن،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） توۋا، ئېقىپ كېتەتتى ئارام» يۇقۇرى مىسرالاردا «سىم –سىم، سانجاق –سانجاق »سۆزلىرى تەكرارلىنىپ رىتىم ھاسىل قىلغان. ئۇقۇرمەنلەر بۇخىل تەكرارلىشىنىڭ نۇرمال تىل –شارائىتىدىمۇ مەۋجۇدلىقىنى دېيىشى مۇمكىن. ئەمما چىمەنگۈل سۆزلەرنى تەكرارلاش ئارقىلىق شېئىرىي رىتىم ھاسىل قىلىشتا بۇنداق سۆزلەر بىلەن چەكلىنىپ قالمايدۇ.«شۈركىنىپ- شۈركىنىپ سۈيىمەن سىنى»، «لىغىرلار بىر ئۇچۇم سۇنۇق-سۇنۇق نۇر»، «قاتار-قاتار تۈگمىدەك كۆرىنىدۇ تۆڭلۈكلەر، سۇمبۇل –سۇمبۇل تۈگمىدەك كۆرىنىدۇ تۆڭلۈكلەر» ،«مىھرىمنى شوراۋەر يۇتۇم- يۇتۇم»، «تېلىقىپ -تېلىقىپ كۈلۈشلىرىڭنى، سېنىڭمۇ ئۇنتۇغۇڭ كەلمەيدۇ چۇقۇم»،« يارىلانغان تۇمشۇقۇڭ ئېچىشسا سىم-سىم، ھورلانغان تىنقىمدا قۇيايمەن پۇۋلەپ» دېگەندەك مىسرالار ھەر بىر شېئرىدا دېگۈدەك ئۇچراپ تۇرۇدۇ. ئۇ ھەتتا بۇنداق تەكرارى سۆزلەرنى ياسايدۇ. «تاملاردىن سۇيۇلۇپ چۈشەر ۋەھىمە، سەن سۆيگەن ھاياتنىڭ باغرىغا تىم –تىم» دېگەن مىسرادا ئاپتۇر «تىم-تىم»دېگەن بۇ سۆزنى ياسىغان. بۇ ئىھتىمال شئىرىي كەيىپلىكىتى ھىسسىياتتىن كىلىپ چىققان نەتىجە بولسا كېرەك. ئاپتۇرنىڭ سۆزلەرنى تەكرارلاپ ئىشلىتىش شېئىرنىڭ لىرىكىلىقىنى ۋە ئاھاڭدارلىقىنى ئاشۇرغان. چىمەنگۈل ئاۋۇت شېئىرلىرىدىكى يۇقارقىدەك تىل ئىشلىتىش ئالاھىدىلىكى ئۇنىڭ شېئىرلىرىغا قۇيۇق ئىسىتلىستىكىلىق مۇھىت ئاتا قىلغان. ئۇنىڭ شېئىرلىرىدا ئاددىي ھالدىكى بىرلا ئىستىلىستىكىلىق ۋاستە كۆزگە چىلىقماستىن بىر قانچە ئىستىلىستىكىلىق ۋاستە قاتلىنىپ كىتىدىغان بۇ ئەھۋال ئۇنىڭ شېئىرلىرىدىكى شېئىري كەيپىياتنىڭ قۇيۇق بۇلۇشىدىكى مۇھىم سەۋەب.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） مەزكۇر كىچىك تىممىمىزدا دىيىلىۋاتقىنى ئەمەلىيەتتە چىمەنگۈل ئاۋۇتنىڭ شېئىرلىرىدىن قانداق ھۇزۇلىنىش مەسىلىسى بىلەن باغلىنىشلىق بولغاچقا گېزى كەلگەندە شېئرىلارنىڭ ماۋزۇ مەسىلىسى ھەققىدە توختىلىپ ئۆتۈشنى مۇۋاپىق دەپ قارايمەن: چىمەنگۈل ئاۋۇت شېئىرلىرىدا ماۋزۇ ئىككى خىل تۈرگە ئايرىلىدۇ. بىرسى ئەنئەنۋى شەكىلدىكى شېئىرنىڭ مەركىزى ئىددىيەسى بىلەن باغلىنىشلىق بولغان ماۋزۇ. مەسىلەن:«قولىنى بىمالال سۇزالمىغان كىم»، «ئەتىرگۈل شاخلىرى كۆيمەكتە يارقىن»، «كۈچۈر قالغىچىم » دېگەندەك . بۇنداق ماۋزۇلار شئىرىدىكى مەركىزى كۆز قاراش بىلەن بىۋاستە مۇناسىۋەتلىك بۇلۇپ، كىتاپخان شۇ ماۋزۇ ئاستىدا دەل ئۆزى ھىس قىلىپ يەتمەكچى بولغان مەزمۇننى تاپالايدۇ. بۇ خىل ماۋزۇلار شېئىرىي پىكىرنىڭ ئالدىن ئېيىتلىشى ياكى تەكرار ئېيتىلىشىدىن ئىبارەت. ئەمما چىمەنگۈلنىڭ ئىككىنچى تۈرلۈك ماۋزۇلىرى بۇنداق ئەمەس. ئۇ شېئىرنىڭ بىر بۆلىكى. ئۇنىڭ« ئۆگزە»، «ئوۋچى»، «بوشلۇق»، «دۇغ»، «سەھەر» قاتارلىق بىر قاتار شېئىرلىرىنىڭ ماۋزۇسى بىلەن شېئىرنىڭ ئۆزى ھەم باغلىنىشلىق ھەم باغلىنىشسىز ھالەتتە تۇرغان. بىز ئۇنىڭ «سەھەر» دېگەن شېئىرغا قاراپ باقايلى: «يادىمدا ھېلىمۇ قۇشقاچلار، ئورمانلار مىھرىمدا كۆيىدۇ تىمتاس. مەن سىنىڭ باغرىڭغا ئۆزۈمنى تاشلاپ، ئۇلارنى ئۇۋىسىنى قىپ باقتىم قىياس.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） زىمىستان ئىرىمەكتە ھاياجىنىمدا،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） تۇيغۇمدەك تىترەيدۇ دەرەخنىڭ شېخى يۇيۇغان سەھەردەك يېيىلسا ئاۋاز،（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） قۇياش بۇب ئۇيۇماقتا يۈرەكنىڭ دېغى. لىۋى قان يوللارغا تۈكۈلدى كۈلكە، قېتىقىچى ئاياللار سۈزۈك، بەك سۈزۈك.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ） ئىھ، بەلكىم ئۇلارنىڭ كەلمەس ئېسىگە، قايسىدۇر باغلاردا ئۇنتۇلغان ئۈزۈك.» بۇ شېئىردا سەھەرنىڭ ئالاھىدە مەنزىرىسى تاپشۇرۇلمىغان، قۇشلار ۋە ئۇلارنىڭ ئۇۋىلىرى، يوللاردىكى رەڭگى سۈزۈك قېتىقچى ئاياللار بايان قىلىنىدۇ. ئەگەر سىز بۇشېئىرنىڭ ماۋزۇسىنى سەھەر دەپ چۈشەنگەن بولسىڭىز، ئۇنداقتا سەھەرنىڭ سىزگە مەلۇم مەنزىلىرىنى، قۇياشنىڭ چىقىشىنى، تۇخۇنىڭ چىللىشىنى، ئىتلارنىڭ ھاۋشىشىنى، بالىلارنىڭ ئىرىنچەكلىك بىلەن ئورنىدىن تۇرۇشىنى ئۆزىڭىز تەسەۋۋۇر قىلىڭ. ئاپتۇر ئەسەرنىڭ بېشىدىكى «سەھەر» دېگەن ماۋزۇغا ئۇقۇرمەنگە ۋە ئۆزىگە تۇنۇش بولغان بارلىق تەسۋرىلەرنى تىقىۋەتكەن بۇلۇشى مۇمكىن. ئۇنىڭ بۇنداق شېئىرلىرى خېلى كۆپ ھەتتا مەن ئۇنىڭ بەزى شېئىرلىرىغا ئۇقۇرمەن ئۆزى ماۋزۇ قۇيۇۋالسىمۇ بولامدىكىن دەپ ئويلاپ قۇيۇمەن.شۇڭا ئۇقۇرمەنلەر چىمەنگۈل ئاۋۇتنىڭ بىر قىسىم شېئىرلىرىنى ئۇقۇغاندا شېئىرنى ئۇقۇۋىتىپ ماۋزۇنى ئويلىسىمۇ، ياكى شئىېرنى ئۇقۇپ تۈگەتكەندىن كىيىن، ماۋزۇنى قايتا ئۇقۇپ كۆرسىمۇ بۇلۇدۇ. ئۇنىڭ بۇ ماۋزۇدا شېئىرىدىكى بىر مىسراغا، بىر كۇپلىىت مەزمۇنغا باراۋەر بۇلۇشىمۇ مۇمكىن. ئۇنىڭ بۇ تۈركۈمدىكى شېئىرلىرىنىڭ ماۋزۇلرى شېئىردىن تاشقىرى بۆلەك بولماستىن ئەسەرنىڭ باشلىنىشى، ئەسەرنىڭ سىمۋۇللۇق مەنا ئۈزۈكى،ئەسەرنىڭ ئىددىيىۋى ئارقا كۈرۈنىشى ھەتتا ئاپتۇر تەلپۈنگەن مەنە يۈكسەكلىكى بۇلۇشىمۇ مۇمكىن. شۇڭا مەن ماۋزۇنى چىمەنگۈل ئاۋۇت شېئىرلىرنى ئۇقۇپ چۈشۈنۈشتىكى، مۇھىم تەرەپ دەپ قارايمەن.（بۇ مەزمۇن پۈتۈنلەي ئويلىرىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن،تور ئادرېسى::http://bbs.oylirim.cn/ ）

ھېسابات		ساقلاش	پارول قايتۇرىۋېلىش
پارول			ئەزا بۇلۇڭ