ئىبىن سىنا

ئىبىن سىنا تۇلۇق ئىسمى ئەبۇ ئەلى ئال ﻫۇسەيىن ئىبىن ئابدۇللا ئىبىن سىنا،ئۆتىن گىرىكلەر تەرپىدىن ئاۋىكەننا دەپ ئاتالغان. 980 يىلى ﻫازىرقى ئۇزبېكىستاننىڭ بۇخاراغا يېقىن بولغان ئافشانە دىگەن يېرىدە دۇنياغا كەلگەن  1037 يىلى ﻫازىرقى ئىراننىڭ ﻫامادان دىگەن يېردە ئالەمدىن ئۆتكەن.ئىبىن سىنا ئەينى ۋاقىتتا پۇتۇن ئىسلام دۇنياسى ۋە غەرىپتە ئىلىم ساﻫەسىدە تۇنۇلغان ئەڭ داڭلىق ئالىملاردىن بىردۇر .فىزكا،فلوسوفىيە،قامۇسچىلىق (ئەنكيكلوپەدىست) ،ماتماتىكا،ئاسىتونومىيە ،ۋە تىبابەتىچىلكتە كامالەتكە يەتكەن. ئىبىن سىنانىڭ ئەسەرلىرى كىيىن گىرىك ۋە ئۆتىن تىللىرغا تەرجىمە قىلنغان. غەرىپ ئىلىم پەن ساﻫەسنىڭ ئۇلنى ياراتقان. ئىبىن سىنا 980 - يىلى ساسانىيۆر خانلقغا تەۋە بىر مەﻫەللە ﻫاكىمنىڭ ئائىلسدە دۇنياغا كەلگەن. دادسىنىڭ تەربىيسدە چوڭ بولغان. ﻫەم كىچىكىدىنلا ئىلىمگە قىزىققان.10 يېشىدا پۇتۇن قۇرئاننى يادىلاپ بولغان، ﻫەم ئۇزى ئۇقىغان نۇرغۇن ئەرەب شېئىرلىرنى ياد بىلگەن.ئۇ 13 يېشىدا تىبابەتچىلككە كىرشكەن. 16 يېشىدا تىببى ئىلمدا پىشىپ يىتلگەن، ﻫەم داۋالاشقا كىرىشكەن. شۇ چاغدىلا لوگىكا ۋە مىتافىزىكنى ئۇگىنىشكە كىرىشكەن بۇلۇپ ،ئەينى ۋاقىتتكى داڭىلق ئىلىم ئەﻫلىلىرنى ئۇستاز تۇتقان. بىراق مۇتلەق كۆپ ساﻫەدە ئوزلىكىدىن ئۇگەنگەن. ئىبىن سىنا ياشغان دەۋىر سىياسى جەﻫەتتىن بىر قەدەر قالايمىقان بۇلۇپ ،بۇ چاغدا ئىراندىكى ئەرەب ﻫاكمىتىنى ئاغدۇرۇپ تاشۆپ ئورنىغا تىكلەنگەن فارسۆرنىڭ ساسانىيۆر خانلغى بىر كىرزىسقا دۇچ كەلگەن ئىدى . بۇ چاغدا بۇخارا ۋە سەمەرقەند بۇ خانلقنىڭ سىياسى ۋە مەدىنيەت مەركەزلىردىن بىرى بۇلۇپ ،ساسانىيۆر خانلقى ئاجىزلىششقا قاراپ يۇزلەنگەن ئىدى. بۇ چاغدا ئوتتۇرا ئاسىيادا يەنە بىر كۇچ قارا خانلار خانلقى كۇچىيشكە باشلىغاندى. بۇ خانلىق بارا ساسانىيۆرنىڭ ئوتتۇرا ئاسىيادىكى كۆپ قىسىم زىمىنلىرنى ئۆز كونترولىقىغا ئېىلىپ بولغان . كىين خارەزىمنى باشقۇرۋاتقان تۇرك غەزنەۋىلەر خانلقى قاراخانلار خانلقى بىلەن بىرلەشكەن. ﻫەم داۋاملىق بۇ ئىككى تۇرك خانلقى ساسانىيۆر خانلقغا ﻫۇجۇم قىلىپ 999-يىلى ئىران ساسانىيۆر خانلقنىڭ مەركىزى بولغان بۇخارانى ئىشغال قىلغان ۋە بۇ ئىران خانلقىنى پۇتۇنلەي ئاغدۇرۇپ تاشلىغان.
بۇ ئۇچۇرۆر ئەنگليە_شوتلۆندىيە ئاندېرىۋ ئۇنۋېرسىتتى ماتىماتىكا ئىنستوتنىڭ توربېتىدە دۇنيا قەدىمقى زامان ماتىماتكاشۇناسلرى قاتاردا خاتىرلەنگەن.
[1]
Retrieved from "http://ug.wikipedia.org/wiki/Ibin_sina"

بۇ ئالىمنى ئەرەبلەر ئەرەب،پارسلار پاس دەيدىكەنغۇ؟زادى قايسسىغا تەۋە بۇ كىشى؟

مەرھۇم  ئىىنىسكىلوپىدىك ئالىم ئابدۇشۇكۇر مۇھەممەت ئىمىن ،پىروفىسسور شىرىن قۇربانلار ئبنىى سىنا ھەققىدە پارىس -تاجىك ئالىمى دىگەن قاراشنى ياقلىغان.

يېقىنقى ماتىرىياللاردىن قارىغاندا ئىبىن سىنا ئۇيغۇر ئالىمى ئىكەن. بۇنى يەنىمۇ تەتقىق قىلىپ بېقىشقا ئەرزىيدۇ. چۈنكى بىز ئۇيغۇرلارنىڭ پەلسەپە سىستىمىسى ئىبىن سىنانىڭ پەلسەپە سىسىتىمىسىنىڭ داۋامى دىيىشكە بولىدۇ.

ھازىرقى كۆپ قىسىم تەتقىقات نەتىجىلىرى ۋە ماقالىلىرىدا ئىبىن سىنانىڭ تاجىك ئىكەنلىكى قەيت قىلىنماقتا، لېكىن ئۇيغۇر ۋە ئەرەپ دىگۈچىلەرنىڭ بارلىقىنى بىلمەيدىكەنمەن.

ئاساسلىق ماتىرىياللاردا  تاجىك  دىيىلىدىكەن ...

ئۇنىڭ تارىخى تۇنۇشتۇرۇلغان كىتاپتائۆزبىكىستانداتۇغۇلغان  تاجىك ەپ تۇنۇشتۇرۇلۇپتۇ ،ئەرەپ دېۋالغانلار ئۇ ياشىغان دەۋر ئەرەپ ئىنپىريىسى زورايغان ،ئوتتۇرا ئاسىيانى بويسۇندۇرغان دەۋرگەدۇچ كەلگەچكە ئۇدەۋردە يېزىلغان كىتاپ ياكى مەدىنيەت بولسۇن ھەممىسى ئەرەپ تېلىدايېزىلغان ياكى ئەرەپ مەدىنيىتى بۇيىچە بولغان كىتاپتا دېيىشچە ئالىم ئۇزىنىڭتۇغۇلغان جايى  جەمەتىنى ئىلىم ئېلىش جەريانىنى تولۇق تۇنۇشتۇرغان ئالىم ئىكەن پەقەت مەن ئەرەپ ياكى تاجك دېمىگەن يېرى بار .  ئۇيىغۇر دىۋالغانلار ئۇ ئۇلۇغ ئالىم فارابىنىڭ شاگىرتى ياكى فارابىنىڭ ئەسىرنى كۆپ ۇقۇغان يېزىپ قالدۇرغان ئەسەرلىرى فارابىنىڭ نەزىريىسىگە ئۇيغۇن بولغاچقا شۇنداق دېگەن بولىشى مۇمكىن
خۇددى مەھمۇت قەشقىرىمۇ "تۇركى تىللا دىۋانى"نى ئەرەپچە يېزىپ قالدۇرغانغا ئوخشاش مۇبادا قەشقەر تەخەللۇسى بولمىغان بولسا ئەرەپلەر خىجىل بولماستىن ئەرەپ دېگەن بۇلاتتى ،

ئىبىن سىنانىڭ تاجىك ئىكەنلىكى پۇت تىرەپ تۇرالىغۇدەك پاكىتلىق ئىش.ئۇنى ئۇيغۇر دېگەن گەپ پەقەت بەزى چاقچاققا ئامراق ئادەملەرنىڭ ئاغزىدىكى گەپ، ئەرەبلەر ئۇنى تا ھازىرغىچە ئەرەب دەپ باقمىدىغۇ دەيمەن.