شەرقىي خەن سۇلالىسى دەۋرىدە فۆپىڭ رايۇنىنىڭ ئەنلىڭ ( ھازىرقى شەنشى ئۆلكىسى شىيەنياڭ شەھرىنىڭ شەرقىي شىمالىدا) دېگەن يىرىدە بەنيۇڭ ( بەنچاۋنىڭ ئوغلى) دۇنياغا كىلىدۇ . ئۇ ئەقىل يېشىغا توشقاندىن كىيىن مىلادى 107-يىلى سۇلالىدە چىرىكچى ئامبال بولىدۇ ، بۇ مەزگىل شىمالىي ھۈنلار خېشى كارىدورى ۋە سىرىق دەريا ۋادىلىرىنى ھۈجۇم قىلىپ پاراكەندە قىلىۋاتقان مەزگىل ئىدى . شەرقىي خەن سۇلالىسى بۇ ۋەزىيەتنى كونتۇرۇل قىلىش ئۇچۇن ، مىلادى 123- يىلى بەنيۇڭنى غەربىي رايۇن دورغا بېگىلىكىگە تەيىنلەپ 500 چېرىك بىلەن غەربىي رايۇنغا يولغا سالدى.ئۇ غەربىي رايۇنغا نۇرغۇن قىيىنچىلىقلارنى باشتىن ئۆتكۇزۇپ كەلگەندىن كىيىن ، ھۈنلارنىڭ لولىقانىنى ، كىيىن يەنە مىلادى 126-يىلى قۇيانخاننى مەغلۇپ قىلىپ شىمالىي تەڭرىقۇتنىڭ قوشۇنلىرىنى چېكىندۇرگەن ، ھەمدە غەربىي رايۇندا بىر مەزگىل ئاسايىشلىق ئورناتقان. ئۇ ياڭجۇڭ ( بۇگۇنكى لۇكچۈن) دا  مەھكىمە قۇرۇپ چېرىكلەرنى تېرىقچىلىق قىلىشقا ، شۇ ئارقىلىق ئۇزۇن مۇددەتلىك پۇت تىرەپ تۇرۇشقا ئاساس سالغان. مىلادىي 127- يىلى مۇشۇ سەۋەب بىلەن شەرقىي خەن سۇلالىسى غەربىي رايۇندا ئاساسىي جەھەتتىن قىسمەن كونتۇرۇللۇقنى بارلىققا كەلتۇرگەن.
    بەنيوڭ بۇ رايۇندا ئۇزاق تۇرغان . ئۇ مۇشۇ مەزگىلدە غەربىي رايۇننىڭ جۇغراپىيىسى، خەلقى ۋە باشقا ئەھۋاللىرىنى تەپسىلى كۇزۇتۇپ "غەربىي رايۇن خاتىرىسى" نى يېزىپ چىققان .كىيىن ئۇنىڭ بۇ تارىخىي يازمىسى بەنگو تەرىپىدىن "خەننامە"  (غەربىي يۇرۇت تەزكىرىسى) گە كىرگۇزۇلۇپ زامانىمىزغىچە يىتىپ كەلگەن." خەننامە" گە كىرگۇزۇلگەن بۇ تارىخىي مەلۇماتلار بىر قەدەر تەپسىلى ۋە ھىجىمى كۆپ بولۇشتەك ئارتۇقچىلىقى بىلەن بۇگۇنكى كۇندە خەن دەۋرىدىكى غەربىي يۇرت تارىخىنى جۇملىدىن ئۇيغۇر تارىخىنى تەتقىق قىلىشتا پايدىلىنىش قىممىتى ئەڭ يۇقۇرى ئەسەرلەرنىڭ بىرى بولۇپ قالدى.

حانناماداعى» ءۇيسىن تۋرالى دەرەكتەر
«حانناما» («حان ديناستيياسىنىڭ تاريحى») — قىتايدىڭ تۇڭعىش داۋىر بولگىش تاريحى، وندا باتىس حان ديناستيياسىنىڭ ب .ز .ب . 206 جىلى قۇرىلعاننان باستاپ، ب .ز . 25 جىلى جويىلۋىنا دەيىنگى شامامەن 230 جىل ارالىعىنداعى الەۋمەتتىك جاعدايى، تاريحي وقيعالار مەن تاريحي ادامدار باياندالعان . قىتايدىڭ باتىس وڭىرىندە كوشىپ – قونىپ جۇرگەن ءۇيسىن ۇلىسىنىڭ جاعدايى نەگىزىنەن وسى كىتاپتىڭ «باتىس ءوڭىر بايانىنا» ەنگىزىلگەن… . .

  «حانناما» — قىتايدىڭ تۇڭعىش داۋىر بولگىش تاريحى، وندا باتىس حان ديناستيياسىنىڭ ب .ز .ب . 206 جىلى قۇرىلعانىنان تارتىپ ب .ز . 25 جىلى جويىلۋىنا دەيىنگى شامامەن 230 جىل ارالىعىنداعى الەۋمەتتىك جاعدايى، تاريحي وقيعالار مەن تاريحي ادامدار باياندالعان . قىتايدىڭ باتىس ءوڭىرىندە كوشىپ – قونىپ جۇرگەن ءۇيسىن ۇلىسىنىڭ جاعدايى، باستىسى وسى كىتاپتىڭ «باتىس ءوڭىر بايانىنا» ەنگىزىلگەن . بۇدان سىرت، «عۇن بايانى» جانە «جاڭ چياننىڭ ءومىر بايانى»، «چاڭ حۇيدىڭ ءومىر بايانى»، «دۋان حۇيزۇڭنىڭ ءومىر بايانىندا» دا دەرەكتەر بار .

ءۇيسىن ۇلىسى ەرتەدە ب .ز .ب . V عاسىردا جاۋلاسقان بەكتىكتەر داۋىرىندە قىتاي گانسۋ ولكەسىنىڭ كەلەنتاۋ (چيليان)  مەن داحاتا (دۋنحۋاڭ) ارالىعىنداعى حىشي كوريدورىن مەكەن ەتىپ، كوشپەلى ءومىر سۇرگەن . حان ديناستيياسىنىڭ العاشقى كەزىندە، شامامەن ب .ز .2 عاسىرىندا ءۇيسىن كۇنبيى (ۇيسىندەر حانىن وسىلاي اتايدى) لاپكوك كۇنبيدىڭ (بۇرىنعى كەيبىر اۋدارمالاردا <ەلجاۋ>،<ەلساۋ>دەپ تە جازىلعان) باستاۋىمەن باتىسقا قاراي جىلجىپ، قازىرگى شينجياڭنىڭ سولتۇستىگىنە، تۇپ – تۋرا بالقاش كولى وڭىرىنە دەيىن كوشىپ بارىپ، ىلە وزەنىنىڭ وڭتۇستىك القابى مەن ىستىق كولدى وزەك ەتكەن مەملەكەت قۇردى . بۇل جەر تاڭرى تاۋىنىڭ سولتۇستىك ەتەگىنە ورنالاسقان . «حاننامادا»: <جەرى قالىڭ شوپتى جازىق، اۋا رايى جاڭبىرلى،  . . . . . . . تاۋلارىندا قاراعاي، سامىرسىن كوپ وسەدى .> -دەپ جازىلعان . اينالاسىن تاۋ قورشاعان، كۇنەس، قاس، تەكەس وزەندەرى بىرىگىپ قالىپتاسقان ىلە وزەنى بۇكىل القاپتى كەسىپ وتەدى . كەڭ ويپاتتى، سۋى مول، كليماتى ىلعالدى، جايىلىمى تۇس –تۇسقا جالعاسقان، ۇشى–قيىرسىز قۇنارلى دالا . < حالقى سۋلى، شۇيگىن قونىس قۋالاپ> –كوشەتىن ۇيسىندەر جونىنەن ايتقاندا، ويداعىداي تاماشا تابيعي جايىلىم بولعاندىقتان ،ءۇيسىندەردىڭ شارۋاشىلىعى شالقي ءتۇستى . «ءۇيسىن ەلىندە جىلقى كوپ، بايلارىنىڭ جىلقىسى ءتورت – بەس مىڭعا دەيىن جەتەدى» .

«حاننامادا» سول كەزدەگى ءۇيسىن ەلىندە: <120 مىڭ ءتۇتىن، 630 مىڭ جان، سوعىسقا جارامدى 188 مىڭ 800  ادامى بار>- دەلىنگەن . بۇل سان سول كەزدىڭ باتىس وڭىردەگى حوتان  (ۇدۇن، نەمەسە عۋادەن دەپ تە اتالعان،19 مىڭ 300 ادام)، شالىك (18 مىڭ 647 ادام)، كۇسان (81 مىڭ 317 ادام) سياقتى جەرلەردىڭ جان سانىمەن سالىستىرعاندا الدە قايدا ارتىق، باتىس ءوڭىردەگى مەيىلىنشە قۇدىرەتتەنگەن مەملەكەت . ۇيسىندەر <ۋازىر، داتلۇق، سول قول –وڭ قول ساردار، ءۇش يابعۇ، بىردەن ساردارباسى جاساۋىل،  2 باس باعامدار، ءبىر اكىم، 2 وردا اكىمى، ءبىر امىر سارباز> سياقتى لاۋازىمدار تاعايىنداپ، مەملەكەت ىستەرىن مەڭگەرىپ وتىرعان .

ب .ز .ب . 119 جىلى حانۋدي پاتشا جاڭ چياندى باتىس وڭىردەگى ءۇيسىن ەلىنە ەكىنشى رەت ەلشىلىككە جىبەرىپ، ءۇيسىن كۇنبيىنىڭ قىزۋ قارسى الۋىنا بولەنەدى، ءارى ءۇيسىن ەلىنىڭ ەلشىلەرىن جاڭ چيانمەن بىرگە حان ديناستيياسىنىڭ استاناسى چاڭ – انعا بارىپ حان ديناستيياسىمەن قارىم – قاتىناستا بولىپ، تۋىستىق –قۇداندالىق ورناتىپ، ءۇيسىن كۇنءبيى حان پاتشاسىنان قىز ايتتىرىپ، مىڭ جىلقى قالىڭ مال ايداتىپ، حان پاتشاسىنىڭ حانشاسىن الادى . حان ديناستيياسى شي جۇن حانشانى سالتاناتتى كۇيمەگە مىنگىزىپ، تورعىن – تورقا، مەيلىنشە مول كيىم – كەشەك، جاساۋ – جابدىعىن ارتىپ، قىزمەتكەر، نوكەرلەر بولىپ جۇزدەگەن ادامدى حانشامەن بىرگە ءۇيسىن ەلىنە اتتاندىرادى . ءۇيسىن ەلىندە شي جۇن حانشاعا ارناپ سالتاناتتى دا ساۋلەتتى ساراي سالىنادى . ول ۇنەمى كۇنءبيمەن كەزدەسىپ، قوناقاسى وتكىزىپ، ءۇيسىن ەلىنىڭ دەگدار-جايساڭدارىنا تارتۋ-تارالعى بەرىپ تۇردى . الايدا ەلىن-جەرىن اڭساپ وي سوقتى بولعان حانشا:

<ۇزاتتىڭ مەنى جۇرتىم-اي، كوز كورمەس جەر تۇبىنە،

تاپسىردىڭ ءوز قولىڭمەن، جات ەل  ءۇيسىن بيىنە .

كۇمبەزدەنگەن كيىز ءۇي، قابىرعاسى تۋىرلىق،

قورەگى تەك ەت ەكەن، ايران، قىمىز — سۋسىندىق .

تۋعان جەرگە ۇشپاس پا ەم، اققۋ بولسام سۋىرىلىپ،

ساعىنعاننان ەلدى ويلاپ، بولىپ جۇرمىن ءبىر مۇڭلىق .>- دەپ ولەڭ جازىپ، ءان شىعارادى . وسىدان ۇيسىندەردىڭ كيىز ۇيدە وتىرىپ، ەت جەپ، ايران-قىمىز ءىشىپ، مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان ءومىرىن بىلۋ مۇمكىن . لاپكوك كۇنءبي قايتىس بولعاننان كەيىن، شي جۇن حانشا ءۇيسىن ەلىنىڭ سالتى بويىنشا، لاپكوك كۇنبيدىڭ بالاسى كۇنسۇي بيمەن (بۇدان بۇرىن <ءجونشى>، <سانشورا>دەپ تە اۋدارىلعان) نەكەلەنىپ ءبىر قىز تۋادى . كەيىن حان ديناستيياسى تاعى دا جە يۋ حانشانى وڭعاي بيگە حانىمدىققا ۇزاتادى . سونىمەن قوسا سايلاۋىت اسكەرلەرى ءۇيسىن ەلىنىڭ استاناسى چەكۋك قالاسىندا ەگىن ەگىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىن وركەندەتەدى . جە يۋ حانشا ءۇش ۇل، ەكى قىز تۋادى . ونىڭ كۇتۋشىسى فىڭ لياۋ ءۇيسىننىڭ وڭ قول ساردارىمەن نەكەلەنەدى . ول ۇنەمى باتىس ءوڭىردى ارالاپ، كوپتەگەن مەملەكەتتەردىڭ ارا قاتىناسىن جاراستىرىپ وتىرعان . كەيىنگىلەر ونى <ايەل ديپلومات> دەپ اتاعان .

سول كەزدەگى عۇندار قازىرگى شينجياڭدى باسىپ الىپ، ءۇيسىن ەلىنە شابۋىل جاساپ، كوپتەگەن مەملەكەتكە الىم – سالىق سالىپ، ەلىن تالان – تاراجىلاپ وتىردى . ب .ز .ب . 71 جىلى حان ديناستيياسى داۋىرىندە باتىس ءوڭىر تاريحىندا ءبىر رەت بۇرىلىس سيپاتتى ەلەۋلى سوعىس تۋىلدى . حان ديناستيياسى 150 مىڭ اسكەرىن باستاپ ءۇيسىن ەلىنىڭ 50 مىڭ اتتى اسكەرىمەن بىرگە، شىعىس باتىس ەكى جاقتان موڭعول ساحاراسىندا كوشىپ – قونىپ جۇرگەن عۇندارعا شابۋىل جاسادى . بۇل سوعىس عۇنداردىڭ شينجياڭداعى جۇزدەگەن جىلداردان بەرگى ۇستەمدىگىن ىدىراتتى؛ حان ديناستيياسى باتىس وڭىردە <باتىس ءوڭىر باسقاقتىعىن> قۇردى . وسى كەزدە ءۇيسىن ەلى مەيىلىنشە كۇشەيىپ، باتىس ءوڭىردەگى مەملەكەتتىك بەدەلى ارتا ءتۇستى، ءتىپتى شالعايداعى جىبەك جولىنىڭ وڭتۇستىگىندەگى ياركەن <ءۇيسىن ەلىنىڭ كوڭىلىن اۋلاۋدى ويلاپ> ءۇيسىن وڭعاي كۇنءبيىنىڭ ەكىنشى ۇلى وڭناندى ياركەننىڭ ءومىرلىك حانى رەتىندە تاققا وتىرعىزدى . كۇسان حانىءۇيسىن ەلىنە قۇدالىق ايتتىرىپ، وڭعاي ءبيدىڭ ۇلكەن قىزىن ءىنىسىنە الىپ بەردى . بۇل ءۇيسىن ەلىنىڭ قوعامدىق  ءتارتىبى تىنىشتالىپ، ءوندىرىسى وركەندەپ، گۇلدەنىپ – كوركەيىپ كەمەلىنە كەلىپ داۋىرلەگەن كەزى بولدى .

كەيىن اعا – ىنىلەردىڭ پاتشالىق ورىنعا تالاسۋى سەبەپتى،ءۇيسىن ەلى ۇلى كۇنمۋلىق، كىشى كۇنمۋلىق دەپ ءبولىندى، حان ديناستيياسىنىڭ شينجياڭدا تۇراتىن ءبىر نەشە باتىس ءوڭىر باسقاقتىق مەكەمەسى ولار اراسىندا جاراستىرۋلار جاسادى . الايدا، ءۇيسىن ەلى باتىس ءوڭىردەگى بەدەلىن ۇزدىكسىز ساقتاپ كەلدى . ب .ز ى عاسىرىندا جازىلعان «سوڭعى حانناما» ودان سوڭ «ءۇش پاتشالىق شەجىرەسى»، «جينناما»، «سولتۇستىك اۋلەتتەر تاريحى»، «جاڭا تاڭنامادان» تارتىپ، حىى عاسىرداعى «لياۋناما»،«اسكەري قورعانىس شەجىرەسى شۋ بەكتىگىنىڭ اسكەرلەرى» سيياقتى جازبالاردىڭ ىشىندە دە ءۇيسىن ەلى جونىندەگى دەرەكتەر بار .

ۇيسىندەر — قىتاي تاريحىنداعى ەرەكشە ماڭىزدى ۇلت . قىتاي جەرىندەگى كوشىپ – قونعان ۋاقىتى ۇزاق بولىپ قالماستان، ب .ز .ب . V عاسىرداعى جاۋلاسقان بەكتىكتەر داۋءىرىنەن ب .ز .7 عاسىرىنداعى لياۋ داۋىرىنە دەيىن، كوشىپ – قونعان ءوڭىرى دە كەڭ . حىشي كوريدورىنان تارتىپ تيانشان تاۋىنىڭ سولتۇستىگىنە، ىلە وزەنى اعارىنان تارتىپ بالقاش كولىنە دەيىنگى ۇلان – قايىر القاپتى مەكەندەگەن . ەڭ ماڭىزدىسى-شينجياڭ مەن ورتا جازىق ءوڭىرىنىڭ بىرلىككە كەلۋىن جەدەلدەتۋدە جانە ىلە وزەنى اڭعارىنىڭ شارۋاشىلىق، مادەنيەت جاقتارىن كوركەيتۋدە ماڭىزدى ۇلەس قوستى . ءۇيسىندەر نەشە مىڭ جىلدىق توعىسۋدى باسىنان وتكىزىپ، كوبى قازىرگى قازاق ۇلتىنىڭ قالىپتاسۋىنا تاعان بولدى .

ۇيسىندەر قازاق ۇلتىنىڭ ەجەلگى اتا- بابالارى. قازىرگى قازاق ۇلتىنداغى ۇيسىن رۋى قازاقتىڭ ەڭ كوپ رۋى بولىپ، جالپى قازاقتىڭ مولشەرمەن  تورتتەن بىرىن ۇستايدى .

ئاۋۇ جىق گەپنى ئۆرىمەي،ئۆزىڭىز بىر نېمە قىلىڭ!
kokjalنىڭ دېگىنى:
ئۇيسۇنلار قازاق مىللىتىنىڭ قەدىمى ئاتا-بابالىرى،ھازىرقى قازاق مىللىتىدىكى ئۇيسۇن رۇۋسى(قەبىلەسى) قازاقنىڭ نوپۇسى ئەڭ كۆپ رۇۋ بولۇپ،قازاقنىڭ  نوپۇسىنىڭ تەخمىنەن تۆتتىن بىرىنى ئىگەللەيدۇ،

kokjalنىڭ دېگىنى:
ئۇيسۇنلار قازاق مىللىتىنىڭ قەدىمى ئاتا-بابالىرى،ھازىرقى قازاق مىللىتىدىكى ئۇيسۇن رۇۋسى(قەبىلەسى) قازاقنىڭ نوپۇسى ئەڭ كۆپ رۇۋ بولۇپ،قازاقنىڭ  نوپۇسىنىڭ تەخمىنەن تۆتتىن بىرىنى ئىگەللەيدۇ،
=================================================================
/BBS/read.php?tid=1015
دىن بىلىشكە بولىدۇكى ئۇيسۇنلارمۇ بۆرە توتىم مەدەنىيەتىگە تەئەللۇق بولغان خەلىقلەر تۈركۈمى بولۇپ .ئۇلارنى ئوغۇزلارنىڭ تەركىۋى ياكى كېيىنكى مەزگىللەردە تارىخ سەھنىسىگە چىقىپ ھالقىلىق رول ئوينىغان قاڭقىل ،تۈرك ،تېلى (توققۇز ئوغۇز)قاتارلىق بۆرە تۇتىم مەدەنىيتىدىكى خەلىقلەرنىڭ ئەژدادى ئىكەنلىگىنى بىلىش مۈمكىن .
تۈركى مىللەت بولغان قازاق مىللىتىنىڭ قەدىمقى ئەژدادىنىڭ ئۇغۇزلارغا تۇتىشىدىغانلىغىدا گەپ يوق .لىكىن ھازىرقى قازاق مىللىتىنىڭ تەركىۋىدىكى "ئۇيسىن"لار <<شەجەرەئى تۈرك>>دە تىلغا ئېلىنغان "ئۇيسىن-سۆڭىكى موغۇلدۇر" بولىشى مۈمكىن .
  بىلمىدۇق قازاق مىللىتى تەركىۋىدىكى قايسى قەبىلەلەر قەدىمقى ئۇيسۇنلارغا تۇتىشىدىكىن ؟مىنىڭچە قىپچاق ،كېرەي ،نايمان قاتارلىق قەبىلەلەرنىڭ ئەژدادى (تۈرك )ئۇيسۇنلارغا تۇتىشىشى مۈمكىن .
  لىكىن ھازىرقى زاماندىكى ئۇيغۇر ،ئۆزبىك ،تۈرك ،تۈركمەن ،ئازەر ياقۇت ،تۇۋا قاتارلىق بۆرە تۇتىم مەدەنىيەت چەمبىرىكىدىكى تۈركى مىللەتلەرنىڭ ئەژدادىمۇ ئوخشاشلا ئاشۇ ئۇيسۇنلار بېرىپ تاقىلىدۇ .

kokjalنىڭ دېگىنى:
ئۇيسۇنلار قازاق مىللىتىنىڭ قەدىمى ئاتا-بابالىرى،ھازىرقى قازاق مىللىتىدىكى ئۇيسۇن رۇۋسى(قەبىلەسى) قازاقنىڭ نوپۇسى ئەڭ كۆپ رۇۋ بولۇپ،قازاقنىڭ  نوپۇسىنىڭ تەخمىنەن تۆتتىن بىرىنى ئىگەللەيدۇ،
=================================================================
/BBS/read.php?tid=1015
دىن بىلىشكە بولىدۇكى ئۇيسۇنلارمۇ بۆرە توتىم مەدەنىيەتىگە تەئەللۇق بولغان خەلىقلەر تۈركۈمى بولۇپ .ئۇلارنى ئوغۇزلارنىڭ تەركىۋى ياكى كېيىنكى مەزگىللەردە تارىخ سەھنىسىگە چىقىپ ھالقىلىق رول ئوينىغان قاڭقىل ،تۈرك ،تېلى (توققۇز ئوغۇز)قاتارلىق بۆرە تۇتىم مەدەنىيتىدىكى خەلىقلەرنىڭ ئەژدادى ئىكەنلىگىنى بىلىش مۈمكىن .
تۈركى مىللەت بولغان قازاق مىللىتىنىڭ قەدىمقى ئەژدادىنىڭ ئۇغۇزلارغا تۇتىشىدىغانلىغىدا گەپ يوق .لىكىن ھازىرقى قازاق مىللىتىنىڭ تەركىۋىدىكى "ئۇيسىن"لار <<شەجەرەئى تۈرك>>دە تىلغا ئېلىنغان "ئۇيسىن-سۆڭىكى موغۇلدۇر" بولىشى مۈمكىن .
  بىلمىدۇق قازاق مىللىتى تەركىۋىدىكى قايسى قەبىلەلەر قەدىمقى ئۇيسۇنلارغا تۇتىشىدىكىن ؟مىنىڭچە قىپچاق ،كېرەي ،نايمان قاتارلىق قەبىلەلەرنىڭ ئەژدادى (تۈرك )ئۇيسۇنلارغا تۇتىشىشى مۈمكىن .
  لىكىن ھازىرقى زاماندىكى ئۇيغۇر ،ئۆزبىك ،تۈرك ،تۈركمەن ،ئازەر ياقۇت ،تۇۋا قاتارلىق بۆرە تۇتىم مەدەنىيەت چەمبىرىكىدىكى تۈركى مىللەتلەرنىڭ ئەژدادىمۇ ئوخشاشلا ئاشۇ ئۇيسۇنلار بېرىپ تاقىلىدۇ .

kokjalنىڭ دېگىنى:
ئۇيسۇنلار قازاق مىللىتىنىڭ قەدىمى ئاتا-بابالىرى،ھازىرقى قازاق مىللىتىدىكى ئۇيسۇن رۇۋسى(قەبىلەسى) قازاقنىڭ نوپۇسى ئەڭ كۆپ رۇۋ بولۇپ،قازاقنىڭ  نوپۇسىنىڭ تەخمىنەن تۆتتىن بىرىنى ئىگەللەيدۇ،
=================================================================
/BBS/read.php?tid=1015
دىن بىلىشكە بولىدۇكى ئۇيسۇنلارمۇ بۆرە توتىم مەدەنىيەتىگە تەئەللۇق بولغان خەلىقلەر تۈركۈمى بولۇپ .ئۇلارنى ئوغۇزلارنىڭ تەركىۋى ياكى كېيىنكى مەزگىللەردە تارىخ سەھنىسىگە چىقىپ ھالقىلىق رول ئوينىغان قاڭقىل ،تۈرك ،تېلى (توققۇز ئوغۇز)قاتارلىق بۆرە تۇتىم مەدەنىيتىدىكى خەلىقلەرنىڭ ئەژدادى ئىكەنلىگىنى بىلىش مۈمكىن .
تۈركى مىللەت بولغان قازاق مىللىتىنىڭ قەدىمقى ئەژدادىنىڭ ئۇغۇزلارغا تۇتىشىدىغانلىغىدا گەپ يوق .لىكىن ھازىرقى قازاق مىللىتىنىڭ تەركىۋىدىكى "ئۇيسىن"لار <<شەجەرەئى تۈرك>>دە تىلغا ئېلىنغان "ئۇيسىن-سۆڭىكى موغۇلدۇر" بولىشى مۈمكىن .
  بىلمىدۇق قازاق مىللىتى تەركىۋىدىكى قايسى قەبىلەلەر قەدىمقى ئۇيسۇنلارغا تۇتىشىدىكىن ؟مىنىڭچە قىپچاق ،كېرەي ،نايمان قاتارلىق قەبىلەلەرنىڭ ئەژدادى (تۈرك )ئۇيسۇنلارغا تۇتىشىشى مۈمكىن .
  لىكىن ھازىرقى زاماندىكى ئۇيغۇر ،ئۆزبىك ،تۈرك ،تۈركمەن ،ئازەر ياقۇت ،تۇۋا قاتارلىق بۆرە تۇتىم مەدەنىيەت چەمبىرىكىدىكى تۈركى مىللەتلەرنىڭ ئەژدادىمۇ ئوخشاشلا ئاشۇ ئۇيسۇنلار بېرىپ تاقىلىدۇ .

    شۇنداق، قەدىمى قەۋم ناملىرىنىڭ كېلىپ چىقىشى پېئىل بىلەن مۇناسىۋەتلىك قانۇنىيەتىدىن "ئۇيغۇر- ئۇيسۇن"  ناملىرىنى  سېلىشتۇرۇش ئارقىلىق " ئۇيسۇن" ئاتالغۇسىنىڭ مەنىسىنى يېشىش ئىمكانىيىتى بولۇشى مۈمكىن، تۈپ مەنا " ئۇي" .  شەك- شۈبھىسىزكى خۇددى Qutghur ئەپەندىنىڭ ئېيتقىنىدەك ھازىرقى زامان قازاق مىللىتى قەدىمى ئۇيغۇر- ئوغۇز قەبىلىلىرى  بىلەن  چىنگىزخان ئىستىلاسىدىن كېيىنكى دېلېنگىر موڭغۇللىرى ( موڭغۇللارنىڭ نىرون موڭغۇللىرى ۋە دېلېنگىر موڭغۇللىرى قوشۇلۇپ خەمخە موڭغۇللىرى يەنى پۈتۈن موڭغۇللار)نىڭ قوشۇلىشىدىن شەكىللەنگەن. قازاق خەلقىنىڭ " قازاق- قالماق ئاكا- ئۇكا قېرىنداش رىۋايىتى" مۇ ساقلىنىپ قالغان ئېغىزاكى رىۋايەت تۈسىدە بۇ نۇقتىلارنى دەلىللەيدۇ.