زەپەرنامە
(داستان)
موللا شاكۈر
بۇمەنچۈڭ يېتۈپ كەلدۈ پونۈ ېاتۈپ،
بوغۇلدۈن مۇسۇلمانلار بۈردۈن قاچۈپ،
ھاكۈم بەگ دۈدۈ ېەمدۈ قاچتۈ يېغۈ،
جېدەللەپ ېانۈڭ ېارقۈسۈدۈن تېخۈ،
كۈ بۈر-بۈر ېاتۈڭ مۈلتۈقۇ-زەمبۈرەك،
ېۈرانلارغا بۇ ۋاقتۈدا ھۈممەت كېرەك.
تۇتۇندۈن كۆكەردۈ ھاۋا ېۈس بولۇپ،
بوتەيپو قېزۈپ قۈپ-قۈزۈل مۈس بولۇپ.
تۇتۇن بۈرلە تۇپراق ھاۋا بولدۈ چاڭ،
بۇ مەنچۈڭ تۇرۇپ ھاڭ بېقۈپ قالدۈ داڭ.
ېېلۈپ چورەنۈ قۈلدۈ ېۇي مۈڭگۈزۈ،
بۇ مەنچۈڭلەر بولدۈ ېۈزۈكنۈڭ كۆزۈ.
غوجام پادۈشاھلار قۈلدۈ بۈر دۇېا،
يېغۈ-زارۈ بولدۈ قۈلۈپ ېاھۇ-ۋاھ.
كۈ تەكبۈر ېوقۇپ ېۇردۈلەر ېۆزۈنۈ،
ھەممە قول تۇتۇپ ېولتۇرۇپ كۇپرۈنۈ.
مۇسۇلمانلار قورشاپ ېالۈپ نەچچە قات،
بۇ ېادەم قاچالمايدۇ يا قاچقان ېات.
بۇ جەڭ بولدۈ گوياكۈ سوت ېورلەمۈ،
بۇ مەنچۈڭ ېۆلۈپ قالمۈدۈ ھېچكۈمۈ.
جاچا-جاپا خەنجەر، شاپ-شاپ تۈغ،
بولۇپ جەڭ بازارۈ بۈھەد ېۈسسۈغ.
تاراققۇ-تۇرۇققۇ بۇ تېخۈ سۈناق
جاھان بولدۈ بازارۈ ېاھەڭگاران
بولۇپ يەر يۈزۈ قان بۈلەن لالەرەڭ،
ېۈلۈكلەر ياتۇر كۈشتەدۈن پۇشتەلەر،
ياتۇر نۈمجان پۇت سۇنۇق بەزۈلەر.
ياتۇر تېنۈدۈن جۇدا نەچچە باش،
مۇسۇلمان كاپۈر بۈلەن ېارۈلاش .
ياتۇر بەزۈسۈ موددە يەڭلۈغ بوكۇپ،
ياتار بەزۈسۈ قانغا پاتمۈش چۆكۈپ.
كېسۈلگەن قولۈ بەېۈزۈنۈڭ بازۇدۈن،
ېۇتۇپ يا ېوقۈ بەېۈزۈنۈڭ دولادۈن.
كۈ نەچچە باتۇر، نەچچەسۈ نۈم خۈز،
قوپاي دەپ قوپالماي بولۇپ دەستەخۈز.
ياتۇر بەزۈسۈنۈڭ باشۈ ېۈككۈ پۇچۇق،
ياتۇر بەزۈ مۇردە بە رەھنە ېوچۇق.
سايۈد بەگ قاراپ كۆردۈ ېۈش ېۆزۈگۈچە،
قاچان بۈر تەرەپتە تۇرۇپ ېۆلگۈچە.
چۈقۈپ ېەترادۈن قاچتۈ كەتتۈ بەدەر،
بۇ كاشۈغەر سادۈ ېول سۈ كەبۈ پەدەر.
كۈ سوت ېورلەمۈ قالمادۈ ھۈچ جان،
بۇ مەنچۈڭ چۈرۈكۈدە نامۈ- نۈشان.
خۈتايچە ېۈدۈ نەچچەنۈڭ سۇرۈتۈ،
ېۆلۈپ سايدا قالدۈ ېانۈڭ قۇر باشۈ،
بۇ سوكۇ، قۈمار بازلار ېۆلدۈ تامام،
باشۈغا چۈقۈپ تورت ېوشۇق مەردۈ كام.
دۈشمەن ېاخۈر ېۆلدۈلەر ھەممۈسۈ،
سايۈد بەگكە ھەمرا قاچۈپ ېالتۈسۈ.
ېۇلارغا بولۇپ بەزۈ ھەمسەپەر،
بۇدۈشمەن بۈلسە باردۈ نارۈ سەقەر،
يانۈپ ېاقسۇغا چۈشتۈلەر بەزۈلەر،
يۈدۈ ناشتۈلۈققا تونۇر كاۋۈسۈ.
كۇچارلۈقلار دەر بۈز خوجامغا ېۇرۇق،
بۇ لەشكەر بولۇپ كەلدۈلەر قۈل قۇرۇق.
ناماز ۋاقتۈدۈن تا بولۇپ چاشكا،
بۇ مەنچۈڭ سەپەر قۈلدۈ تەھتە سەرا.
كۈ ېاۋال چۈقۈپ داڭغا شەھپالۈق،
قۈلۈپ ېاخۈرۈدا كۆڭۈل قارارلۈق.
خوجاملار كېلۈپ چۈشتۈ يۈڭپاڭغا،
تۇرۇشتۈ ھەممە ېولجە ۋۇمالۈغا.
بۇ سايۈد ھاكۈم بەگ چادۈرو خەيمەسۈ،
تۇرۇبدۇر ساندۇقۈدا كۈمۈش يامبۇسۈ.
تۇرۇبدۇر ياشۈل مەھپە توغۈ ېەلەم،
ھاكۈم بەگ قۈلۈپ قۇيرۇغۈنۈ قەلەم.
ېولۇپ چۈڭشا يۇن زۇڭيا، دالويەسۈ،
پەچۈرچۈ بۈلەن بوشۈغا مالۇيەسۈ.
بۇ ېۈگۈن-ېاياغ مەھپە ۋە ېات-خۈچۈر،
بار مۈسۈلۈ گويا ساپال ۋە ھۈجۈر.
قۈزۈل پول كونۇش خانۈقاغا بارۈب،
بۇ نۇرغۇن چۇلۇق بەزۈ كەتتۈ سالۈپ.
ھاكۈم بەگ قايان باردۈ ېۈزدەپ تاپۈڭ،
قاچۈبدۇر مەگەر ېارقۈسۈدۈن چاپۈڭ.
تۇتۇپ كەلگەنۈ قوغلادۈ ېات چاپۈپ،
يېتەلمەي نەچچۈسۈ يۇدۇر ېۈزدەشۈپ.
شەھەردۈن ېوتۈپ تاكۈ كەپتەرخانە،
بۇ مەنچۈڭ قاچۈپ ېوتتۈلەر ېازغۈنا.
بۇ قالماق كېلەدۇر كوزۈ ېارقادا،
چۈرۈك بۈلەن قاچۈپ نەچچە جەڭگۇدا.
قاچۈپ نەچچە قالماق خۈتاي شەرۈگە،
بۇ كۈن ېۇچرادۇق بورە يا شۈرگە.
بۇ مەنچۈڭ تامام دابزاسۈدۈن چاپلاشۈپ،
تۇرار سېپۈل ېۈستۈدۈن قايلاشۈپ.
شەھەرگە كۈرەرگە تاپالماي ېۈلاج،
بۈر ېارقان بۈرۈڭ بولسا نەچچە غۇلاچ.
بۇ ېارغامچا بۈرلە بۈلۈڭ باغلادۈ،
سېپۈل ېۈستۈگە چۈققۈلۈ چاغلادۈ.
بۇقالماق خۈتاينۈ سېپۈلدۈن سۇنۇپ،
كۈلۇر دەپ يېغۈ ېولتۇرۇر ېويغۇنۇپ.
سېپۈلنۈڭ توپۈدە قالۈپ ېات-ياراق،
شەھەرگە كۈرۈپ بۈر باش ېۈككۈ قۇلاق.
سېپۈل ېۈستۈگە داڭدا قالغان چۈرۈك،
قالۈپ داڭلاردا ېاش-ېۇزۇق، قوي ېېرۈك.
مۇېەكۈلگە مولجۈدار بۈر چوڭ خۈتاي،
كېيۈپ ېەڭلۈگە كەيمەگەن سەرۇپاي.
بۇ قالغان چۈرۈكلەر دابزا باقۈپ،
كېچە ېۇخلاماستۈن تەبلۈ، دومباق قاقۈپ.
بۇ ېامبال كۈرۈپ ېەمدۈ بۇتخانۈغا،
كېلۈپ يالبۈرۇر ېەمدۈ تۇڭگانۈغە.
يۇرۇيدۇ بۇ مەيمۈچۈلار يۈغلاشۈپ،
بۇ تۇڭگان بۈلەن بەزۈسۈ يارلاشۈپ.
خۈتايلار بۇ ېاقسۇ بۈلەن بەڭ چۈكۈپ،
يۇرۇيدۇ تامام ساختۈلۈق جۈڭ چۈكۈپ.
خۇجاملار بولۇپ خوررە شادۈمان،
ھەممە لاۋۇ لەشكەر بۈلەن ېەل ېامان.
بۇ جامدۈن غوجاملار يۇردۈلەر ېاقسۇغا،
ھەمە ېارزۇلۇقلار قانۈپ ېارزۇغا.
ېالۈپ بۈر تۈمەن لەشكەر بۈگاران،
سەيۈد غازۈ بۇدھان ساھۈبقۈران.
مەي نۇش ېەتكەن ېەزەل جامۈدۈن،
شەھنۈشاھۈ غازۈ سەيۈد ھامۈدۈن.
يۈگۈتلار بۈلەن بۈر شەھۈ نەۋ جاۋان،
باھادۈر سەيۈد غازۈ مەھمۇدخان.
چالۈپ ناغرا-ناققا رەېۈ شادۈيان،
خوجام كەلدۈ دەپ چوڭ-كۈچۈك شادۈمان.
مۈراپ مۈڭ بېگۈ جەمېۈ خەيلۈ سوپاھ،
ھەممە مپتۈ ېەنلەم مۇدەررۈس، خەتۈپ.
يەنە ھازۈ ۋە خەلپە ھەم موھتەسۈپ.
بۇ ېاخۇن ېەشرەپ مۇ ېەززۈن ېۈمام.
چۈقۈپ پۈش ياز ېاقسۇ خەلقۈ تامام،
...........................................
چۈقۈپ ېورداغا چالدۈ نەققارنۈ،
قولغا ېالۈپ مۇلكۇ مۈراسۈنۈ.
كۇچاردا ېۇلار قۈلدۈ مەنزۈل ماكان،
ھەمنە دەسۈت بەيېەت بۈرۈپ ېول زامان،
يەنە ېاقسۇنۈ ېۈلياسخان سوراپ،
ېۇلارمۇ ېاخۈر بولدۈ خاكۈ توراپ.
بۇ خانلۈق قۈلۇر ېەردۈ ھەر كۈنۈ شۈكار،
تاماشا قۈلۈپ سۈنېۈ پەرۈۋەردۈگار.
بۇ كەشمۈردۈن بۈر ېۇلۇغ سو داگەر،
ېۆزۈ ېەغنۈيا ېەردۈ مالۈ گۆھەر.
ېانۈڭ خاتنۈ ېەردۈ ساھۈپ جامال،
پەرۈلار ېانۈڭ ېالدۈدا كەنگۇ-لال.
ېاڭا رەشلۈك ېولۇر كورسە ھورۈ پەرۈ،
جامالۈ ېانۈڭ ماھ ۋە يامۇشتەرۈ.
....................................
قارار ېولتۇرۇر ېەردۈ پەنجۈرەدۈن،
كۈ قەيد ېەتكەلۈ زولپۈ زەنجۈرەدۈن.
قۈلۇر ېەردۈ بۇخان بۇكۇنۈ شۈكار،
بورۇزەندە تۇرمۈش بۇمېھرۈ نۈگار.
بۇ خان ھەم ېانۈ كوردۈ ېۇتتۇر قاراپ،
ېانۈڭ ېۈشقۈدا بولدۈ باغرۈ كاباپ.
شۈكاردۈن يانۈپ چۈشتۈ ېاشۈپتە ھال،
بۇ ېاشۈققا مەشۇق ېۇمۈدۈ ۋۈسال.
..........................................
سالۈپ خاناغە رەڭگۈ تۈرلۈك بۈسات،
تۈزۈپ ېالدۈدا قويدۈ نوقلۈ كاباپ،
ېالۈپ كەلدۈ ېاندۈن تاېامۈ كاباب،
ېۈچەر ېەردۈ لۈق-لۈق قەدەھدۈن شاراپ.
ېوشول زەن بۈلەن قۈلدۈ مەيخاەلۈك،
ېانۈڭ كەيپۈدۈن ېوتتۈ بەدكارەلۈق.
................................................
كۈرۈپ ېەردۈۋۈل شەھرۈگە بۈر ۋابا،
بۇرەڭ كەلگەن ېەركەنكۈ قاتتۈق بالا.
قالۈپ ېويمۇ-ېويدە خالايۈق ېولۇپ،
ھەممە ھالۈ-ېەھۋالۈ قالدۈ تۇرۇپ.
قورول ېۈستۈدە ېەردۈ توڭگۇر كۈرۈش،
شەھەر چوڭ قالۈپ ېوتتۈ يازۇ-قۈش.
بۇ شەھەر سەھرا ېەھلۈ زۈرۈ توراپ.
بولۇپ ېەرداۋۈل شەھرۈ، خالۈ توراپ.
قاچۈپ كەتتۈلەر بايۈ-سايرام كوسەن،
ۋە بەزۈ قاچۈپ باردۈ يەركەن، خوتەن،
ۋە بەزۈ قاچۈپ باردۈلەر كاشۈغەر،
كۈلۈپ شەھرۈ بەر-بەر بولۇپ دەر-
بەدەر.
فانۈ ېەردۈۋۈل شەھرۈ يوق ېوندا جان،
ۋابادۈن ېولۇپ كەتتۈلەر ھەر قايان.
شەھرۈ چول قالۈپ ېەردۈ ېون ېالتە يۈل،
بولۇپ ېەردەۋۈل شەھرۈ ۋەيران شۇ خۈل.
شەھەر نۈسبۈنۈ كەتتۈ دەريا ېالۈپ،
كۈشۈ قالمۈدۈ، ېەردۈۋۈل چول قالۈپ.
بۇ قورغاس ېۈدۈ شەھرۈ تۇغلۇق تومۇر،
كۈ ېون يۈل بۇ ېۈسلامدا ېوتتۈ ېومۇر.
ېاتا ېورنۈدا بولدۈلار خۈزۈرخان،
شەمەر قەند، قوقەند ھەم ېەندۈجان.
ېولار تابەنۈ ېەردۈ قۈرغۈز، قازاق،
بۇ تاشكەند، سايرام مۇلكۈ جازاق.
بۇ كاشۈغەر، ياركەند، يۈڭۈسار، خوتەن،
بۇ خان يارلۈغۈنۈ تۇتۇپ جانۇ-تەن.
يەنە شەھرۈ بەر-بەر بۈلەن ېەردۈۋۈل،
قۈلۈپ پادۈشا خۈزمۈتۈنۈ جانۇ-دۈل.
يانا باي، سايرام، شەھيار، كۇچار،
قۈلۈپ پادۈشاھ ېەمرۈگە جان پۈدا.
بۇگۇر، كورلا بۈرلە قۈرۈق سان چۈلۈش،
ېۈتاېەت قۈلۈپ ېەردۈلەر يازۇ-قۈش.
ېانۈڭ تابەېۈدە بۇ تۇرپان، قۇمۇل،
تومۇرخاندۈن قالدۈ ېۈككۈ ېوغۇل.
كۈ بۈر كۈن خۈيال ېەيلۈدۈ خۈزۈرخان،
دۈدۈ دەھ گۇزەر ېۇشبۇ پان جاھان.
................................................
دۈدۈلەر بۈر ېۈقلۈم خاقانۈ چۈن،
ھەممە زۇلۇمدا ېوتدۈلەر ېانچۇنۈن.
كۇچۇم يەتسە تۇز يولغا ېانۈ سالاي،
ېانۈ ياخشۈ ېۈشقا دالالەت قۈلاي.
ېەجەل يەتتۈ ېاخۈر بولۇرمەن شەھۈد،
كۈ شايەر بولۇرمەنكۈ ېەھلۈ سەېۈد.
............................................
دۈبان ېويلۇنۇپ ېول زامان خۈزۈرخان،
قۈلۈپ نامە سۈن يۇرت-يۇرتقا رۋان.
كۈ بۈر نامە يازۈ شاھۈ بۇخار،
كۈ بۈزدۈن تەھيات ھازاران-ھازار.
غازاتقا نۈيەت ېەيلەدۇق بۇ سەپەر،
ېۈجازەت نۇچۇكدۇر بۇدۇر كاد خەير.
سەمەر قەندغا بۇنامەنۈ ياز دۈدۈ،
غازاتقا ېانۈ بۇسەپەر ېۈندەدۈ.
كورۇپ نامەنۈ ېول زامان بولدۈ خوش،
بۇ دەريا دۈل مەسەللۈك ېوردۈ جۇش.
قۈلۈپ خۈزۈرخان سۆزلەر قوبۇل.
مەدەتكار بولغاۈ خۇدايو-رۇسۇل.
.................................................
ېۈلاغا يۈغلۈدۈ ھەممە خاسو ېام،
كۈشۈ قالمايۈن جەمېۈ بولدۈ تامام،
بو يارلۈغ چۈقۈپ ېەردۈ ېۇچ ېايدا،
ماڭۈپ ېۇچ كۈشۈ قالمادۈ ېۇچ ېايدا،
ماڭۈپ ېۇچ كۈشۈ قالمادۈ جايۈدا.
بۇلەشكەر يۈغلۈدۈ ھازاران –ھازار،
قۈلۈپ يارلۈغۈن ېەيلەدۈلەر شۇمار.
يۈغلۈغان خالايۈقنۈ قۈلدۈ ېەدەد،
سەككۈز تۇمەن ېالتە لەك ھەپتە سەد.
................................................
بۇ قورغاستۈن ېەيلەدۈ ېەزمۈ راھ،
كېلۈپ تاجۇ ۋۇلۇشكۇن بۈلەن تاغ ېارا.
يۇرۇپ ېالتە كۈن يەتتۈ كۇھۈ قۈياس،
بۇ يايلاق ېۈرۇر ھەددۈدۈن بۈ قۈياس.
ېۈرۈمچۈ دابان بۈرلە توخسۇن چۈشۈپ،
بۇ سۈرېەت بۈلەن يۈردۈلەر ېوشۇقۇپ.
..............................................
قۇمۇل خەلقۈ ھەم چۈقۈدۈلەر پۈشۈباز،
ېالۈپ خانغا تارتۇق غوجامغا نۈياز.
قومۇل ھاكۈمۈ ېەردۈلەر ېەركە تاي.
توشۇدۈ غوجاملارنۈ ېالتۇن ساراي.
............................................
قۇمۇلدۈن يۈرۈپ يەتتۈ قۈزۈل ېاقۈن،
بۇ ېاقۈن كۈلەدۇر قۈزۈل تاغدۈن،
بۇ يەتتالۈ غازۈ قۈلۈپ خانۈقاھ،
بۇ تاغدا قۈلۈپ مەنزۈلۇ تەكيەگاھ
تۇرادۇر بۇ تاغ ېۈستۈدە بۈر مازار،
شەھۈدۈلار بۇ ېەتراپۈدا چۈھۈل ھازار.
............................................
ېوقۇپ شۇندا تەزكۈرانۈ خۈزۈرخان،
تاېامدۈن بولدۈ يولغا راۋان،
بېجۈن سارۈغا ېەيلەدۈ ېەزمۈ راھ،
يۇرۇپ خۈزۈرخان غوجام پادۈشاھ.
بۈسۈپ ېالتۈ كۈن يەتتۈلار ېەنشۈگە،
دۈدۈ خۈزۈرخان نامە ياز مۇنشۈگە.
بۇ مۇنشۈ يازۈپ روقېەيۈ نامەنۈ
ېۈشتۈسۇن ېوقويۈن نامەنۈ،
.............................................
شاېۈر خۈزۈرخاننۈڭ تەييارگەرلۈك بۈلەن چۈن مۈلكۈگە قارشۈ سوقۇش باشلانغانلۈقۈنۈ كۆرسۈتۈپ كېلۈپ، چۈن شاھۈ بۈلەن ېۈككۈ ېوتتۇرۈدا بولغان ېۇرۇشلەرغا ېوز داستانۈنۈڭ چوڭ بۈر بابۈنۈ بېغۈشلايدۇ، بۇ باپتا خۈزۈرخان قوشۇنلۈرۈنۈڭ جايۈگۇەن، سۇيجۇ، ساجۇ، لەنجۇنۈ قولغا ېېلۈپ خانبانلۈقنۈ قامال قۈلغانلۈقۈ، خۈزۈرخانغە ېوق تۈگۈپ شېھۈت بولغانلۈقۈ، ېەسكەرلەرنۈڭ مەغلۇپ بولغانلۈقۈ، بۇ ېۇرۇشتۈن قايتۈپ چۈققان ېەسكەرلەرنۈڭ ېاقسۇ شەھۈرۈنۈ بۈنا قۈلغانلۈقۈنۈ يازۈدۇ.
بۈشارەت بېرۈپ لەۋ لەۋۈ ېەرشۈدۈن،
دۈدۈ ېۇ پوسەر خوجەېۈ پەتھۈدۈن.
قالۈبدۇر دۈدۈ ېەردەۋۈل شەھرۈ چول،
بارۈپ ېانۈ قۈلغۈل گۇلۇستان-گۇل.
تامام ېەردەۋۈل خەلقۈ كەتتۈ تاراپ،
كۈشۈ قالمايۈن بولدۈ خاكۈ-توراپ.
بۈشارەت تايۈپ ېەردۈ ۋاقتۈ مەھەل
بۇ بەش يۈز كۈشۈنۈ ېالۈپ دەرھەل.
خوجام ېەردەۋۈلغە قۈلۈپ ېەزمۈ راھ،
بۇ مەنزۈل ماراھۈل يۈتۈپ ېاقسۇغا.
بۇ يار ېوستۈ دەشتۈ بۈپايان ېۈرۇر،
بۇ يار ېاستۈدا بەھرۈ ېامھان ېۈرۇر.
تەرەددۇت قۈلۈپ ېول زامان بوزروكۋار
بۈناي شەھرۈگە نوچوك ېورنۈ بار.
ېەزەل قۈسمۈتۈدۇ دۈدۈ كۈردۈكار،
دۈدۈ ېۈ ېوغۇل بۇ تەرەددۇتۈنۈ قوي.
بۈناي شەھرۈگە قۈلۈڭ جوستۇجۇي،
چۈشۈدە بۇ سۆزنۈ دۈدۈ ېول زامان،
جاۋابۈغا ېەيدۈ ېول بولپەتھۈ خان.
بۇ يار ېۇسۈ دامەنۈ كوھۈ رۈشۈت،
ېو يار ېاستۈ دەريايۈ بەھرۈ گۇزەشت
شەھەرگە مۇناسۈپ ېۈمەسۈدۇر بۇ يەر،
نوچوك ېەيلەيۈن بۈلمەدۈم ېۈ پەدەر.
خۇدا ېۈزنە بۈرلە دۈدۈ ېۈ ېوغۇل،
تەرەدود بۈلە بولغايسۈز مولۇل.
بۇ دەريانۈ مەغرۇپ سارۈغا ېېيتۈپ،
كۈ ېاۋۋەل ېانۈڭ توغلۈرۈنۈ بەركۈتۈپ.
سالۈك يارنۈڭ ېاستۈغا شەھرۈنۈ،
بۇ يەر ېۈستۈگە ېورداۋۇ قەسرۈنۈ.
شەھەرگە مۇناسۈپ بۇ قاينام توقاي،
بۇ ېەسرارۈدۈن مەخپۈ سوز قالمۈغاي.
.................................................
بۇ دەريا سۇيۈ يۇردۈ مەغرۈپ سارۈ،
بۇ تۇغ توختادۈ قالدۈ ېاندۈن بۈرۈ.
غوجام بولدۈلەر خوررا موماۈ شادۈمان،
بۇ يەردۈن بۇلۇپ ېەرداۋۈلغا راۋان.
كۈلۈپ يۇردۈلەر دامانۈ قومغا،
بارۈپ چۇشتۈلەر ېاقسۇنۈڭ بوغزۈغا.
ېالۈپ چۈقتۈلەر يۇرتقا ېادەمكۈ بار،
سۇنۈ باغلاپ تۈپ قۈلدۈلەر بۈر ناھار،
بار ېەردۈ بۈر موللا بۈر موغال،
بۇ دەريا سۇيۈ توغتۈماغلۈق ماھال.
موغال دەر ېۈدۈ رەنۈج چەككەن بۈكار،
بۇ تۇغ توختۈماس دەر ېۈدۈ نا بۈكار.
خوجامغا ېوزۈ دەسۈت بەيېەت قۈلۈپ،
كۇڭۇلدە بۇ ېۈنكار غەييەت قۈلۈپ.
بۇ موللا غوجاملارغا ېەردۈ مۇرۈد،
مۇسۇلمان كامۈل ېۈدۈ موېۈنتقۈد.
موغال بۈرلە موللا بۇسۇغا كۈرۈپ،
سۇنۈڭ ېورتاسۈدا ېۈككۇيلەن ېاقۈپ.
غوجامغا ېۈككۇيلەننۈ ېاقتۈ دۈدۈ،
تۇتۇڭ موللانۈ موغال ېاقسۇن دۈدۈ.
بۇلار ېالدۈ موللانۈ سۇدۈن تۇتۇپ،
موغال كەتتۈ ھەسرەت بۈلەن سۇ يوتۇپ.
خوجام ېەردەۋۈل ېاقسۇ بولسۇن دۈدۈ،
بۇ ېاقسۇ لەقەپ ېول زامان توختۈدۈ.
................................................
غوجامنۈڭ قاشۈدا نەچچە يارۈ خاس،
بۈنايۈ شەھەرگە قۈلۈڭ ېولنۈ راس.
ھاسا بۈلەن كۆرسەتتۈ ېولنۈ سۈزۈپ،
ېانۈ تۇزلەدۈەلر ھولنۈ ېاچۈپ.
غوجام كۆرسۇتۇپ ياندۈلەر قەسۈرگە.
بۇيارەنلەر ھەم ېەيلۈدۈ ېۈقتۈدا،
نامازدۈن يانۈپ ېول غوجام پادۈشاھ.
سوراپ تۇپراغنۈ نەيەردۈن ېالۈپ،
بۈنايۈ سېپۈلگە دۈدۈ باشلادۇق.
بۇ سۆزنۈ ېۈشتۈدۈ ېو بولبەتھۈ خان،
باش تەۋرەتۈپدۈدۈلەر ېول زامان.
مۇساپۈر بولۇر ېاقسۇدا بارۈۋاج
تاپۇر نامۇرادا بولسا خەرجۇ-خاراج،
سېپۈل تۇپراغنۈ تاشتۈن ېالۈپ،
سورار ېاقسۇنۈ غەيرۈ شەھەردۈن كېلۈپ.
خوجام ېاقسۇ شەھرۈنۈ ېاباد ېېتۈپ،
تارالغان خالايۈقلارنۈ جەمېۈ ېۈتۈپ.
كېلۈپ ېاقسۇغا بەزۈ ېۆز ېۈختۈيار،
كېلۈپ شەھرۈ سەھراغا تاپدۈ قارار.
ۋە بەېزەن كېلۈپ شاھ قورقۇنچۈدۈن،
يۈغلۈدۈ تامام كونچۈدۈن، بوزچۈدۈن.
مۇساپۈر مۇجاۋۈر يۈغلۈدۈ تامام،
كېلۈپ ھەر تەرەپتۈن ھەمە سوېام.
يۈغلۈغان خەلقنۈ قۈلدۈ ېەدەد،
مۈڭ ېويلۇك يانا ېۈستۈدە چارۈسەد.
خوجام ېاقسۇ شەھرۈنۈ ېاباد ېېتۈپ،
يانا ېوردادا قەسرۈ نونياد ېېتۈپ.
خالايۈقلەر ھەم قۈلدۈلەر ېوي ۋە جاي،
سالۈپ مەسچۈدۇ-مەدرس، كارۋان ساراي.
ېاپتۇر ېاقسۇنۈڭ ېاۋات قۈلۈنۈشۈ توغرۇلۇق راۋايەتلەرنۈ كەلتۈرگەندۈن كېيۈن، ېاقسۇ قومباشقا كاۋۈچۈ دېگەن لەقەمنۈڭ يېزۈلۈشۈنۈ تۆۋەندۈكۈچە يازۈدۇ:
.................................................
بۇ قومباش دېگەن كەنتۈدە بۈر دېھقان،
تېرۈلغۇ زۈراېەت قۈلۈپ ېولزامان.
تۈرۈپ ېەردۈلەر بۈر ېېتۈزغا قوغۇن،
ېاڭا تەربۈيەت ېەيلۈدۈ تۇنۈ-كۈن.
توشۇبدۇر ېېتۈزدا ېۈككۈ كار بازۇر،
ۋەيا گۇرزۈ رۇستەم ۋە يالەندۇھور.
خالايۈق ېاڭا ېەيلۈدۈ ېاڭا ېاپۈرۈن،
تەېەججۇپ قۈلۈپ ېەردۈ بويارەدۈن.
كۇمۇپ كارۋانۈ ېەيلەدۈلەر كاباپ،
مونۈ توھپە ېەيلەپ خوجامنۈ تاۋاپ.
كوشۇككە سالۈپ يوكلەدۈ بۈر بەقەر،
يۇرۇپ مەردۈ دېھقان بو سۇيۈ شەھەر.
يۈغلۈدۈ خالايۈق تاماشا ېۈچۈن ،
ېوقۇپ ېاپۈرۈن مەردۈ دۈھقان ېۈچۈن.
كۈلۇر ېارقادۈن ېاقسۇ خەلقۈ تامام،
چۈقۈپ خانۈقاغا ھەمەخاسو ېام.
بۇ ېويدۈن ېالۈپ سالدۈ زەمبۈلگەباز،
كوتەردۈ ېۇنۈ تورت ېادەم پۈش بار.
بۇ ېالتۇن سارايدا خوجام پادۈشاھ،
بو ېاخونو-ېەشرەپ، خەلۈپە سۇپاھ.
ېالۈپ باردۈ شاھ ېالدۈغا توھپەنۈ،
تەېەججۇپ قۈلۈپ سونېە ھەڭگامەنۈ.
سوراپ ېۈستەدۈ بەندە قۈلدۈ دۇېا،
نەيەردۈن كۈلورسەن دۈدۈ ېۈ بابا.
كۈلورمەن دۈدۈن كەنتۈ قومباشۈدۈن،
يېڭۈلۈق توتاي دەپ يېڭۈ ېاشۈدۈن.
دۈدۈ ېول بابا، شاھۈ ېالۈ ماقام،
جامالۈڭنۈ كورمەك ېۈدۈ موددەېام.
دۈدۈ ېاقسۇنۈڭ شەھرۈ بولدۈ بۈنا،
يانا قەسۈرۈ ېالۈ بۈلەن خانۈقاھ.
پەقۈر قۇللۈرۈ موپلۈسو نامۇراد،
كورۇنۇشكە تۈۋە بۈرلە ېات.
يوق ېەردۈ پەقۈرنۈڭ قويۇم-پاقلانۈم،
جانابۈڭغا ېەكەلدۈم بۇدۇر تاپقانۈم.
تاپالماي جابۈڭغا ھۈچ توھپەنۈ،
كومۇپ كەلتۇرۇمەن ېۈككۈ كارۋانۈ.
كۇلۇپ خەند ېەيلەپ خوجام پادۈشاھ،
بۇسۇرۇن كۇنۈ ېەردۈ ېەل جاباجا.
جاكاۋۇ دۈدۈ كارۋانۈ كېسۈڭ،
تامامۈ بۇ مېھمانۈلۈغا تارقۈتۈڭ.
يۈغۈلغان خالايۈققا يەتتۈ تامام،
ېاشۈپ قالمادۈ خەلقۈدۈن يابۈرسۈ كام.
ېەجەپ زوركەن ېاقسۇنۈڭ كاۋۈسۈ،
لەزۈزۈدۇر دۈدۈ تەېۈمۈ يوشرەسۈ.
كۇلۇشۈدۈ ھەم چوڭ-كۈچۈكلەر تامام،
قويۇلدۈ بو قومباشقا ېوشبونام.
بو دۈھقانغا ھەم ېەيلەدۈ ېۈلتۈپات،
باش-ېاياق سەرۇپا بۈلەن ياخشۈ ېات.
بۈرۈلدۈ ېامانلۈققا ېالتۇن نۈشان،
بالادۈن بالاسۈغا يۇردۈ ېامان.
ېاپتور ېاقسۇ بۈلەن ېۈچتۇرپان شەھەرلۈرۈنۈڭ ېۈشغال قۈلۈنۈشۈنۈ تەپسۈلۈ بايان قۈلۈپ ېوز داستانۈدۈن ېۈككۈ بابنۈ بۇ ۋەقەلەرنۈڭ ېوتمۇشۈگە بېغۈشلايدۇ. بو خۇسۇستا 400 مۈسراغا يېقۈن سۆز يازغاندۈن كېيۈن، ېاقسۇ تەۋەسۈدۈكۈ ېۇرۇشنۈڭ ېەڭ ېاخۈرقۈ ھەل قۈلغۇچ كۈنلۈرۈ ېۇستۈدە توختۇلۇپ يازۈدۇ.
.................................................
كوتەرۈپ كۈلور نەچچە بايراق ۋە تۇغ،
بۇ لەشكەرلەر ېۈككۈ تومەندۈن ېوشۇغ،
كوتەرتۈپ ېەلەم ېۇستۈگە ېەلەم،
ېايەتلەر ېۇستۈگە قۈلغۈلۈق رەقەم.
كۈلۇر ناتوغرا ناققاراشادۈ چالۈپ،
بۇ سەۋتو سادادۈن جاھان قوزغالۈپ.
سەپۈدمۇرۈ بۇ يۈل تەبۈل جانگو نەپەر،
يۈتۈپ غولغۇلەزۈر ھەپتوم سەقەر،
خوجام ېاقسۇدۈن چۈقتۈ دۈگەن زامان،
خەلپەم ېاچا تاققا بولدۈ راۋان.
بۇ بۇتخانە ېورتەڭ بۈلەن ېوت قويۇپ،
بۇ ېەېلەم ھاكۈم بەگنۈ ېالدۈ تۇتۇپ.
بۇ ېۇچ شەھەرنۈڭ زۇبدە سەردارلۈرۈ،
ېۇلارنۈ ېالۈپ يۇردۈ ېاقسۇ سارۈ.
خەلپەم يوگورتۇپ كۈشۈ جانۈپ ېۇچ.
موسۇلمان كېلۈپ ېەمدۈ كاپۈرغا كۇچ.
شەھەرگە كېلۈپ قويدۈ ېورتەڭگە ېوت،
بۇ ېوت شۇېلەسۈ سانمانغا سۇ ېود.
بۇ لەشكەر كۈلۈپ بۇزدۈ بۇتخانەنۈ،
ېالۈپ داڭزۈغا ېولجەۋۋمالنۈ.
بۇ مەنچۈڭ تامام تاغ باشۈغا چۈقۈپ،
ھەمەسۈ تۇرادۇر قورۇل قاراشۈپ.
پۈراق ېوتۈدا شەمېۈ يەڭلۈغ يانۈپ،
بۇ ھەسرەت نادامەت بۈلەن ېورتانۈپ.
............................................
بۇ نۇرغۇن ېەزۈمەت ېالالا بۈلەن،
ھەمە قۈچقۈرۈپ ېاللا-ېاللا بۈلەن.
مۇسۇلمانلارنۈڭ ھەددۈ پايانۈ يوق،
مۈسالۈ بۇ ساغداقدۈكۈ تۇرغان ېوق.
بۇ ېادەم ماڭۇر تۈگۈشمەيدۇ يول،
بۇ مەشرۈقۇ-مەغرۈپ بۈلەن ېوڭۇ-سول.
بۇ مەنچۈڭ سېپۈلۈدۈن ېاتۇر زەمبۈرەك،
يېقۈن بارغۈلۈ ېالۈ ھۈممەت كېرەك.
ھەمە لاۋۇ-لەشكەر شەھەرنۈ قابان،
ېور ېۈخلاسۈدۈن كەلگەن ېەل بۈھۈساپ.
بۇ مەنچۈڭ سېپۈل ېۈستۈدۈن جەڭگۈ سەخۈت،
پاناقاپ مۇسۇلمانلار تامۇ دەرەخت.
سېپۈل ېۈستۈدۈن بۇ توبارتۈن ېاتار،
كېچە ھەم باسۈلمايدۇ مۈلتۈق ېۇنۈ،
بۇ ېۇچ كۈن ېاتۈشتۈ تۇنۈ ھەم كۈنۈ.
................................................
بۇ مەنچۈڭ پۈتۈن چۈقتۈ تاغ باشۈغا،
بۇ بۇتخانۈسۈگە سەنەم قاشۈغا.
ھەمە ېاق كۈيۈم كەيدۈ تۇتدۈ ېازا،
مەدە ېەيلەگۈل بۈزگە كەلدۈ قازا.
ېانۈ كەيرۇپ كاغەزۈدۇر سارۈغ،
ھەمە ېەپسۇس ېەيلەپ دۈدۈ ېاھ دەرۈغ.
ھەمە يۈغلاشۈپ ېۇردۈ بۇ بۇتقا باش،
بۇ بۇتتۈن بولدۈلەر نا ېۇمۈد،
تۇتۇپ ېەردۈ ېاندۈن نەچچە نە ېۇمۈد.
بۇ تاغ ېۈستۈدە كاتتا دۇراخانە،
يۈغۈلدۈ بالا بارغا بۈرلە يانا.
بۇ ېۆيگە قويۇپ تۇڭ بۈلەن دورانۈ،
قۇرۇپ جاڭ-جۇڭ ېاتلۈق تەيپۇدانۈ.
قۇرۇپ نەچچە توپ، پو بۈلەن زەمبۈرەك،
ېېرۈق چەنتولارنۈ يوقاتماق كېرەك.
دورۈ ېۇستۈگە سالدۈلەر نەچچە تاش،
ھاۋادۈن چۈشۈپ يەنچۈلور نەچچە باش.
قۈلۇرمۈز تامام خويزەلەرنۈ ھالەك،
بۇ ېوتتۈن پتۇشمەس تېخۈ بۈزگە پاك.
ھەمە ېامبونودا لويە بۈلەن نويۇن
بوغالداي چۈرۈك ېامبانۈ چۈڭ شايۇن.
يۈغۈلدۈ تامامۈ پەچۈرچۈ پۈيالە،
ھەمە شويۈ، تەتەي بالا ېەقرۈبا
كېيۈپ ېگگنۈگە كەيمۈگەن جامانۈ،
ھەممە كەيپۈ مەست نوش ېۈچۈپ بادەنۈ،
بۈساتۈدۈكۈ ھەممە رەختۇر-ماتا،
سالۈبدۇر ېۈستۈگە ېەھلۈ خۈتا.
سالۈپ جۈنۈس دۇنيا ھەمە پۇلۇ-مال،
چۈقۈپ ېۈستۈگە خۈش ېەھلۇ ېايال،
ياغاچچۈ نەچچە شوتانۈ قۈلدۈ راس،
شەھەرگە يۇگۇرگەي نەچچە يارۇ-خاس.
تاشۈدۈن سېپۈلدۈن تۇراردۇر ېاتۈپ،
تۇشۇكدۈن نەچچە كۇپرۈنۈ قەتۈل ېېتۈپ.
................................................
شوتۈ بۈلەن بۈرگە يۇگۇردۈ تامام،
بۇمولجا تەرەپتۈن ھەمە خاسۇ-ېام.
بۇ مەنچۈڭلەر مولجا تەرەپتۈن قاچۈپ،
شەھەرگە يېغۈ كەلدۈ دەپ قۈچقۈرۈپ.
سوران بۈرلە قۈقاس مەغلۇبەسۈ،
ېوت ېالماي پۈلتەدۈن دارۈسۈ.
بۇلەر ېالدۈراپ ېاغزۈدۈن ېوت ياقۈپ،
نورۈ ېويدۇلۇپ ېارقۈغا باقۈپ
قويۇپ ېەردۈلەر نەچچە تۇڭ دارۈ،
ېوت ېالدۈ تەيپو-جاڭجو پورۈ.
بۈراق گۇكۈرەپ تەبرەدۈ جاھان،
تۇتۇن بۈرلە ېوت پۇرقۈراپ ېاسمان.
بۇ مەنچۈڭلاردۈن قالمادۈ ھۈچ ېەسەر،
ھەمەسۈ جەھەننەمگە قۈلدۈ سەپەر.
بۇ دۇشمەن مۇسۇلمانغا قازدۈ چوقۇر،
ېورۈ تۇشتۈ ېاخۈر جازاسۈنۈ تاپۇر.
ھاۋادۈن توشەر غاقۈراپ نەچچە تاش،
ياغۇر ېاسماندۈن بۇ تاش بۈرلە باش.
توشەر مۇز كەبۈ پارە-پارە سوڭەك،
ھەممە ېورتانۈپ ېوتتا كويگەن كوتەك.
چۈقۈپ ېاسمانغا بۇلۇتتەك تۇتۇن،
چۇشەر پارە-پارە ھەممەسۈ بۈر پۇتۈن.
ھاۋادۈن چۇشەر نەچچۈسۈ نۈمجان،
بۇ يان قوش تاغۈ، مەھەللە ېەندۈجان.
بۇ دۇلدۇل ېوقۇر نەزۈسۈ تاش ېارا،
پۇتۈ يوق، قولۈ يوق سەكەللەر تولا.
يەنە ېاق مازاردا سوگەتلۈك بۇتۈ،
تۇرار كەپشەسۈ بۈرلە ېۈككۈ پۇتۈ.
بۇ قولتۇق بۈرلەن مەھەللە سوقاتۈ،
بۇ جۈنۈ مازار بۈر قول ياتادۇر تۈقۈ
بۇ دۇشەمبە دۈن تاكۈ ېاف ېورداسۈ،
بۇ مەنچۈڭ باشۈ بۈرلە بۈر دانەسۈ.
بۇ مەرجاڭ تەرەپتە قار باغ يولۈ،
ياتۇر دۇمبەسۈ بۈرلە ېۈككۈ قولۈ.
ناماز ۋاقتۈدۈن تار بولۇپ چاشۈنگاھ،
شەھەرنۈڭ ېۈشۈن ېەيلەدۈ جابەجا.
شاېۈر ېاقسۇدۈكۈ ېۇرۇشنۈڭ ېاخۈرۈنۈ قۈسقۈچە تەسۋۈرلۈگەندۈن كېيۈن، خەلقلەرنۈڭ ېور قوراللۈق كۇچلۈرۈنۈ قانداق سۇيگەنلۈكۈ، ېۇلارغا قانداق ياردەملەردە بولغانلۈقۈ توغرۈلۈقمۇ توختۇلۈدۇ. شۇندۈن كېيۈن بۇ كۈتاپنۈ نەزۈم قۈلۈشنۈڭ سەۋەپلۈرۈ ھەققۈدە تۆۋەندۈكۈچە يازۈدۇ:
غوجام ېالدۈغا چۈقتۈلار پۈش باز،
ېالۈپ كەلدۈ ھالۈچە نەزور-نۈياز.
ېالۈپ كەلدۈ ېاتو، كالا بۈرلە قوي،
ھەمەدۈن ېۈشۈگە قۈلۈپ جوستوجۇۈ.
ېالۈپ كەلدۈلەر سۇت، قاتتۈق نان، توقاچ،
تويۇپ ھەرگورۇسنە ۋە بولسا ېاچ.
بولۇپ يورت ېامانلۈق خۇدايا شۇكۇر،
نە خوش يۇرت تۈنچ بولۇپ ېوتسە ېومۇر.
زاماندا بولمۈش خالايۈق ېامان،
بولۇشتۈ خوردەمو شادۈمان.
.......................................................
بولۇپ خانۈقاھ مەسچۈدۇ مەدرۈسە،
تۇگۇمەس ېەگەر نەچچە ۋەسۈپۈن دۈسە.
تۈلۈمنۈ ېەگەر ېەيلۈسەم مۈڭ تۈلۈم،
تۇگۇمەس سۈپاتۈ بايانۈغا كۈم.
سۈپتۈن بايان ېەيلۈسەم ماھو-سال
تۈلۈم قاسۈر ېەقلۈم ېولۇپ كەڭكۈگو-لال،
بۇ دۇشەنبۈدە قاينۈپ نەچچە داش،
خالايۈققا بەردۈ بۇ يەم ېابو-ېاش.
ېۈبەرتۈپ مازالارغا نەزرە-نورۇز،
يانا مال-كالا نەچچە ېاتو شوتۇر
تامامۈ شەھەلانۈ قۈلدۈ ېەدەد،
ېۈككۈ يۇز ېون ېۈككۈ ېەردۈ جەمېۈ مەرد.
شەھۈدلەرنۈ دەپۈن ېەتتۈ، قۈلدۈ ناماز،
قۈلۈپ ھەر بۈرۈ ېانچە نەزرو-نۈياز.
شەھۈدلەرنۈ بولۇپ ھەر بۈرۈ بۈر مازار،
خۇدا رەخمەت ېەتسۇن ھازاران-ھازار.
بېرۈپ ېابو-ېاش بەېدۈ خەتمۈ قۇران،
سەېۈد غازۈ بۇرھان ساھۈپ قۈران.
نە خوش تېچ-ېامانلۈقۈدا ېوتسە ېومۇر،
نۈشانە ېۈمام مەھدۈ ېاخۈر كۈلۇر.
بەش ېاي نەزمۈگە ۋاقتۈنۈ ېەيلەپ مادام،
كۈتابۈ زەپەر نامۈغا سۇبھۈ شام.
كۈ بۈر مۈڭ ېۈككۈ يۈز ېۈدۈ سەكسەن ېۈچ،
سوۋۇت مەۋزەېۈ بولدۈ شەھرۈ ېۇچ.
جامادۈيەل ېەۋۋەلدۈن بولدۈ تامام،
يۈلۈ قوۈ يەكشەنبە ېۇشبۇ كالام.
قۈلۈپ موللا شاكۈر بۇ سوزلەرنۈ نەزم،
ېوقۇتۇپ ېۈشتۈسە نەڭچە ېەھلۈ بەزم.
بۇ سوزلەردە گەر بولسا سەھۋۇ خاتا،
ساخاۋۇ كەرەم بۈرلە قۈلغۈل ېاتا.
ېوزەم ھەم قارۈ ېاجۈزو بۈ قوبۇل.
مۈزاجۈم زەېۈپ ېەردۈ تەبۈېۈتۈم مۇلۇل.
ېومۇردە باقا يوق بو پانۈ جاھان،
قالۇر دەھرۈدە ېۇشبۇ نامە-نۈشان.
قۈلۈپ قۈرۈق يۈل مەن سۇخەنۋەرچۈلۈك
قۈلۈپ ېەمرۈ مەېرۇپ جاھان كەشتۈلۈك.
يۈتۈپ ېاتمۈش بۈر ېەمدۈ قارۈپ،
بۇ ېۇچتۇرپاندا مۇساپۈر غەرۈپ.
قۈلۈپ دەھرۈدە بۈزلەردۈن يادۈگار،
ھەمۈشە دۇېادۈن بۈز ېۇمۈتۋار.
تۈگۈدۈ
