ئۆلۈم ھېكمىتىدىن ئاخىرەت ھەقىقەتلىرگىچە

شۈكرانە

	ئۆلۈم ھېكمىتىدىن ئاخىرەت ھەقىقەتلىرگىچە       ئۆلۈم-ئىنساننىڭ بىلىش ئېڭى ۋە قۇدرىتىدىن ھالقىغان،ئىنسان قارشى تۇرالمايدىغان،ئۆزگەرتەلمەيدىغان ئوبىكتىپ مۇقەرەرلىك.ئۆلۈم-ئادەم ئەلەيھىسسالام ۋە ئۇنىڭ ئەۋلاتلىرىنىڭ يەر يۈزىدىكى ھاياتلىق مەنزىلىنىڭ ئاخىرقى پەللىسى .ئۆلۈم ئادەملەرنى قەسىرلەردىن قەبرىلەرگە، يورۇق دۇنيادىن زۇلمەت قاراڭغۇلۇققا يۆتكەيدىغان ۋەھىمىلىك سىر .ئۆلۈم ھاياتلىق جۈمىلىسىگە ئۇرۇلغان چېكىت .بۇ چېكىتنىڭ كەينىگە ئىلاھى ھۆكۈم بىلەن ھايات-مامات ھەقىقەتلىرى يوشۇرۇنغان.ئۆلۈم ئەزەلدىن ئىنسانيەتنىڭ ئېڭى ۋە تەپەككۇرىدا ،دىنلارنىڭ ئېتىقاد-ئەقىدىلىرىدە ،پەلسەپە ئىلمى تەتقىقاتىدا چوڭقۇرئىزىنى قالدۇرۇپ كەلدى.ئۆلۈمگە يۈز تۇتقان ئادەمنىڭ ھاياتنىڭ قىممىتىنى ھىس قىلىشى پەقەتلا بىر ئىپتىدائىي تۇيغۇ.ھالبۇكى،بۇ تۇيغۇبىڭ كەينىدە جاۋاپ بېرىشنى كۈتۈپ تۇرغان تېخىمۇ ماھىيەتلىك سۇئاللار بار.       ئۆلۈم ۋەھىمىسى قەلبىمىزگە سايە تاشلىغاندا بىز شۇنداق دەيمىز .ئۆلۈم پۈتۈنلەي يوقىلىشمۇ ؟ئەجەبا ئىنسان ۋە ئۇنىڭ ھاياتلىق ھىكايىسى مۇشۇ دۇنيادىلا ئاخىرلىشامدۇ ؟ياخشىلار ئەجىرگە لايىق مۇكاپاتقا ئېرىشەلمىگەن،مەزلۇملار ئەنتىنى ئالالمىغان ،يامانلار جازاسىنى تارىتماي ،ئەكىسچە خاتىرجەم ياشاپ ئۆتكەن ھالەتتە ھاياتنىڭ ئاياقلىشىشى ئەقىلگە سىغامدۇ ؟ياكى ئاللاھ قۇرئان كەرىمدە كاپىرلار تىلىدىن ئېيىتقان «بىزنىڭ مۇشۇ دۇنيادىكى ھاياتىمىزدىن باشقا ھايات يوقتۇر ،بىز ئۆلۈمىز ۋە تىرىلىمىز (يەنى بىر تەرەپتىن ئۆلۈپ قايتا تېرىلمەيمىز )»(سۈرە مۆئمىنۇن37-ئايەت)دېگەندىكىدەك بولامدۇ ؟ئۆلۈمنى ئۈزۈل-كېسىل ھالاكەت دەپ چۈشەنگەن كىشىلەر قاراڭغۇلۇق،چۈشكۈنلۈك پاتقىقىغا پاتتى .ئۆزىنى"روھىيەت تەربىيچىسى"دەپ ئاتاپ ،پۈتۈن ھاياتىدا كىشىلەرنى غەم-قايغۇنى چۆرۈۋېتىپ خۇشال ياشاشقا،چۈشكۈنلەشمەسلىككە ئۈندىگەن دالى كارنىكتەك تالاي بىچارىلەر ئۆزىنى ئۆلتۈۋېلىشنى بۇ دۇنيالىق مەنىسىزلىكتىن قۇتۇلۇشنىڭ بىردىنبىر يولى قىلىپ تاللىۋالدى.ھالبۇكى پەيلاسۇپلار،دوختۇرلار بىر ئۆمۈر ئىزدىنىپمۇ بىلەلمىگەن نەرسىنى ئىمان بىلەن دىلى يورۇغان مۆئمىن خاتىرجەملىك ئىچىدە بىلىۋالدى .       ئىنسان بىكاردىن-بىكار يارتىلمىغان.ئۇنىڭ يارلىشى،ياشىشى،ئۆلۈشى ۋە ئۆلۈمدىن كېيىنكى يېشىمدە چوڭقۇر ھېكمەت ۋە ئۇلۇغ مەقسەت بار.ئىسلام ئەقىدىسىگە سىڭىپ كەتكەن ئۆلۈم ۋە ئاخىرەت ھاياتى مۇكەممەل سېستىما ۋە كۈچلۈك پەلسەپىۋى مەنتىقە ھاسىل قىلغان.ئىسلام سايىسى ئاستىدىكى ئۆلۈم ،قەبىرە ھاياتى،قىيامەتنىڭ  ئالامەتلىرى،قىيامەت كۈننىڭ ئەھۋاللىرى،جەننەت نېمەتلىرى،دۇزاخ ئاۋازى-مانا بۇلارنىڭ ھەر بىرى ئىبرەت ۋە ھېكىمەت شولىلىرى پارلىغان مۇپەسسەل ئىلىم.قاراپ بېقىڭ !بۈگۈنكى ئادەم ھاياتى دۇنيانى ئۆزىنىڭ ئەڭ چوڭ غېمى ۋە ئاخىرقى نىشانى قىلىۋالدى.دۇنياغا بولغان زىيادە ھېرىسمەنلىك ئازراقمۇ بوش قويمىغان ھالدا ئۇنىڭ نەپسىنى ئىگلەپ كەتتى.ئۆلۈم ۋە قىيامەت ئۇنىڭغا تولىمۇ يىراق ئىشتەك بىلىندى .«كىشلەرگە ئۇلارنىڭ (ئەمەللىرىدىن)ھېساپ ئېلىندىغان ۋاقتى (يەنى قىيامەت)يېقىنلاشتى.ھالبۇكى ئۇلار غەپلەتتىدۇر ،(قىيامەت توغرىلىق ئويلىنىشتىن )يۈز ئۆرۈمەكتىدۇر .»(سۈرە ئەنبىيا 1-ئايەت)       ئۆلۈمدىن سوزۇلغان ئاخىرەت ھەقىقەتلىرىدىن ھايات ھەقىقەتلىرى چاقنايدۇ.ئۇلۇغ ئاللاھ ھەر بىرىمىزنى  ئۆلۈم ۋە ئاخىرەت ھەققىدە سوراش،سۆزلەش،تەپەككۇ قىلىش ۋە بىلىش بەختىدىن نېسىۋىدار قىلغاي!       ئاللاھ تائالا بىزنى قىيامەت كۈنىدىكى ئېغىر ھېساپتىن ئىلگىرى دۇنيادا ئۆزىدىن ھىساپ ئالدىغان ،تەقۋادارلىق ۋە ياخشى ئىشلارنى ئاخىرەتلىك سەپەرنىڭ ئوزۇقى قىلغان سائادەتمەنلەردىن بولۇشقا مۇيەسسەر قىلغاي!                                         ئۆلۈمدىن باشلانغان ھاياتلىق       «سىلەردىن قايسىڭلار ئەمىلى ئەڭ ياخشى ئىكەنلىكىنى سىناش ئۈچۈن ئاللاھ ئۆلۈمنى ۋە تىرىكلىكنى ياراتتى»(سۈرە مۈلۈك2-ئايەت).«ئاللاھنى قانداقمۇ ئىنكار قىلىسىلەركى ،جانسىز ئىدىڭلار،ئاللاھ سىلەرگە جان بەردى،(يەنى ئاتاڭلارنىڭ پۇشتىدا ،ئاناڭلارنىڭ قارنىدا ئابىي مەنىي ئىدىڭلار)كېيىن(ئەجلىڭلار توشقاندا)ئاللاھ جېنىڭلارنى ئالىدۇ،ئاندىن كىيىن تىرىلدۈرىدۇ ،ئاندىن كىيىن ئاللاھنىڭ دەرگاھىغا (ھېساپ بېرىش ئۈچۈن )قايتۇرىلىسىلەر»(سۈرە بەقەرە28-ئايەت).ھەق بىلەن باتىلنى ،ھىدايەت بىلەن گۇمراھلىقنى ئايرىغۇچى قۇرئاننىڭ يۇقارقى ئايەتلىرى ھەقىقەتەن ئىزدىگۈچىلەر ئۈچۈن يېتەرلىكتۇر.قۇرئان كەرىم بىزگە شۇنداق دەيدۇ:ئۆلۈم ھاياتلىقنىڭ خاتىمسى ئەمەس،بەلكى ئاخىرەتتىكى يېڭى بىر ھاياتلىقنىڭ مۇقەددىمىسى.ئىنسان پەقەت دۇنيا ھاياتى ئۈچۈنلا يارتىلغان ئەمەس،بەلكى تېخىمۇ ئېسىل ۋە مەڭگۈلۈك ھايات ئۇنىڭ قارار گاھى.ئۆلۈم ئىنساننىڭ پۈتۈنلەي يوقىلىشىدىن دېرەك بەرمەيدۇ.ئەكىسچە ئىنسان ئۆلۈم ئارقىلىق بىر باسقۇچتىن يەنە بىر باسقۇچقا ،چەكلىك ھاياتتىن چەكسىز ھاياتقا يۆتكىلىدۇ.ئاللاھ تائالا دۇنيانى ئاخىرەتنىڭ ئېكىنزارلىقى قىلىپ ياراتتى .ئىنسان ھامان يوقىلىدىغان بۇ پانىي دۇنيادا ئاخىرەتتىكى ھاياتى ئۈچۈن قىلغان تەييارلىقىدىن ئېمتىھان بېرىۋاتقان كىشىدۇر.ئۇ ھاياتتىكى ئەمەللىرى بىلەن گويا ئېتىزغا ئۇرۇق سېلىۋاتقان دېھقانغا ئوخشايدۇ.ئۇنىڭ ھۇسۇلىنى ئاخىرەتتە يىغۋالىدۇ.شۇڭا سەلەف ئالىملىرىنىڭ كىتابلىرىدىكى بىر ھېكىمەت مۇسۇلمانلا ئەقىدىسىدىكى ئۆلۈمنى ئەكىس ئەتتۈرۈپ بېرىدۇ.«سىلەر مەڭگۈلۈك يارتىلدىڭلار،سىلەر ئۆلۈم ئارقىلىق بىر يۇرتتىن يەنە بىر يۇرتقا يۆتكىلىسىلەر»       ئۆلۈم روھنىڭ تەندىن ئايرىلىپ چىقىپ كېتىشىدۇر ،قىيامەت كۈنى ئاللاھنىڭ تىرىلدۈرىشى ئارقىلىق روھ يەنە تەنگە قايتىپ كېلىدۇ.ھاياتلىقتىن ئۆلۈمگە،ئۆلۈمدىن ھاياتلىققا باشلانغان يول -ئاللاھنىڭ ئادەم باللىرغا پۈتكەن تەقدىر-قىسمىتىدۇر.ئۇنىڭدا ئاللاھنىڭ قۇدرىتى،رەھمىتى،ئادالىتى شۇنداقلا غەيىپ ئىلمى ئايان بولىدۇ.«ھەر جان ئۆلۈمنىڭ تەمىنى تېتىغۇچىدۇر»(سۈرە ئەنبىيا 35-ئايەت).ئاللاھ تائالا ئىنسانغا ھاياتى دۇنيادا چەكلىك نەرسىلەرنى ۋە ۋاقتى-سائىتى ئېنىق ئەجەلنى بېكىتكەن.ئىنسان ئۆزىنىڭ قەيەردە،قاچان،قانداق سەۋەپلەر بىلەن ئۆلۈشىنى بىلمەيدۇ.بۇ ئاللاھنىڭ ئۆزىگە خاس غەيىپ ئىلمى دائىرىسىدىكى ئىشتۇر.ئەنەس ئىبنى مالىك رەزيەللاھۇ ئەنھۇدىن رىۋايەت قىلىندۇكى ،پەيھەمبەر ئەلەيھىسسالام مۇنداق دېگەن«ئاللاھ تائالا بالىغا قورساقتىكى چېغىدىلا بىر پەرىشتىنى مۇئەككەل قىلىدۇ،پەرىشتە:ئى رەببىم ،بۇ ئابى مەنىدۇر.ئى رەببىم بۇ ئۇيۇل قاندۇر،ئى رەببىم،بۇ بىر پارچە گۆشتۇر دەيدۇ.ئاللاھ تائالا ئۇنىڭ ۋۇجۇدىنى تۇلۇق ياراتماقچى بولغاندا پەرىشتە:بۇ بالا ئوغۇلمۇ قىزمۇ؟ساڭا ئاسىيلىق قىلامدۇ،ئىتائەت قىلامدۇ؟ ئۇنىڭ رىزقى ۋە ئۆمرى قانچىلىك بولىدۇ ؟دەپ ئاللاھتىن سورايدۇ.شۇنىڭ بىلەن يوقاردىكىلەر بالا ئانىسنىڭ قورسىقىدىكى چېغىدىلا پىشانىسىگە پۈتۈلىدۇ.»(ئىمام بۇخارى رىۋايەت قىلغان).ئىنسان مەيلى كىسەل بىلەن ئۆلگەن ،ياكى سۇغا غەرىق بولۇپ ،ئوتتا كۆيۈپ ۋە ياكى باشقا تۈرلۈك ھەدىسىلەر سەۋەبى بىلەن ئۆلگەن بولسۇن ،ئاللىبۇرۇن لەۋھۇلمەھپۇزغا يېزىلىپ ،ئىنسان تەقدىرىگە پۈتۈۋېتىگەن ئەجەل بىلەن ئۆلگەن بولىدۇ.«ھىچ كىشى ئاللاھنىڭ ئىزنىسىز ئۆلمەيدۇ،ئاللاھ ھەر ئادەمنىڭ ئەجىلنى پۈتۈۋەتكەن.»(سۈرە ئال ئىمران145-ئايەت). ھاياتلىق ۋە ئۆلۈم تەڭدىشى يوق بىر ئاللاھنىڭ ئىلكىدە .مانا بۇ ئاللاھنىڭ 99 گۈزەل ئىسىملىرى ئارىسىدىكى  ھاياتلىق بەرگۈچى،تىرىلدۈرگۈچى بىلەن جان ئالغۇچى،ئۆلتۈرگۈچى سۈپىتىنىڭ مەنىسدۇر.ئاللاھ تائالانىڭ رەھمىتى چەكسىز،ئەنە شۇلارنىڭ بىرى ئىنساننىڭ ئەجەل سائىتىنى ئۇنىڭدىن مەخپى قالدۇرغانلىقى.پەيلاسۇف ھېكىم مۇنداق دەيدۇ:«ئەگەر قاچان ئۆلۈشۈمنى بىلگەن بولسام،ئاللىبۇرۇن ئەقلىمدىن ئاداشقان بولاتتىم.ئاللاھ تائالا بەندىلىرگە رەھمەت يۈزىسىدىن غەپلەت ۋە تۈگىمەس ئارزۇ -ھەۋەسلەرنى ئاتا قىپتۇ.ئەگەر ئۇنداق بولمىغىنىدا ئادەم يېگىنى زەھەر،كىيگىنى كىپەن بولغان،زېمىنمۇ مۇنچە ئاۋات بولمىغان بولاتتى».       مۆئمىنگە شۇ نوقتا ئايان بولىشى كېرەككى ،ئاللاھ ھاياتنى تۈپتۈز داغدام يول ئەمەس ،تۈلۈك زىيان-زەخمەت ،بالايى-ئاپەت،ئەزيەتكە تولغان سىناق مەيدانى قىلىپ ياراتقان.ئىبراھىم ئەلەيھىسسالامنىڭ ئوتتا كۆيدۈرۈلىشى ،مۇسا ئەلەيھىسسالامنىڭ قورقۇنىچ ۋە سەپەر بىلەن سىنىلىشى ،يۈسۈپ ئەلەيھىسسالامنىڭ ئۆز ھەمراھى تەرپىدىن سېتىلىشى ،مۇھەممەد سەللەللاھى ئەلەيھى ۋەسسەللەمنىڭ مۇشرىك ۋە كۇففارلار بىلەن كۈرەش قىلىپ ھىجرەت قىلىشى ئاللاھنىڭ ئەنە شۇ قانۇنيەتلىرىگە ماس كەچمىشلەردۇر.قۇرئاننىڭ قۇياشتەك روشەن ئايەتلىرى،پەيغەمبەرلەر،سالىھلارنىڭ ھايات يوللىرى بۇ نوقتىنى دەلىللەپ تۇرىدۇ.«بىز سىلەرنى بىر ئاز قۇرقۇنىچ بىلەن،بىرئاز قەھەتچىلىك بىلەن ۋە ماللىرىڭلارغا،جانلىرىڭلارغا،باللىرىڭلارغا،زىرائەتلىرىڭلارغا يېتىدغان زىيان بىلەن چۇقۇم سىنايمىز.(بېشىغا كەلگەن مۇسىبەت،زىيان-زەخمەتلەرگە)سەۋىر قىلغۇچىلارغا (جەننەت بىلەن)خۇش خەۋەر بەرگىن»(سۈرە بەقەرە155-ئايەت).ئاللاھنىڭ ئۇشبۇ ئايىتى دىلىغا سىڭگەن مۆئىمىن كىسەل بولسا ئاللاھنىڭ شىپالىقدىن ئۈمىد ئۈزمەيدۇ.ئېغىرچىلىقتا قالسا نىجاتلىقتىن ئۈمىد ئۈزمەيدۇ.گۇناھ قىلسا ئاللاھنىڭ مەغپىرەت-كەچۈرۈمىدىن ئۈمىد ئۈزمەيدۇ.شۇڭا ئىسلام شەرىئىتىدە ئۆزىنى ئۆلتۈۋېلىش ھارم قىلىنغان. شۇندقلا ئۆلۈمنى ئارزۇ قىلىش،ئۆلۈمنى تىلەشمۇ چەكلەنگەن.بۇ ھەقتە پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ئېنىق قىلىپ ،مۇنداق دېگەن:«سىلەردىن ھېچكىم ئۆزىگە يەتكەن ئەزيەت تۈپەيلى ئۆلۈمنى ئارزۇ قىلمىسۇن،ئەگەر ھەقىقەتەن قاتتىق ئېغىرچىلىقتا قېلىپ تىلمەكچى بولسا ،مۇنداق دىسۇن:«ئى ئاللاھ!ئەگەر ھايات ياشاش مەن ئۈچۈن ياخشى بولسا،مىنى ھايات قالدۇرغىن،ئەگەر ئۆلۈم مەن ئۈچۈن ياخشى بولسا،جېنىمنى ئالغىن.»(ئىمام بۇخارى رىۋايەت قىلغان).«سىلەردىن ھېچكىم ئۆز ئۆلۈمىنى تىلمىسۇن،ئەگەر ئۇ توغرا يولدىكى ئادەم بولسا ئۆمىرىنىڭ ئوزۇن بولىشى بىلەن تەۋبە قىلىپ توغرا يولغا قايتىشى مۇمكىن.»(ئىمام بۇخارى رىۋايەت قىلغان).بەزى كىشلەرنىڭ ئاللاھنىڭ سىنىقى بولغان تۈرلۈك خاپلىقلارغا دۈچ كەلگەندە "بۇنداق قىينالغۇچە ئۆلۈپلا كەتسەم بوپتىكەن"دىگەندەك ئاچچىقىدا ئېيىتقان سۆزلىرىمۇ پەيغەمبىرىمىز چەكلىگەن قىلمىش قاتارىغا كىرىدۇ.       ئىنسان نەپسىگە ئېغىر تويۇلدىغان ،مۆئمىن سەۋىر بىلەن ،كاپىر قورقۇنىچ بىلەن يۈزلىنىدىغان ئۆلۈمنى قۇرئاندا مۇسىبەت دەپ ئاتىغان.ئەمما ئىنساننىڭ ئۆلۈمنى ياد ئېتىشتىن غەپلەتتە قېلىشى تېخىمۇ چوڭ مۇسىبەتتۇر .ئۆلۈمنى ئۇنتىغان،ئۆلۈم ھەققىدە ئويلانمايدىغان ئادەمدە ئۆلۈمگە تەييارلىقمۇ بولمايدۇ.قەلبى ئاللاھنىڭ زىكردىن خالى،ئىككى قولى قۇرۇق ھالدا  ئاللاھنىڭ دەرگاھىغا بارغان ئادەم ھەقىقەتەن زىيان تارىتقۇچىدۇر.ئىبنى ئۈمەر رەزيەللاھۇ ئەنھۇ رىۋايەت قىلىپ مۇنداق دەيدۇ:مەن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ قېشىدا ئىدىم،ئەنسارىلاردىن بىر كىشى «ئى رەسۇلۇللاھ كىشلەرنىڭ ئەڭ ئەقىللىقى  ۋە ھۆرمەتلىكى كىم؟ دەپ  سوۋىدى،پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام:ئۆلۈمنى ئەڭ كۆپ ياد ئەتكەن ۋە ئۇنىڭغا پۇختا تەييارلىق قىلغان ئادەم ئەڭ ئەقىللىق ئادەمدۇر،شۇنداق ئادەم بۇ دۇنيانىڭ ئىززىتىنى ۋە ئاخىرەتنىڭ بەختىنى قولغا كەلتۈرگەن ھالدا ئۇ دۇنياغا سەپەر قىلىدۇ. دەپ جاۋاپ بەردى»(ئىبنى ماجە رىۋايەت قىلغان).پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ئۈممىتىگە مۇنداق تەلىم بېرەتتى :«سىلەرنى دۇنيا لەززەتلىرىگە غەرىق بۇلۇپ كىتىشدىن توسقۇچى ئۆلۈمنى كۆپ ياد ئېتىڭلار»(ئىبنى ماجە رىۋايات قىلغان).شۇنداق،ئۆلۈمنى يادئېتىش بىلەن تاشتەك قېتىپ كەتكەن قەلىبلەر يۇمشايدۇ،دۇنيا نېمەتلىرىگە بېشىچىلاپ چۆكۈپ كەتكەن غاپىللار ئويغىنىدۇ،گۇناھ ،ھارام ئىشلار ئۈچۈن بېسىلغان قەدەملەر كەينىگە يانىدۇ.ئۆلۈمنى ياد ئېتىش كىشىنى ئاللاھنىڭ دەرگاھىدا ھىساپ بىرىشتىن ئىلگىرى بۇ دۇنيادا ئۆزىدىن ھىساپ ئېلىشقا چاقىرىدۇ.بۇ چاقرىق بىلەن ئىنسان جەننەتنىڭ دەرۋازىسىنى قېقىشقا نائىل بولىدۇ.ئائىشە رەزيەللاھۇ ئەنھا رەۋايەت قىلغان بىر ھەدىستە پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام  بىر كېچە-كۈندۈزدە ئۆلۈمنى 21قېتىم ياد ئەتكەن (بۇنىڭدا سان مەقسەت ئەمەس،بەلكى ياد ئېتىشنىڭ كۆپلىكىگە مىسال قىلىنغان )كىشىنىڭ قىيامەت كۈنىدە شېھىتلار بىلەن بىللە توپلىندىغانلىقىنى بايان قىلغان ،بۇ تەۋسىيلەر ئۆلۈمنى كۆز ئوڭىدا  تۇتۇشنىڭ بەندىنىڭ ئىمانى ،ئەخلاقى،ئەمەللىرىنى تۈزەشتىكى پەزىل ھېكمىتى سەۋەبىدىن ئېيتىلغان.       ئىنسان ھاياتىدا خۇشاللىق بىلەن خاپلىق،بەخىت بىلەن بەخىتسىزلىك ئالمىشىپ تۇرىدۇ.ئەگەر ئىنسانغا قاتتىقلىق يەتسە ئۆلۈمنى ياد ئېتىش بىلەن دۇنيا مۇسىبەتلىرى ئۇنىڭغا يەڭگىل تۇيۇلىدۇ.ئۇنىڭغا خۇشاللىق نىسىپ بولسا ،ئۆلۈمنى ئىسىگە ئېلىش  بىلەن دۇنيا پاراغەتلىرىگە مەغرۇرلىنىپ كەتمەيدۇ.پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ئۈممىتىگە تەۋسىيە قىلغان ئۆلۈمنى كۆپ ياد ئېتىش ھەر بىر مۆئمىن خۇلۇقلىنىشقا تېگىشلىك پەزىلەتتۇر.شۇڭا بىز پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ۋە رەسۇلۇللاھنىڭ سۈننىتىگە ئەگەشكەن ساھابىلار ،تابىئىنلار ۋە سەلەف-سالىھلارنىڭ ھەر بىر نەپسىدە ،ئولتۇرۇپ-قۇپۇشلىرىدا ئۆلۈمنى كۆز ئوڭىدا تۇتقانلىقىدەك خىسلىتىدىن ئىسلام دىننىڭ شۇ چاغلاردىكى نۇسرىتىنىڭ سىرنى چۈشەنگەندەك بولىمىز .خەلىپە ئۈمەر ئىبنى ئابدۇلئەزىز ھەر ئاخشىمى ئۆلمالارنى يىغىپ ،ئۆلۈم،قىيامەت،ئاخىرەت ئەھۋاللىرى ھەققىدە ئىلمى سۆھبەت ئېلىپ باراتتى.سۆھبەتنىڭ ئاخىرى يىغا-زارە  بىلەن ئاياغلىشاتتى،سىرىتتىن بىرەرسى كىرىپ قالسا ئۇلارنىڭ ھالىغا قاراپ بۇ يەردە بىرەر مۇسىبەت بولۇپ،جىنازا ئالدىدا ئوخشايدۇ دەپ قالاتتى.ئالىم ئىبراھىم تەيمى مۇنداق دەيتتى:«ئىككى نەرسە مىنى دۇنيا لەززەتلىرى بىلەن ھۇزۇرلىنىشتىن تۇسۇپ تورىدۇ.بىرى،ئۆلۈمنى ياد ئېتىش.يەنە بىرى، قىيامەت كۈنى ئاللاھنىڭ ھۇزۇرىدا ھىساپ بېرىش  ئۈچۈن تۇرۇش».رەبئى ئىبنى ھەيسەم ئۆز ھويلىسىغا بىر قەبىرە قېزىپ ھەر كۈنى بىر نەچچە قېتىم قەبرىگە كىرىپ يېتىپ چىقاتتى،ئۇ بۇنى ھەر دائىم ئۆلۈمنى ئەستىن چىقارماسلىك ئۈچۈن قىلغانلىقىنى ئېيتىپ:"ئۆلۈمنى ئەسلەپ تۇرۇش قەلبىمدىن بىر سائەت كۆتۈرىلىدىكەن،دۇنيا ۋە ئاخىرەتلىك بەختىم بوزۇلىدۇ."دەيىتتى.يەزىد رەقاشى دائىم مۇنداق دەيتتى؛"ئى ئادەملەر،سىلەر يىغلامسىلەر،كىمنى ئۆلۈم تاپسا ،قەبرە ئۇنىڭ ئۈيى بولىدۇ،توپا ئۇنىڭ سېلىنجىسى بولىدۇ،قۇرىت-قۇڭغۇزلار ئۇنىڭ ھەمراھى بولىدۇ.مۇشۇ ئېغىر ئەھۋالدا ئىنسان يەنە ئەڭ چوڭ قورقۇنىچنى -قىيامەتنى ساقلايدۇ،ئىسىت،ئۇنىڭ ھالىغا "،دىگىنچە ھۇشىدىن كىتەتتى.ئۆلمالار ئۆلۈمنى كۆز ئوڭىدا تۇتقان كىشىنىڭ مۇنداق ئۈچ تۈرلۈك پايدىغا ئېرىشىدىغانلىقىنى ئەسلىتىدۇ.1-تەۋبىگە ئالدىرايدۇ.2-قەلىب خاتىرجەملىكىگە ئىرىشدۇ.3-ئىبادەتلىرىگە ئىخلاس  ۋە تەقۋالىقنى ھەمرا قىلىدۇ.ئۆلۈمنى ئۇنتۇغان ئادەم مۇنداق ئۈچ تۈرلۈك زىيان تارتىدۇ.1-تەۋبىنى كىچىكتۈرىدۇ.2-قانائەت ۋە سەۋىردىن مەھرۇم قالىدۇ.3-ھايات دىگەن ئۇزۇن ،كېيىن قىلۋالارمەن،ئېتىۋالارمەن دىگەن شەيتاننىڭ ۋەسۋەسى بىلەن ئىبادەتكە ھۇرۇنلۇق قىلىدۇ.       مەشھۇر مۇفەسسىر ئالىم ئىبنى كەسىر «تەپسىر ئىبنى كەسىر »دىگەن كىتابىدا «ئاللاھ كىمنى ھىدايەت قىلماقچى بولسا كۆكسىنى ئىسلام ئۈچۈن ئاچىدۇ»(سۈرە ئەنئام125-ئايەت)ئايىتى ھەققىدىكى شەرھىدەئۇخشاش مەزمۇندىكى مۇنداق ئىككى ھەدىسنى كەلتۈرگەن .ئابدۇللاھ ئىبنى مەسئۇد رەزيەللاھۇ ئەنھۇ مۇنداق دەيدۇ :پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام«ئاللاھ كىمنى ھىدايەت قىلماقچى بولسا كۆكسىنى ئىسلام ئۈچۈن ئاچىدۇ.»ئايىتىنى ئۇقۇدى.ساھابىلەر «ئى رەسۇلۇللاھ ،كۆكسىنى ئېچىش قانداق بولىدۇ ؟»دەپ سورۋىدى ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام «ئۇ قەلىبكە سېلىندىغان نۇردۇر »دەپ جاۋاپ بەردى.ئۇلار «ئى رەسۇلۇللاھ ،ئۇنىڭ بىلگىلى بولدىغان ئالامىتى بارمۇ ؟»دىيىشتى،رەسۇلۇللاھ ،«ھەئە بار،ئۇ ئالامەت بولسا كىشىنىڭ ئاخىرەتنى مەقسەت قىلىشى،ھايات زىننەتلىرىگە بېرىلىپ كەتمەسلىكى ،ئۆلۈشتىن ئىلگىرى ئۆلۈمگە ئۇبدان تەييارلىق قىلىشىدۇر»دىدى.تابىئىنلاردىن بولغان مەشھۇر ئالىم ھەسەن بەسىرى مۇنداق دەيدۇ :بۇ دۇنيادا ئۆزىگە ھىساپ تۇرغۇزغانلار مۆئىمىنلەردۇر  ،دۇنيادا ئۆزىدىن ھېساپ ئالغان كىشىگە قىيامەت كۈنى ھېساپ ئاسان بولىدۇ.قىيامەت كۈندىكى ئېغىر ھېساپ دۇنيادا ئۆزىدىن ھېساپ ئالماي ئىش قىلغانلارغا كىلىدۇ .       ئاللاھقا ۋە ئاخىرەتكە ئىمان ئېيىتقان،تەقۋادارلىقنى ئۆز خۇلىقى قىلغان مۆئىمىنگە نىسبەتەن ئۆلۈم قورقۇنۇچلۇق،دەھشەتلىك ئەمەس.چۈنكى ئۆلۈم ئۇنى پەرۋەردىگارىغا مۇلاقات بولۇشقا يەتكۈزدىغان بىكەت،ئۇنى كۈتۈپ تۇرغىنى ئاللاھنىڭ سالىھ بەندىلىرگە تەييارلىغان كاتتا ئەجىر -مۇكاپاتى،ئۆلۈشمۇ،قېرىشمۇ،ئازاپمۇ بولمىغان جەننەتتە مەڭگۈ ياشاش .ئەمما ئاللاھنى ۋە ئاخىرەت كۈننى ياد ئىتىشتىن يۈز ئۆرىگەن ئادەم ئۈچۈن ئۆلۈم مۇسىبەتلەر ئىچىدىكى ئەڭ دەھشەتلىڭ مۇسىبەت.ئۇنى كۈتۈپ تۇرغىنى يامان ئەمەللەرنىڭ جازاسى ،تېنى ئوتتىن پىچىلغان كىيىمنى كىيىپ ،جېنى يېرىڭ ئارلاش قايناقسۇ بىلەن سۇغرىلغان دەۋزەختە قاتتىق ئازاپنى تېتىغان،خار ھالدا مەڭگۈ قېلىشتۇر.ئىمام ئەلى ئىبنى تالىپ رەزيەللاھۇ ئەنھۇ مۇنداق دىگەن:«ئۆلۈم مۆئمىن ئۈچۈن مەينەت،كىر كىيىمنى سېلۋېتىپ،ئەڭ ئىسىل كىيىمنى كىيىش،تەنھا،غېرىپ كەپسىدىن ھەشەمەتلىك،كۈڭۈلنى خوش قىلدىغان تۇرالغۇغا كۆچۈشتۇر.كاپىر ئۈچۈن ئۆلۈم ئىسىل كىيىمنى سېلىپ تاشلاپ ئەڭ ناچار،مەينەت،جەندىنى كىىيىش،يارۇ-بۇرادەرلىرى بىلەن ئاۋاتلاشقان ئۆيدىن غېرىپ كەپىگە ،دەھشەتلىك ئازاپقا كۆچۈشتۇر.»شۇڭا ئۆلۈمنى يامان كۈرۈش مۆئمىننىڭ خۇلقى ئەمەس.ئۇبادا ئىبنى سامىت رەزيەللاھۇ ئەنھۇدىن رىۋايەت قىلىندۇكى ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام مۇنداق دىگەن:«كىمكى ئاللاھقا مۇلاقات بولۇشنى ياقتۇردىكەن،ئاللاھ ئۇنىڭغا مۇلاقات بولۇشنى ياقتۇرىدۇ.،كىمكى ئاللاھقا مۇلاقات بولۇشنى ياقتۇرمايدىكەن،ئاللاھمۇ ئۇ ئادەمگە مۇلاقات بولۇشنى يامان كۆرىدۇ.»(ئىمام بۇخارى رىۋايەت قىلغان).ئۆلۈم ئىنسان ئۈچۈن يىتەرلىك ۋەز-نەسھەتتۇر.پەقەت كور قەلىبلەرلا ئۇنىڭدىن ئىبرەت ئالمايدۇ.ئۆلۈم ئىنسانغا يېڭى مەڭگۈلۈك ھاياتنىڭ ئىشىكنى ئېچىپ بىرىدۇ.ئىنسان بۇ دۇنيادىكى ئەمەللىرى بىلەن ئۇنى نېمەتلىك ياكى ئاپەتلىك ھاياتقا ئايلاندۇرىدۇ.                 مەنبە :ئۆلۈم ھېكمىتىدىن ئاخىرەت ھەقىقەتلىرگىچە

ANSWER

	ئىسىل تىما ، ساقلىۋالدىم !

خۇش

	ئۆلۈم ھېكمەتلىرىدىن ھەقىقەت ئاخىرەتلىگىچە ناملىق بۇ چوڭ ھەجىملىك ماقالىنىڭ ئاپتورى  مىللىتىمىزنىڭ پەخرى   نەزىرە مۇھەممەت سالىھ خانىم بولۇپ بۇ ماقالە جۇڭگو مۇسۇلمانلىرى ژورنىلىدا بىر قانچە قىسىمغا بۆلۈپ بىرىلگەن نىمە سەۋەندىنكىن ئاخىرقى نەچچە بۆلەك بىرىلمىدى

مەلەك

	مەزكۇر ماقالىنىڭ نامىنى كۆپ ئاڭلاپ كەتتىم ، ئىلكىتاب نۇسخىسى يوقمىدۇ

شۈكرانە

	خۇش يوللىغان ۋاقتى  2013-2-6 03:54 PM ئۆلۈم ھېكمەتلىرىدىن ھەقىقەت ئاخىرەتلىگىچە ناملىق بۇ چ ... ھە ئاللاھنىڭ كۆپ رەھمىتى ۋە بەركىتى بولسۇن ئۇ يازغۇچىمىزغا...مەن ئۇ ژۇرنالنى كۆرمەپتىكەنمەن.مەندە پ د ف نۇسخىس بارىكەن .ئۇقۇسام بەك ياخشكەن شۇڭا بېشىنى يوللۇدۇم.ئاللاھ خالىسا ئاخىرىنى داۋاملىق يوللايمەن.شۇنىڭدىن كۆرۈۋالغايسىز قېرىندىشىم.ئاللاھ مەنپەتلىك قىلسۇن

شۈكرانە

	مەلەك يوللىغان ۋاقتى  2013-2-6 07:43 PM مەزكۇر ماقالىنىڭ نامىنى كۆپ ئاڭلاپ كەتتىم ، ئىلكىتاب ن ... ھە مەندە بارتى قېرىندىشىم...ئەگەر لازىم بولسا بىرە ئادرىس يېزىپ قويسىڭىز مەن يوللاپ بىرەي ئىنشائاللاھ

azizgul

	ئەسسالامۇ - ئەلەيكۇم ، اللە ئەجىرلەر ئاتا قىلغاي ، ئامىن !

sustum

	اللە ئەجىرلەر ئاتا قىلغاي قىرىندىشىم ،

sustum

	بولسا  ئىلتىماسىم ،،،، http://sajiye.org/viewsj.php?id=661 مانا بۇ دوكتور ئابدۇل ئەزىز رەھمەتۇللاھ داموللامنىڭ پەتىۋا پىچىشقا  ئىشەنچىلىك بولغان تور بىتى ، مۇشۇ تور بەتتىن سوراپ كۆرگەن بولساڭلا ، قانائەتلىنەرلىك جاۋاپقا ئىرشەلەيسىلە ئىنشااللە .

sustum

	sustum يوللىغان ۋاقتى  2013-2-12 07:28 PM بولسا  ئىلتىماسىم ،،،، http://sajiye.org/viewsj.php?id=661 ۋاي ئاپلا خاتا يىزلىپ قاپتۇ كەچرۇڭلا ، بۇ تىمىغا يازماخچى ئەمەستىم .ئىزىپتىمەن