نىمە ئۈچۈن ھەرىكەت كىشىنى خۇشھال قىلىدۇ؟

bilgejan

	نىمە ئۈچۈن ھەرىكەت كىشىنى خۇشھال قىلىدۇ؟ مەكتىپىمنىڭ ھەر ۋاقىت چېنىقىۋاتقانلار بىلەن توشۇپ تۇرىدىغان تەنتەربىيە سارىيى تېمىغا "ھەرىكەت - ھايات دىمەكتۇر" دەپ يىزىلغان بولۇپ، بۇ گۈلەننىڭ  "ئامېرىكىلىقلاردا ھەرىكەت ۋە ھوزۇر" دىگەن يازمىسىدا تىلغا ئالغىنىدەك، ئامىرىكا مائارىپىدا تەنھەرىكەتكە نەقەدەر ئەھمىيەت بىرىلىدىغانلىغىنىڭ يەنە بىر ئىسپاتى بولالايدۇ. تەنھەرىكەتنىڭ ساغلاملىق ۋە زىلۋالىقنى ساقلاشتىكى تەڭداشسىز كۈچى ۋە جىسمانىي ساغلاملىققا بولغان ساناپ تۈگەتكۈسىز پايدىسى بەلكىم كۆپچىلىككە ئايان، لىكىن تەنھەرىكەتنىڭ كىشىنى خۇشھال قىلىدىغان ئۈنۈمىنىڭ بارلىقىنى بىر قىسىم كىشىلەر بىلمەسلىكى مۇمكىن.  ئامرىكىلىقلارنىڭ چېنىقىشىدىكى سەۋەبىنى سورسىڭىز، نۇرغۇنلىرى "خۇشھال بولۇش ئۈچۈن (to feel good)" دەپ جاۋاب بىرىشىدۇ. ئۆتكەن مەۋسۇم "دوراشۇناسلىق (pharmacology)" دەرىسىدە مەيۈسلىنىش كىسىلىگە ئىشلىتىدىغان دورىلارنى تونۇشتۇرىۋىتىپ، پرافىسور دائىم بەدەن چېنىقۇرىدىغان كىشىلەردە بۇ خىل كېسەلنىڭ تۆۋەنرەك نىسبەتتە كۆرۈلىدىغانلىقىنى، ھەتتا بەزى دورا تەسىر قىلمىغان كىشىلەرنىڭ ھەرىكەت قىلىش ئارقىلىق روھىي ساغلاملىقىنى ئەسلىگە كەلتۈرىدىغانلىقىنى تىلغا ئىلىپ قالدى. شۇنىڭ بىلەن مەن بۇنىڭ نېمە ئۈچۈن ئىكەنلىكىنى بىلىشكە قىزىقىپ قالدىم ۋە بۇ توغۇرلۇق ئىلان قىلىنغان ئىلمي ماقالىلەرنى كۆرۈپ چىقىپ سەۋەبىنى بىلىۋالدىم. تۆۋەندە مەن سىلەرگە نىمە ئۈچۈن ھەرىكەت كىشىنى خۇشھال قىلىدىغانلىقىنڭ ئىلمي ئاساسىنى سۆزلەپ بىرەي: ئادەمنىڭ كەيپىياتىنى مېڭىدىكى "مۇكاپات سىستىمىسى (reward system)" دەپ ئاتىلىدىغان مېڭىدە مۇۋاپپىقىيەت، ھاياجان ۋە رازىمەنلىك تۇيغۇسى پەيدا بولغاندا ئىشلەپچىقىرىلىدىغان نېرۋا خېمىيىلىك ماددىلىرى ۋە باشقا ھورمۇنلار يۇقىرى كۆتۈرىدىغان بولۇپ، بۇ خىلدىكى خېمىيىلىك ماددىلار دوپامىن، سېروتونىن، ئېندورفىن ۋە ئېپىنېفىرىن قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ خېمىيىلىك ماددىلارنىڭ بەدەندىكى مىقدارى يۇقىرى كۆتۈرۈلگەندە، ئادەمنىڭ كەيپىياتى يۇقىرى كۆتۈرۈلىدۇ؛ بەدەندىكى مىقدارى تۆۋەنلىگەندە بولسا، ئەكسچە بولىدۇ. شۇنىمۇ قوشۇپ قويايكى، ئېندورفىن ئادەم بەدىنىدە ئىشلەپچىقىرىلىدىغان  تەبئىي مورفىن (خېروئىن ۋە ئەپىيۇن تەركىبىدىكى ئاكتىپ خېمىيىلىك ماددا) دىگەن نامغا ئىگە بولۇپ، ھاياجانلىنىش ۋە ئازاپلىنىشنى كونتىرول قىلىشتىكى ئەڭ كۈچلۈك تەبئىي خېمىيىلىك ماددىدۇر. ھەرىكەتلىنىش جەريانىدا، ئادەم بەدىنىدە يۇقاردا تىلغا ئېلىنغان ماددىلارنىڭ مىقدرى ئاشىدىغان بولغاچقا، ھەرىكەتتىن كىيىن كىشى خۇشھال كەيپىياتتا بولىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا، تەنھەرىكەت بىلەن شۇغۇللانغاندىن كىيىن، كىشىدە رازىمەنلىك تۇيغۇسى ئېشىپ مېڭىدىكى مۇكاپات سىستىمىسىنى يەنىمۇ قوزغىتىدۇ. تەتىقىقاتلارغا ئاساسلانغاندا، ھەرىكەت ئاخىرلىشىپ 12 سائەتكىچە ھەرىكەت قىلغان كىشىلەرنىڭ كەيپىياتى ھەرىكەت قىلمىغان كىشىلەردىن ياخشى بولىدىغانلىغى بايقالغان. دېمەك، بەدەن چېنىقتۇرۇشنىڭ پايدىسى جىسمانىي ساغلاملىقنى ئاشۇرۇشتىلا ئىپادىلىنىپ قالماي، روھىي ساغلاملىق ۋە كەيپىياتنى تەڭشەشتىمۇ ئىپادىلىنىدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن، بىز چوقۇم ئىزچىل بولغان بەدەن چېنىقتۇرۇش ئادىتى يىتىلدۈرۈشىمىز بەكمۇ زۆرۈر.

-ئۈمىد-

	ھەقىقەتەن توغرا. ھازىرقى جەمىيتىمىزدە چېنىقىشقا، بەكمۇكۆڭۈل بۈلۈۋاتىدۇ.

-ئۈمىد-

	ھەقىقەتەن توغرا. ھازىرقى جەمىيتىمىزدە چېنىقىشقا، بەكمۇكۆڭۈل بۈلۈۋاتىدۇ.

-ئۈمىد-

	بىراق ئەتىگىنى قۇپۇش بەكلائېغىركىلىدۇ. ھەي!!

人格化

	ياخشى  تىما  يوللاپسىز  .  مەنمۇ  ھەرقىتىم  ئەتىگەندە  چىنىقىمەن  دەيمەن  .  لىكىن  ئوتتۇرغا  بارغاندىلا  ئىرادەمنىڭ  ئاجىزلىقىدىن  توختاپ  قالىدىكەنمەن  .

2ئاچچىق

	يامان بەلەن تېما بوپتۇ. چەتئەللەردە چوڭ-كىچىك، توڭ-پىششىق، قېرى-ياش دىگۈدەك چىنىقىدۇ. بىزمۇ شۇنداق قىلساق ياخشى بولىتتى ئەسلى

TáwpéK0903

	ياخشى تىما

guljanat

	بەلەن تىما

bilgejan

	بىر دوستۇم خەت يىزىپ قانداق چېنىقىش توغرىسىدا سورىغانتى، مەن ئۇنىڭغا يازغان خېتىمنى بۇ يەرگىمۇ يوللاپ قوياي، سىلەرگىمۇ پايدىسى بوپقالسا ئەجەپ ئەمەس. ئەمەلىيەتتە مەيلى قايسى خىلدىكى چېنىقىش تۈرىنى تاللىماڭ، پەقەت ئىزچىللىقنى ساقلىسىڭىزلا، ھەممىسىنىڭ سالامەتلىك ۋە كەيپىياتنى ياخشىلاشتا ئۈنۈمىنى كۆرەلەيسىز. ئەگەر سىز ئاساسلىقى كەيپىياتىڭىزنى يۇقىرى كۆتۈرۈش مەقسىتىدە چېنقماقچى بولسىڭىز، زىچلىقى يۇقىرى، ئېغىر ۋە كۈچ تەلەپ قىلىدىغان ھەرىكەتلەرنى (مەسىلەن، ئېغىرلىق مەشىقى دىگەندەك؛ قانچە ئېغىر بولسا، بەدەندە شۇنچە كۆپ مىقداردىكى ئەپيۇن تۈرىدىكى كەيپىياتنى يۇقىرى كۆتۈرىدىغان ئېندورفېن قاتارلىق نېرۋا خېمىيىلىك ماددىلىرى ۋە ئەرلىك جىنسىي ھورمۇن تېستوستېرون ئىشلەپچىقىرىلىدۇ) قىلسىڭز ئۈنۈمى ئەڭ كۆرۈنەرلىك بولىدۇ . يەنە بىر مۇھىم بولغىنى، مەيلى قايسى تۈردىكى ھەرىگەت بولمىسۇن ئاز دىگەندە 30 مىنۇتتىن 60 مىنۇتقىچە داۋاملىشىشى، ئوخشاش ھەرىكەتنىڭ ھەر قىتىمدا بۆلەككە بۆلۈپ تەكرار ئىلىپ بىرىلىشى ئەڭ زور ئۈنۈم بىرىدۇ. ھەرىكەت تۈرلىرى چوڭ جەھەتتىن ئوكسىگېنلىق ھەرىكەت، ئوكسىگېنسىز ھەرىگەت ۋە ئىلاستىكىلىق ھەرىكەتلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئوكىسىگېنلىق ھەرىگەت سۇ ئۈزۈش، ئاستا يۈگۈرۈش، ئارغامچا سەكرەش، ۋېلىسپىت مىنىش، گىمناستىكا ئويناش، مىڭىش، تاغدا سەيلە قىلىش، تېننىس توپ، تىكتاك توپ ئويناش.. قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ خىلدىكى ھەرىكەت تۈرلىرى ئاساسلىقى ئوكىسىگېنلىق مۇسكۇللارنى ئىشلىتىدىغان بولۇپ، بىر قەدەر يەڭگىل ھەرىكەتلەر ھېساپلىنىدۇ. ئوكىسىگېنلىق ھەرىكەت يۈرەك سوقۇشنى تىزلىتىدۇ، مىتابولىزىمنى ئىلگىرى سۈرۈپ، ماينىڭ پارچىلىنىشىنى تىزلىتىدۇ، ئېنىرگىيە سەرپىياتىنى يۇقىرلىتىدۇ ۋە چىدامچانلىقنى ئاشۇرىدۇ.   ئوكسىگېنسىز ھەرىكەت ئېغىرلىق مەشىقى، مۇسكۇل ۋە پەينى چىڭىتىش ۋە بوشىتىش مەشىقلىرى، يۇقىرى تىزلىك مەشىقى ۋە يۇقىرى زىچلىقتىكى بۆلەككە بۆلۈپ كۈچلەندۈرۈش مەشىقى... قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ خلىدىكى ھەرىكەت تۈرلىرى ئاساسلىقى ئوكىسگېنسىز مۇسكۇللارنى ئىشلىتىدىغان بولۇپ، مۇسكۇلنى چوڭايتىپ، مۇسكۇل ۋە پەينى چىڭىتىپ بەدەننى كۈچلەندۈرىدۇ.   ئىلاستىكىلىق ھەرىكەت ئاساسلىقى مۇسكۇل. پەي ۋە بوغۇملارنىڭ ھەرىكىتى بولۇپ، كۆپىنچە يىنىڭ ئاتلىتكا تۈرىدىكى ھەرىكەت شەكىللىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ خىلدىكى ھەرىكەتلەرنى باشقا تۇردىكى ھەرىكەتلەرنى ئىشلەشتىن بۇرۇن ياكى كىيىن قوشۇپ قىلغاندا ئۈنۈمنى تېخىمۇ ئاشۇرىدۇ. ئومۇمەن ئوخشىمىغان مۇسكۇللارنى ئارىلاشتۇرۇپ ئىشلىتىدىغان ھەرىگەت تۈرلىرى، مەسىلەن تىز سۇ ئۈزۈش مەشىقى، توپ ئويناش (ۋاسكىتبول، ۋالىنول، پۇتبول، زەيتۇن توپ، كالتەك توپ ...)، ئۇسۇل ئويناش قاتارلىقلارنى ۋە ياكى ساغلام كىشىلەر ئوكسىگېنلىق ۋە ئوكسىگېنسىز  ھەرىكەت تۈرلىرىنى بىرلەشتۈرۈپ قىلغاندا سالامەتلىككە بولغان پايدىسى يۇقىرى بولىدۇ. ھەرىكەتنىڭ ساغلاملىققا بولغان پايدىسى بارلىق ئەزا، ئورگانلاردا ئىپادىلىنىدىغان بولۇپ، بولۇپمۇ يۈرەك، قان-تومۇر، مېڭە، ۋە ئىممۇنىت سىستىمىسى قاتارلىقلارنىڭ خىزمىتىنى ياخشىلاشقا بولغان پايدىسى ئەڭ كۆرۈنەرلىك. مەن ئادەتتە ياز كۈنلىرى سۇ ئۈزىمەن، ھەر قىتىمدا 60 - 90 مىنۇت ئەتراپىدا 5-6 خىل سۇ ئۈزۈش شەكىللىرىنى ئارىلاشتۇرۇپ تەكررالاپ ئۈزىمەن. قىش كۈنلىرى ئېغىرلىق كۆتۈرۈشنى ياخشى كۆرىمەن. ئادەتتە دائىم دىگۈدەك ۋېلىسپىت مىنمەن، ۋاقىت چىققاندا ۋاسكىتبول، ۋالىبول، تىك-تاك توپ، تېننىس توپ قاتارلىقلارنى ئويناپ قويىمەن. ئىشقىلىپ، سىز ئۆزىڭىز ياخشى كۆرىدىغان قايسى خىلدىكى ھەرىكەت تۈرى بولمىسۇن، ھەتتا مىڭىش ياكى ئۇسۇل ئويناش دىگەندەك ئىشلار بولسىمۇ ئىزچىل داۋاملاشتۇرسىڭىز، جىسمانىي ۋە روھىي ساغلاملىقىڭىزغا پايدىسى كۆپ. لىكىن، شۇنى دەپ قويۇش كىرەككى، ھەددىدىن زىيادە ئارتۇق ھەرىكەتنىڭ بەدەنگە ئەكسچە زىيانلىق تەرەپلىرى بار.