«تۈركى تىل»مۇ ياكى «چاغاتاي تىلى»مۇ؟

koktash

	يېقىندىن بۇيان قەدىمكى كىتاپلارغا، بولۇپمۇ تارىخىي كىتاپلارغا قىزىقىپ قالدىم. ئۆزەمنىڭ خاھىشى بويىچە، كىتاپلاردىكى ئاتالغۇلارغا ئالاھىدە ئېتىبارىمنى ئاغدۇردۇم. كىتاپلاردىن شۇنى ھېس قىلدىمكى، كونا كىتاپلارنىڭ ھېچقانداق يېرىدە «چىغىتاي / چاغاتاي تىلى» دەيدىغان بىرەر ئاتالغۇنى پەقەت ئۇچراتمىدىم، پەقەت ئۇچراتقىنىم «تۈركىي / تۈركى تىل» دېگەن ئاتالغۇ بولدى. گەپنى باشقا ياندۇرۇپ كەلسەك، غەرب تىلشۇناسلىرى ئوتتۇرا ئاسىيادىكى تۈركى تىلنى ھازىرقى تۈرك تىلىدىن پەرقلەندۈرۈش ۋە تەتقىقاتىغا ئاسان بولۇشى ئۈچۈنلا، «چىغىتاي / چاغاتاي تىلى» دەپ نام قويغانلىقى، ئاندىن بىزنىڭ زىيالىيلىرىمىز بۇ نامنى ئېسىل بىلىپ، ھازىرقى كىتاپلىرىمىزغا سۆرەپ كىرگىنى ئېنىق. دېمەك، ئۇيغۇر ۋە ئوتتۇرا ئاسىيا تارىخىدا  «چىغىتاي / چاغاتاي تىلى» نامىدا بىرەر تىل مەۋجۇت بولمىغان ئىكەن، بىز يەنە نېمە ئۈچۈن ئاشۇنداق ئاتايمىز؟ نېمە ئۈچۈن ئاتا- بوۋىلىرىمىز ئاتاپ كېلىۋاتقان «تۈركىي / تۈركى تىل»  دېگەن نامنى تاشلىۋېتىمىز؟ كونا كىتاپلاردا يەنە، ھازىرقى شىزاڭ رايونىنى «تىبەت» دەپ ئاتايدىكەن، تارىخىي رەشىدىدە شۇنداق ئاتىغان، مەزكۇر كىتاپ بۇنىڭدىن 500 يىل مۇقەددەم يېزىلغان بولۇپ، ئۇ چاغدا ئېنگلىز تىلى تېخى تولۇق پىشمىغان، ھەمدە بېرتانىيە ئارىلىدىن سىرتقا تۈزۈك تارالمىغان ئەھۋالدا ئىدى. مېنىڭچە بولسا، «تىبەت» سۆزى تۈركلەر ئارقىلىق ئېنگلىزلارغا كۆچكەن، ئاندىن ئېنگلىزلاردىن بىز قايتا ئۆگىنىۋالغان ئاتالغۇ بولۇشى مۇمكىن. مەزكۇر كىتاپتا يەنە، تىبەتتە ياشايدىغانلارنى «تۈبۈت» دەپ ئالغان، بۇ بەلكىم ھازىرقى زاڭزۇلارنى كۆرسەتكەن بولۇشى مۇمكىن. تېمىغا قايتىپ كەلسەك، ھازىرقى بىز ئاتاپ كېلىۋاتقان «چىغىتاي / چاغاتاي تىلى» نى قەدىمكى تىلىمىز بويىچە  «تۈركىي / تۈركى تىل» دەپ ئەسلىگە قايتۇرۇپ ئاتاشقا بولامدۇ؟ مۇشۇ ھەقتە بىر پىكىرلىشىپ باقساق!؟ ئەسكەرتىش: «تۈركىي / تۈركى تىل» سۆزى ھازىرقى تۈركىيەدىكى تۈرك تىلى بىلەن ئۇقۇم خاتالىق كېلىپ چىقمامدۇ دەپ ئويلاپ قېلىشىڭلار مۇمكىن. بۇ ھەرگىز ئۇنداق بولمايدۇ، «تۈرك تىلى» بىلەن «تۈركى تىل»نىڭ يېزىلىشىدىمۇ پەرق بار، ئۇنىڭ ئۈستىگە، ھازىرقى تۈركىيە تۈرك تىلىنىڭ قەدىمكىسىنى «ئوسمانلى تىلى» دەپ ئاتىشاتتى، ئوتتۇرا ئاسىيادىكىسىنى بولسا، «تۈركى تىل» دەپ ئاتىشاتتى.

Suchi

	تېما ئىگىسىگە:چاغاتاي تىلى ئەمەس چاغاتاي ئۇيغۇر تىلى،بۇ ھەقتە نۇرغۇن كىتاپلار،ئىلمى ماقالىلار يېزىلدى،ئىزدىنيەي دېسىڭىز ماتېريال كۆپ،مېنىڭ تەكلىۋىم مۇشۇ ھەقتىكى نوپۇزلۇق تەتقىقات ماتېرياللىرىنى بىر قۇر كۆرۈڭ،شۇنىڭدىن كېيىن سىزدە بۇ ھەقتە يېڭىچە چۈشەنچە ھاسىل بولىدۇ. چاغاتاي ئۇيغۇر تىلى تۈركى تىلىگە تەۋە،لېكىن ئىككىسىنى تەڭداش قوللىنىشقا بولمايدۇ.مەن ئەسلى قىسقىچە چۈشەنچە بېرەي دېگەن،لېكىن ھازىرچە يېنىمدا ماتېريال بولمىغاچقا مۇكەممەل ئۇقۇم بېرەلمەسلىگىم مۈمكىن،شۇڭا مۇشۇ ھەقتە ماتېريال كۆرۈڭ،قانائەتلىنەرلىك جاۋاپقا ئېرىشىسىز،شۇ چاغدا بۇ ھەقتە يەنە بىر تېما يوللارسىز.

YAZR

	نىم دىسەم بۇلا

پىنھان00

	باشقۇرغۇچىلار:  مىنىڭ ئىنكاسىم قېنى، نىمىشقا يۇيىۋەتتىڭلار، مۇشۇ سىلەرنىڭ مۇنازىرە ئەخلاقىڭلارمۇ.

alipbay

	بۇ جەھەتتە بىلىدىغانلار كۆپرەك پىكىر قىلىڭلار،بىزگە ئوخشاش بۇ ساھەدىن خەۋىرى يوقلار كۆپرەك بىلىمگە ئىگە بولۇپ قالارمىز

ismail

	ھەممىمىز بىر تۈرك،مەن ئۇيغۇر دىگەن نامنى پەقەت كىملىكتىلا ئىشلىتىمەن،راست،ئىنكار قىلىشقا بولمايدۇكى مەن ۋە بىز تۈرك

ibrahimjan4815

	سىز خاتا ئاڭلىۋاپسىز. چاغاتاي تىلى ئەمەس، چاغاتاي ئۇيغۇر تىلى. بۇ توغرىسىدا پەخىرلىك ئوقۇتقۇچىمىز، چاغاتشۇناسلىق پروففىسورى ئابدۇرەئوپ پولات تەكلىماكانىي مۇئەللىمنىڭ ئىلمىي ماقالىسى بار (ماقالىدە چاغاتاي ئۇيغۇر تىلى دەپ مۇئەييەنلەشتۈرۈلگەن) . پۇرسەت بولسا ئوقۇپ بېقىڭ!

يا

	مۇشۇ گەپكە مەنمۇ ئانچە قايىل ئەمەس ، نېمە ئۈچۈن يېزىقىمىز ۋە تىلىمىز چاغاتاي ..غا مەنسۇپ بوپ قالىدۇ ، ياكى بۇنىڭچە باشقىچە سەۋەپ بامۇ ؟

kankil

	تېمائىگىسىگە رەخمەت، كۈپ ئىزدىنىپسىز، چاغاتاي چىنگىزخاننىڭ ئۇغلى، چاغاتاي تىلى دىيىش ئەسلىدىلا خاتا، بۇنداق بۇلغاندا   باشقىلارنىڭ  چۈشەنچىسىدە چاغاتاي تىلى مۇڭغۇل تىلى دىگەن قارش  پەيدا بۇلۇپ قالىدۇ، ئەڭ تۇغرا ئاتاش يەنىلا تۈركى تىلى.

jalipkar!

	چاغاتاي ئۇيغۇر تىلى بەلكىم ھازىرقى تەتقىقاتچىلارنىڭ ماكان ۋە زامان  مۇناسىۋىتى بىلەن ئايرىغان نامىمىكىن ،مەسىلەن بىر پۈتۈن ئۇيغۇر تىلىنى  قەدىمكى ئۇيغۇرتىلى ، خاقانىيە تىلى ، چاغاتاي ئۇيغۇر تىلى (چاغاتاي تۈركچىسى )، ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلى دېگەندەك ...