جۇڭگۇدا دۇنيا بويىچە ئەڭ ( 100 ئىش )

پالىۋان

	ئەسلى تىما :جۇڭگۇدادۇنيا بۇيىچە ئەڭ بالدۇر بولغان ئىشلارغا دائىر 100 مىسال .چەمبەرتۇراقلىقى   جەنۇبى شىمالى سۇلالىلەر دەۋرىدىكى ماتىماتكىائالىمى زوچۇڭجى چەمبەر تۇراقلىقنى نۆلدىن كىينىكى 7-خانىغىچە ئىېنىقلاپ چىقىپئەينى چاغدىكى ئەڭ يۇقىرى دۇنيا سەۋيسنى ياراتقان،بۇ ئىېنىقلاش غەربكە قارىغاندا1200يىل بالدۇر بولغان2.گوگوتېئورېمىسى جۇ سۇلالىسدىكى شاڭ گاۋ بۇنىڭدىن 3000 يىل ئىلگىرى گوگو تېئورېمىسنىكەشىپ قىلغان،بۇ تېئورېما مەملىكىتىمىزدە ‹‹ شاڭ گاۋ تېئورېمىسى››دەپمۇ ئاتىلىدۇئۇ غەرب دۆلەتلىرىدە ‹‹پىفاگور تېئورېمىسى›› دىيىلىدۇ ئەمما پىفاگورنىڭ بۇتېئورېمىنى تاپقان ۋاقتى شاڭ گاۋغا قارىغاندا خېلى كىين  3.ئونلۇق سېستىما بۇنىڭدىن3000 يىل ئىلگىرىلادۆلىتىمزدە ئونلۇق سېستىما يولغا قويۇلغان بىر قانچە قەدىميمەدەنىيەتلىك  دۆلەتلەرنىڭ بۇ  سېستىمسنى يولغا قويغان ۋاقتى دۆلىتىمزگە قارىغانداخېلىلائارقىدا.ياۋروپا دۆلەتلىرىدە بولسا دۆلىتىمزگە قارىغاندا 2000يىل كېيىن يولغاقويۇلغا.4.‹‹توققۇزبايلىق ئارىفمېتكا››مىلادى1 ئەسىردەيېزىلغان دۇنياغا مەشھۇرماتېماتىكىغا ئائىت قەدىمكى كىلاسسىكئەسەرلەرنىڭ بىرى. بۇمەنپى سانلارئۇقۇمى بالدۇر قوللىنغان بولۇپ مۇسبەت  مەنپى سانلانى قۇشۇش ئېلىش قائىدىلىرى يولغائەڭ ئاۋاۋال ئوتتۇرغا قۇيۇلغان بۇ ئۇقۇمنىڭ قۇيۇلۇشى ھىندىستاندا بارلىققا كەلگەنمەنپى سانلارئۇقۇمىدىن 600 يىل بۇرۇن.ياۋروپادا17-16 ئەسىرلەردە ئاندىن مەنپى مۇسبەت سانلارئۇقۇمىبارلىققا كەلگەن»5.كىچىكتۆشۈكچىلەردىن شەكىل ھاسىل قىلىش تەجرىبىسى مىلادىدىن ئىلگىرى 4-3ئەسىرگىچە بولغاندەۋردە يېزىلغان ‹‹خېيزى››دىگەن كىتابتا،ئوپتىكىلىق تەتقىقات نەتىجىسى،يەنى يىڭنەتۆشۈكىدىن،شۇنىڭدەك تەكشى ئەينەك،پېتىنقى ئەينەكتىن شەكىل ھاسىل بولىدىغانلىقىغادائىر مەلۇمەتلار خاتىرلەنگەن بۇ دۇنيا بويىچە ئەڭ بالدۇر ئېلىپ بېرىلغانئوپتىكىلىقتەجىرىبە بۇلۇپلا قالماي،بەلكى بۇ كىتابتا يەنە نۇرنىڭ تۈز سىزىق بۇيىچەتارقىلىدىغانىلىقى توغىرسىدىكى كۆز قاراش دۇنيا بۇيىچەئەڭ بالدۇر ئوتتۇرىغاقۇيۇلغان.6.ئوكسىگېنىنىڭبايقىلىشى دۇنيادا ئوكسىگېنى ئەڭ بالدۇر بايقىغان كىشىتاڭ سۇلالسىدىكىئوتتا سىرسۇرۇخ  بىلەن دورا تەييارلاش (ئالخېمىك)ئۇستىسى ماخې بۇلۇپ،ئۇنىڭ بايقىشى باشقا دۆلەتلەرگە قارىغاندا 1000يىل بالدۇر.7.سەرەڭگەدۇنيادىكى بىرىنچى تال سەرەڭگىنى جۇڭگۇلۇقلار مىلادى 577-يىلى كەشىپ قىلغان، جۇڭگۇلۇقلارنىڭسەرەڭگە ئىشلىتىشى ياۋرۇپالىقلارغا قارىغاندا 1000يىل بالدۇر.1830-يىلغا كەلگەندەئاندىن فىرانسىيە ۋە گىرمانىيە ئالىملىرى گۈڭگۈرتكە فوسفور بىلەن كالىي خلورنىئارىلاشتۇرۇپ ھازىرقى سەرەڭگىنى ياساپ چىققان.8.‹‹ئىشقار  ياساش››مەملىكتىمىزنىڭ خىمىيە سانائىتىمۇتەخەسىسى خودېباڭ 1931-يىلى دۇنيادا بىرىنچى بۇلۇپ ساپ ئىشقار سانائتىگە ‹‹دائىرياساش››ناملىق كىتابنى يازغان.ئارىلاشتۇرۇپ ئىشقار ياساش ئۇسۇلى خەلىقئارادا  ئىغقار چىلىق ساھەسى تەرپىدىن خودېباڭ‹‹ئىشقار  ياساش›› ئۇسۇلىدەپ ئاتالغان.9.ئۆتسۈيىدىن  مىس تاۋلاش ئۇسۇلى بۇ ئۇسۇلتۆمۇرنى مىس سۇلفات ئېرىتمىسگە قۇيۇش ئارقىلىق ئاددىي سۈپەتلىك مىس ئايرىۋېلىشجەريانى بۇلۇپ،چايقاش  مېتاللورگىيسىنىڭباشلنىشى  ھېسابلىندۇ.بۇ ئۇسۇلنى جۇڭگۇ ئەڭبالدۇر قوللانغان،دۇنيادا تۇنجى يارىتىلغان.10.چويۇنتاۋلاش جۇڭگۇ چويۇن (خام تۇمۇر) تاېلاشنى ئەڭ بۇرۇن كەشىپ قىلغان دۆلەتبۇلۇپ،چويۇن تاۋلاش ياۋرۇپادىن 1800يىل بالدۇرباشلىغان 11.بىرىكمەمېتاللارنىڭ قانۇنىيتىنى بىلىش دۇنيا مېتاللورگىيە تارىخىدا مەشھۇر بولغان مىستاۋلاش ئۇسۇلى ‹ئالتە دەرىجە ››(‹‹جۇيۇسۇنلىرى ھۇنەرۋەنچىلىك ھەققىدە خاتىرلەر››گە قارالسۇن)دە،كىشىلەرگە بىرىكمە مېتاللارنىڭ خۇسۇسيتنى  ۋە مېتاللارنىڭ تەركىبلىرنىڭ كۆرسىتىپ بېرىلگەن بۇ دۇنيا بۇيىچە  بىرىكمە مېتاللارنىڭ مۇناسۋىتى  قانۇنىيتىنىب ئەڭ بالدۇر بايقاش بۇلۇپ ھېسابلىندۇ.12.ھاللېيقۇيرقلۇق يۇلتۇز ھەققىدىكى خاتىرە  جۇڭگۇئەڭ بالدۇر قۇيرقلۇق يۇلتۇزنى بايقىغان ۋە خاتىرە قالدۇرغان دۆلەت.دۇنيا بىردەكئېتىراپ قىلغان مەملىكتىمىزنىڭ قۇيرقلۇق يۇلتۇزنى ئەڭ بۇرۇن بايقىغانلىقىتوغىرسدىكى خاتىرە مىلادىن 240-يىلى ‹‹تارىخنامە.چىن شىخۇاڭ خاتىرىلىرى ››دەخاتىرلەنگەن بۇ خاتىرە دۇنيادا ‹‹ قۇيرقلۇق يۇلتۇز›› توغىرسىدا يېزىپ قالدۇرلغان خاتىرلەردىنمۇ1700يىل بالدۇر.14.تۇرغۇنيۇلتۇزنى بايقىغان ئاستىرونومىيە ئالىمى جۇڭگۇنىڭ تاڭ دەۆرىدىكى دانىشمەنراھىبلار  باشچىلىقىدىكى راھىبلار  دۇنيابۇيىچەتۇرغۇن يۇلتۇزلارنىڭ ھەركىتىنى ئەڭدەسلەپ بايقىغان ئاسىترونومىيەئالىملىرىدۇر،ئۇلارنىڭ بۇبايقىشى ياۆرۇپاغا قارىغاندا1000يىل  بالدۇر بولغان.15.ئاي  تۇغۇلغانلىقى  توغرىسىدىكى  خاتىرە‹‹نەزمەنامە.سىپايىلىك››تە776-يىلىيۇز بەرگەن بىرقېتىملىق ئايتۇتۇلۇش خاتىرىلەنگەن بۇلۇپ،بۇ دۇنيا بويىچەئاينىڭتۇتۇلغانلىقى توغرىسىدىكى ئەڭ دەسلەپكى خاتىرە.بۇخاتىرىنىڭ يېزىلىشىباشقادۆلەتلەرگە قارىغاندا55يىل بالبۇر.16.مېرىدىئان  سىزىقىنىڭ ئۆلچىنىشى    تاڭ سۇلالىسىدىكى ئاتاقلىق ئاسىترونومىيەئالىملىرى مېرىدىئان سىزقىنىڭ ئۇزۇنلىقىنى ئىلمىي ئۇسۇلدا ئۆلچەش پائالىيىتى ئېلىپبارغان. بۇ دۇنيا بۇيىچە تۇنجى قېتىم ئېلىپ بېرىلغان ئۆلچەش بۇلۇپ، باشقادۆلەتلەرگەقارىغاندا 90  يىل بۇرۇنباشلانغان. 17.ئاستىرونومىيەتوغىرسىدىكى مەخسۇس  ئەسەر ‹‹گەن-شىئىلمىي  نۇجۇمى›› يېغىلىق  دەۋرىدە چۇ دۆلىتىدىن گەن شى، ۋېي دۆلىتىىدىنشى شىىنلا ئايرىم-ئايرىم ئاستىرونومىيىگە دائىر ئەسەر يازغان كېيىنكىلەر بۇ ئىككىئەسەرنى بىرلەشتۇرۇپ ‹‹ گەن-شى ئىلمىي نۇجۇمى››دەپ ئاتىغان بۇئەسەر دۇنيا بۇيىچە ئاستىرونومىيىگە دائىر ئەڭ ئەڭئاۋۋال يېزىلغان  مەشھۇر ئەسەردۇر 18.ئالەمنۇرىنى كۆزىتىش رەسەتخانىسى 1976-يىلى شىزاڭنىڭ لىخاسا شەھىرى ئەتراپىدىكى كامبالاتېغىنىڭ 5500 مېتىر ئېگىز  چوققىسىغا ئالەمنۇرىنى نكۇزىتىش رەسەتخانىسى قۇرۇلغان بۇلۇپ بۇ دۇنيادىكى ئەڭ ئېگىز بولغان ئالەمنۇرىنى كۇزىتىش رەسەتخانىسى ھىسابلىنىدۇ  19.‹‹ۋاقىتكالىندارى››يۈەن سۇلالىسىدەياشىغان گوسۇنجىڭ‹‹ ۋاقىت كالىندارى››نى تۇزۇپ چىققانئۇ ئەينى چاغدا ئەڭ ئىلغار ۋە ئېنىق بولغان كالىندار ھېسابلىنىدۇ  ئۇھازىرقى دەۋردەقوللىنىۋاتقان مىلادىيەكالىندارى بىلەن پۇتۇنلەي ئوخشاش بولۇپ ئۇنىڭدىن 300 يىل بالدۇر مەيدانغا كەلگەن 20ئاقار يۇلتۇز يامغۇرى توغىرسىدىكى خاتىرە ‹‹ئەمىىنيە››دە خاتىرىلىنىشچە،مىلادىنئىلگىرى 687-يىلى ئاقار يۇلتۇز يامغۇرى يۇز بەرگەن، بۇ دۆلىتىمزدە، شۇنداقلادۇنيادا  ئاقار يۇلتۇز يامغۇرى توغىرسىداقالدۇرۇلغان ئەڭ دەسلەپكى خاتىرە 21.‹‹تاڭدەۋرىدىكى ئۆسۇملۇك دورىلار›› بۇ كىتاب 657-يىلى تاڭ گاۋزۇڭنىڭ پەرمانى بۇيىچە 20نەچچە ئالىم بىرلىكتە يىزىپ چىققان مەشھۇر ئەسەر بولۇپ، دۆلىتىمىزئېلان قىلغانتۇنجى دورىگەرلىك قاموسى، شۇنداقلا دۇنيادا ئەڭ بالدۇر دۇنياغا كەلگەن دۆلەتلىكدورىگەرلىك قاموس. 22.نازكورقىلىش دورىسى ئەڭ ئاۋۋال ئىشلىتىلگەن خۇاتو مەملىكىتىمىزنىڭ شەرقىي خەن سۇلالىسىدەۋرىدىكى مەشھۇر تىۋېىپ، شۇنداقلا ئۇ مەسىت قىلىش دورىسنى كەشىپ قىلغان ھەمئىشلەتكەن ئادەم. ئۇنىڭ بۇ كەشپىياتى غەرىب دۆلەتلىرنىڭ مەسىت قىلىش ئوكولنىئىشلىتىپ ئوپېراتسىيە قىلىشتىن 1600يىل ئاۋۋال مەيدانغا كەلگەن .23غالجىرلىق كېسىلىنىڭ ئالدىنى ئېلىش تەدبىرى شەرقىي جىن سۇلالىسى دەۋىدە ياشىغانمەشھۇر تىۋېىپ گې خۇڭ ‹‹ياندىن ئايرىمايدىغان رېتىسېپ ›› دېگەن كىتابىدا، غالجىرلىقكېسىلىنىڭ ئالدىنى ئېلىش تەدبىرلىرىنى ئوتتۇرىغا قويغان،بۇ ياۋرۇپالىقلارنىڭ بۇخىل ئۇسولنى بايقاپ تەتقىق قىلغىنغا قارىغاندا 1500يىل بالدۇر قويۇلغان. 24.داۋالىنىشخاراكتېرلىك گېمناستىكا ئەمىنيە ۋە يېغىلىق دەۋرىدىلا دۆلىتىمزدە ئىپتىدائىيداۋالىنىش خاراكتېرلىك گېمناستىكا بارلىققا كەلگەن بولۇپ، ‹‹يېتەكلەش گۇمپىسى››دەپ ئاتالغان. شەرقىي خەن سۇلالىسنىڭ ئاخىرلىرىغا كەلگەندە› تېۋىپ خۇاتو ‹‹يىتەكلەشگۇمپسى›› نى تىخىمۇ ئۇموملاشتۇرۇپ ھەم ئۇنىڭ ئارتۇقچىلىقلىرىدىن پايدىلىنپداۋاملىق ‹‹بەش چاڭگا گۇمپسى›› نى ياراتقان، بۇ دۇنيا بۇيىچە ئەڭ ئاۋۋال بارلىققاكەلگەن داۋالاش خاراكتېرلىك گېمناستىكىدۇر.25.‹‹شىيۇ نەزەريىسى›› 1983-يىلى جۇڭگۇلۇق ئايال مېدىتىنا ئالىمى شىيۇ رۇيجۇەن تۇنجىقېتىم ئادەم بەدىنى مىكرو قان ئايلىنىشدىكى ئۆزلۈكىدىن بولىدىغان ھەرىكەتنىڭدولقۇن شەكلىدە تارقىلىدىغانلىقىنى ئىسپاتلاپ چىقتى بۇ مېدىتىنا ساھەسى بۇيىچەمىكىرو قان ئايلىنىش نەزەريسىدىكى ئىنتايىن زور نەتىجە بولۇپ، ئۇنىڭ بۇ كەشپىياتىخەلىقئارادا ‹‹ شىيۇ نەزەريىسى›› دەپ ئاتىلىدۇ.26.كومپاسدۆلىتىمىزدە يېغىلىق دەۋىدىلا ماگىنىتىنىڭ قۇتۇپ كۆرسىتشچانلقنى بايقىغان . شۇڭائەينى چاغدىكى كومپاس ‹‹ تەرەپ كۆرسەتكۇچ›، دەپ ئاتالغان، چەت ئەللەردە بولسا1800يىلدىن كېيىن ئاندىن كومپاسقا دائىر ئىشلار خاتىرلەنگەن. 27.قەغەزياساش تېخنىكىسى شەرقىىي خەن سۇلالىسدە ياشىغان سەي لۇن ئالدىنقىلار  قالدۇرۇپ كەتكەن تەجىرىبىلەرگە ئاساسلىنىپ،قەغەزنى ياساش تېخنىكىسى كەىشىپ قىلغاندىن كېيىن،بۇ تېخنىكا Ⅶئەسىردە ياپۇنيىىىگە، Ⅷ  ئەسىردە ئەرەب دۆلەتلىرىگە، Ⅻ ئەسىردە ياۋروپاغا تارقىلىپ،ئۇنىڭدىن كېيىن پۈتۈن دۇنيادا  ئۇمۇملاشقان. قەغەز ياساش تېخنىكىسىنىڭ جۇڭگۇداكەشىپ  قىلنغانلىقنى پۇتۇن دۇنيا بىردەكئېتىراپ قىلغان .28.مەتبەئەچىلىكتېخنىكىسى Ⅺ  ئەسىىىرنىڭ ئوتتۇرىلىرىداشىمالىىي سۇڭ سۇلالسىدە ياشىغان بى شىېڭ مىخ مەتبەئە تېخنىكىسنى كەشىپ قىلغان،مەتبەئەچىلىك تارىخدا يېڭى سەھىپە ئاچقان، بۇ تىخنىكا گىېرمانىيلىكلەر مىلادى1450-يىلى ئىشلەتكەن مىخ مەتبەئە تېخنىكىسىغا قارىغاندا 400يىل ئىلگىرى مەيدانغانكەلگەن. 29.مىلتىقدورىسى مىلتىىق دورىسنى مەملىكىتىمىزنىڭ قەدىمىكى دەۋرىدىكى ئالخىمىكلار(دورىگەرلەر) دورا ياساش جەريانىدا كەشىپ قىلغان، سۇڭ سۇلالسىدىن كېيىن غەرىب دۆلەتلىرىگەتارقىلىپ،ئىنسانلارنىڭ ئىشلەپچىقىرىش پائالىيتىدە ئىنتايىن مۇھىم ئىشلەپچىقىرىشقۇرالىغا ئايلانغان. 30.تېللورىمىلادى 132-يىلى شەرقىي خەن سۇلالىسىى دەۋرىدە ياشىغان جاڭ خېڭ دۇنيادىكى تۇنجىتېللورى (يەر تەۋرەشنى ئۆلچەش ئەسۋابى)نى كەشىپ قىلغان.بۇ ئەسۋاب ياۋرۇپالىقلاركەشىپ قىلغان شۇ خىلدىكى ئەسۋابتىن 1700يىل ئىلگىرى مەيدانغا كەلگەن.31.تۇنجىقېتىم زەرەت ئانتى گىپېرونىنى بايقىغان ئادەم مەملىكتىمىزنىڭ ئاتاقلىق فىزىكائالىمى ۋاڭ جىنچاڭ دۇنيادا ھەممىدىن ئاۋۋال زەرەت ئانتى گىپېرونىنى بايقىغان ئادەمبولۇپ،ئۇنىڭ بۇ كەشپىياتى زەررىچە ئىلىمگە قۇشۇلغان زور تۆھپە.32.سۇنئىيئۇسۇلدا ئىنسۇلىن بىرىكتۈرۈش 1965-يىل 9-ئاينىڭ 17-كۈنى مەملىكتىمىزنىڭ ئالىملىرىدۇنيا بۇيىچە  تۇنجى قېتىم سۇنئىي ئۇسۇلدابىر خىل ئاكتىپلاشقان ئاقسىل –كالا ئىنسۇلىن كىرستالىنى بىرىكتۈرۈپ  مۇۋاپپەقىيەت قازاندى،بۇ كەشپىيات  جانلىقلارنى سۇنئىي ئۇسۇلدا بىرىكتۈرۈشتە يېڭىبىر يول ئاچتى.33.شامالماشنىسى مىلادى 31-يىلى شەرقىي خەن سۇلالىسى دەۋرىدە ياشىغان دۇشى تۆمۈرچىلەرنىڭتەجىربىلىرىنى يەكۈنلەپ›سۇ كۈچى بىلەن ھەرىكەتلىندىغان شامال ماشنىسى ياساپچىققان. بۇ دۇنيا بۇيىچە ئەڭ دەسلەپكى شامال ماشنىسى بولۇپ،ياۋروپاغا قارىغاندا1000يىل بۇرۇن بارلىققا كەلگەن.  34.تىيەنئەنمېىنمەيدانى تىيەنئەنمېىن مەيدانىنىڭ كۆلىمى 44 گېكتار بولۇپ،بىرلا ۋاقىتتا بىر مىيلونئادەمىنى سىغدۇرالايدۇ،ئۇ دۇنيا بۇيىچە ئەڭ چوڭ مەيدان. 35.بېيجىڭپويىز ئىستانسىنىڭ دەم ئېلىش زالى1959-يىلى ئىشلىتىشكە تاپشۇرۇلغان بېيجىڭ پويىزئىستانسىنىڭ پويىز كۈتۈش زالى چوڭ-كىچىكلىكى ئوىشىمىغان 18 زالنى ئۆز ئىچىگەئالغان بولۇپ،14مىڭ يولۇچىنى سىغدۇرالايدۇ. ئۇ دۇنيا بۇيىچە ئەڭ چوڭ پويىز كۈتۈشزالى.36.يىڭناھىيسىدىكى ياغاچ مۇنار بۇنىڭدىن 900يىل ئىلگىرى ياسىغان سەنشى ئۆلكىسىنىڭ يىڭناھىيسىدىكى ياغاچ مۇنار،دۇنيادا ھازىرغىچە ساقلىنىپ كېلىۋاتقان ئەڭ ئىگىز قەدىمىيياغاچ مۇنار ھېسابلىندۇ.37خاڭخۇدىكىليۇخېى مۇنارى ھەيىۋەتلىك ياسالغان ليۇخېى مۇنارى چىيەنتاڭ دەرياسى ساھىلىدىكىرىلۇن تېغىغا سېلىنغان بولۇپ، ئىگىزلىكى 59.89مېتىر،جەمىئي 13قەۋەت بۇ مۇنار جۇڭگۇھەم دۇنيا بۇيىچە ئەڭ ئېگىز مۇناردۇر.38.نەنجىياڭ چاڭجىياڭ كۆۋرۇكى بۇ كۆۋرۈكنىڭ ئۇزۇنلىقى 4589مېتىر (تاشيول كۆۋرۇك)بولۇپ،ئىككى بېشىدىكى قوش ئەگمە كۆۋرۇكىنى قوشقاندا ئومۇمىىي ئۇزۇنلۇقى 6772مېتىركېلىدۇ.بۇ كۆۋرۇك دۆلىتىمىزدىلا ئەمەس،دۇنيا بۇيىچمۇ ئەڭ ئۇزۇن ئىككى قەۋەتلىكتۆمۇر يول –تاشيول كۆۋرۇكى بۇلۇپ، ئۇنى دۆلىتىمىز ئۆزى لايىھلەپ،ئۆزى ياسىغان.39.جاۋجۇكۆۋرۇكى بۇ كۆۋرۇك سۈي سۇلالىسى دەۋرىدە جېجېي ئۆلكىسىنىڭ جاۋ ناھىيسىدىن 5كىلومېتىر يىراقلىقتىكى شاۋخې دەرياسىغا سېلىنغان بولۇپ،ھازىرغىچە 1370يىللىق ئۇزۇنتارىخنى بېشىدىن كەچۈردى بۇ كۆۋرۇك دۆلىتىمىزدىكى ساقلانغان ۋاقتى ئەڭ ئۇزۇن،شۇنداقلا دۇنيا بۇيىچە ئەڭ قەدىمىي، مۇكەممەل بولغان تاش ئەگمىلىك كۆۋرۇك ھېسابلىندۇ.40.لېسەندىكىچوڭ بۇت تاڭ سۇلالىسدە ياسالغان بۇ بۇت 1100يىللىق تارىخقا ئىگە. ئۇنىڭ ئۇمۇمىيئىگىزلىكى 71مېتىر بولۇپ، دۇنيادا ئەڭ چوڭ بۇت دەپ قارالغان ئافغانىستاندىكى سىدالبۇتىدىنمۇ 16مېتىر ئېگىز، ئۇنى بۇتلارنىڭ چۋمپىيونى دېيشكە بۇلىدۇ. 41.كالۋۇتۇن-كىمخاپكىيىم 1968-يىلى  خېبېىي ئۆلكىسىنىڭ مەنچىڭخەن قەبرسىدىن تىپېىلغان ئىككى يۈرۈش كىيىم، 2000يىل بۇرۇنقى غەربىي خەن سۇلالسى دەۋرىدە خەن پادىشاھ ۋە ئاقسۆڭەكلەر ئۆلگەندە قۇشۇپ كۆمۈلىدىغان كىيىم بولۇپ،ئۇ  دۇنيادىكى ئەڭ قىممەتلىك ئاسار-ئەتىقە ھېسابلىندۇ.42.تىزما قوڭغۇراق1978-يىلى خېبېىي ئۆلكىسىنىڭسۇ شىيەن ناھىيسىدىن بۇنىڭدىن  تەخمىنەن2400يىل بۇرۇنقى يېغىلىق دەۋرىدىكى چوڭ قوڭغۇراقتىن 64ى قېزىۋېلىنىدى .بۇقوڭغۇراقلار ھازىرغىچە دۇنيادا ساقلىنىپ قالغان ئەڭ  چوڭ ، ئەڭ مۇكەممەل تىزما قوڭغۇراقلاردۇر.43.يۇڭلې قوڭغۇرىقى بۇ قوڭغۇراق بېيجىڭ قوڭغۇراقمۇنارى ئىچىگە ئورۇنلاشتۇرۇلغان بولۇپ،ياسالغىنغا 1420يىل بولغان.ئېغىرلىقى 63تونناكېلىدۇ. ئېغىرلىقى ۋە ئاۋازىنىڭ جاراڭلىقلىقى جەھەتتە دۇنيادىكى قوڭغۇراقلار ئىچىدە قاتاردا تۇرىدۇ، 44.ئانسنى خاتىرىلەش داڭقىنى بۇ داڭقانىنى شىياڭپادىشاھى ئانسنى خاتىرىلەش ئۇچۇن قويدۇرغان بولۇپ، ئېغىرلىقى875 كىلوگىرام.ئۇدۇنيادا مىستىن ياسالغان ئەڭ چوڭ ئەسۋاپ ھېسابلىندۇ.45.لەگلەك جۇڭگو لەگلەك ماكانى،قەدىمىكى يېغىلىقدەۋرىدىلا لەگلەك ھەققىدە خاتىرە قالدۇرۇلغان بولۇپ،ھازىرغىچە 2000يىلدىن ئارتۇق تارىخقا ئىگە. جۇڭگو دۇنيا بۇيىچە ئەڭبالدۇر لەگلەك ياسىغان دۆلەت . 46.بېيجىڭ خان سارىيى بېيجىڭ خان سارىيى مىڭ ۋەچىڭدىن ئىبارەت ئىككى سۇلالىىنىڭ خان سارىيى بولۇپ، ئۇ دۇنيا بۇيىچە ياغاچتىنياسالغان ئەڭ چوڭ،ئەڭ مۇكەممەل قەدىمىكى خان سارىيىدۇر .47.رۇڭبۇ بۇتخانىسى بۇ بۇتخانا 1899-يىلىياسالغان بولۇپ، ئورنى دېڭىز يۇزىدىن 5100مېتىر   ئىگىز ئۇدۇنيا بۇيىچە ئەڭ ئېگىز بۇتخانا ھېسابلىندۇ.48.خەنزۇتىلى خەنزۇتىلى دۆلتىنىمىزنىڭ ئورتاقتىلى بولۇپ، خەنزۇ تىلىدا سۆزلىشىدىغان بىر مىليارد كىشىدىن ئارتۇق، خەنزۇتىلىقوللىنىدىغان ئادەم سانى كۆپ تىل.49.‹‹يەتتە خىل كىتابلار››غەربىي خەن سۇلالىسىياشىغان ليۇشنىنىڭ ‹‹يەتتە خىل كىتابلار››ئەسىرى،مەملىكىتىمىزدە كىتابلارنى تۈرگەئايرىپ مۇندەرىجە تۇرغۇزۇش ھەققىدە يېزىلغان تۇنجى،كىتاب شۇنداقلا ئۇ دۇنياداكىتىابلارنى تۈرگە ئايرىش ئۇسۇلى توغرىسىدا يېزىلغان ئەڭ دەسلەپكى كىتاب،بۇ ئۇسۇلياۋرۈپاغا 1500يىل بالدۇر ئوتتۇرىغا قويۇلغان.50.‹‹ۋاجراسىدىكا پراجىنا پەرامىتا سۇترا››بۇكىتاب مىلادى 868-يىلى بېسىلغان بولۇپ،مەملىكتىمىز بۇيىچە ئەڭ دەسلەپكى باسماماتېرىيال بولۇپلا قالماي، بەلكى،نۆۋەتتە دۇنيادا تېپىلغان ئاي-كۇنلىرى ئېنىقخاتىرىلەنگەن ئەڭ دەسلەپكى باسما ماتېرىيال ھېسابلىندۇ.51.‹.دىباۋگېزىتى›› بۇ گېزىت 2000يىل ئىلگىرىكىغەربىي خەن سۇلالىسدە چىقىرىلىشقا باشلاپ،خەن،تاڭ،سۇڭ،يۇەن،مىڭ سۇلالىلىرىدىن چىڭسۇلالىسغىچە داۋاملاشقان. گەرچە نەمىدا ئاز-تولا ئۆزگىرش بولغان بولسىمۇ،ئەمماتارقىتىلىشى ئۈزۈلۈپ قالمىغان، خاراكتېرى ۋە مەزمۇنىمۇ ئاساسەن ئۆزگەرمىگەن، ئۇگېزىت دۇنيا بۇيىچە ئەڭ بالدۇر چىقىرىلغان، ۋاقتى ئۇزۇن بولغان گېزىت .52.«باۋگۇڭ دىلوسى»   مىڭ سۇلالىسىدە يېزىلغان «باۋگۇڭ دىلوسى»ناملىق رومان دۇنيادا ئەڭ ئاۋال يېزىلغان ئەقلى خۇلاسىلەش رومانىبۇلۇپ،ياۋرۇپادىكى ئەقلىي خۇلاسىلەش رومانىغا قارغاندا 200يىل بۇرۇن يېزىلغان .53. «نەزمىنامە»  شىئېر،ناخشا-قۇشاقلادىن تەركىب تاپقان بۇ توپلام مىلادىن ئىلگىرىكى Ⅵئەسىردە تۈزۈلگەن بولۇپ،دۇنيادا ئەڭ بۇرۇن بارلىققا كەلگەننادىر توپلامدۇر.54.‹‹يۇڭلې قامۇسى››بۇ قامۇس 1408-يىلىتاماملانغان بولۇپ،مەملىكتىمىزنىڭ مەدەنيىەت تارىخىدا ئەڭ ئاۋۋال يېزىلغان،ئەڭ چوڭقامۇس بولۇپلا قالماي،بەلكى دۇنيادىكى  ئەڭچوڭ،ئەڭ دەسلەپكى قامۇس ھېسابلىندۇ.55.جۇممۇلاڭما چۇققسى جۇممۇلاڭما چۇققسىىىجۇڭگونىڭ غەرىبىي جەنۇبىي چېگىرسىدا قەد كۆتۈرۈپ تۇرىدۇ،دېڭىزيۈزىدىن ئېگىزلىكى8848.12 مېتىر بولۇپ،دۇنيادىكى ئەڭ ئېگىزچۇققا.56.چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى مەملىكتىمىزدىكىچىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ كۆلىمى 2مىليون500مىڭ كۋادىرات كىلومېتىر بولۇپ، دېڭىزيۈزىدىنئوتتۇرىچە ئېگىزلىكى 4500～            5000مېتىر،ئۇ دۇنيا بۇيىچە ئەڭ چوڭ ئېگىزلىك.57.خۇاڭخې دەرياسى خۇاڭخې دەرياسى دۇنيادا قۇم مىقدارى ئەڭ كۆپ بولغان دەريا.58.شۇخې دەرياسى   شۇخې دەرياسى جۇڭگۇدا ئەڭ بالدۇر قېزىلغانقانال بولۇپ، ھازىرغىچە 2400يىللىق تارىخقا ئىگە،بۇ قانال دۇنيادا ئەڭقەدىمىكى قانال ھېسابلىندۇ.59.جەنۇب-شىمال چوڭ قانىلى 605-يىلى قېزىلغان بولۇپ، ئۇۇمىي ئۇزۇنلۇقى 1794مېتىر،قېزىلىش ۋاقتىنىڭ بالدۇرلقى، دەرياسىنىڭ ئۇزۇنلۇقى بىلەن دۇنيادا ئالدىنىقىقاتاردا تۇرىدۇ.60.يالۇزاڭبۇ دەرياسى     يالۇزاڭبۇ دەرياسىنىڭ قىنىدىن ھېسابلانغاندادېڭىزيۈزىدىن ئوتتۇرىچە ئېگىزلىكى3000مېتىردىن ئوشۇق بولۇپ،ئۇ دۇنيادىكى دېڭىزيۈزىدىن ئەڭ ئېگىز بولغان دەريا.61.لوپنۇر كۆلى    لوپنۇر كۆلى شىنجاڭنىڭ تارىم ئويمانلىقىغاجايلاشقان بولۇپ، جۇڭگو ھەم دۇنيا بۇيىچە ئەڭ چوڭ كۆچمە كۆل.62. تارىم ئويمانلىقى   تارىم ئويمانلىقى جۇڭگو ھەم دۇنيا بۇيىچە ئەڭچوڭ ئىچكى قۇرۇقلۇق ئويمانلىقى بولۇپ،تېگىنىڭ كۆلمى 530 مىڭ كۇۋادىرات كىلومىېتىر.63.تۇرپان ئويمانلىقى   تۇرپان ئويمانلىقى شىنجاڭدىكى تىيانشانتېغىنىڭ شەرقىي قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ،ئەڭ تۆۋەن يېرى دېڭىز يۈزىدىن 293مېتىرتۆۋەن، بۇ ئويمانلىق دۇنيادىكى ئەڭ تۆۋەن ئويمانلىق ھېسابلىندۇ.64.لخاسا  لخاسا شەھىرى جايلاشقان بولۇپ، دېڭىز يۇزىدىن 3600مېتىر ئېگىز بولۇپ، جۇڭگوشۇنداقلا دۇنيا بۇيىچە ئەڭ ئېگىزشەھەر.65.ئۈرۈمچى شىنجاڭنىڭ ئۈرۈمچى شەھىرى جۇڭگو،شۇنداقلا دۇنيا بۇيىچە دېڭىزدىن ئەڭ يىراق شەھەر.66.ئەڭ ئاۋۋال گېئولوگىيە مېخانىكسنى ياراتقانئادەم گېئولوگ لى سىگۇاڭ دۇنيا بۇيىچەئەڭ    ئاۋۋال گېئولوگىيە مېخانىكسنىياراتقان ئالىم .67.گىمناستىكىدا ئەڭ كۆپ مېدالغا ئېرىشكەن ئادەمجۇڭگۇنىڭ ئەر گىمناستىكا ماھىرى لى نىڭ21-نۆۋەتلىك دۇنيا گىمناستىكا لەۋھەتالىشىش مۇسابىقسنىڭ يەتتە تۈرىدە 6ئالتۇن مېدالغا ئېرىشىپ،دۇنياگىمناستىكا تارىخدا ئەڭ كۆپ ئالتۇن مېدالغا ئېرىشىش رېكوتىنى ياراتتى.68.ئاياللار چېلىشىش تۈرى بۇيىچە ئۇدا ئۇچ قېتىم چېمپيون بولغان ئايال گاۋفېڭليەن دۆلتىمىزنىڭ چېلىشىش تەنھەرىكەتچىسى بولۇپ،دۇنيادا بىرىنچى قېتىم ئۇدا ئۇچنۆۋەت چېمپيون بولغان ماھىر.69.يېشى ئەڭ كىچىك ‹‹. سۇغاسەكرەش خانىشى›› فۇمىڭشيا جۇڭگۇنىڭ پەشتاختىن سۇغا سەكرەش تەنھەرىكەتچىسى بولۇپ، 1990-يىلىئامېرىكىدا سۇغا سەكرەش تۈرى بويىچە ئېلىپ بېرىلغان مۇسابىقدە ئالتۇن مېدالغائېرشكەندە ئەمدىلا 12ياشتا ئىدى.ئۇ شۇ چاغدا خەلىقئارالىق چوڭ مۇسابىقلەردە يېڭىپچىققان ئەڭ ياش ‹‹ سۇغا سەكرەش خانىشى››بولۇپ،قالدى .70.دۇنيا تىكتاك توپ تارىخىداكەينى –كەينىدىن يەككە ئويناش بۇيىچە ئۇچ تۈردە دۇنياۋى  مۇسابىقنىڭ چېمپيونى بولغان بىرىنچى ئادەم1981-يىلى گويۆخۇا كەينى –كەينىدىن لەۋھە تالىشىش،دۇنيا لوڭقا تالىشىش ۋەدۇنيا ماھىرلىىرى مۇسابىقىسدىن ئىبارەت ئۇچ تۈردە،ئەرلەنىڭ يەككە ئوينىشى بۇيىچەچېمپيون بولۇپ، دۇنيا تىكتاك توپ تارىخىدا كەينى –كەينىدىن ئەرلەنىڭ يەككە ئوينىشىبۇيىچە ئۇچ تۈردە دۇنيا مۇسابىقىسنىڭ چېمپيونى بولغان بىرىنچى ئادەم بولۇپ قالدى.71.سەككىز قېتىم دۇنيا تىكتاكتوپ مۇسابىقىسى سىۋىتلىن لوڭقىسنى ئېلىش مۇنبىرىگە چىققان ئادەم جۇڭگۇنىڭ داڭلىقتىكتاك توپ ماھىرى لى فۇرۇڭ دۇنيادا ئۇدا سەككىز قېتىم سىۋىتلىن لوڭقىسنى ئېلىشمۇنبىرىگە چىققان بىردىنبىر ئادەم .72.ئەڭ ئاۋۋال دۇنيانى ۋېلىسپىتبىلەن ئايلانغان ئادەم جۇڭگۇلۇق ياش ساياھەتچى ۋەن دېمىن 1930-يىلىدىنباشلاپ 37يىل ۋاقىت سەرەپ قىلىپ،پىيادە ۋە ۋېلىسپىت بىلەن دۇنيانى ئايلىنىپساياھەت قىلغان كىشى.73.چاڭجىياڭ دەرياسىدىن ئېقىپئۆتكەن ئادەم راۋماۋشۇ دۇنيادا بىرىنچى بولۇپ چاڭجىياڭ دەرياسىدىن ئېقىپ ئۆتكەنئەزىمەت .74. پۇتبول ھەرىكىتى دۇنيادابۇيىچە ئەڭ ئاۋۋال جۇڭگۇدا پۇتبول ھەرىكىتى بارلىققا كەلگەن،قەدىمىكى زامانلاردابۇ يۈگۈرۈپ ئوينايدىغان ھەرىكەت ‹‹ تېپىىڭ ھەرىكىتى›› دەپ ئاتالغان.75. دۇنيادا بىرىنچى بولۇپقورشاۋ شاھمات بۇيىچەئاياللارنىڭ 9-باسقۇچلۇق ماھىرىدەپ نام ئالغانئايال  رۇي نەيۋېي جۇڭگۇ،ئەمەلىيەتتە دۇنيابىرىنچى قېتىم ئاياللارنىڭ قورشاۋ شاھمات ئۇيۇنىدا 9-باسقۇچلۇق ماھىر دەپنام ئالغان ئايال           76.ئېغىرلىق كۇتۇرۇش بويىچە ئايال پالىۋان جۇڭگۇ ئاياللار ئېغىرلىق كۇتۇرۇشتەنھەرىكەتچىسى فەن چاڭمېيى ھازىرغىچە ھەڭ ئېغىر كۇتۇرگەن ئايال پالىۋان 77.ئاسىيا تەنھەرىكەت يىغىنىدا قۇيۇپ بېرىلگەن خەۋەرچىكەپتەرلەر 1990-يىلى 11-نۆۋەتلىك ئاسىيا تەنھەرىكەت يىغىنى بېيجىڭدائۆتكۇزۇلدى بۇچاغدا تىيەنئەنمېىن مەيدانىدىن 60مىڭ خەۋەرچى  كەپتەر قۇيۇپ بىرىلگەن بۇلۇپ سان جەھەتتىندۇنيا بۇيىچە ئەڭ ئالدىدا تۇرىدۇ78.ياۋايى ھايۋانلار جۇڭگۇنىڭ ياۋايى ھايۋان تۇرى ناھايتى كۆپبۇلۇپ دۇنيادىكى ھەرقايسى دۆلەتلەر ئىچىدە بىرىنجى ئۇرۇندا تۇرىدۇ    79.مۇشۇكئېيىق مۇشۇكئېيىق پەقەت مەملىكىتىمىزنىڭ سىچۇەنئۆلكىسىنىڭ غەربىي قىسمى شىمالى قىسمى ۋە گەنسۇ ئۆلكىسى بىلەن شەنشى ئۆلكىسىنىڭجەنۇبىدىكى تاغلىق رايۇنلاردىنلا چىقىدۇ سانى ئىنتايىن ئاز بۇلۇپ دۇنيادا ئەڭئەتىۋارلىق ھايۋان ھىسابلىنىدۇ   80. ئاق كالپۇكلۇق بۇغا ئاق كالپۇكلۇق بۇغا پەقەتجۇڭگۇدىلابولىدىغان بىر خىل چوڭ بۇغا بولۇپ مەملىكىتىمىزنىڭ چىڭخەي شىزاڭئېگىزلىكىنىڭ شەرقىي قىسمىغىلا تارقالغان خەلىقئارادىكى ناھايتى دىققەت –ئېتىبارغائىگە ھايۋان 81.كۆندۇرۇلگەن چوشقا {ئۆي چوشقىسى}جۇڭگو دۇنيا بۇيىچە ئەڭبالدۇر چوشقا باققان شۇنداقلا چوشقا سانى ئەڭ كۆپ دۆلەت  82 .تەجىرىبە نەيچىسدە يېتلدۈرۈلگەن چوشقا 1953-يىلىتەيۋەن ئۆلكىسنىڭ ئەنگىلىيدە ئوقۇپ كەلگەن تەتقىقاتچى ئوقۇغۇچىسى جېڭ دىڭگۇي بەدەنسىرتىدا ئۇرۇقلاندۇرۇش ئۇسۇلىنى قوللىنىپ،  تەجىرىبە نەيچىسى ئىچىدە تۆت كىچىك چوشقىنىيېتلدۈرۈپ چىقتى.بۇ تەجىربىنىڭ غەلبىلىك بۇلۇشى دۇنيادا بىرىنچى قېتىم كۆرۈلدى .83.ھىنگان قىرغاۋۇلى مەملىكتىمىىزدىلا چىقىدىغان دۇنيا بۇيىچەبىرىنچى دەرىجىلىك ئەتىۋارلىق قۇش بولۇپ،شەنشى ئۆلكىشنىڭ لۇلياڭشەن تېغى ھىنگانقىرغاۋۇلىنىڭ دۇنيادا مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇشنىڭ بىردىنبىر باغىچىسى .84.ئاق ئۇستېىر بېلىقى مەملىكتىمىزنىڭ چاڭجىياڭ دەرياسىداياشايدۇ،ئادەتتىكلىرنىىڭ ئۇزۇنلۇقى 2～3 مېتىر ،ئەڭ ئۇزۇنلىرى 6مېتىر ياكى 5،7مېتىر مېتىر كېلىدۇ.ئېغىرلىقى 1000كىلوگىرامدىن ئاشىدۇ،ئۇ بېلىق پەقەت جۇڭگۇدىلا چىقىدۇ،شۇڭائۇ دۇنيا بۇيىچە ئەڭ ئەتىۋارلىق بولغان تاتلىق سۇ بىېلىقى ھېسابلىندۇ.85.شارپېي تايغىنى بۇ ئىتتىن دۇنيادا ئارانلا200چە بار بولۇپ، جۇڭگۇدىلا بار،دۇنيا بۇيىچە ئەڭ قىمەتلىك ئىت.86. ‹‹جەنۇبتىكى ئۆسۈملۈكلەر›› غەربىي جىن سۇلالىسدە ياشىغانجى خەن ‹‹جەنۇبتىكى ئۆسۈملۈكلەر››ناملىق ئەسىرىنى 304-يىلى يېزىپپۈتتتۈرگەن. بۇ ئەسەر دۇنيا بۇيىچە ئەڭ ئاۋۋال بارلىققا كەلگەن ئۆسۇملۇك لەرگەئائىت مەخسۇس ئەسەر.87.ئاق چىنار دەرىخى جۇڭگۇ ئورمانچلىق ئاكادېمىيسى سىچۇەنئۆلكىسنىڭ شىياڭ ناھىيسدىن ئېگىىزلىكى 44مېتىر كېلىدىغان ئاق چىناردەرىخىنى تاپتى، بۇ ھازىرغىچە دۇنيادا تېپىغان ئەڭ ئېگىز ئاق چىنار دەرىخى.88.چوڭ شەمشاد 1941-يىلى مەملىكىتىمىزنىڭ ئورمانچىلىقخادىملىرى سىچۇەن ئۆلكىسى بىلەن خۇبېي ئۆلكىسدىن دۇنيادا ئەڭ قىمەتلىك بولغانقەدىمىي دەرەخ - چوڭ شەمشادنى تېپىپ، بوتانىكىلار ساھەسنى زىلزىلىگە كەلتۈردى.چوڭشەمشادنىڭ تېپىلىشى ｘｘ ئەسىردىكى ئۆسۈملۈكلەر ئىلىمدە چوڭ بايقاش بولۇپ قالدى.89.سياتېئا مەملىكىتمىزدىكى ئەڭ قىمەتلىك ئۆسۈملۈكلەرنىڭبىرى.ئۇ شۇنداقلا دۇنيادا بىردىنبىر ساقلىىنپ قالغان ياغاچ غوللۇق سارچىئائىلسىدىكى ئۆسۈملۈك.90.خۇۋاڭدى قەبرسىدىكى قەدىمىي ئارچا سەنشى ئۆلكىسى خۇۋاڭدىبۇتخانىسنىڭ سول تەرپىدە بىرتۈپ قەدىمىي ئارچا بار. ئۇنىڭ ئېگىزلىكى 20مېتىر،غولنىڭ ئايلانمسى 10 مېتىر ئەتىراپىدا، بۇ ئارچىنىڭ يېشى 5000 يىلئەتىراپىدا بولۇپ ھازىرغىچە جۇڭگۇ ھەم دۇنيادىكى ئەڭ چوڭ،ئەڭ قەدىمىكى ئارچا ھېسابلىندۇ.91.‹‹چايچىلىق دەستۇرى›› مىلادى Ⅷ ئەسىردە تاڭ سۇلالىسدە ياشىغان ئالىم لۇيۈ ئۈچ توپلاملىق‹‹چايچىلىق دەستۇرى››نى يازغان.بۇ دۆلىتىمىزدە شۇنداقلا دۇنيادا ئەڭ بالدۇريېزىلغان چاي ھەققىىدىكى مەخسۇس ئەسەر .92.مېۋە دەرەخلىرىنىڭ تۇرى ئەڭ كۆپمەملىكىتىمىزنىڭ مېۋە دەرىخى بايلىقى ئىنتايىن ئۇنىىڭ ئون مىڭ خىلدىن ئارتۇق سورتى بار بۇلۇپ دۇنيادا ئالدىنقى قاتارداتۇرىدۇ .              93.كاككۇكگۇلى 1982-يىلى 3-ئاينىڭ ئوتتۇرىلىرىدايۈننەن ئۆلكىسنىڭ ھازىرقى زاماندا ئەڭ چوڭ بولغان بىر تۈپ كاككۇكگۇلى تېپىلمىدى.بۇ گۇل دەرىخىنىڭ يېشى 500 يىلدىن ئارتۇق بولۇپ، ئېگىزلىكى 25 مېتىر،دەرەخنىڭباراقسانلىقى 60 كوۋادىرات مېتىر كېلىدۇ.94.ياۋا نېلوپەرزارلىق 1988-يىلىغا قەدەر شۇندۇڭئۆلكىسنىڭ ۋېيسەن كۆلى دائىرسىدە 110 مىڭ موغا يېقىن ياۋا نېلوپەرزارلىق بەرپاقىلىنىپ، دۇنيا بۇيىچە ئەڭ چوڭ نېلوپەرزارلىققا ئايلاندۇرۇلدى .95.ئاق كەندىر  ئاق كەندىر مەملىكتىمىزدە، شۇنداقلا دۇنيادا سۈپىتى ئەڭ ياخشى تالالىقئۆسۈملۈك .ئۇنىڭ تالا ھۈجەيرىسى ئەڭ ئۇزۇن بولۇپ،620 مىللىلىتىر كېلىدۇ .مەملىكتىمىزدىن چىقىدىغان ئاق كەندىر مەيلى ئۆستۈرۈش كۆلىمى ياكى ئومۇمىي مەھسۇلاتمىقدارى جەھەتتىن بولسۇن، دۇنيادا بىرىنچى ئورۇندا تۇرىدۇ.96.‹‹سۇنئىي ئۈسۈملۈك›› 1984-يىلى مەملىكتىمىزدۇنيا بۇيىچە تۇنجى قېتىم ‹‹سۇنئىي ئۈسۈملۈك››يېتىشتۈرۈش چىقتى.97.سىلتىسيلەنگەن دەرەخ 1985-يىلى جىياڭسۇئۆلكىسدىن ئىنتايىن ئېگىز بىر قېرى دەرەخىىنىڭ تاشقا ئايلانغان (سىلتىسيلەنگەن)قىسمى تېپىلدى. ئۇنىڭ ئىگىزلىكى 27.4 مېتىر ئېغىرلىقى 60 توننا بولۇپ،150 مىلىيونيىللىق تارىخقا ئىگە. بۇ دەرەخ ھازىرغىچە دۇنيادا تېپىلغان سىلتىسيلەنگەن ئەڭئېگىز دەرەخ ھېسابلىندۇ.98.‹‹گۇەنزى. تاغلار ۋە باغلار›› يېغىلغاندەۋرىدە يېزىلغان ‹‹گۇەنزى. تاغلار ۋە باغلار››ناملىق ئەسەر، دۇنيادا ئەڭ ئاۋۋال بارلىققا كەلگەنئېكوئولوگىيگە ئائىت مەخسۇس ئەسەر. 99.‹‹قەھەتچىلىكتىنقۇتۇلىدۇرغۇچى  ئۈسۈملۈكلەر›› بۇ ئەسەرمىلادى 1406-يىلى يېزىلغان بولۇپ، جۇڭگۇدا، شۇنداقلا دۇنيا بۇيىچە ئەڭ بالدۇريېزىلغان ئۇزۇقلىنىش قىمىتىگە ئىگە ياۋا ئۈسۈملۈكلەر تەتقىقاتى توغىرىسدىكى مەخسۇسئەسەر.100.دۇەنچۈن جۇسۈن 1987-يىلى خېيلۇڭجياڭئۆلكىسنىڭ خەيلۇن ناھىيسىدىن دۇنيادا ئەڭ قىمەتلىك بولغان ئۇزۇقلىنشقا بولىدىغانباكتېرىيە - دۇەنچۈن جۇسۈن تېپىلدى.تارىخى كىتابلاردىن ئىلىندى

ANSWER

	ۋاھ ، ھەجەپ قالتىسكەن ھە

mahatjan

	جۇڭگۇ خەلقىنىڭ ئىنسانلار نىڭ تەرەققىياتىغا قوشقان تۆھپىسى ھەقىقىتەن كۆپ .ئىكەن.

akbar0997

	بىلۋالدىم رەھمەت .

zapar

	پاھ-پاھ!!!

TEM^TAS

	يەرتەۋرەشنى كۆزىتىش ئەسۋابىنى كەشىپ قىلغۇچى بۇ قاتاردا يوققەن دە ؟

دىيارىم

	بىلمەيدىغانلىرىممۇ خىلى باركەن بىلۋالدىم .

kixan

	مەن تېخى بۇلارنى تاڭ نەزمىللىرنى يادىلاشتىن باشقىنى بىلمەمدىكى دىسەم ماتىماتىكىغىمۇ خېلى كۈچەپتىكەندە . . .

tulpirim

	تىخى يىقىندا خوتەن قەغىزىنى سەيلۇن ياسىغان قەغەزدىن ئۇزۇن تارىخقا ئىگە دەپ ماتىريال كۆرىۋىدىم

erxat627

	رەھمەت