باش ۋەزىر خىشىن ھەققىدە

sardor

	خىشىن تىلغا ئىلىنسا ئەشۇ ئۆزى بودەك ،ھىلىگەر ،خوشامەتچى ،پارىخور دىگەن ئۇقۇملار دەرھاللا كاللىمىزغا كىلىدۇ.بىراق،ئۇ يەنە سادىق ئەمەلدار ،ئەقىللىق سودىگەر ،ھەم مىللىي قەھرىمان.   ئەمدى رەسمىي خىشىن بىلەن رەسمىي تونۇشۇپ چىقايلى! خىشىن رولىنىڭ گىگانت رول ئالغۇچىسى :ۋاڭ گاڭ ئىسىم_ فامىلىسى :  خىشىن مىللىتى :                قىزىل تۇغلۇق مانجۇ مىللىتى تۇغۇلغان ۋاقتى    : چىيەنلوڭنىڭ 15 -يىلى (1750-يىلى ) تۇغۇلغان . ئۇ ھەققىدە          :كىچىكىدە بىلىم ئىلىشقا ئامراق ،بىلىم خۇمار ئەقىللىق ئاق كۆڭۈل بالا ئىدى .ئەينى ۋاقىتتا چىيەنلۇڭ ئۆز ھوقۇقىنى مۇستەھكەملەش ئۈچۈن قىزىل تۇغلۇغ مانجۇلارنىڭ  مەنسەپ ۋە نەسەپ تۈزۈملىرىنى تەڭشىگەن ئىدى،شۇ ۋاقىتتا يەرلىك زومىگەر تەرىپىدىن ئۇلارنىڭ نۇرغۇن يەرلىرى تارتىۋىلىغان ،بايلىقلىرى بولانغان ياكى ئالداپ ئىلىۋىلىنغان ئىدى.شۇ ۋاقىتتىن باشلاپ ئۇ كەلگۈسىدە پارىخور ،قانخور ئەلەمدارنىڭ ئەدىبىنى بىرىش نىيىتىگە كەلگەن .كىيىن بىز تاساددىبىي پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ خانبالىققا بىرىپ خانلىق ئىمتاھانغا قاتنىشىدۇ،لىكىن ئەليۇل ئەلا بولمايدۇ ئەمما شۇۋاقىتتىكى داڭلىق ئىسىل پەزىلەتلىك قارا دىۋان ۋەزىرى ئې گۈي تەرىپىدىن تەختىرىۋان كۆتۈرگۈچىلىككە تۇنۇشتۇرلىدۇ.بىكار ۋاقىتلىرىدا كۈتۈپخانىغا بىرىپ كىتاپ كۈرۈپ ۋاقىت ئۆتكۈزىدۇ ،كىيىن ئەينى ۋاقىتتىكى جازا ۋازىرىتى باشقۇرغۇچىسى ،خەنزۇلاردىن چوڭ ھوقۇق تۇتقان جۇگۇي ئۇنىڭ بۇ ئىشىدىن تەسىرلىنىپ ئۆز يىنىغا ئەكىلىپ ياردەملىشىشكە سالىدۇ.    بىر قىتىملىق جەنۇپ سەپىرى ئۇنىڭ تەقدىرىنى ئۆزگەرتىدۇ.چىيەنلوڭ جۇگۇي بىلەن مەخپىي ئەل- ئىچى زىيارىتىدا بولغاندا جۇگۇي ئۇنى بىللە ئىلىپ ماڭىدۇ .شۇ ۋاقىتتا چىيەنلوڭ ئۇنىڭ بىر ئىختىساس ئىگىسى ھەمدە ئۆزىنى قۇتقۇزۇش ئۇچۇن يارىلانلىقىنى كۆزدە تۇتۇپ ئۇنى  ئۆزىنىڭ مۇھاپىزەتچىسى قىلىپ يىنىدا ئىلىپ قالىدۇ.   ئوردىغا كىرگەندىن كىيىن ئۇ ئىلگىرى كىيىن بولۇپ 47 قىتىم ئۆستۈرىلىدۇ ،9قىتىم ھوقۇقى ئىلىپ تاشلىنىپ يەنە ئەسلىگە كەلتۈتۈرىلىدۇ.ئۇ مانجۇ ۋە خەنزۇ تىل - يىزىقىدىن باشقا موڭغۇل ،زاڭزۇ ،ياپون مىللەتلەرنىڭ ھۆسۈن خەت رەسىم مەدىنىيىتىگە پىششىق ئىلىمدار ئىدى.ئۇ يەنە بىرقىسىم غەربى -شىمال ،غەربى - جەنۈپتىكى يەرلىك مىللەتلەرنىڭ تىلىنى راۋان ئىدى ،شۇڭا چىيەنلۇڭ ئەل ئىچى زىيارىتى ئىلىپ بارسىلا ئۇنى بىللە ئىلىپ باراتتى .ھەمدە ئۆتكۈر ئەقىل - پاراسىتى بىلەن دىلولارنى تىز ۋە كەسكىنلىك بىلەن تەكشۇرۇپ بىرتەرەپ چىيەنلوڭنىڭ ئىشەنچىسىگە تىزلا ئىرىشكەن. ئەمدى ئۇنىڭ بىرقانچە داڭلىق بولغان خانلىق مۇپەتتىش سالاھىتى بىلەن تەكشۈرۈپ ئىنىقلىغان دىلورىنى كۆرۈپ ئۆتەيلى. 1.يۇننەن سەپىرى ئەينى ۋاقىتتىكى يۇننەن باش ۋالىسى لىشىياۋ ھەددىدىن ئىشىپ پارخورلۇق ،ئۆزئالدىغا پۇل قۇيۇش ،ئادەم ئۆلتۈرۈش ،يىقىنلىرىنى ئۆز يىنىغا تارتىش قاتارلىق جىنايەتلەرنى ئۆتكۈرگەن بولدىمۇ ئۇنى تەكشۈرگىلى بارغانلار ئۇنىڭ تۆھپىكار سەركەردە ھەمدە خان جەمئەتى فۇچاڭئەن بىلەن يىقىن ئىكەنلىكىدىن قۇرقۇپ ۋە ياكى ئۇنىڭ ئەقىللىقلىقى تۈپەيلىدىن تەكشۈرگىلى بارغانلار قۇرۇق قول قايتىپ كىلەتتى .شۇڭا چىيەنلۇڭ ئاخىرى خىشىننى تەكشۇرۇشكە قايتا ئىۋەتكەن ھەمدە ئۇ تىزلا دىلونى تەكشۇرۇپ ئاخىرلاشتۇغان .شۇنىڭ بىلەن ئۇ تىزلا ئوردا ئىچىدە يۇز تىپىپ داغدام يولى ئىچىلغان . 2.گەنسۇ - شەنشى سەپىرى چىيەنلوڭنىڭ 46 - يىلى گەنسۇدىكى ئىسيان ۋەقەسىدە ئۇ ئىتىياتچانلىق بىلەن ھاياتىغا خەۋىپ يىتىشىدىن قورقماي ئەپچىللىق بىلەن مەغلۇبىيەتنى غەلبىگە ئايلاندۇرۇپ 43 نەپەر ئىسيانكارلار باشچىللىرىنى تۇتۇپ ئوردىغا ئەكىلىپ پادىشاھنىڭ بىر تەرەپ قىلىشىغا تاپشۇرۇپ ئۆزىنىڭ ھوقۇقىدىن ھالقىپ ھەربىي ھوقۇق ئىشلەتكىنى ئۈچۈن تۆھپە ۋە جىنايەتنى ئايرىپ ئۆزىگە جازا بىرىشنى ئۆتۈنۈپ چىڭ تۇرىۋالىدۇ .پادىشاھ ئۇنىڭ جاھىللىقى ۋە باشقىلارغا ئىبرەت قىلىش ئۈچۈن ئۇنى شىمالغا يىرىم يىللىق پالاشقا ئىۋەتىدۇ .ئۇ شىمالغا بارغاندىن كىيىن ئاچلىق ،ھاقارەت ،تاياق يىيىش قاتارلىق خورلىنىشلارنى ئۆزنىڭ پاك دىيانەتلىك ئەمەلدەر ئىكەنلىدىن دەپ قاراپ كىچىكىدىكى ئارزۇ ئۈمىدلىرىگە خىلاب ھالدا ياخشى ياشاش خىيالىغا كىلىدۇ ھەمدە پالانغان ۋاقىتتا شىمالدىكى پارخولۇق تورىنىڭ جىنايى پاكىتلىرىنى توپلاپ خانغا يوللايدۇ ھەمدە تىزلا بۇ دىلونى ئىنىقلاپ قارا دىۋانغا ۋەزىرلىككە تەيىنلىنىدۇ.شۇ ۋۋاقىتتا ئۇ ئاران 27 ياش ئىدى .     ئۇ ئوردىدا 67 يىل ھوقۇق تۇتقان بولۇپ ئالدىنقى 20 يىلغا يىقىن پاك -دىيانەتلىك بولۇپ ھوقۇق تۇتقان بولسا كىيىنكى ۋاقىتلاردا پۇل- مال توپلاش ،يىقىنلىرىنى يانغا تارتىش قاتارلىق جىنايەت يولى بىلەن ماڭغان. ئۇ خىيانەتكار ئەمەلدارلىق رولى بىلەن شۇ دەرۋنىڭ ئەليۇل ئەلا ،ئەقىللىق پاك دىيانەتلىق ئەمەلدارلىرىدىن لىيۇ يوڭ ،جىشاۋفىڭ(جىشاۋلەن)،ۋاڭجى،توڭخاۋ ،جۇگۇي قاتارلىق دەۋر ئەركانلىرى بىلەن ئىستۈتەكسىز ئىلىشقان نەتىجىدە ئۇلار يەنىلا خىشىننى يىڭەلمىگەن.    چىيەنلۇڭنىڭ 56يىلى ئەنگىلىيە ئەلچىسى ماشىر زىيارەتكە كەلگەندە ،ئۇ خىشىننى ئەلنىڭ ئىككىنچى خانى دىگەن گەپنى ئاڭلاپ ئۇنىڭغا ئەسلىدە ۋەلى ئەھدى جىياچىڭغا بەرمەكچى بولغان تاپانچىنى خىشىنغا سوۋغا قىلىدۇ .ھەمدە ئۇنىڭ بىلەن چاي،يىپەك ،فارفۇر،پۇرۇاقلىق بۇيۇملار تىجارىتى توختامى تۈزۈپ تۈنجى تاشقى سودا مونۇلپولچى سودىگەرگە ئايلاندى.ئۇنىڭدىن بۇرۇن ۋە كىيىن جوڭگۇ ۋە ئاسىيادا بۇنداق سودىگەر چىقىپ باقمىدى.    جىياچىڭ ئۆزىگە تىگىشلىك سوۋغاتنى ئالالمىغانلىقتىن ئىزچىل خىشىنغا ئۆچلۈك قىلاتتى ھەمدە چىيەنلوڭغا ئۇنىڭ جىنايىتى ئىيتىپ ئۇنى جازالاشنى ئۆتىنەتتى.بىراق خان ئۇنىڭغا : - بۇ خىشىن مەن ئۈچۈنلا  ئەمەس ،سىنىڭ كىيىنقى خاندانلىقىڭ ئۈچۈنمۇ بەك مۇھىم شەخىس سەن ئۇنىڭغا ھازىرچە تەگمە ،بەلكى ئۇنى چۈشەن ئۇنىڭدىن پايدىلان دەپ نەسىھەت قىلىدۇ.   چىيەنلوڭمۇ ئۆزىنىڭ يىشىنىڭ چوڭىيىشىغا ئەگىشىپ ھەمدە جىياچىڭغا تىنىچ بولغان ئوردىنى تاپشۇرۇپ بىرىش ئۈچۈن ئورددىدا بەش ۋەزىر تىكىشىش ۋەزىيىتىنى شەكىللەندۇرۇپ خىشىننى چەكلىگەن ھەم ئۇنىڭدىن پايدىلىنىپ ئەلدىكى بىرقاتار خىيانەتچىلىكنى تازلىغان ،ئۇ بۇ جەرياندا ئۆز يىقىنلىرىنى قۇربانلىق قىلىپ خاننىڭ ئىشەنچىسىگە ئىرىشىپ بىرقانچە قۇشۇمچە ھوقۇققىمۇ ئىرىشكەن.خانمۇ ئۇنىڭغا تەسەللىي بىرىش ئۈچۈن ئۇنىڭ بىلەن تىركىشىپ تۇرغان خان ئۇستازى ئوغلى شاھزادىلەر مۇئەللىپى ۋە جىشاۋلەننىمۇ خىشىننىڭ كۆڭلىنى تىندۇرۇش ئۈچۈن قۇربانلىق قىلغان ئىدى .ئەينى ۋاقىتتا جىياچىڭ بۇ ئەلەمگە چىدىماي خاندىن ئىنتايىن رەنجىپ كىتىدۇ ،چىيەنلوڭ بولسا جىياچىڭغا : -ئوغلۇم ،سەن مۇشۇ پاك -دىيەتلىك قەلەمدار بىلەن ھوقۇق يۇرگۈزۈپ دۆلەت باشقۇرىمەن دەپ قارىما .بۇ قەلەمدارلار پەقەت ئاغزىدا ساڭا شەھەر ئىلىپ چىقىمچىلىق ،پىتنەخورلۇقتىن باشقا سىنىڭ ھاجىتىڭدىن چىقالمايدۇ.ئۇلار ھەتتا ئۆزجىنىنى ساقلاپ قىلىش ئىقتىدارىمۇ يوق .خىشىن بولسا خىيانەتچى بولسىمۇ خانلىققا ،خانغا سادىق بۇ ئەلدە مەندىن باشقا ئۇنىڭ گىپى ئۆتىدۇ ھەتتا خانلىق ھەيۋىدىن ئۈستۈن تۇرىدۇ.بۇ خشىن بولسا ماڭا مىنىڭ ساڭا قالدۇرغان بايلىقىم .ئۇنى قەدىرلەپ ئىشەتكىن دىگەن ئىدى.     چىيەنلوڭ بولسا جىياچىڭنىڭ 3-يىلى ۋاپات بولىدۇ ھەمدە ئەتىسى خىشىننى قولغا ئالىدۇ .ئۇ دادىسىنىڭ ۋەسىيىتى بويىچە ئۇنىڭ جەسىتىنى پۇتۇن قالدۇرىدۇ .ئۇنىڭدىن باشقا ئۇنىڭ ئۆيىدىكى مال -مۆلۈكنى مۇسادىرە قىلىدۇ .مۇسادىرە قىلىنغان مال - مۆلۈك 800 مىلىيون 200مىڭ سەر كۆمۈش ،450 كىلو ئالتۇن، 500 تال مەرۋايىت ،1000دانە چوڭ - كىچىك قاشتاش بۇيۇملىرى فارفۇر بۇيۇم ،رەسىم- ھۆسنخەت ،20 تال ئالتۇن يالىتىلغان تاپانچا،200 تال جەنۇبىي قۇتۇپ ئىيىقى تىرىسى ،مۆشۈكئىييىق تىرىسى ،500مىڭ ئەنگىلىيە تەڭگە پۇلى ،شەرقىي ھىندىستان شىرىكىتىنىڭ 100مىڭ پايچىكى ،10 خاننىڭ خانلىق موھرى قاتارلىقلارنى مۇسادىرە قىلغان بولۇپ بۇ خانلىق خەزىنىڭ 20 يىللىق كىرىمىگە تەڭ كىلەتتى .بۇنى كۆرگەن جىياچىڭ دادىسنىڭ  گىپىنى چۈشەنگەندەك بولۇپ : -  ئۆزىنى جاھان ئەركىسى ۋە خاندىن ئەقىللىق دەپ قارىغان خشىننىڭ ،چىيەنلوڭنىڭ  يىپى ئۇزۇن تارتىلغان قامىقىغا چۈشۈشىڭنى ئويلاپ باققانمىدىڭ دەپ ئاتىسىغا ھەشقاللا ئىيتىدۇ.     خىشىن ئۆلگەندىن كىيىن ئەل ئىچىدە :خشىن يىقىلدى،جىياچىڭ يەپ تولدى دىگەن قۇشاق چىڭ خانلىقىدا كەڭ ئىيتىلدى.      تارىخ خىشىنغا پارىخور خىياتچى ،پەسكەش ۋەزىر دەپ باھا بەردى ئەمما تارىخ ئۇنىڭ بىر ئەقىللىق سودىگەر ،زىرەك ۋەزىر ،ئۇلۇغ سىياسىيون،خەتتات ،قەدىمىي بۇيۇملارنى باھالىغۇچى ،سادىق ئەر ،مىھرىبان ئاتا ئىكەنلىكىگە شاھىد بولدى .    خىشىننىڭ  تارىخىدا ئالغان بىرىنچىللىرى :   1- جوڭگۇ تارىخىدىكى بىرىنچى ئەڭ چوڭ باي . 2-  جوڭگۇ تارىخىدىكى بىرىنچى ئەڭ چوڭ يىغىپ ساقلىغۇچى. 3- جوڭگۇ تارىخىدىكى بىرىنچى ئەڭ چوڭ سودىگەر. 4- جوڭگۇ تارىخىدىكى بىرىنچى پايچىكى سودىسى بىلەن شۇغۇنللانغان ئادەم. 5- جوڭگۇ تارىخىدىكى بىردىنبىر دۇنيادىكى بىرىنچى باي بولغان كىشى .ئۇنىڭ بايلىقى 2000-يىلدىكى ئالتۇن باھاسى بويىچە سۇندۇرۇلۇپ ھىسابلاغاندا 2001-يىلىغىچە دۇنيا بويىچە بىرىنچى باي ،2006-يىلغىچە ئاسىيادىكى بىرىنچى باي بولۇپ كەلگەن. 6- جوڭگۇ تارىخىدىكى ۋە دۇنيا تارىخىدىكى ئەڭ چوڭ ھوقۇق تۇتقان كىشى. 7 - ئۇ ئۆز زامانىسىغىچە بولغان تارىختىكى بىردىنبىر نوپۇزلۇق قەدىمقى بۇيۇملار باھالىغۇچى. 8 -  جوڭگۇ تارىخىدىكى بىرىنچى ئەڭ چوڭ ئەمەلدارلىق تورىنى شەكىللەندۇرگەن ئادەم بولۇپ چوڭ- كىچىك بولۇپ مىڭغا يىقىن ئەمەلدارلار گورۇھى بار ئىدى. 9- ئۇ ‹‹سۇ بويىدا››،‹‹قىزىل راۋاقتىكى چۈش››،‹‹غەربكە ساياھەت››،‹‹غەزىنە قامۇسى››قاتارلىق كىتابلارنى ساقلاش ،ئاقلاش،تۇزۇتۇش قاتارلىق ئىشلىرى بىلەن ئەڭ ئۇلۇغ مۇتەپپەككۇر ئىدى.           مەيلى نىمىلا بولمىسۇن ئۇنىڭغا نىسبەتەن ھەركىم ھەرخىل باھالارنى بەردى.سىزنىڭ ئۇنىڭغا قانداق باھا بىرىشىڭىزدىن قەتئىي نەزەر ئۇ ئۆزغايىسىنى تىكلىيەلىگەن،دۇشمەنلىرىگە باش ئەگمىگەن قەيسەر ،خىيانەتچى ،ئۇلۇغ ئادەم !

kalamiy

	بۇ ئادەم توغۇرلۇقمۇ چۈشەنچىگە ئىگە بولمىز دەپ ۋاقتىمىز قۇربان بولدى مانا ... ئەجرىڭىزگە تەشەككۈر

zapar

	پارىخورلانىڭ ئۈلگىسى بۇ خېشىن.

xam12

	مەن ئۇ رول ئالغان كىنولارنى كۆرۈشكە ئامراق . پايدا مەنپەت ئۈچۈن ۋاستە تاللاپ ئولتۇرمايدۇ ، مەقسىدىگە يېتىش ئۈچۈن نۇرغۇن بىىگۇنالارنىڭ جىنىغا زامىن بولغان . بىراق خۇشامەتچىلىكنى ھىچكىم ئۇنىڭدەك قاملاشتۇرالمايدۇ بەزەندە ئادەمنىڭ ئاشۇنداق خۇشامەت سۆزلىرنى ئاڭلىغۇسى كىپ قالىدۇ .

uqkun500

	ھازىر چىقىۋاتقان پارخور ئەمەلدارلارمۇ خېشىننىڭ تۇققانلىرىمىدۇ  ،

esyankar75

	ھىلىقى چاغدا بوزقىر ئەپەندىنىڭ خىشىن توغۇرلۇق بىر تىمىسى يوللانغانىدى ، ئۇنىڭ ‹‹قىزىل راۋاقتىكى چۈش ››ناملىق روماننى قۇتقۇزۇپ قالغانلىقى توغرىسىدا ،تەڭگىنىڭ ئىككى يۈزى بولغىنىدەك بۇنىڭ بىر يۈزىنىڭ پەقەت كىچىككىنە جايلىرى ساق ، قالغان يەرلىرى دانە خورەك بىسىپ، قۇرتلاپ كەتكەن .

parlak/889

	مەن كىنونى كۆپ كۆرمىگەشكە بۇ پارىخورنى تونىمايدىكەنمەن

ئەلشىپا

	ئشقىلىپ رولنى ياخشى ئالىدۇ.

ئەخمەد

	ئۆزغايىسىنى تىكلىيەلىگەن،دۇشمەنلىرىگە باش ئەگمىگەن قەيسەر ،خىيانەتچى ،ئۇلۇغ ئادەم ! ئاجايىب بېرىلگەن باھاكەن بۇ ھە؟؟ قولنى كەسمىگۈچىلىك قان چىقماس! يوقىتىش بولغاندىلا ئاندىن ئېرىشكىلى بولىدۇ! مەن باھا بېرەلمىگىدەكمەن.قارىسام ئۇ شىمالغا پالانغاندىن كىيىنلا خاراكتىر جەھەتتىن  ئۆزگىرىشكە باشلاپتۇ.ئۇ شىمالغا پالىنىشتىن بۇرۇنمۇ پادىشاھنىڭ قوللىشىغا ئىرشىپتىكەنغۇ ؟؟؟ بولدىلا بۇ جەمىيەت شۇنداق مۇرەككەپ ئوخشايدۇ،مەيلى قانداقلا  بولمىسۇن پۇخرالارنى قاخشاتقان ئەمەلدارلار بىلەن چىقىشالمايمەن،بولۇپمۇ دېھقانلارنى قاخشاتقانلار بىلەن.

ئەخمەد

	uqkun500 يوللىغان ۋاقتى  2012-12-11 12:20 PM ھازىر چىقىۋاتقان پارخور ئەمەلدارلارمۇ خېشىننىڭ تۇققا ... ماۋۇ گەپ ئويلىنىشقا تېگىشلىك،ھازىرقى شۇ پارخورلار تەتقىق قىلىپ باقسا ئۆزىنىڭ نەقەدەر ئەقىللىق ئەجدادىنىڭ بارلىقىنى بايقىۋالاتتى شۇنداقلا بىلىۋالاتتى ھە؟!!