‹‹قاراخانىيلارنىڭ ئىزناسى قەيەردە بار ›› دېگەن يازمىغا ئىلاۋە

بارخان

	‹‹قاراخانىيلارنىڭ ئىزناسى قەيەردە بار ›› دېگەن يازمىغا ئىلاۋە بىرقىسىم ئەدىپلىرىمىز قاراخانىيلار توغرىسىدا كۆز قاراشلىرىنى ئوتتۇرغا قويۇپتۇ .تارىخىمىزنى بىلىش ياخشى ئەھۋال .ئاپتاپ نامىدىكى تورداش بۇ تىمىدا سۆز قىپتۇ،تورداشلار ھەر خىل پىكىردا ئىنكاس قايتۇرۇپتۇ . شۇ مۇناسىۋەتتە مەن ماتىرىيالكۆرۈپ بىلگىنىمنى قېرىندالارغا سۇنماقچى .تارىخ بىر پاكىت. تارىخ ئۇ بىر روھ. يەرشارىدىكى يەتتە مىليارتتىن ئارتۇق ئادەمەرنىڭ ھەممىسى ئادەم ئەلەيھىسسالامنىڭئەۋلادى،بۇلار ئۆزى ياشىغان شۇ مۇھىتتا ئاينىپ قەبىلە شەكىللەنگەن .قەبىلىلەرمۇتۇرلىك سەۋەپ تۈپەيلىدىن يەنە پارچىلانغان ۋە يەنە تۈرلىك سەۋەپلەر تۈپەيلىدىنبىرلىككە كەلگەن . يېقىنقى بىر نەچچە يۈز يىل مابەينىدە دۆلەت قۇرۇلۇپ تېخىمۇبىرلىككە كەلدى.ۋە بەزىلەر پارچىلاندى .بۇ دۇنيا مانا شۇنداق تىنىمسىز.‹‹ئانايۇرتۇڭ ئامان بولسا،رەڭگى- روھىڭ سامان بولماس››. بۇ نىمە دىگەن ھىكمەتلىك سۆز ھە!... ھۆرمەتلىكئەدىپلىرىمىز ،‹‹ئۇ ئوردۇ كەنتىنىڭ ئورنى- دەل ھازىرقى مارالبېشى،يۇپۇرغا،پەيزىۋات ئارىسىدىكى توققۇز ساراي خارابىسىدۇر. تۇرىك تىلىدا پەيزىۋاتنىبالاساغۇن، سۇغدى تىلىدا پەيزىۋات دەپ ئاتىغان ئىكەن بۇرۇنقى ئەژداتلىرىمىز. بۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇر.  مىلادى 815-يىلى كىشىۋەردى ھەسەن دىگەن ساھىلدەرۋىش ئەينى چاغدا تۈركىي تىلىدا بالاساغۇن،سوغدى تىلىدا پەيزىۋات دىگەن ئوردوكەنتىگە كەلدى. بۇشەھەردە قۇتەيبە زامانىدا ئىسلاملاشقان سۇغداق خان ئەۋلادىدىنتارخان ئۇزلۇق بولۇپ ،ئۇ قەشقەر ،پەرغانە ۋە بەلىخ قاتارلىق جايلارغا خان ئىدى. كىشىۋەردى ھەسەن 12-ئىمام ئىدى.مۇھەممەت پەيغەمبەرنىڭ ئەۋلادى ئىدى.ئۇ ئۇرۇشقالايمىقانچىلىقىدا جان ساقلاش ئۈچۈن قاچقانلىقىنى، ۋە باشقا سىرلارنى تارخانئۇزلۇققا سۆزلەپ بەرگەندى كېيىن ، قىزى مەلىكە دىلغەزەننى دەرۋىشكە ياتلىققىلىدۇ.كىشىۋەردى ھەسەندىن 820-يىلى تاھىرخان مۇھەمەت تۇغۇلغان.كىشىۋەردى ھەسەنباللىرىنى قويۇپ خۇتەنگە قېچىپ كەتكەن. ئوغلى تاھىرخان خان بولۇپ، خانلىق نامى تاھىرخانىيە بولغان. تاھىرخانننىڭ 850-يىللىرى ئىبراھىم ئىسىملىك ئوغلى بولغان. 870-يىللىرىغچە تاھىرخان ئىران تەرەپتىن قېچىپ كەلگەن ئەبۇمۇسلىم قوزغىلىڭىبېسۇقتۇرۇلغاندىن كېيىنكى سەبباھلارنى يېنىغا تارتىپ دادىسى كىشىۋەردى ھەسەننىڭتەسىرى بىلەن باغدات ۋە خۇراسان خانلىقى، خاۋارىجلار خانلىقىغا قارشى تۇرغان .باغدات ۋە خۇراسان خانلىقى قوشۇن ئەۋەتىپ تاھىرخاننى ئۆلتۈرگەن.ئوغلى ئىبراھىمكەشمىرگە قېچىپ كەتكەن. ئىبراھىمنىڭ ئەمدىلا تۇغۇلغان ئوغلى ئەھمەت بىلەن ئانىسىنى ئەرەپلەر تۇتقۇن قىلىپ ئېلىپ كەتكەن. بۇ چاغدا شەرىقتىن تاڭ سۇلالىسىنى ۋە ئۇيغۇر خانلىقىنىيۇقاتغان كىدان ۋە قىپچاققوشۇنلىرى شىمالنى ئىگىلەپ كىدان-تۈبۈت قوشۇنلىرى خۇتەن تەرەپتىن باستۇرۇپ كېلىپ،تارىزىمنى ئىگىلىۋالغان ،يەنى بىرىنچى قېتىملىق ئىسلاملىشىشنى يۇقاتقان ئىدى. ئەمدى ئىبراھىمغا كەلسەك: 890-يىللىرىئىبراھىم كەشمىردە بىر مەزگىل يۈرۈپ پىنھان كۈنلىرىدە ‹‹مەجنۇننامە›› چۆچىگىنىيازغان. ئۇنىڭدا قەيىس بىلەن لەيلى ۋەقەلىگى ئارقىلىق مۇھەممەت پەيغەمبەرنىڭ ئىچكىئىزتىراپلىرىنى ئىپادە قىلماقچى بولغان.ئۇزۇن ئۆتمەي،ئۇ سابباھى كۈچلىرى بىلەنسابىرخانىينى قۇرماقچى بۇلۇپ تارمار بولغان. ئۇنىڭ كەشمىردە تاپقان ئوغلى ئالىپتېكىن ئاتۇشقا قېچىپ كېلىپ ،سۇغداق بۇغراخان بىلەن بىرلىشىپ ،920-يىلللىرىقادىرخانىينى قۇرغان. ( مەجنۇننامە)نى كېيىن ئۇلارنىڭ ئەۋلادىدىن بولغان خىسراۋ دېھلەۋى(لەيلى-مەجنۇن)داستانى قىلىپ ئۆزگەرتكەن. ئەمدى ئەھمەتكە كەلسەك: ئەھمەت ئانىسى بىلەن دەمەشىق خانىغا بىرىلگەنۋە دەمەشىق خانى تەربىيسىدە چوڭبولغان.ئەھمەت پارىس تىلى ئارقىلىق گىرىك تىلىنى ئۆگۈنىپ نۇرغۇن بىلىم ئېلىپئاخىرى (ئىككىنچى ئارىستوتىل)دىگەن نامنى ئالغان ۋە ئەبۇ نەسىر فارابى نامىدىكى ئەسەرلەرنىقالدۇرغان.940-يىللىرى ئانىسىنىڭ ۋەسىيىتى بىلەن ئانا يۇرتىغا قايتىماقنى نىيەتقىلغان،شۇ مەزگىللەردە قادىرخانىيدىن ھەرەمگە ھەجگە كەلگەن ھاجىلار بىلەن تونۇشۇپ،پىلان تۈزۈپ 950- يىللىرى قېچىپ ئاتۇشقا ‹‹سامانىدىن كەلگەن›› دەپ ئورۇنلاشقان. ھەمدە ئۆزىنى ئەبۇ نەسىر سامانى دەپ ئاتىغان. كېيىنكى دەۋىرلەردە يەنى سالجۇقلار باغدات خەلىپىلىگىنى تىزگىنلىگەن دەۋىرلەردەتەرىقەت ئەسەرلىرىدە (ئىمام ئەزەم) دەپ تەرىپلەنگەن.›› دىمەك :ئەبۇ نەسىر فارابى، ئەبۇ نەسىر سامانى، ئىمام ئەزەم بىرلا ئادەم ئۇ بولسىمۇدەل ھازىرقى توققۇز ساراي خارابىسى ‹‹بالاساغۇن›› يەنى پەيزىۋاتتىن خۇتەنگە قاچقانكىشىۋەردى ھەسەننىڭ نەۋرىسى ئەھمەت شۇ. كېيىن ئەبۇ ناسىر سامانى ئىسلام دىنىنى شىنجاڭدا تارقىتىشتا زور خىزمەتلەرنىئىشلىگەن، بولۇپمۇ سۇلتان سۇتۇق بۇغراخانغا( ئابدۇكېرەم خانغا) ناھايىتى كۆپ بىلىمئۈگەتكەن. كېيىن قارىخانلار خانلىق تېخىمۇ گۈللەنگەن،ئىسلام دىنىنى پۇخرالارغا قەدەر تارقاتقان ،خۇتەن ۋە كۇچا بۇددىسلىرىنى (بۇددىس ھاكىمىىتىنى) يۇقۇتۇش ئۈچۈن نەچچە ئون يىل ئۇرۇش قىلغان. مانا شۇ دەۋىرلەردە ئوردا قەشقەردە بولغان. ھەمدە قەشقەر ھېيتگاھ جامەسىنى ئوردا تەرىپىندىن ياسىغان.قارىخانىيلار ئوردىسىنىڭ ئىزنالىرى بەلكىم مەدىنىيەت ئىنقىلاۋى مەزگىلدە يوقالغان بولىشى مۇمكىن. بالاساغۇن ئىبارىسىگە يۇقارقى مەزمۇن يىتەرلىك بولىشى مۇمكىن. دىمەك : ئەبۇ نەسىر فارابى ( ئەبۇ ناسىر سامانى) ئۇيغۇر ئەۋلادى. ئۇيغۇرلاردىنزامان-زامانلاردىن بېرى دۇنياغا داڭلىق ئالىملار ،ئەدىپلەر،سەنئەتكارلار،سازەندىلەر ئۈزىلمەي چىقىپ تۇرغان، بۇندىن كېيىنمۇ تېخىمۇ كۆپچىقىدۇ. خۇلاسە: باشتا قەيت قىلغىنىمىزدەك يەنى ھەممىمىز ئادەم ئەلەيھىسسالام بىلەن ھەۋۋائانىمىزنىڭ ئەۋلادى بولغىنىدەك ، مەھمۇد قەشقىرى،يۇسۇپ خاس ھاجىپ لاردىن تارتىپ يېقىنقى زامانلاردىكىئالىم-ئەدىپلىرىمىزگە قەدەر شۇ ئۇلۇغ زاتلارغا قېرىندالىق چېتىشلىق چىقىپ قالىدۇ.ئۇلارنىڭ ئەۋلاتلىرى شىنجاڭنىڭ ھەممە يېرىدە بار... مەن ئۆزىمنىڭ تارىىى كىتاپلاردىن ۋە بىلىملىك پىشقەدەملەردىن ئاڭلىغىنىمنى سۆزلەپ ئۆتتىم سەۋىيە تۆۋەن، ئوقۇرمەنلەرنىڭ بۇ جەھەتتە ياردەمدە بولىشىنى سورايمەن. پايدىلانغان ماتىرىيال: ش.ئۇ.ئا.ر ئىژتىمائى پەنلەر مۇنبىرى ژورنىلى 2004-3- سان. 2012-يىلى11-ئاينىڭ 30- كۈنى                                    رەپقەت -

281151976

	ياخشى تىما ئكەن بىراق بۇنىڭ يەنىلا پاكىت ئاساسى ئاجىز ئكەن بىراق يەنىلا يڭى قاراش بۇپتۇ ؟ بالاساغۇننىڭ پەيزىۋات بولىشنى ئۇمۇد  قىلىمە .

281151976

	بالا ساغۇننى ئالىمالار قىرغىزىستاندا دەپ ئىستىمال قىلىپ كەلگەن بۇنداق دىسەك قەشقەر بىلەن بالاساغۇن ئارلىقى بەك يىقىن بولۇپ قىلىپ قوش پايتەختنىڭ  ئەھمىيتى قالماسمىكىن

aptap104

	بەلكىم قارشىڭزنىڭ ئاساسى باردۇ . يەنىمۇ ئىچكرە قىلىپ ئىزدىنىپ باقمىساق ، بۇنى ھىچكىم بىلمەي كەتسە ياخشى بولمايدۇ .

фросс

	بالاساغۇننىڭ قىرغىزىستاندا ئىكەنلىكى ئىنىق..... شۇڭا قىرغىزلار يۈسۈپ خاس ھاجىپنى قىرغىز دەپ يىزىشىدۇ!

rahatmakan

	مۇغۇل بىلەن مۇڭغۇل سۆزىنىڭ مەنىسىگە گىرامماتىكىسىغا ئالاھىدە دىققەت قىلايلى قىرىنداشلا

tewelgha

	بەلكىم بۇ بىر پەرەزدۇ . دۇنيا تارىخچىلىرىمۇ بالاساغۇننى ھازىرقى ئۇتتۇرا ئاسىيا تەۋەسىدە دەپ قارايدىكەن . قەشقەرگە كەلسەك ئۇنىڭ ئوردۇ كەنىت ئىكەنلىگى ئىنىق ،سەۋەبى قەشقەرنىڭ ئەتراپىدىكى باشقا شەھەرلەر مەيلى نوپۇس سانى جەھەتتە بولسۇن ياكى كۆلىمى جەھەتتە بولسۇن ۋە ياكى قەدىمىلىگى جەھەتتە بولسۇن قەشقەرگە يېتەلمەيدۇ .شەرق ۋە ئىسلام تارىخىچىلىرىنىڭ كونا ئەسەرلىرىدە قەشقەرنىڭ ئىسمى بار .بىراق بەزى غەيرى سۇئاللار  مېنىڭمۇ كاللامدىن ئۆتمەيدۇ .سۇتۇق بۇغراخان نېمە ئۈچۈن ئاتۇشقا دەپنە قىلىنىدۇ ؟ ھازىرقى ئاتۇشلۇقلار بىلەن قەشقەرلىكلەرنىڭ تۇرمۇش شەكلى ،تەپەككۇر شەكلى ،چىراي شەكلى قاتارلىقلاردىكى چوڭ پەرىقنىڭ سەۋەبى نېمە ؟ ئاتۇشلۇقلارنىڭ ئۆم ۋە تەكەببۇر مىجەزى ئۇلارنىڭ تارىقتا قانداقتۇر بىرەر ئېسىل قەۋىمنىڭ (خان جەمەتىدەك ) ئەۋلاتلىرى ئىكەنلىگىنى دەلىللەپ بېرەلەمدۇ ؟؟؟؟؟؟؟؟بۇلار ئۇستىدە ئىزدىنىش كېرەك .

yapunluk

	بالاساغۇننىڭ قەشقەرنىڭ دەل ئۆزى ئىكەنلىكىنى ، ئالىم ئابدۇشكۈر مۇھەممەد ئىمىد ئىسپاتلاپ بولغان بۇ توغرىسىدا تالاشقاننىڭ ئەھمىيتى يوق

aptap104

	بۇنىمۇ ئوقۇپ كۆرگۈلۈك ...