يۈسۈپ خاس ھاجىپ ھەيكىلى، قىرغىزىستاندا

yulhun45

	قىرغىزستان ھوكۇمىتى يۇسۇپ خاس ھاجىپقا ھەيكەل ئورناتماقچى بولۇۋاتىدۇ. بۇ ھەقتە قىرغىزستان دولەتلىك كابارئاگىنتلىقى 7-ئاپرىل كۇنى خەۋەر تارقاتقان بولۇپ، مەزكۇر خەۋەردە << Bishkek sheherlik bash qurlush idarisining xadimi Zamire Kangeldiyevaning bildurishiche; meshhur Qirghiz maaripchisi Jusup Balasaghinigha heykel ornutulmaqchi . Bu heykel Jusup Balasaghini nami bilen atalghan Qirghizstan dolet uniwersitetining aldigha tiklenmekchi>> دەپ يېزىلغان. مەزكۇر مەلۇماتقا قارىغاندا ؛ جۇسۈپ بالاساغىنىنىڭ ھەيكىلىنى ئېچىش مۇراسىمىنى بىشكەك شەھرىنىڭ قۇرۇلغانلىقىنىڭ 125 يىللىقى خاتىرسىگە ئۇلگۇرتىلىلىش قارار قىلىنغان بولۇپ ،يۇسۇپ بالاساغىننىڭ ھەيكىلىنى ئاتاقلىق قىرغىز ھەيكەلتارىچى تۇرغۇنباي سادىقوۋ ياساشنى زىممىسىگە ئالغان. ھازىر ئۇ ھەيكەلنىڭ ئاساسى ھۇلىنى قۇرۇش خىزمىتىنى باشلىغان. مەزكۇر خەۋەردە يەنە <> دەپ ئىزاھات بەرىلگەن. قىرغىزلار ئوز تىل تەلەپپۇزى بويىچە ئاتاۋاتقان جۇسۇپ بالاساغىن ئۇيغۇر -تۇركى تىلدا يۇسۇف خاس ھاجىپ ياكى يۇسۇف بالاساغۇنى دەپ ئاتىلىپ كەلگەن بولۇپ، ئاپتور ئۆزىنىڭ قۇتاتقۇ بىلىگئ ناملىق ئەسىرىدىمۇ ئۆزىنى جۇسۇپ دىمەستىن يۇسۇف دەپ ئاتىغانلىقى مەلۇم. 19-20-ئەسىرلەردىكى رۇس ۋە ياۋروپا تۇركشۇناسلىرى ئاساسەن دىگۇدەك قۇتاتقۇ بىلگنىڭ ئۇيغۇر تىلىدا يېزىلغان ئەسەر ، يۇسۇف خاس ھاجىپ قوللانغان تىلىنىڭ خاقانىيە شىۋىسى ئاساسىدىكى تۇركىي-ئۇيغۇر تىلى ئىكەنلىكىنى مۇقىملاشتۇرۇپ بولغان . كوپلىگەن ئالىملار يۇسۇفنىڭ قاراخانىلار سۇلالىسىنى تەسىس قىلغان ئۇيغۇر قەبىلىسىدىن كەلىپ چىققانلىقىنى ھەم مۇئەييەنلەشتۇرگەن ئىدى . قىرغىزستان مۇستەقىل بولۇشنىڭ ئالدىدا ، بىر قىسىم قىرغىز ئالىملىرى يۇسۇف خاس ھاجىپنىڭ مىللەت تەركىۋىنىڭ قىرغىز ئىكەنلىكى ھەققىدىكى نوقتى نەزەرنى كوتىرىپ چىققان بولسىمۇ ،لېكىن بۇ سوۋەت ئىتىپاقى ئىلىم ساھەسى تەرىپىدىن ئەتىراپ قىلىنمىغان. ئەمما قىرغىزستان مۇستەقىل بولغاندىن كېيىن بىر قىسىم ياش ۋە ئوتتۇرا ياشلىق قىرغىز تارىخچىلىرى مەزكۇر نوقتى نەزەرنى قايتىدىن ئوتتۇرىغا قويۇپ، ماخمۇد كاشغەرى، يۇسۇف خاس ھاجىپ قاتارلىق ئىككى ئالىمنىڭ قىرغىزستاننىڭ ئىسسىق كول ئەتراپىدا تۇغۇلغانلىقى، مەزكۇر رايوننىڭ ئەزەلدىنلا قىرغىزلارنىڭ ئانا يۇرتى بولۇپ، دىمەك ،ئۇلارنىڭ قىرغىزستانلىق ۋە قىرغىز ئىكەنلىكىنى كورسىتىشىپ، كىتاپلار ۋە ماقالىلار يازغان . ھەتتا بۇ ئىككى ئالىمنىڭ قىرغىزلارغا ئوخشۇتۇلغان سۇرەتلىرى سىزىلغان ھەم ھەيكەللىرى ياسالغان .ئۇلار ،ئوتتۇرا باشلانغۇچ مەكتەپ دەرسلىكلىرىگە ۋە مەخسۇس تۇزۇلگەن قىرغىزستان تارىخى دەرسلىك كىتاپلىرىغا قىرغىز خەلقىنىڭ بۇيۇك مەدەنىيەت نامايەندىلىرى تەرىقىسىدە كىرگۇزىلگەن ئىدى. 2002-يىلى 5-ئايدا قىرغىزستان ھوكۇمىتى قىرغىزستان ۋە مەركىزى ئاسىئادىكى ئەڭ چوڭ ئۇنىۋەرسىتەتلەرنىڭ بىرى ھېساپلانغان قىرغىز دولەتلىك مىللى ئۇنىۋەرسىتەتىنى جۇسۇپ بالاساغىنى نامىدىكى قىرغىز دولەتلىك ئۇنىۋەرسىتەتى دەپ ئاتاشنى قارار قىلىپ، شۇ ئايدىن ئەتىۋارەن بۇ نامنى رەسمى رەۋىشتە قوللۇنۇشنى بەكىتكەن. مانا ئەمدى جۇسۇپ بالاساغىننىڭ ئىگىز ھەيكىلى مەزكۇر ئۇنىۋەرسىتەتنىڭ ئالدىدا قەد كوتىرىش ئالدىدا تۇرىدۇ. قىرغىزستان ئىلىم ساھەسىدە يۇسۇف خاس ھاجىپنىڭ مىللەت تەركىۋى مەسىلىسىدە يەنىلا ئوخشىمىغان كۆز قاراشلار مەۋجۇت . قىرغىزستانلىق ئۇيغۇر ئالىملىرىدىن پەلسەپە پەنلىرىنىڭ دوكتورى، ئاكادەمىك ئەزىز نارەنبايەۋ ئىزچىل ھالدا يۇسۇف خاس ھاجىپنىڭ ئۇيغۇرلۇقى ،ئۇنىڭ ئەسىرىنىڭ ئۇيغۇر جۇملىدىن مەركىزى ئاسىئا خەلقلىرىنىڭ مەنىۋى بايلىقى ئىكەنلىكىنى گەۋدىلەندۇرگەن بولسىمۇ ،بىراق بىر قىسىم قىرغىز تارىخچىلىرى بۇ پىكىرنى كەسكىن رەت قىلىپلا قالماستىن،بەلكى ئۇيغۇرلار ھەم ئۇيغۇر ئالىملىرىنىڭ غورورىغا تەگىدىغان ئىلمىيئ ھۇجۇملىرىنى ئوتتۇرىغا چىقارغانلىقىنى ئەزىز نارەنبايەۋ ئەپەندى مەزكۇر قۇرلارنىڭ ئاپتورى بىلەن بولغان سوھبەتتە تەكىتلەپ ئۆتكەن ئىدى. 1980-يىللاردا ئاتاقلىق قىرغىز يازغۇچىسى چىڭىز ئايىتماتوۋ پۇتۇن سوۋەت ئىتىپاقى بويىچە ئوتكۇزىلگەن تۇركولوگويە ئىلمىي مۇئاھاكىمە يىغىنىدا يۇسۇف خاس ھاجىپنىڭ مىللى تەركىۋى مەسىلىسىدە توختۇلۇپ، يۇسۇف خاس ھاجىپنىڭ ئۇيغۇر ئىكەنلىكى، قۇتاتقۇ بىلىگنىڭ ئالدى بىلەن ئۇيغۇرلارغا مەنسۇپ بولۇپ، يەنە ئوز نوۋىتىدە پۇتۇن تۇركىي خەلقلەرگە ئورتاق مەنىۋى بايلىق ئىكەنلىكىدەك نوقتى نەزەرىنى ئوتتۇرىغا قويغان بولسا، قۇتاتقۇ بىلىگنىڭ 1998-يىلىدىكى ئېڭىلىزچە نەشرىگە يازغان بەغىشلىمىسىدا يەنە بىر قېتىم ئۆزىنىڭ مەزكۇر نوقتىنەزىرىنى تەكىتلىگەن ئىدى. بۇ، كاللىسى يېڭى قىرغىز مىللى دولەتچىلىك ئىدىيىسى بىلەن يۇغۇرۇلغان تارىخچىلارنىڭ نارازىلىقىنى قوزغىغان. مەلۇماتلارغا قارىغاندا يۇسۇف خاس ھاجىپ نامىنى قىرغىز دولەت ئۇنىۋىرسىتەتىغا بېرىش مەسىلىسى تۇنجى قېتىم1994-1995-يىللاردا مەيدانغا چىققان بولسىمۇ، لېكىن چىڭىز ئايىتماتوۋ كەبى بىر قىسىم قىرغىز زىيالىلىرىنىڭ قوشۇلماسلىقى بىلەن توختۇتۇپ قويۇلغان ئىكەن.لېكىن، بۇنداق خاھىش كۇنسايىن ئاجىزلاشماستىن ،بەلكى كۇچەيگەن. يۇسۇف خاس ھاجىپ ياكى بۇگۇنكى قىرغىزلارنىڭ ئاتىشىدىكى جۇسۇپ بالاساغىن ۋە ماخمۇد كاشغەرى، ئابۇ ناسى فارابى، ئەخمەد يۇكنەكى، ئەخمەد يەسەۋى، ئۇلاردىن كېيىنكى ئەلىشىر ناۋايى قاتارلىق تۇركى خەلقلەرنىڭ ئۇلۇق مەدەنىيەت نامايەندىلىرىنىڭ مىللى كىملىكىنى تالىشىش مەركىزى ئاسىئادىكى مودا ئىشلارنىڭ بىرى بولسا كېرەك.ئوز كىملىكىنى ۋە مىللى روھىنى جۇملىدىن مىللى مۇستەقىل دۆلەتچىلىك. مەنبە:http://www.uyghurmail.com/Shahisler/?p=2268

mardan.

	بىز يەنە نىمە قىلالايتتۇق........

سەۋېر

	تىمىڭىزغا كۆپ رەھمەت!

sadiryurti

	بۇ كىلاسسىكلىرىمىزنمى كىملا بولسا تالاشقىسى كېلىدۇ ھىلىمۇ دۇنيا ئىلىم-پەن ساھەسى تەرىپىدىن ئۇيغۇرغا تەۋە قىلىنغىنى بولمىسا بىزنى تالاشقىدەك ھالى يوق دەپ ئاسانلا ئۆزىنىڭ قىلىۋالاتتىكەن.

مارشال

	قەدىرىنى بىلسەڭ،نىيۇتۇن،گالىلىي،لۈشۈن،دارۋىن ھەمممىسى سېنىڭ،ئۇنى ھېچكىم سەندىن تالىشالمايدۇ. قەدىرىنى بىلمىسەڭ،يۈسۈپ خاس ھاجىپ،مەھمۇد قەشقىرى ئەلۋەتتە باشقىلارنىڭ بولىدۇ. ئابدۇقادىر ئاكامنىڭ شۇنداق سۆزى يادىمغا كەچتى. ئەينى چاغدا،‹‹قۇدات غۇبىلىگ››،‹‹تۈركىي تىللار دىۋانى ››نەشىردىن چىقىپ،ئۇنى ئالدىغان ئادەم يوق،10يۈەنلىك كىتابنى 8يۈەنگە چۈشۈرسىمۇ،بىزنىڭ كىشىلىرىمىز توپا بېسىپ كەتسىمۇ،بىر بۇتۇلكا ھاراق،بىر قاپ تاماكا ئېلىشقا رازى بولدىكى،ئۇ كىتابلار تاكى 21-ئەسىرگىچە كىتابخانىلاردا تۇردى. 2008-يىلى 17ياشقا كىرگەن تۇغۇلغان كۈنۈمدا،شىنخۇا كىتابخانىسىدا ‹‹قۇداد غۇبىلىگ››دېگەن كىتابتىن 20نەچچە پارچە ،‹‹تۈركىي تىللار دىۋانى››دېگەن كىتابتىن 5-6پارچىسىنى ئامباردىن ئەكىپتىكەن.نەشىر ۋاقتىغا قارىسام،1980-يىللادا نەشىر قىلىنغان كونا كىتابلار ئىكەن،شۇ چاغدا دوستلىرىم بىلەن ھەممىمىز بىرلىشىپ،ئۆز ئالدىمىزغا ‹‹قۇداد غۇبىلىگ››نى 98يۈەنگە،‹‹تۈركىي تىللار دىۋانى››دېگەن كىتاب ئۈچ تومنى 45يۈەنگە سېتىۋالغان ئىدۇق. بەزى چاغلاردا،كىتابخانىلاردا قاراپ قالىمەن،قەشقەر،ئاتۇش،كۇچار،ئۈرۈمچى،كورلا قاتارلىق جايلاردىكى كىتابخانىلارغا كىرسەم،1980-يىللاردا نەشىردىن چىققان بۇ تەۋەرۈك كىتابلار تاكى ھازىرغا كەلگۈچە توپا بېسىپ تۇرۇپتۇ.بۇنى كۆرسەم ئىچىم ئاچچىق بولىدۇ. قارىغاندا،ئۇيغۇر ئالىمى ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىننىڭ‹‹كىتاب ۋە كىتاب مەدەنىيىتى››دېگەن ماقالىدىكى ئىشلار ئەمىللىشىدىغانغا يەنە يېرىم ئەسىر بار ئوخشايدۇ.بۇ ئاچچىق  رېئاللىق مېنى قىيناپ قوياتتى. بازارلاردىكى ئورۇنسىز قاتار چايلار،يىغىلشلار،ھەشەمەتچىلىكنىڭ بالايى ئەپەتلىرى شۇ كىشىلەر بىلەن كەتسە بولاتتى،لېكىن،بىزنىڭ مىللەتتىكى ئۆسۈپ يېتىلۋاتقان نوتىلاردا ھارام نوتا بىلەن شاخلاپ،جەمىيەتكە قەدەم تاشلىسا،بۇ جەمىيەتنىڭ كەلگۈسىنى تەسەۋۇر قىلىش تولىمۇ تەس.... ئىنتايىن قاباھەتلىك تۇيۇلىدۇ بەزى ئىشلار..

lawa0998

	جۇڭگۇ كومىنىستىك پارتىيىسى دۇنياۋى ئۇيغۇر ئالملىرىمىز ئۈچۈن بىرەر ئالى مەكتەپكە بۇ ئالىملارنىڭ ئىسمىدا نام قويۇش ياكى ئابىدە تىكلەشنىڭ ئورنىغا - قەشقەرۋىلايەت يېڭسار نەھىلىك 1-ئوتتۇرا مەكتىۋىگە ئوخشاش، ئۇيغۇرلارغا يات بولغان كوڭزى ئابىدىلىرىنى تىكلەش بىلەن نام چىقىرىۋاتقان ئەھۋالدا قىرغىزىستان ھۆكۈمىتىنىڭ بىزنىڭ ئالىملىرىمىزنى ئۆزىنىڭ قىلىپ زورۇقۇپ ئىسپاتالاشقا ئۇرىنىشى ھەتتا شۇ نامدا مەكتەپ ئېچىپ ئابىدە تىكلىشى-ئۇيغۇر رايونىنى جۇڭگۇنىڭ ئەزەلدىن ئايرىلماس بىر قىسمى دەپ كېلىۋاتقان جۇڭگۇ ھۆكۈمىتى ئۈچۈنمۇ بىر زور سىناق بولىشى كېرك. بىز دۆلەتنىڭ بۇ ھەقتىكى ئىنكاسىغۇ قۇلاق سالىمىز ئەلۋەتتە.

Suchi

	بوپتۇ شۇنداق قىلىشسۇن،ھىچ بولمىسا ئۇلۇغ بوۋىلىرىمىزنىڭ نامى ئۆچمەسلىككە ، ياراتقان ئۆلمەس ئىلمى ئەسەرلىرى چاڭ توزان ئاستىدا  قالماي ئەتىۋارلىنىشقا،  شۇنىڭغا ئائىت ئىلمى تەتقىقاتلار نىڭ ئايىغى مەڭگۈ ئۈزۈلمەسلىككە سەۋەپ بولىدۇ،بۇ جەھەتتە بىز ھازىرچە يۈسۈپ خاس ھاجىپ بوۋىمىزنى قىرغىزلارغا،ئەلىشىر نەۋائى بوۋىمىزنى ئۆزبېكلەرگە،ئەخمەت يەسەۋىنى قازاقلارغا ئارىيەت بېرىپ تۇرايلى،بىز قىلالمىغان ئىشلارنى ئۇلار قىلىپ تۇرسۇن.لېكىن شۇنىسى ئېنىقكى چوغنى پاختىنىڭ ئىچىدە ساقلىغىلى بولمىغىنىدەك،ئۇلارنىڭ تەتقىقاتلىرى مەلۇم سەۋىيەگە يەتكەندە ئىشىنىمەنكى ئۇلاردىن ھامان چىڭغىز ئايتماتوۋدەك ئۇلۇغ ئەرباپلار يېتىشىپ چىقىپ،خۇلاسە كالام قىلىشىدۇ،دېمەك ئۇلارنىڭ تالشىۋاتقىنى ئەمەلىيەتتە ئالدى بىلەن  قېرىندىشى ئۇيغۇرلارغا مەنسۇپ، ئاندىن قالسا پۈتكۈل تۈركى قېرىنداش مىللەتلىرىگە ۋە پۈتكۈل ئىنسانىيەتكە مەنسۇپ!

aksu

	دېمىسىمۇ بىزنىڭ خېلى ئۇقۇمۇشلۇق ھېسابلىندىغان كىشلىرىمىزمۇ بۇ ئۇلۇغ بوۋىمىزنى بىلىپ بولالمىغاندا قىرغىزىستاندىكىلەر بۇ بوۋىمىزنى بىلىپتۇ.مۇنداقلا دېمىدىم،باياتىن چىرىدا ئىشلەنگەن تەلەي يۇلتۇزى پىروگىراممىسىدا بىرەيلەن دۆلىتىمىز يازغۇچىسى لاۋشى ماختىغان ئۇيغۇرلارنىڭ 11-ئەسىردىكى دۆلەت،قانۇن،دىن،سىياسىغا ئائىت مەشھۇر ئەسىرىنىڭ نامى نىمە دىگەن سۇئالغا جاۋاب بېرەلمىگەنتى بەك ئەپسۇسلىنىپ كەتتىم.