ئۈچ ۋىلايەت ئىنقىلابىدا تاتارلار.

nayziwaz

	تاتار خەلقىنىڭ ئەزىز پەرزەنتى،خەلىق قەھرىمانى پاتىخ مۇسلىموف(1900-1980)،ئىنىسى خەمىت مۇسلىموف بىلەن بىللە ئەكبەر،سىيىت،ناۋان،غېنى،نۇرۇم،رەپىق بايچۇرىن،ئوسمان،ھۇشۇرەم،موساجان،ئىۋان شۇتوف،سېريۇژا لاپشىن،قۇربان بۇرھانىدىنغا ئوخشاش قەيسەر ئەزىمەتلەرنى ئۇيۇشتۇرۇپ،نىلقىدا قۇراللىق ئىنقىلاپنىڭ تۇنجى ئوقىنى ئاتتى.بۇ تالانتلىق تەشكىلاتچى،ۋە تەشۋىقاتچى قىسقا ۋاقىت ئىچىدە بىر قانچە يۇز كىشىلىك پارتىزانلار ئەترىتىنى تەشكىللەپ،نىلقا ناھىيە بازىرىنى ئىشغال قىلىپ،.ئنقىلاپنىڭ ئۇلغۇيۇشىغا يول ئاچتى.بۇ قەيسەر سەركەردە غۇلجا شەھرى تولۇق ئازاد بولغانغا قەدەر ئالدىنقى سەپتە جەڭگە قۇماندانلىق قىلىپ ئۆزىنىڭ تەدبىرلىك قۇماندانلىقىنى نامايەن قىلدى. ئارۇپ ئەۋزى ئۆزىنىڭ ياشانغانلىقىغا قارىماي،غۇلجىدىكى يۇزلىگەن تاتار ياشلىرى،زىيالىلىرىنى سەپەرۋەر قىلىپ پىدائىلار قۇشۇنىنى قۇردى.بۇ قوشۇن ئابباسوف ئەتىرتى بىلەن غۇلجا شەھىرى ۋە سۇيدۇڭ،كەڭسايلارنى ئازاد قىلىشتا ئۆچمەس تۆھپىلەرنى قۇشتى.ئارۇپ ئەۋزى خەلىقنىڭ ئازادلىقى يۇلىدا ئۆز ھاياتىنى تەقدىم قىلدى،خەلىق قەھرىمانى قەيسەر يىگىت خەمىت مۇسلىموف بولسا،نىلقا ناھىيە بازىرىنى ئازاد قىلىش جېڭىدە قۇربان بولدى. مانا بۇ پىشقەدەم ئىنقىلاپچىلارنىڭ يېتەكلىشى،جەڭلەردە تاۋلاپ يېتىشتۇرۇشى ئارقىسىدا،ئەسئەت ئىسھاقوف،ئايتۇغان يۇنىچېف،مالىك گىمادىيېف،غىمران،تەلغەت،فۇئات خەمىتوف،رەئۇف،ئابدۇرەئۇف،يەسۇكەي،جەۋدەت،سەغىت،خەيبۇللىن،شەپىقە،رەپقەت،شاۋكەت قاتارلىق يۇزلىگەن تالانتلىق تاتار كوماندىرلار ۋە سىياسى رەھبەرلەر يېتىشىپ چىقتى،بۇلارنىڭ ئالدى پوللك كوماندىرى،مۇئاۋىن پوللك كۇماندىرى،پولكنىڭ سىياسى رەھبىرى،تۆۋىنى روتا كوماندىرى بولۇپ،جايلارنى ئازاد قىلىش جەڭلىرىدە ئۆچمەس تۆھپىلەرنى قوشتى.بۇلارنىڭ بىر قىسمى ھەربى دوختۇرلۇق،بۇغالتىرلىق،ئارقا سەپ تەمىناتى باشقۇرغۇچى،شوپۇرلۇق ۋەزىپىلىرىنى ئۈنۈملۈك ئادا قىلدى.ئۇلارنىڭ يۇقۇرىسى گېنېرال مايوردىن تارتىپ تۆۋىنى كاپىتانغىچە ھەربى ئۈنۋانغا ئىگە بولدى.يۇزلىگەن ئوردىن،مىداللار ئۇلارنىڭ كۆكرىكىدە چاقنىدى،پاتىخ مۇسلىموف،خەمىت مۇسلىموف،رەپىق بايچۇرىن،ئارۇپ ئەۋزىلەر ھەر مىللەت خەلقى تەرىپىدىن<باتۇر>دەپ ئاتالدى. يۇزلىگەن تاتار خانىم-قىزلىرى مىللى ئارمىيە قىسىملىرى،مەمۇرى،كەسپى ئورۇنلاردا دوختۇرلۇق،ئاكۇشېركىلىق،سېستىرالىق ۋەزىپىلىرىنى بەجانىدىل ئادا قىلدى.ئاق خالات كىيگەن بۇ ھەربىلەر ئۇرۇش ئوتى ئىچىدىن يارىدارلارنى قۇتقۇزۇپ چىقىپ،داۋالاپ ساقايتىپ،ئالدىنقى سەپكە ئەۋەتىپ بەردى.ئەنە شۇ جەڭلەردە مايور شەپىقە،پۇروچىك ئامىنە ئاۋخادىيىۋا،پروپورشىك رەيھانە،پۇدپۇروچىك نەسىمە،پروپورشىك شەۋقىيە،پروپورشىك مەغمۇرە،فېلدفېبېل رەئىسە،پروپورشىك مەخپۇزە،سانىيە قاتارلىق بىر قانچە ئونلىغان قەھرىمان ھەمشىرىلەر،دوختۇرلار بارلىققا كەلدى.ئارقا سەپ تەمىنات،مەمۇرى ئورگانلار ۋە مەكتەپلەردە مۇنداق ئىستىداتلىق تاتار خانىم-قىزلىرىنى يۇزلەپ ئۇچراتقىلى بولاتتى. ئۈچ ۋىلايەت ھۇكۇمىتى ئورگانلىرىدا تاتارلاردىن رەھبەرلىك خىزمىتىنى ئۆتىگەنلەر خېلى سالماقنى ئىگەللەيتتى. 1.ھەبىب يۇنىچېف:ئازادلىق تەشكىلاتىنىڭ غوللۇق رەھبەرلىرىدىن بولۇپ ئاجايىپ تەشكىلاتچىلىق ئىقتىدارىنى نامايەن قىلدى.ئۇ مائارىپ ۋازارىتى ۋازىرى،<ئازاد شەرقى تۇركىستان>گېزىتى ئىدارىسىنىڭ باشلىقى،ھۇكۇمەت ئەزاسى قاتارلىق مەسئۇل ۋەزىپىلەرنى ئادا قىلدى.ئىنقىلابى ھوكۇمەتنىڭ تەشكىلى ئاپارات لايىھەسىنى شۇ ھەبىب يۇنىچېف تۇزۇپ چىققانىدى.ئۇ ئۆزىنىڭ مەنىۋى كۈچكە تولغان ئاجايىپ تالانتىنى ئەمدىلا جارى قىلدۇرۇۋاتقاندا ،بەختكە قارشى1945-يىلى3-ئايدا39 يېشىدا ۋاپات بولدى. 2.پولكوۋنىك ئادىلشاھ:مىللى ئارمىيە ھەربى تەمىنات باشقارمىسىنىڭ مەسئۇلى ئىدى.ئۇ ئۆزىنىڭ ياشانغانلىقىغا قارىماي تەمىنات خىزمىتى جەھەتتىكى مول تەجرىبىسىنى ئىشقا سېلىپ،مىللى ئارمىيەنىڭ ھەربى تەمىنات خىزمىتىنى ئۈنۈملۈك ئىشلىدى. 3.كەشپۇل ئەسرار دامۇللام:دىنى ئىشلار ۋازارىتىنىڭ مۇئاۋىن ۋازىرىلىق ۋەزىپىسىنى ئۈستىگە ئېلىپ ئىشلەپ،ئەخمەتجان قاسىمىنىڭ دىن-ئىجتىمائى ئىشلار جەھەتتىكى مەسلىھەتچىسى بولدى. 4.تەۋەي خانىم،زەيتۇنە خانىم:ئاياللار خىزمىتى ۋە مائارىپ خىزمىتىگە رەھبەرلىك قىلىپ،ئاياللار ئازادلىقى،باراۋەرلىكى ئۈچۈن جاپالىق ئەجىر سىڭدۇردى. 5.ھۇسەيىن مۇراتوف:مالىيە ،بانكا  ئىشلىرىغا مەسئۇل بولۇپ،پۇل -مۇئامىلە ئىشلىرىنى يولغا قويۇشتا تېگىشلىك تۆھپە قوشتى.1950-يىلى رەئىس ماۋزېدۇڭ باشچىلىقىدىكى جۇڭگو ۋەكىللەر ئۆمىكى سۇۋېت ئىتتىپاقىنى زىيارەت قىلغاندا،ھۇسەيىن مۇراتوف ،سەيپىدىن ئەزىزىگە ھەمرا بولۇپ باردى. 6.پاتىخ ئالدىگاروف،پاتوش:پاتىخ ئالدىگاروف،(1884-1966)پاتۇشلار ئىقتىساد،پىلان خىزمىتىگە مەسئۇل بولۇپ،ئىنقىلابى ھاكىمىيەتنىڭ پىلان،مالىيە ئىشلىرىنى راۋاجلاندۇرۇشقا تېگىشلىك ھەسسە قوشتى.پاتوش ئەۋزى ئازادلىقتىن كېيىن ئىلى قازاق ئاپتونوم ئوبلاستىنىڭ پىلانلىق ئىگىلىك باشقۇرۇش ئىشلىرىغا ئۇزاق ۋاقىت مەسئۇل بولۇپ ئىشلىدى. 7.ۋاققاس ھاجى مىرشانوف:(1895-1968)ئىنقىلابى ھوكۇمەت رېۋىزىيە كومىتېتىنىڭ مۇئاۋىن مۇدىرى،مالىيە ۋازارىتىنىڭ مۇئاۋىن ۋازىرى بولۇپ،بانكا ئاتچوت ساھەسىدە ھەسىنىم پالتا بىلەن ئۈنۈملۈك خىزمەت ئىشلىدى. 8.غىلاجىدىن:زىرائەت ۋازارىتىنىڭ ۋازىرى بولۇپ ئۆزىنىڭ دېھقانچىلىق،ئورمانچىلىق،باغۋەنچىلىك،چارۋىچىلىق،جەھەتتىكى مول تەجرىبىسىنى ئىشقا سېلىپ،يېزا ئىگىلىگىنى راۋاجلاندۇرۇشتا زور تۆھپە كۆرسەتتى. 9.پاتىخ مۇسلىموف:نىلقا ناھىيەسىنىڭ ھاكىمى،دۆلەتسىنوف تاھىر سۇمۇل ناھىيەسىنىڭ ھاكىمى بولۇپ،ئىنقىلابى ھاكىمىيەتنى مۇستەھكەملەش،ئىگىلىكنى راۋاجلاندۇرۇش ئىشلىرىنى ياخشى ئىشلەپ،خەر مىللەت خەلقىنىڭ ئىززەت -ھۇرمىتىگە سازاۋەر بولدى. 10.پولكوۋنىك رەپىق بايچۇرىن:جاسارەتلىك خەلىق قەھرىمانى بولۇپ،قۇراللىق ئىنقىلاپنى ئەڭ دەسلەپ قوزغىغۇچى،تەشكىللىگۇچىنىڭ بىرى.پارتىزانلىق ئۇرۇشنى تەشكىللەشكە ماھىر بۇ سەركەردە كۆزگە كۆرۇنگەندىن كېيىن،بىر پارتىزانلار چوڭ ئەتىرىتىگە يېتەكچىلىك قىلىپ نىلقا ،غۇلجا،ئۇلاستاي،كەڭساي،جىڭلارنى ئازاد قىلىش ئۇرۇشلىرىغا قاتناشتى.ئۇ دۇشمەنگە تۇيۇقسىز ھۇجۇم قىلىپ،قاخشاتقۇچ زەربە بېرىپ،جەڭدە غەلىبە قىلىشقا يول ئاچتى.كېچىدە ھۇجۇم قىلىپ،پاراكەندىچىلىك سېلىش ئارقىلىق قورغان ئىگىلەشنىڭ ئۈلگۈسىنى ياراتتى.شۇڭا ئۇ خەلق ئارىسىدا<تۇيۇقسىز ئېتىلىپ چىقىدىغان كۈچلۈك يولۋاس>دەپ ئاتالدى.ئۇ 1946-يىلىدىكى تېچلىق بىتىمىدىن كېيىن،مىللى ئارمىيە ئۇرۇش قىلىش بۆلۇمىنىڭ باشلىقى بولدى.ئۇ ھەر قىتىملىق باندىت تازىلاش داۋامىدا كونكرېت ئۇرۇش قىلىش پىلانىنى ماھىرلىق بىلەن تۇزۇپ،جەڭدە غەلىبە قىلىشقا ئاساس سېلىپ بەردى.بۇ تۆھپىلىرى شەرىپىگە كۆپلىگەن ئوردىن،مىداللار بىلەن تارتۇقلاندى.پولكوۋنىك رەپىق بايچۇرېن ئازادلىقتىن كېيىن5-كورپۇسقا قاراشلىق قىسىملاردىن تۇزۇلگەن ئارىلاشما قىسىمنى باشلاپ،كۆكدالا ھەربى-دېھقانچىلىق مەيدانىنى قۇرۇپ چىقىشقا قاتناشتى. 11.مەرغۇپ ئىسھاقوف:(1923-1991)سىياسى -ھەربى ئىشلاردىكى تالانتى بىلەن غۇلجا،كەڭساي،شىخو ئۇرۇشلىرىدا رەھبەرلىك،كوماندىرلىق ۋەزىپىلىرىنى ئۆتىدى.ئۇ ئازاد نىشانلىق2-پولكنىڭ كوماندىرى بولغان مەزگىلىدە قىسىمنىڭ جەڭگىۋارلىقى،سىياسى جەھەتتىكى ئاڭلىقلىقىنى ئۆستۇرۇشكە ئالاھىدە كۇچ سەرپ قىلدى.ئازادلىقتىن كېيىن،جۇڭگو خەلىق ئازادلىق ئارمىيەسى5-كورپۇسىنىڭ مۇئاۋىن كوماندىرى،ۋە كوماندىرى بولدى.دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرلىقى قارمىقىدىكى ھەربى ئالى مەكتەپتە بىلىم ئاشۇردى.1955-يىلى ئۇنۇڭغا گېنېرال مايورلۇق ھەربى ئۈنۋانى بېرىلدى. پولكوۋنىك ئايتۇغان يۇنىچېف:ياش ۋاقتىدا تەنتەربىيە ئىشلىرىغا ئىشتىياق باغلىغان ئىقتىدارلىق تەنھەركەتچى ئىدى.1938-يىلى9-ئاينىڭ18-كۇنى ئۆلكە بويۇچە ئۆتكۇزۇلگەن تەنھەركەت مۇسابىقىسىنىڭ يۇگۇرۇش تۇرىدە چېمپىيون بولغانىدى،ئىنقىلاپ مەزگىلىدە قۇماندانلىق تالانتىنى نامايەن قىلغانلىقتىن،تەدرىجى ئۆسۇپ پوللك كوماندىرى بولدى.ھەم پولكوۋنىكلىق ئۈنۋانىغا ئېرىشتى.غۇلجا،كەڭساي،چۆچەك،دۆربىلجىن،شىخولارنى ئازاد قىلىش ئۇرۇشلىرىدا،ئوسمان،قالىبېك باندىتلىرىنى تازىلاش ئۇرۇشلىرىدا ئاجايىپ باتۇرلۇق كۆرسەتكەنلىكى ئۈچۈن <ئازادلىق><ئىستىقلال ئۈچۈن كۈرەش>قاتارلىق ئوردىن،مىداللارغا ئېرىشتى.ئازادلىقتىن كېيىن ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق تەنتەربىيە كومىتېتىنىڭ مۇئاۋىن مۇدىرى بولدى. 12.مايور خەيبۇللىن:يۇقۇرى بىلىم ۋە مول تەجرىبىگە ئىگە دوختۇر ئىدى.ئۇ مىللى ئارمىيەگە بالدۇر قاتنىشىپ،قىسىملارنىڭ سەھىيە-داۋالاش ئىشلىرىنىڭ تەرەققىياتىغا تۆھپە قوشتى.ھەربى تىببى خادىملارنى يېتىشتۇرۇش ئۇچۇن،بىر قانچە نۆۋەتلىك كۇرستا ئوقۇتقۇچىلىق ۋەزىپىسىنى ئۈستىگە ئېلىپ،يۇزلىگەن دوختۇر ۋە ئاكۇشېركىلارنى يېتىشتۇرۇشكە يۇرەك قىنىنى سەرپ قىلدى.تىببى تالانتى ئۇرغۇپ تۇرغان بۇ ياش دوختۇر مىللى ئارمىيە ھەربى دوختۇرخانىسىنىڭ مۇئاۋىن باشلىقى بولدى.ئازادلىقتىن كېيىن شىنجىياڭ تىببى ئىنىستىتوتىنىڭ مۇئاۋىن مۇدىرى بولدى. 13.مايور جەۋدەت:كۆزگە كۆرۇنگەن تالانتلىق ئوفىتسېرلارنىڭ بىرى،ئىنقىلاپنىڭ دەسلىپىدە قولىغا قۇرال ئېلىپ،ئارۇپ ئەۋزىنىڭ پىدائىلار ئەترىتىگە قاتنىشىپ،ئىلى ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسى ۋە ۋالى مەھكىمىسىنى ئىشغال قىلىش جەڭلىرىدە گومىنداڭ قوشۇنىنىڭ بىر قانچە ئون ئەسكىرىنى يەر چىشلىتىپ<مەرگەن>دىگەن ئاتاققا ئېرىشتى.ئىنقىلاپنى باستۇرۇش ئۈچۈن كەلگەن جاللات لىيۇ بىڭ دېنى قاچقان يېرىدىن ئېتىپ جەھەننەمگە ئۇزىتىپ پارتىزانلار ئارىسىدا شۆھرەت قازاندى.كەڭساي ئۇرۇشىدا مەردلىك كۆرسەتكەنلىكتىن روتا كوماندىرى بولدى.ئۇنۇڭدىن كېيىن پولكوۋنىك لېسكىننىڭ باشچىلىقىدا دۆربىلجىن،چۆچەك، قۇبۇقسارنى ئازاد قىلىش جەڭلىرىگە قاتناشتى.ئازادلىقتىن كېيىن5-كورپۇس42-پوللكتا باتالىيون كوماندىرى بولدى.كيىن ئۆز قىسمىنى باشلاپ كۇرەنىڭ دودى دىگەن يېرىدە بوز يەر ئېچىپ كىچىك تىپتىكى دېھقانچىلىق مەيدانى قۇرۇپ5-كورپۇسقا شانلىق ئۈلگە تىكلەپ بەردى. 14.مايور شەپىقە:ئىنقىلاپ مەزگىلىدە ئاياللار ئىچىدىن چىققان بىردىنبىر يۇقۇرى دەرىجىلىك ئوفىتسېر.ئۇ  جەڭ داۋامىدا شەپقەت ھەمشىرە،فېلدشېر،ۋىراچ بولۇپ داۋالاش ۋەزىپىسىنى ئوبدان ئورۇنداشنىڭ سىرتىدا،ئاياللاردىن دوختۇر يېتىشتۇرۇشكە زور تۆھپە قوشتى،مىللى ئارمىيە تەرىپىدىن ئۆتكۇزۇلگەن بىر قانچە نۆۋەتلىك تىببى كۇرستا بىلىم ئاشۇردى ۋە دەرس ئۆتتى.ئازادلىققا قەدەر مىللى ئارمىيە باش دوختۇرخانىسىنىڭ مۇئاۋىن باشلىقى بولۇپ،ئۆزىنىڭ تەشكىلاتچىلىق،يېتەكچىلىك تالانتىنى نامايەن قىلدى. پودپولكوۋنىك گىمادىيېف مالك،مايور خەمىتوف فوئات،مايور غىمران،مايور تەلغەت،كاپىتان سەغىت،كاپىتان رەئۇف،مايور يەسۇكەي،كاپىتان رەپقەت قاتارلىق بىر قانچە ئونلىغان تاتار كوماندىرلار مىللى ئارمىيە قىسىملىرىدا پوللك كوماندىرى،شتاپ باشلىقى،باتالىيون كوماندىرى،ھەربى دوختۇر،بۇغالتىر،ئاپتوموبىل كالوننا باشلىقى،شوپۇر،توفوگراف،رادېست بولۇپ ئىشلەپ مىللى ئىنقىلاپقا زور تۆھپىلەرنى قوشتى. مەنبە:توختى ئىبراھىم.مىللى ئارمىيەنىڭ جەڭگىۋار مۇساپىسى

weten520

	تاتارلار ھەقىقەتەنمۇ باتۇر مىللەت،شىنجاڭنىڭ يېقىنقى زامان مائارىپىغا تاتارلار ئۇل سالغان،ئىز رومانىدىمۇ تۆمۈر خەلىپە بىر تاتار ئوقۇتقۇچى بىلە دوست بۇلىدۇ،كىيىن بۇ تاتار ئوقۇتقۇچى قۇمۇل قوزغۇلىڭىغا خېلى تۆھپىلەرنى قۇشىدۇ. تاتارلا ھەقىقەتەن دوستلۇققا يارايدىغان مىللەت .

weten520

	gilasmurabbasi يوللىغان ۋاقتى  2012-8-10 11:22 PM شۇڭا بىرنەچچە تۈركى مىللەتتىن تەشكىل تاپقان دۆلەت قۇر ... دۆلەت قۇرۇپمۇ بولغان ئىدى،ئەپسۇس ئىنقىلاب مىۋىسى خائىنلارنىڭ ساتقىنلىقى تۈپەيلى باشقىلارنىڭ قۇلىغا ئۆتۈپ كەتتى.

qog

	تاتارلار دىيارىمىزنىڭ قەيىردە توپلىشىپ ياشايدۇ؟

xaxyax

	مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقى بولا بىر ئاكۇپتا جەڭ قىلىشتىن ئارتۇق بولماس،  ... كۆپرەك تەشۋىق قىلىشقا ئەرزىيدىغان تېمىلاردە بۇ ئەسلى!

nayziwaz

	gilasmurabbasi يوللىغان ۋاقتى  2012-8-10 11:22 PM شۇڭا بىرنەچچە تۈركى مىللەتتىن تەشكىل تاپقان دۆلەت قۇر ... ئۇنداق ئەمەستۇ،بۇ ئىنقىلاپ ئۈچۈن قان تۆككەن مىللەتلەردىن تۇڭگان،موڭغۇل،روس،شىبە قاتارلىقلارمۇ بار. مىللەتچىلىك ياخشى ئىش ئەمەس بۇرادەرلەر،ئىنكاسنى ئويلىشىپ يازايلى.

nayziwaz

	qog يوللىغان ۋاقتى  2012-8-10 11:35 PM تاتارلار دىيارىمىزنىڭ قەيىردە توپلىشىپ ياشايدۇ؟ ئاساسەن غۇلجا ،چۆچەكتە.