باللىرىڭىزنىڭ تەربىسىگە كۆڭۈل بۆلۈڭ

Hislet

	سەلەپ - سالىھلارمۇ ئەدەب - ئەخلاقنىڭ ئەھمىيىتىنى، دەرىجىسىنى ۋە مەرتىۋىسىنىڭ يۇقىرىلىقىنىياخشى چۈشەنگەچكە بالىلىرىنى ئەدەبلىك چوڭ قىلىشقان ۋە بارلىق ئىسلام ئۈممىتىگە بۇنىتەۋسىيە قىلىشقان. تۆۋەندىكىسى بولسا ئابدۇللاھ ئىبنى ئۆمەر (رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ) نىڭئات - ئانىلارغا قىلغان خىتاب بولۇپ ئۇ مۇنداق دەيدۇ: بالاڭنى ئەدەبلىك قىلىپ ئۆستۈرگىن، ھەقىقەتەن سەن بالاڭنى قانچىلىك ئەدەبلىك ئۆستۈرگەنلىكىڭ ۋە ئۇنىڭغا نېمىنى ئۆگەتكەنلىكىڭگەمەسئۇلدۇرسەن، ئۇمۇ ساڭا ياخشىلىق قىلىش ۋە ساڭا بوي سۇنۇشقا مەسئۇلدۇر. بالىلارنىئەدەبلىك چوڭ قىلىشنىڭ بۇنچىلىك مۇھىملىقىنىڭ سەۋەبى بولسا ئەدەبنىڭ ئۆتكۈر ئەقىلنىبەرپا قىلىدىغانلىقى، ئۆتكۈر ئەقىلنىڭ ياخشى ئادەتنى بەرپا قىلىدىغانلىقى، ياخشى ئادەتتىنياخشى تەبىئەتنىڭ بارلىققا كېلىدىغانلىقى، ياخشى تەبىئەت ئىگىسىدىن ياخشى ئەمەلنىڭبارلىققا كېلىدىغانلىقى، ياخشى ئەمەل پەرۋەردىگارىنىڭ رازىلىقىغا ئېرىشىشنى بارلىققاكەلتۈرۈدىغانلىقى، پەرۋاردىگارىنىڭ رازىلىقىغا ئېرىشىش بولسا ئەبەدىيلىك بەختكە مۇيەسسەرقىلىدىغانلىقى، ناچار ئەخلاقتىن بۇزۇق ئەقىلنىڭ ، بۇزۇق ئەقىلدىن بولسا يامان ئادەتنىڭ، يامان ئادەتتىن يامان تەبىئەتنىڭ، يامان تەبىئەتتىن يامان ئەمەلنىڭ، يامان ئەمەلدىن اللە نىڭ غەزىبى ۋە لەنىتىگە ئۇچراشنىڭ ۋە بۇنىڭدىن ئەبەدىي مىراس بولىدىغان خارلىققاقالىدىغانلىقى ئۈچۈندۇر. بۇ ھەقتىكى ھەدىسلەر: تىرمىزىجابىر ئىبنى سەمرە (رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ) دىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنىرىۋايەت قىلىدۇ: "بىر ئادەمنىڭ بالىسىنى ئەدەبلىگىنى بىرئۆلچەك سەدىقە بەرگىنىدىنياخشىدۇر." ئىمامتىرمىزى سەئىد ئىبنى ئاس (رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ) دىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ: "ئات - ئانىنىڭ بەرگەن ھەرقانداق كاتتا نەرسىسى ئۇلارنى ئەدەبلىك قىلىپ تەربىيلىگەندەككاتتا ئەمەستۇر." دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلغان. شۇنىڭ ئۈچۈن ئەلى ئەلمەدەنى (اللە ئۇنىڭغا رەھمەت قىلسۇن!) : بالىلارغا ئەدەبنى مىراس قالدۇرۇش ئۇلارغا مال - دۇنيا مىراسقالدۇرۇشتىن ياخشىدۇر. ئەدەب ئۇنىڭغا مالـ دۇنيا، بايلىق، قېرىنداشلىرىغا مېھرىـ مۇھەببەتھاسىل قىلدۇرىدۇ ۋە ئۇلارغا دۇنيالىق بىلەن ئاخىرەتلىكنىڭ ياخشى ئاقىۋىتىنى جەملەپ بېرىدۇ، دەيتتى. روۋەيىمئىبنى ئەھمەد ئەلباغدادى ئوغلىغا نەسىھەت قىلىپ مۇنداق دېگەن: ئوغلۇم! ئەمەلىڭنى تۇزدەك، ئەدەبىڭنى ئۇندەك قىلغىن، يەنى ئەدەبلىكلىكىڭ ئۇندەك ياكى ئۇنىڭدىنمۇ كۆپ بولسۇن! ھەتتائەدەبىڭنىڭ كۆپلىكى تۇزغا نىسپەتەن ئۇننىڭ كۆپلىكىدەك كۆپ بولسۇن! كۆپ ئەدەب بىلەنئاز ئەمەل قىلىش، ئاز ئەدەب بىلەن كۆپ ئەمەل قىلغاندىن ياخشىدۇر. (بۇ مەزموننى ئىمامئەلقۇرافى "ئەلفۇرۇق" دېگەن كىتابىنىڭ ئۈچىنچى جىلىد 96ـ بېتىدە بايان قىلغان.) ئىبراھىمئىبنى ھەبىب ئىبنى شېھىت مۇنداق دېگەن: ئاتام ماڭا: فۇقەھالار ۋە ئالىملارنىڭ يېنىغاكەلگىن، ئۇلاردىن ئۆگەنگىن، ئۇلارنىڭ ئەدەبـ ئەخلاقى ۋە ھىدايىتىدىن قوبۇل قىلغىن، دېگەنئىدى. بىربالىنىڭ ھەدىس ئۆگىنىشتىن بۇرۇن ئەدەب ئۆگىنىشىنىڭ مۇھىملىقىنى تەكىتلەش بولسا بالىنىڭپەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ھەدىسلىرىنى ئۆگىنىش جەريانىدا ئۇنىڭغا نىسبەتەن ئەدەبسىزمۇئامىلىلەردە بولۇپ قالماسلىقى ئۈچۈندۇر. سەلەپ - سالىھلاردىن بەزىسى ئوغۇللىرىغا مۇنداق دېگەن ئىدى: ئى ئوغلۇم! سېنىڭ ئەدەب ھەققىدىكىبىلىمدىن بىر باب ئۆگەنگىنىڭ مەن ئۈچۈن ئېيتقاندا ئىلىم بابىدىن يەتمىش باب ئۆگەنگەنلىكىڭدىنياخشىدۇر. ئەبۇزەكەرىيا ئەلئەنبەرى: ئەدەبى بىلەن بولمىغان ئىلىم گويا ئوتۇنى بولمىغان ئوتقا، ئىلىمىيبولمىغان ئەدەب گويا جىسمىسىز جانغا ئوخشاشتۇر، دېگەن. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ بالىلارغا خاس ئەخلاقلىرىنىڭ تۈرلىرى. (1) ئات - ئانىغا ئەدەبلىكبولۇش. ئىمامنەۋەۋىي بايانىدا: بالىنىڭ، تالىپنىڭ، ئوقۇغۇچىـ شاگىرتلارنىڭ ئاتـ ئانىسىنى، مۇئەللىم - ئۇستازىنى ئىسمى بىلەن چاقىرىشتىن توسۇش، دېگەن مەزموندا مەخسۇس بىر باب ئايرىغان. ئىبنىسۈننىنىڭ كىتابىدا ئەبى ھۇرەيرە (رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ) نىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەتقىلىدۇ: پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام بىر ئادەمنى ئۇنىڭ بالىسى بىلەن كۆرۈپ ئۇ بالىدىن: "بۇ كىم؟" دەپ سورىدى. بۇ بالا: ئاتام، دېدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ئۇ بالىغا: "ئۇنىڭ ئالدىدا ماڭما ۋە ئۇنىڭ تىللىشىغا سەۋەبچى بولما، دېگەن. مانا بۇ ئىمامنەۋاۋىينىڭ ھەدىسكە تەتبىقلىغان شەرھىسى بولۇپ ئۇ: ئۇنىڭدىن بۇرۇن ئولتۇرما ۋە ئۇنىئىسمى بىلەن چاقىرما دېگەن. ئەبىغەسسان ئەددابىدىن رىۋايەت قىلغان قىسسىدە ئۇ مۇنداق دېگەن: مەن كۈننىڭ تازا قىززىغانچۈش ۋاقتىدا ئاتام بىلەن چىققان ئىدىم، يولدا بىزگە ئەبۇ ھۇرەيرە يولۇقۇپ: بۇ كىم؟ دېدى. مەن: ئاتام، دېدىم. ئۇ: ئاتاڭنىڭ ئالدىدا ماڭما، ئۇنىڭ ئارقىسىدا ياكى يان تەرىپىدەماڭ! ئىككىڭلارنىڭ ئارىلىقىغا ئادەم كىرگۈزمىگىن، ئاتاڭنىڭ ئۆيىنىڭ ئۈستىدىن ماڭمىغىن، ئۇنى چۈچىتىپ قويۇسەن، سۆڭەك يېمىگىن، بەلكىم ئاتاڭ ئۇنىڭغا قاراپ يېگىسى كېلىپ قىلىشىمۇمكىن، دېدى. تاجىدىنسەپكىي مۇنداق دېگەن: مەن ئۆينىڭ ئالدىدا ئولتۇراتتىم، بىر ئىت قاۋاپ كەلدى، مەن ئۇنىڭغا: جىم بول، ئىتنىڭ بالىسى ئىت، دېۋىدىم ئاتام ئۆينىڭ ئىچىدە تۇرۇپ ماڭا ئاچچىقلىدى. مەن: ئۇ ئىتنىڭ بالىسى ئىت ئەمەسمۇ؟ دېدىم. ئاتام: كەمسىتمەسلىك مەنىسىدا شۇنداق دېسەڭ جائىزبولىدۇ، دېدى. مەن: بۇ پايدىلىق (سۆز)، دېدىم. تەبەرەنىيەنە ئىبنى ئابباس (رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ) دىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ: "ئاتا - ئانا بالىسىغا ئۇنىڭدىن سۆيۈنگەنلىك نەزىرىدە قارىسا، بالىغا بىر قۇل ئازاد قىلىش ۋاجىپبولىدۇ." دېگەندە ساھابىلار: ئى اللە نىڭ پەيغەمبىرى! ئەگەر ئۈچ يۈز ئاتمىش كۈنشۇنداق قارىسىچۇ؟ دېدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام: "ئاللاھۇ ئەكبەر!" دەپ جاۋاببەردى، دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلىدۇ. ئاخىرىداتەقۋادار ئالىملاردىن بىرىنىڭ بالىنىڭ ئەدەب - ئەخلاقنى كەسىپ قىلىشى ئۈچۈن يولغا قويۇدىغانئاتا - ئانىغا ئەدەب بىلەن مۇئامىلىلار قىلىش لازىملىقىدىن ئىبارەت روشەن يولىنى بايانقىلىمىز. ئىمامبۇخارى "ئەدەبۇلمۇفرەد" دېگەن كىتابىدا ۋەلىد ئىبنى نەمىردىن ئۇ ئاتىسىدىنئاڭلىغان: كونىلار ”تەقۋالىق اللە دىن ئەدەب ئاتىلاردىن“ دەيتتى دېگەنلىكىنى ئاڭلىغانلىقىدەكبايانىنى كەلتۈرگەن. بىز يوقىرىدا بالىنىڭ ناھايىتىمۇ ئەدەب - ئەخلاقلىق بولۇشى ئۈچۈنئات - ئانىلارنىڭ بالىلىرىنى تەقۋادار ئالىملارغا يېقىن بولۇشىغا، ئۇلاردىن ئىلىم ئېلىشتىنبۇرۇن ئەدەبـ ئەخلاق ئۆگىنىشىگە تەۋسىيە قىلغانلىقىنى، بالىلارنىڭ ئالىملار بىلەن بىللەبولغاندا ئۇلارنىڭ ئەدەبلىك بولۇشىنى تەلەپ قىلىشىدىغانلىقىنى بايان قىلغان ئىدۇق. مەنبە: پەرزەنت تەربىيسى ھەققىدىكى توپلام

Hislet

	پەيغەمبەرىمىز بىلەن تىلەمچى سۆيۈملۈكپەيغەمبەرىمىز بىر كۈنى ساھابىلىرى بىلەن ئولتۇرغاندا مەدىنىلىك بىرئادەم پەيغەمبەرئەلەيھىسسالامنىڭ يېنىغا كېلىپ ئۇنىڭغا: -ئى اللە نىڭ پەيغەمبىرى! بىز ناھايىتىمۇ كەمبەغەلمىز،  بىزگە ياردەمبەرگىن،  دېدى.  سۆيۈملۈك پەيغەمبەرىمىز ئۇنىڭدىن: - « ئۆيىڭدە ھېچنېمەڭ يوقمۇ؟ » دەپ سورىدى. ئۇ ئادەم : -پەقەتلا چوڭ بىر يېپىنچىمىزبار، ئۇنىڭ بىر قىسمىنى ئۈستۈمىزگە يېپىنىمىز،  بىر قىسمىنى ئاستىمىزغا  سېلىپ ياتىمىز، ئۇنىڭدىن باشقا بىر سۇ ئىچىدىغان چۆمۈچىمىز  بار،  دېدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام : - «ئۇ نەرسىلەرنى بۇ يەرگەئېلىپ كەلگىن !» دېدى. ئۇ ئادەمئۆيىگە  قايتىپ ئۇ نەرسىلەرنى ئېلىپ كەلدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ئۇ نەرسىلەرنى قولىغا ئېلىپ : - « بۇ نەرسىلەرنى سېتىۋالىدىغانبىرەر كىشى يوقمۇ؟»  دەپ سورىدى. ساھابىلاردىن بىرى: - مەن ئۇنى بىر تىللاغائالاي، دېدى.پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام: - « بىر تىللادىن ئارتۇق بىرىدىغانلار يوقمۇ ؟ » دەپ سورىدى. باشقا بىر ساھابە : - مەن ئىككى تىللاغا ئالاي، دېدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامبۇ نەرسىلەرنى ئۇ ساھابىگە ئىككى تىللاغا ساتتى ۋە ئۇ تىللالارنى پېقىر ئادەمگە بېرىپ : - « بۇ تىللالارنىڭ بىرىگە ئائىلەڭدىكىلەرگە  يېگىدەك نەرسە ئال، يەنە بىرىگە بىر دانە پالتائېلىپ مېنىڭ قېشىمغا كەل! » دەپ بۇيرىدى . پېقىر ئادەم بىرئازدىن كېيىن بىر دانە پالتىنى كۆتۈرۈپ پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ئالدىغا كەلدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام پالتىغا بىر ساپ بېكىتىپ بەردى ۋە : - « سەن بېرىپ بۇ پالتا بىلەن قۇرۇ ق دەرەخلەردىن ئوتۇنكەسلەپ كېلىپ سات، ئون بەش كۈندىن كېيىن مېنىڭ قېشىمغا كەل! » دېدى. بۇ پېقىرئادەم قايتىپ پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ بۇيرىغىنى بويىچە قىلدى ۋە ئون بەش كۈندىنكېيىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ قېشىغا كەلدى. ئۇ،پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامغا: -ئى اللە نىڭ ئەلچىسى! سىنىڭ دېگىنىڭدەك قىلدىم. كېسىپ كەلگەن ئوتۇنلارنى سېتىپ يېگىرمە  تىللاغا ئېرىشتىم. ئۇنىڭ بىر قىسمىغا يەيدىغان نەرسىلەرنىيەنە بىر قىسمىغا كىيىم – كېچەك ئالدىم، بۇنىڭ بىلەن پۇلۇم،  يەنە ئازراق ئېشىپ قالىدۇ، دېدى. بۇ سۆزلەرپەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنى تولىمۇ سۆيۈندۈردى. ئۇ پېقىر ئادەمگە قاراپ : -« كۆردۈڭمۇ، ئىشلەپ ئۆز تەرىڭ  بىلەن ئېرىشكەن نەرسە سېنىڭ ئۈچۈن تېخىمۇ ياخشىدۇر» دېدى. ھېكايىدىكىساۋاقلار: ● پېقىرلىقتىن قۇتۇلۇشنىڭيولى تىلىمەك ئەمەس بەلكى ئىشلىمەكتۇر، چۈنكى اللە ئىشلىگەنگە بېرەر. ● جاپالىق بولسىمۇ ئىشلەپئېرىشمەك بىرسىگە مۇھتاج شەكىلدە ياشىماقتىن ئەۋزەلدۇر. يىغلىغان  تۆگە بىر كۈنى پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ساھابىلىرى بىلەن ئولتۇرغانىدى.  بىر تۆگە پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ئالدىغا ئتتىك كېلىپ ئاندىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ يېنىغىلا چۆكتى. ئۇ خۇددى پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامغا بىر نەرسە دېمەكچى بولغاندەك بوينىنى ئۇ تەرەپكە سوزدى . بۇنىڭدىن ساھابىلار ھەيران بولۇشتى ۋە تۆگىنىڭ بۇ ھەرىكەتلىرىنىڭ سەۋەبىگە قىزىقىپ قاراپ تۇرۇشتى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ساھابىلىرىگە : - « بۇ  تۆگىنىڭ  نېمە دېگەنلىكلىرىنى بىلدىڭلارمۇ؟ » دەپ سورىدى. ساھابىلار: - ئاللاھ ۋە ئۇنىڭ پەيغەمبىرى  بىلگۈچىدۇر،  دەپ جاۋاپ بېرىشتى. - پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام  ئۇلارغا : - « بۇ تۆگە ئۆز ئىگىسى ئۈستۈدىن شىكايەت قىلدى. ئىگىسىنىڭ ئۇنى يىللار بويىچە ئىشلەتكەنلىكىنى، ئۈستۈگە ئېغىر يۈكلەرنى ئارتقانلىقلىرىنى، ئەمدىلىكتە بولسا ئۇنى سويماقچى بولىۋاتقانلىقىنى ئېيتتى »  دەپ چۈشەندۈردى. ئاندىن ساھابىلارنىڭ بىرىگە : - « سەن بېرىپ بۇ تۆگىنىڭ ئىگىسىنى تېپىپ كەل »  دەپ بۇيرىدى. ئۇ ساھابە: - ئى ئاللاھنىڭ پەيغەمبىرى! مەن تۆگىنىڭ ئىگىسىنىڭ كىم ئىكەنلىكىنى بىلمەيدىغان تۇرسام، دېدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام كۈلۈمسىرىگەن ھالدا:   - « تۆگە  سېنى ئۆز ئىگىسىنىڭ قېشىغا باشلاپ بارىدۇ»  دېدى. ھەقىقەت بۇ تۆگە، خۇددى پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامدىن بۇيرۇق ئالغاندەكلا ئۇ ساھابىنىڭ ئالدىغا چۈشۈپ ئۇدۇل ئىگىسىنىڭ  يېنىغا باشلاپ باردى. ساھابە، تۆگىنىڭ ئىگىسىگە : - سېنى پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام چاقىرىدۇ، دېدى. ئۇلار پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ئالدىغا بىرلىكتە كەلدى.  تۆگىنىڭ ئىگىسى كەلگەندە پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ئۇنىڭغا: - « بۇ تۆگىنىڭ دېگەنلىرى توغرىمۇ ؟ » دېدى.  تۆگىنىڭ ئىگىسى: - شۇنداق ئۇنىڭ دېگەنلىرى توغرا،  دېدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ئۇنىڭغا: - «ئۇ  تۆگىگە ئىچىڭ ئاغرىسۇن، ئۇنىڭغا ھەدىدىن ئارتۇق ئېغىر يۈك ئارتما » دېدى.  شۇنىڭدىن ئېتىبارەن  تۆگىنىڭ ئىگىسى تۆگىگە ئېغىر يۈك ئارتمىدى،  شۇنداقلا ئۇنى سويۇشتىنمۇ ۋاز كەچتى. ھېكايىدىكى ساۋاقلار ● ھەر بىر ئىنسان ئاخىرەتتە ھايۋانلارغا  قىلغان ياخشىلىقى ۋە يامانلىقىنىڭ نەتىجىسىنى كۆرىدۇ. ھايۋانلارنى ئۇسسۇز ۋە ئاچ قويماسلىق ۋە ئۇلارغا ئازار بەرمەسلىك لازىمدۇر. مەنبە:پەرزەنت تەربىيسى ھەققىدىكى توپلام

Hislet

	پەرزەنتلەر ۋە ئۇلارنىڭ دوست تاللاش ماھارىتى     ھەمراھ تاللاش پەرزەنتلەر ھاياتىدىكى مۇھىم ئىشلارنىڭ بىرى. ئۇ پەرزەنتلەرگە ئەتراپىدىكى مۇھىت بىلەن ماسلىشىش ۋە ئورتاقلىشىش زۆرۈرىيىتىنى ھىس قىلدۇرىدۇ. ئۇلارنىڭ روھىي ۋە ئىجتمائىي ئېھتىياجىنى قاندۇرىدۈرىدىغان ئىنتايىن مۇھىم ساھە بولۇپ، ئۇ  بالىلارغا تەجرىبە، مول ئىقتىدار بەخش ئەتكەندىن سىرت، ئۇلاردىكى يۇشۇرۇن ئىقتىدارنى قېزىپ چىقىرىشقا تولىمۇ پايدىلىق. بالىلار كۆپىنچە باشقىلارغا ئارىلىشىش ئارقىلىق، بىز ئۇلارنىڭ قەلبىگە يەرلەشتۈرمەكچى بولغان كوللىكتىپقا تەۋە بولۇش ۋە باشقىلار بىلەن ئارىلىشىش روھىي ئۇلاردا ئىستىخىك ھالدا يېتىلىدۇ. گەرچە ئىشلار بىز يوقىرىدا تىلغا ئېلىپ ئۆتكەندەك بولسىمۇ، كۆپىنچە بالىلار شۇ خىل مۇناسىۋەتلەرنى ئورنىتىش ياكى مۇناسىپ دوست تاللاشتا يەنىلا نۇرغۇن قېيىنچىلىقلارغا دۈچ كىلىدۇ. شۇڭا بالىلارنى بۇ خىل ۋەزىيەتنى بىر تەرەپ قىلىپ كېتەلەيدىغان ياخشى ۋەزىيەت بىلەن تەمىن ئىتىش لازىم. مەكتەپ بالىلار باشقىلار بىلەن داۋاملىق ئۈچىرىشىپ تۇرىدىغان ئەڭ مۇھىم ماكان؛ شۇڭا ئۇ، تۇغقانلار، خوشنىلار، قۇرئان يادلاش كۈرسلىرىغا قارىغاندا، دوست تاللاش، دوستلۇق ئورنىتىش قاتارلىق ئىشلاردا بالىلارنى ئەڭ مۇۋاپىق تەربىيە بىلەن تەمىن ئېتىدىغان مۇھىم جاي ھېساپلىنىدۇ. نىمىشقا دوستلىشىمىز؟ باللىىرىمىزغا دوست تاللاش ماھارىتىنى ئۆگىتىشىمىزدىن بورۇن ئۇلارغا ساداقەتنىڭ ئاساسى ۋە ئۇنىڭ بالىلار ھاياتىدىكى ئەھمىيىتى توغرىسىدا، ئۇلارنىڭ قەلبىگە تەسىر قىلغىدىغان گەپ- سۆزلەرنى قىلىدىغانلىقىمىز ئىنتايىن تەبىئى. مەسىلەن: - كوللىكتىپ پائالىيەتلەرگە باشقىلارنىڭ قاتنىشىشىنى خالىمايدىغان شەخسىيەتچى بالىلار كۆپىنچە ئەھۋالدا كىشىلەرنىڭ ھۆرمەتلىشىگە ئېرىشەلمەيدۇ. ئەكسىچە، قىزغىنلىق، سۆيگۈ ۋە ھەمكارلىشىش روھى ئۈستۈن بالىلار ئەتراپىدىكىلەرگە بىر خىل ئىسسىقلىق، مېھىرلىك تۇيغۇسى بەخىش ئەتكەندىن سىرت، ئۆزىگە بولغان ئىشەنچىسىمۇ ناھايىتى يوقىرى بولىدۇ. - بەخت- سائادەتنىڭ تېخىمۇ ئەۋجىگە چىقىشى، كۆپىنچە ئۇنىڭغا قاتناشقۇچىلارنىڭ سانى تەرىپىدىن بەلگىلىنىدۇ. قاتناشقۇچىلار كۆپەيگەنسىرى خوشاللىق بارغانچە ئەۋجىگە چىقىدۇ. نەتىجىدە، بالىلارنى نەتىجىگە ئىگە قىلىپلا قالماي، ئۇلارنىڭ نۇرغۇن بالىلار بىلەن تونۇشۇش ۋە دوستلۇق ئالاقىسى ئورنىتىشىغا قولاي شارائىت ھازىرلاپ بىرىدۇ. -باشقىلارنى سۆيۈش، قەدىرلەش ئىماننىڭ مۇكەممەللىگىگە ئىشارەت بولۇپ، ئۇ ئىنساننى ئاللاھقا يېقىنلاشتۇرىدۇ. ئەكسىچە، توختىماي باشقىلاردىن شىكايەت قىلىش، مۇئامىلىدە ياخشى بولماسلىق.. قاتارلىق ئىشلار ئاللاھنىڭ ھوزۇرىدا قوبول قىلىنمىغاندىن سىرت، كىشىلەرنىمۇ ئۆزىدىن قاچۈرىدۇ. - ئىنساننىڭ دوستى ئۇنىڭ ئەينىگى. شۇڭا دوست تاللىغانلار ئۇنىڭ ئۆزىگە بولالايدىغان ياكى بولالمايدىغانلىقىغا قاراپ تاللىشى لازىم. كىم بىلەن دوستلىشىمىز؟ بالىلىرىمىز دوستلۇقنىڭ ئەھمىيىتىنى ھىس قىلىپ بولغاندىن كېيىن، ئىككىنچى باسقۇچ ئۇلارنى ياخشى دوست تاللاش ماھارىتىدىن بەھرىمەن قىلىش. دوستلۇق بىلەن ساۋاقداشلىق مۇناسىۋىتىنىڭ ياكى ھەرقانداق بىر ئۆتكۈنچى مۇناسىۋەتنىڭ پەرقىنى ئۆگىتىشىمىز لازىم. بۇ خىل سۈپەتلەرنى بالىلارنىڭ زىھنىدە يەرلەشتۈرۈش ئۇنى بىۋاستە ساناپ ئۆگىتىش بىلەن ئەمەس، بەلكى، ئىبرەتلىك ھېكايىلەر، ئەسلىمىلەر، ياخشى ئەخلاق توغرىسىدىكى بىۋاستە پاراڭلار ، باشقا بالىلاردا كۆرۈلگەن ياخشى ئىشلارنى ماختاش، يامان ئىشلار( مەسىلەن، باشقىلارنى تىللىغان بىر بالىنىڭ ئەھۋالىنى)نى مىسال قىلىپ، بۇنداق قىلسا ياخشى بولمايدۇ، ئادەمنى باشقىلار يامان كۆرۈپ قالىدۇ دەپ تەنقىدلەش ئارقىلىق بالىلارغا ئەخلاق ئۆگىتىش، ئىنىسىنى يىتىلەپ كىتىۋاتقان بىر بالىنى كۆرگەندە ئۇنى ماختاش... قاتارلىق ۋاستىلىك يوللار ئارقىلىق ئۇلارغا سىڭدۈرۇش لازىم. بۇ ئىشلار بالىلارنىڭ ئېڭىدا ئۆزى تۇتۇپ ماڭسا بولىدىغان بىر يولنىڭ ئېنىق كارتىنىسىنى شەكىللەندۈرىۋېلىشىغا يارىدەم بېرىدۇ. بالىلار زىھنىدە، ۋىجدانىدا ئورناپ كەتكەن بۇ ئىش ۋاقىتنىڭ ئۆتىشى بىلەن بالىلارنىڭ ئۆزلۈكىدىنلا ئەخلاق ۋە مۇناسىۋەت جەھەتتە ئۆزىگە ياكى ئۆزى ئالغان تەربىيىگە چۈشمەيدىغان بالىلاردىن يىراق تۇرىدىغان، ئۆزىنى ئۇلارغا ئوخشىمايدىغان بىر يوقىرى قاتلامدىكى ئىسىل كىشىلەر قاتارىدىن ھېساپلايدىغان، ئەخلاق روھىنى گەۋدىلەندۈرىدۇ. ئىزا تارتىدىغان بالىلار بىلەن مۇئامىلە قىلىش ئىزا تارتىشنى يوقىتىش، بالىلارنىڭ ئالاھىدىلىكى ۋە دوست تاللاش ئىقتىدارىنى يىتىلدۈرۈشتىكى بىر مۇھىم جەريان. ئەمما ئۇ، ئىزا تارتىدىغان بالىلارغا قانداق مۇئامىلە قىلىش ماھارىتىىنىڭ بولىشى بىلەن تاكامۇللىشىدۇ. بۇ خىل تەربىيەنى ئەدەب- ئەخلاق، ئەستايىدىللىق بىلەن ئۇلارغا بۇنداق ئادەتتىن يىراقلىشىشقا، باشقىلار بىلەن ئارىلىشىشقا ئادەتلىنىشگە، بۇنداق ئىشلارنى ئىزچىل قىلسا، ياخشى بولمايدىغانلىقىنى چاقىرىش لازىم. شۇنداق بولغاندا بالىلاردا تەدرىجى ھالدا ئۆزلىرىگە مۇناسىپ كېلىدىغان دوستلارنى تاللىيالايدىغان ئىقتىدار يىتىلىدۇ. ئەمما، بۇ ئىشلار ئاتا- ئانىنىڭ بالىلار ئالدىدىكى ئەخلاقى بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولۇپ، ئاتا- ئانىلارنىڭ بالىسىنىڭ دوستلىرى، ھەتتا ئۇلارنىڭ ئائىلىلىرى بىلەن تونۇشىشى، ئۇلارنىڭ ئەخلاقى ۋە پىكىر يۈنۈلىشلىرى ھەققىدە مەلۇماتقا ئىگە بولىشى، ئۇنى ئۆزلىرىنىڭ ئەخلاق ۋە ئادەتلىرىگە ماس ياكى ئەمەسلىگىنى بىلىشى لازىم. بۇنداق قىلىش بالىلار ئوتتۇرىسىدىكى ئالاقىنىڭ ئىزچىل بولىشغا پايدىلىق بولغاندىن سىرت، ئاتا- ئانىلارنىڭ بالىلارنى ساغلام تەربىيە ئۇسلۇبى تەربىيىلەپ چىقىشىغىمۇ ئىنتايىن ياخشى. قانداق دوستلىشىمىز؟ بۇ دوستلۇق مەسىلىسىدىكى ئەڭ قېيىن باسقۇچ، بولۇپمۇ بالىلارنىڭ مەكتەپ ھاياتى ياكى ھەرقانداق يېڭى بىر مۇھىتقا يېڭى مېھمان بولۇپ كىلىشنىڭ دەسلەپكى مەزگىللىرىدە تېخىمۇ شۇنداق. چۈنكى، دوستلۇق ئورنىتىش شۇ مۇھىت بىلەن ماسلىشىپ كىتىش قېيىنچىلىغىدىن ئىبارەت بولۇپ، بالىلاردىن ئۇ باسقۇچنى مۇۋەپپىقىيەتلىك ئاخىرلاشتۇرۇش تەلەپ قىلىنىدۇ. دوستلۇق ئورنىتىش ماھارەت ۋە باسقۇچلار ئارقىلىق پۈتىدىغان بولۇپ، بالىلارغا بۇنى ئوبدان ئۆگىتىش لازىم. ئۇلار: بىرىنچى: ئىسسىق كۈلۈمسىرەش، مۇلايىم بولۇش؛ بۇلار باشقىلارنىڭ قەلبىنى ئۆزىگە جەلىپ قىلىش ۋە دوستلۇق ئورنىتىشنىڭ مۇقەددىمىسى. ئىككىنچى: ئاددى بولسىمۇ ھەدىيە بىرىش؛ مەسىلەن تاتلىق تۈرۈملەر، چىرايلىق شەكىلدە ئىشلەنگەن ئەسلىمە بويۇملىرى ۋە باشقىلار . بۇ بالىمىزنىڭ باشقا بالىلار بىلەن ئالاقە ئورنىتىشىدا ناھايتى ياخشى ۋاسىتە. ئۈچىنچى: بالىلىرىمىزغا ئۆزىنىڭ دوست بولۇش نىيىتى بارلىقىنى باشقىلارغا دېمەسلىگى كېرەكلىكىنى ئۆگىتىشىمىز ئىنتايىن مۇھىم. چۈنكى، شۇ سەۋەپتىن ئۇ بالىلار ئۆزلىرىنى يوقىرى تۇتىۋېلىشى، ئۇلاردىن قېچىشى ھەتتا رەت قىلىش تەرەپدارى بولۇپ قالسا، باللىرىمىزنىڭ ۋىجدانىغا تەسىر قىلىدىغان سۆزلەرنى قىلىپ، ئۇلارنى روھى جەھەتتىن زەربىگە ئۈچرىشىتىشى مۇمكىن. يەنى، بالىلارنىڭ باشقىلارغا دوست بولۇش تەلىۋىنى قويىشى يوقىرىدا بايان قىلىنغان ئۆلچەم بويىچە يۇشۇرۇن ھالدا ئېلىپ بېرىلىشى لازىم. مەسىلەن، ئىستىراھەت ۋاقتىدا ئۆزى ئۆيىدىن ئېلىپ كەلگەن ئۇنداق ياكى مۇنداق ئويۇنچۇقنى بىرگە ئويناش ياكى بىرگە چاي ئىچىشكە تەكلىپ قىلىش.. قاتارلىق ئىشلار ئارقىلىق دوستلۇق ئىپادىسىنى بىلدۈرۇش، بىۋاستە ئېغىزدىن« دوستلۇشامدۇق» دېگەننى چىقارماسلىق لازىم. ئەمما باشقا بىرى شۇنداق سۇئالنى ئوتتۇرىغا تاشلىسا، تەبەسسۇم بىلەن ئۆزىنىڭ بۇنى قوبۇل قىلىدىغانلىقىنى ئىپادىلىشى لازىم. بۇ خىل دوست تاللاش ئۇسۇلىنىڭ بورۇن بېرىلگەن تەلىماتى بولۇش كېرەك. دوستلۇق دېگەن ئولجا ئەمەس تۆتىنچى: بالىلارغا باشقىلارنىڭ ئۆزىگە زورلۇق قىلىشىغا يول قويماسلىق ھەم ئۆزىمۇ باشقىلارغا زورلۇق قىلماسلىق، تەڭتۇشلىرى بىلەن ناھايىتى ياخشى ئۇسلۇبتا مۇئامىلە قىلىش پرىنسىپلىرىنى ئۆگىتىش لازىم. بەشىنچى: بالىلار دوستلىرىنىڭ بىرىنىڭ ئەسكىلىگى ھەققىدە شىكايەت – بۇنداق شىكايەتلەر داۋاملىق بولۇپ تۇرىدۇ- قىلغاندا، بىكاردىن بىكارغا يولسىزلىق قىلغان بولسىمۇ، بالىلىرىمىزغا مۇشۇنداق ئەھۋاللار يۈز بەرگەندە، بۇنىڭغا نورمال مۇئامىلە قىلىش، بۇنداق ئىشلارنىڭ بولۇپ تۇرىدىغانلىقىنى، بۇنچىلىك ئىشنى دەپ دوستلۇقنى تاشلاشنىڭ ياخشى ئىش ئەمەسلىكىنى، دوستلۇشىشنى خالىماسلىق زىيانلىق ئىش بولۇپ، دوستلارنىڭ سانىنى ئازلىتىپ، ئۆزىگە دۈشمەن تېپىپ بىرىدىغانلىقى...قاتارلىق تەربىيە ئۇسۇللىرى ئارقىلىق ئەسكەرتىشىمىز لازىم. ئەگەر دوستىنىڭ يولسىزلىقى تەكرارلىنىۋەرسە، ئۇ ھالدا بۇنداق دوستتىن ئايرىلىپ باشقا دوستلۇقنى قەدىرلەيدىغان، باشقىلارنى ھۆرمەتلەيدىغان بالىلار بىلەن دوست بولۇش تەكلىۋىنى بىرىپ، بورۇنقى دوستىغا قايتا يولسىز قىلسا جىمجىتلا جازالىنىدىغانلىقىدىن ئىبارەت تۇيغۇنى بىرىش لازىم. بۇنىڭ خۇلاسىسى ، بالىلارغا شۇنى چۈشەندۈرۈش كېرەككى، دوستلۇق دېگەن ئۆز- ئۆزىدىن ئولجا ئەمەس، بەلكى ئۇ، تەجرىبە ئالماشتۇرۇش، ۋاقتىنى كۆڭۈللۈك ئۆتكۈزۈشنىڭ ۋاستىسى. كىمىكى بۇنى رەت قىلسا، ئۇ شەكسىز زىيان تارتىدۇ. ئۇنى قەدىرلىمىگەنلەر ئۈچۈن ھەسرەت چەكمەي، باشقا دوستلارنى ئىزدىشىمىز لازىم، ئەگەر ئۇ يامان دوست ئۆزىنى ئۆزى سوراپ، ياخشى بولۇپ قالسا، ئۇ يەنە بىزنىڭ دوستىمىز بولۇپ قېلىۋىرىدۇ. ئالتىنجى: بالىلارغا مۇناسىپ ئىنكاس قايتۇرۇشنى ئۆگىتىشىمىز لازىم. مەسىلەن، خالاشسا قانداق كەچۈرۈم سوراش، باشقىلار ئونىڭغا يولسىزلىق قىلسا، ئۆزىنى قانداق يول بىلەن مۇداپىئە قىلىش، دۈچ كەلگەن مەسىلىلەرگە دۈشمەندەك يولسىزلىق بىلەنمۇ ئەمەس، ئاجىز كىشىلەردەك ھالسىزلىق بىلەنمۇ ئەمەس مۇئامىلە قىلىشنى ۋە كۈندىلىك مۇئامىلىلەردىكى كېلىشمەسلىكلەرنى كىمنىڭ مەسلىھەتى بويىچە ھەل قىلىش قاتارلىق ئىشلارنى ئەستايىدىللىق بىلەن سىڭدۈرىشىمىز لازىم. ئاتىلار ... دېققەت قىلىڭلار! ئاتا- ئانىلار شۇ نەرسىدىن ۋاقىپ بولۇپ قېلىشى كېرەككى، بالىلارنىڭ باشقىلار بىلەن ئالاقە ۋە مۇئامىلىدە يېتەرلىك دەرىجىدە بولماسلىقى ئۇلارنىڭ شەخسى يىتىلىشىگە تەسىر كۆرسىتىپلا قالماستىن، بەلكى، ئەتراپىدىكىلەر بىلەن ماسلىشىش روھىنىمۇ يوقىتىپ قويىدۇ؛ چۈنكى، مۇناسىۋەت بالىلارنىڭ كوللىكتىپقا تەۋەلىك روھىنى ئويغىتىش ۋە ئۇلارنىڭ ئۆزىگە ئىشىنىشىتىكى، ئىجتىمائىي ئەخلاققا ئىرىشىشىنى تىزلىتىدىغان ئاكتىپ ئىجتىمائىي رولىنى تۇرغۇزۇشتىكى ھەل قىلغۇچ ئامىل. ئۇستاز مۇھەممەد ئابدۇرەھىم ئەدەس ئۆزىنىڭ « ئاتىلار ۋە پەرزەنت تەربىيىسى» ناملىق كىتاۋىدا تەكىتلەپ مۇنداق دەيدۇ:« بالىلار مەكتەپ ھاياتىدا ئىرىشكەن مۇۋەپپىقىيەتلىرى ۋە ئىجتىمائىي مۇھىتىدىن تەسىرلىنىدۇ؛ تەتقىقات نەتىجىلىرىدىن قارىغاندا، بالىلارنىڭ قانچىلىك دەرىجىدە مۇۋەپپىقىيەت قازىنىشى بالىلارنى ساۋاقداشلىرى ئارىسىدا شۇنچە ئابرۇيغا ئىگە قىلىدۇ. كۆپىنچە، مۇۋەپپىقىيەتلىك ئىشلار كوللىكتىپ بىلەن ئىشقا ئاشىدۇ، كوللىكتىپقا قاتناشقانلارنىڭ ئىجتىمائىي ئەخلاق ئۆگىنىشى، ئۆزىگە ئىشىنىش روھىغا ئېرىشىش ئېھتىاللىقى، كوللىكتىپتىن يىراق تۇرىدىغان، ئۇزىنى قاچۇرىدىغان بالىلارغا قارىغاندا پەرقىلىق دەرىجىدە يوقىرى بولىدۇ». ئاخىرىدا شۇنداق سۆزۈمنى شۇنداق يېغىنچاقلايمەنكى، كىچىكلەرنىڭ تۈنجى قېتىمقى دوستلۇق بىلەن بولغان تەجرىبىلىرى ئۇلار ۋە ئۇلارنىڭ ئاتا- ئانىلىرىنى مۇھىت بىلەن مۇئامىلە قىلىشقا كۆندۈرىدۇ، تەدرىجى ھالدا ئۇلاردىكى دوستلۇققا قارىتا مەۋجۇد ھىس- تۇيغۇ، ئوقۇملارنى راۋاجلاندۇرىدۇ. ئۆزىگە يېقىن كىشىلەرنى بايقاش، يېتىلىش مەزگىلىدە قانداق دوستلارنى تاللاشنى ئاتا- ئانىلار بالىلارغا كىچىدىن باشلاپلا ئۆگىتىشى ئىنتايىن زۆرۈر. بۇ پەرزەنتلەرنىڭ كىلەچەكتىكى بارلىق جەريانلىرىدا يىتىشكەن، ئۆزىگىمۇ، مىللىتىگىمۇ ياراملىق ئادەم بولۇپ چىقىشى ئۈچۈن تۈنجى سېلىنغان ئۇل ھېساپلىنىدۇ . ت - ئا.قارلۇقىي مەنبە؛پەرزەنت تەربىيسى ھەققىدىكى توپلام

yuzbixi

	ئاتا - ئانا بالىسىنى قانداق تەربىيلىسە، بالا چوڭ بولغاندىن كىيىنمۇ بالىلىرىنى شۇنداق تەربىيلەيدىكەن؛

Hislet

	[color=Blue]تەربىيە دېمەك - بەزىلەر ئويلىغاندەك - قاتتىق قوللۇق قىلىش، ئۇرۇش ۋە كەمسىتىش دېگەنلىك ئەمەس بەلكى ئۆسمۈرلەرنى يېتەكلەش ۋە ئۇلارغا ياردەم قىلىش ۋە مۇمكىن بولغان كامالەت دەرىجىسىگە يەتكۈزۈش دېمەكتۇر. بىزنىڭ دىنىمىز ئۆسمۈرلەردىن تەكلىپنى كۆتۈرۈۋەتكەن، ئۇلارنى شەرىئەت ئەھكاملىرىنى ئورۇنداشقا تەكلىپ قىلمىغان. ئەمما ئۇرۇپ جازالاش بولسا تەربىيىچىنىڭ مۇئەييەن بىر مەسىلىنى ھەل قىلىش ئۈچۈن ئىشلىتىدىغان ۋاستىسى بولۇپ تاياقتىن باشقا چارە پايدا بەرمىگەن ئەھۋالدا يولغا قويۇلغان. ھەدىس شەرىفنىڭ روھىغا ئاساسەن، پەقەت بالا ئاق - قارىنى پەرق ئېتەلەيدىغان ياشقا يەتكەندىن كىيىن ئۇرۇشقا بولىدۇ. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام :«بالىلىرىڭلار يەتتە ياشقا كىرگەندە ناماز ئوقۇشقا بۇيرۇڭلار،ئون ياشقا كىرگەندە ناماز ئوقۇشقا ئۇنىمىسا ئۇرۇڭلار» دېگەن. بۇ ھەدىسنىڭ روھىغا ئاساسەن بالىنى نامازغا كۆندۈرۈش ئۈچۈن ئون ياشقا كىرىشتىن ئىلگىرى ئۇرۇش توغرا بولمايدۇ. ئون ياشتىن تۆۋەن بالىلارنى ئۇرماي باشقا ئۇسۇللار بىلەن ئەدەپلىگەن ياخشى. جازالاشتا قاتتىق قوللۇق قىلىپ جىسمىنى ئاغرىتىش زۆرۈر ئەمەس، ئازراقلا كايىپ قويۇش ۋە كۆز ئالايتىپ قويۇش شۇنداق كۆندۈرۈلگەن بالىلاردا جىسمانى جازا بەرگەنگە ئوخشاش تەسىر بېرىدۇ. جازالاش كۆپ بولغانسېرى ئۇنىڭ بالىغا بولغان تەسىرى ئاز بولىدۇ. بەلكى قارشى تۇرۇش ۋە بويۇنتاۋلىققا ئېلىپ بارىدۇ. جازالاشمۇ بالىنىڭ يېشىغا قاراپ مۇناسىپ شەكىلدە بولىشى كېرەك. بىر ياشلىق يا ئىككى ياشلىق بالىنى جازالاش ئادىللىق ئەمەس. بۇ ياشتىكى بالىلارغا قاپاقنى تۇرۇپ قويۇش كۇپايە قىلىدۇ. چۈنكى ئۇلار جازالاشنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى بىلمەيدۇ. ئۈچ ياشقا كىرگەن بالىنىڭ بەزى ئويۇنچۇقلىرىنى ئېلىۋېلىش يېتەرلىك جازالاش ھېسابلىنىدۇ. مەسخىرە قىلىش، لەقەم بىلەن ئاتاش ۋە ھاقارەتلەش ھەرگىز جازالاش ئۇسۇلى بولالمايدۇ. ئاللاتائالا مۇنداق دەيدۇ: ئى مۆئمىنلەر! بىر قەۋم يەنە بىر قەۋمنى (يەنى بىر جامائە يەنە بىر جامائەنى، بىر ئادەم يەنە بىر ئادەمنى) مەسخىرە قىلمىسۇن، مەسخىرە قىلىنغان قەۋم (اﷲنىڭ نەزىرىدە) مەسخىرە قىلغۇچى قەۋمدىن ياخشىراق بولۇشى مۇمكىن، سىلەرنىڭ ئاراڭلاردىكى ئاياللارمۇ ئۆزئارا مەسخىرە قىلىشمىسۇن، مەسخىرە قىلىنغۇچى ئاياللار (اﷲنىڭ دەرگاھىدا) مەسخىرە قىلغۇچى ئاياللاردىن ياخشىراق بولۇشى مۇمكىن، بىر- بىرىڭلارنى ئەيىبلىمەڭلار، بىر- بىرىڭلارنى يامان لەقەم بىلەن چاقىرىشماڭلار، ئىماندىن كېيىن فىسقى بىلەن ئاتاش (يەنى مۇئمىننى پاسىق) دەپ ئاتاش نېمىدېگەن يامان! (بۇنداق نەھيى قىلىنغان ئىشلاردىن) تەۋبە قىلمىغانلار زالىملاردۇر. سۈرە ھۇجۇرات 11‏- ئايەت بالىلىرىنى ھەي ئالغاي، ھەي كالۋا دېگەندەك سەت تىللار بىلەن چاقىرىدىغانلار بۇ ئىلاھىي ئەدەبتىن نەدە قالغاندۇ؟ ئۇلار بۇنداق سۆزلەر بىلەن بالىلىرىنىڭ ئىززىتىنى يەرگە ئۇرىدۇ. ئۇلار بالىلىرىنى ھەي ئوغرى ۋە ھەي يالغانچى دەپ چاقىرىش ئارقىلىق بالىلىرىنىڭ نەزىرىدە بۇ ناچار ئىللەتلەرنىڭ ئورناپ قىلىشىغا سەۋەبچى بولىدۇ. بەزى ئاتا - ئانىلار ئۆزلىرى ئالغان تەربىيە ۋە ياشىغان مۇھىتنىڭ تەسىرىدە شۇنداق سۆزلەرنى ئويلانمايلا ئىشلىتىپ قالىدۇ. ئاتىلارنىڭ بالىلىرىنى ئۇرۇشى تۆۋەندىكىدەك بەزى ئىجتىمائىي، پىسخىكا ۋە ئۇلارنىڭ مەدەنىيەت سەۋىيىسى قاتارلىق سەۋەبلەرگە باغلىنىدۇ: 1‏- تەربىيە ئۇسۇلىنى بىلمەسلىك، كۆپۈنچە ئاتا - ئانىلار قاتتىق قوللۇق قىلىشنىڭ بالىنىڭ شەخسىيىتى ۋە ئىستىقبالىغا سەلبىي تەسىر كۆرسىتىدىغانلىقىنى بىلمەيدۇ. 2‏- دىكتاتورلۇق قىلىش ۋە بېسىم ئىشلىتىپ باشقۇرۇش، ئاتا- ئانىلار كىچىك ۋاقتىدا ئاشۇنداق تەربىيە كۆرگەن بولسا شۇنى بالىلىرىغا قوللىنىدۇ. 3‏- خاتا ئېتىقاد قىلىش، ئۇرۇش ۋە قاتتىق قوللۇق قىلىش ئائىلىدە خاتىرجەملىك پەيدا قىلىشتا ۋە ئىشلارنى تەرتىپكە سېلىشتا ئەڭ ئۈنۈملۈك ئۇسۇل ۋە مەقسەتكە يېتىشنىڭ ئەڭ ئاسان چارىسى دەپ قاراش. بۇ ئەڭ چوڭ خاتا كۆز قاراشتۇر. بەزىلەر ئۇرۇشنىڭ سەلبىي تەسىر كۆرسىتىدىغانلىقىنى بىلىدۇ شۇڭا ئۇرۇشتىن ساقلىنىدۇ ئەمما ئۇنىڭ ئورنىغا تىللاش، مەسخىرە قىلىش ۋە كەمسىتىش ئۇسۇلىنى قوللىنىدۇ. بۇ مەنىۋىي جازالاش بولۇپ بۇنىڭ سەلبىي تەسىرىمۇ ئۇرۇشتىن كەم ئەمەس. 4‏- ئىجتىمائىي مۇھىت: ئاتا - ئانىلار خىزمەتتە ۋە ئۆيدە يولۇققان ئىجتىمائىي مۇھىتنىڭ تەسىرىدە بالىلىرىغا قاتتىق قوللۇق قىلىدۇ. نەتىجىدە بالىلارنىڭ ساغلام تەربىيە كۆرۈشى ۋە ئۆسۈشى زىيانغا ئۇچرايدۇ. بالىلارنى جىسمانىي جازالاشنىڭ تەسىرى بېسىم قىلىش، قورقۇتۇش ياكى ئۇرۇش ئارقىلىق تەربىيىلەنگەن بالىلار باشقىلارغا تاجاۋۇز قىلىدىغان ۋە ئازار بېرىدىغان بولۇپ قالىدۇ. چۈنكى ئۇلار ھەر قېتىم ئاغرىقنىڭ ئازاۋىنى ئەسلىگەندە قەلبىدە ئىنتىقام ئوتلىرى يالقۇنجايدۇ. نەتىجىدە ئۆزىگە پايدىلىق بولغان نەسىھەتنىڭ ئەكسىنى قىلىش ئارقىلىق ئۆچ ئالىدۇ. ئىككى ياشلىق بالا تاماقنى ئۇرۇۋېتىپ قاچىنى سۇندۇرۇپ ئۆچ ئالسا چوڭ بولغاندا ئۆز بېشىمچىلىق قىلىش ۋە ئەخلاقى قىممەتلەرگە خىلاپلىق قىلىش ئارقىلىق ئۆچ ئالىدۇ. پىسخولوگ مۇتەخەسسىسى سامىي، ھېفا ئۇنىۋېرسىتىدە سۆزلىگەن نۇتىقىدا مۇنداق دېگەن: "جازالاشنىڭ بالىغا بولغان تەسىرى ھەر خىل بولىدۇ: بىرىنچى: تەسىرى بەك ئاددى بولىدۇ. جازالاش بىلەن بالا ھېچنەرسىنى ئۆگەنمەيدۇ. ئەسلىدە بىز بالىنى جازالاش ئارقىلىق ئۇنىڭغا بەزى ياخشى خىسلەتلەرنى ئۆگىتىشنى ۋە بەزى ناچار ئىللەتلەردىن چەكلىمەكچى بولىمىز. جازالاش نا توغرا ھەرىكەتنى چەكلەش ۋاستىسى ئىكەنلىكى ھەممىگە مەلۇم. بۇ ئۇقۇمغا ئاساسەن بالا جازادىن يېڭى نەرسىلەرنى ياكى خىسلەتلەرنى ئۆگىنىشى مۇمكىن ئەمەس. يەنە جازالاش بالىدىن سادىر بولىدىغان ھەرىكەتلەر سانىنىڭ كەملىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بالا يېڭى نەرسە ئۆگەنمەيدۇ. پەقەت بىز خالىمايدىغان ھەرىكەتلىرى ئازىيىدۇ خالاس. ئىككىنجى: تەسىرى زور بولىدۇ. داۋاملىق قاتتىق قوللۇق قىلىش بالىدا بىر خىل چۈشكۈنلۈك پەيدا قىلىدۇ، نەتىجىدە بالا ئۆز ئالدىغا پىكىر قىلالمايدىغان قورقۇنچاق كەم ئەقىل بولۇپ قالىدۇ. يەنە جۈرئەتسىز، ئۆز مەقسىتىنى ئىپادىلىيەلمەيدىغان ۋە ھەر ئىشتىن خىجىللىق ھېس قىلىدىغان بولۇپ قالىدۇ. چۈنكى ئۇ ئۆزى خالاپ قىلغان ھەرىكەتلەرگە بىنائەن جازالانغان بولغاچقا، ئاتا - ئانىسى خالايدىغان ھەرىكەتلەرنىمۇ قىلالمايدۇ. چۈنكى ئۇ ئۆزىنىڭ ئىقتىدارىغا بولغان ئىشەنچىسىدىن شەك قىلىدۇ. ئۈچىنچى: ئۆزىنىڭ ۋە بالىسىنىڭ ئىستىقبالى زىيانغا ئۇچرايدۇ. ئۇنىڭ ئەمەلگە ئاشۇرالمىغان ئارمانلىرى ۋە غەزەپ ئوتلىرى قەلبىدە يالقۇنجايدۇ. ۋاقتى كەلگەندە بۇ غەزەپ ئوتلىرى شىددەت بىلەن پارتلايدۇ. ئۇنىڭدىن نورمال بولمىغان ھەرىكەتلەر سادىر بولىدۇ. نەتىجىدە مۇئامىلە قىلىش قىيىن سەلبىي ئادەم بولۇپ قالىدۇ. بۇ ھەقتە ئېلىپ بېرىلغان تەتقىقاتلاردا ئىسپاتلىنىشىچە: قاتتىق قوللۇق بىلەن جازالىنىپ چوڭ بولغان بالا كەلگۈسىدە قاتتىق قول ئانا ياكى قاتتىق قول ئاتىغا ئايلىنىدۇ. " يېقىندا ئەنگلىيە نيۇ ھامشبىر ئۇنىۋېرسىتى تەرىپىدىن چىقىرىلغان ئىلمىي تەتقىقاتتا: ئائىلىدە كۆپ ئۇرۇلۇپ تەربىيىلەنگەن بالىلارنىڭ ئوقۇش، تەپەككۇر قىلىش ۋە ھېساب قىلىش ئىقتىدارى زور دەرىجىدە تۆۋەن بولىدىغانلىقى تەكىتلەنگەن. ئىجتىمائىي پەن مۇتەخەسسىسى ئەھمەد سۇلايمان مۇنداق دەيدۇ: جىسمانىي جازالاشنىڭ يەنە بىر خىل سەلبىي تەسىرى بولۇپ بالىدا جازالىغۇچىغا قارىتا ئۆچمەنلىك، يامان كۆرۈش ۋە ئىنتىقام ئېلىش ئىستىكى پەيدا قىلىدۇ. مەسىلەن: بالا ئۆزىنىڭ ئاتا - ئانىسىنى ۋە مۇئەللىمنى يامان كۆرىدىغان بولۇپ قالىدۇ. بۇ خىل يامان كۆرۈش بالىنىڭ ئەمىلى ھاياتتا تەرەققى قىلىشىغا ۋە جەمئىيەتنىڭ نوپۇزلۇق ئەزاسى بولىشىغا توسالغۇ بولىدۇ. ئۇ يەنە تەكىتلەپ مۇنداق دەيدۇ: ئاتىلار دىكى قاتتىق قوللۇق ئىللىتى بالىلارغا مىراس قالىدۇ. ئىلمىي تەتقىقاتلاردا ئىسپاتلىنىشىچە 96 پرسەنت بالىلىرىنى ئۇرىدىغان ئاتىلار كىچىكىدە ئاتىلىرى تەرىپىدىن ئۇرۇلغانلاردۇر. ********* جازالاشنىڭ پايدىسى ۋە زىيىنى پىسخولوگ مۇتەخەسسىسى سامىي مۇنداق دەيدۇ: جازالاشنىڭ پايدىسى جازالاش تامام بولغان ھامان تۈگەيدۇ. ئۇنىڭ پايدىسى جازالاش داۋاملىشىۋاتقان ۋاقىت ئىچىدىلا بولىدۇ. جازالاش توختىغان ھامان ئۇنىڭ پايدىسىمۇ توختايدۇ. جازالاشنىڭ يەنە بىر پايدىسى ئۇنىڭ تىز ئۈنۈم بېرىشى. بىز تىز نەتىجىگە ئېرىشىمىز لىكىن بۇنداق ئەھۋالدا بالىغا نېمىنىڭ توغرا ئىكەنلىكىنى ئۆگىنىش پۇرسىتى بېرىلمەيدۇ. خۇلاسە كالام، بۇ ئىككى نۇقتىدىن ئېلىپ ئېيتقاندا جازالاشنىڭ پايدىسى ناھايىتى چەكلىك. شۇنىڭ ئۈچۈن بىز ئۈنۈمى داۋاملىشىدىغان ۋە جازالانغان بالا توغرا ئىشنى ئۆگىنىدىغان بىر ۋاسىتە قوللىنىشىمىز لازىم. ئۇنىڭ نەتىجىسى دەرھال كۆرۈلمىسىمۇ كېيىنچە كۆرۈلىدۇ، بۇ قاتتىق سەۋرچانلىق تەلەپ قىلىدىغان ۋاسىتە. بۇ خىل ۋاسىتە ۋە ئۇسۇلدا ئائىلىدە ئالدى بىلەن چۈشىنىشلىك مۇقىم قانۇنلارنى تۈزۈپ چىقىپ بالىغا چۈشەندۈرىمىز. بالىنى بۇ قانۇنلارغا خىلاپلىق قىلىشىغا رۇخسەت قىلمايمىز. بۇنىڭ ھەممىسى جازالىماستىن ئېلىپ بېرىلىدۇ. بۇ جەرياندا بالىغا پۇرسەت بېرىلىدۇ. ئەگەر بالا ياخشى ھەرىكەتلەرنى قىلسا ئاتا - ئانا بالىنى رىغبەتلەندۈرۈشى كېرەك. ئەگەر بالىغا مۇئەييەن بىر ياخشى خىسلەتنى ئۆزلەشتۈرمەكچى بولساق بىزدە يېتەرلىك ۋاقىت بار، يەنى بالىنىڭ پۈتۈن ئۆسمۈرلۈك دەۋرى كۇپايە قىلىدۇ. ئەمما قاتتىق قوللۇق بىلەن تېز قولغا كەلگەن نەتىجە سەلبىي ئاقىۋەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. بالىنى كۆپ ئۇرۇشنىڭ زىيانلىرى: - بالا تاياققا كۆنۈپ قالىدۇ، خىجىل بولمايدىغان ۋە تاياق تەسىر قىلمايدىغان بولۇپ قالىدۇ. - بالا قاتمال ۋە قېلىن بولۇپ قالىدۇ. - ئۆزىنى كەمسىتىدىغان ۋە ھېچ ئىشقا جۈرئەت قىلالمايدىغان پسىخىكىنى يېتىلدۈرىۋالىدۇ. - چوڭ بولغاندا ئۆز سايىسىدىنمۇ قورقىدىغان يارىماس ياكى باشقىلارغا قاتتىق قوللۇق قىلىدىغان زالىم بولۇپ چىقىدۇ. ھەر ئىككىسى زىيان ئۇنىڭدىن ئارتۇق زىيان بولماس. ئەۋلاد تەربىيىلەشتە جازالاش ۋە مۇكاپاتلاش زۆرۈر لىكىن قائىدىسى ۋە شەرتلىرىگە رىئايە قىلغان ئاساستا ئېلىپ بېرىلىشى كېرەك. بالىنىڭ پسىخىك ۋە فىزىئولوگىيىلىك تەرەققىياتىغا زىيانكەشلىك قىلمايدىغان، ئىززەت - ئابرۇيىنى تۆكمەيدىغان جازا تەلەپ قىلىنىدۇ. شۇڭا جازالاش چوقۇم ھېكمەت بىلەن بولۇش كېرەك. ئۇستاز مۇھەممەد قۇتۇب مۇنداق دەيدۇ: جازالاپ تەربىيىلەش ئومۇمىي ئىنسانلار ئۈچۈن تەبىئىي بىر ئىش، خۇسۇسەن بالىلار ئۈچۈنمۇ شۇنداق. بۇ بالىلارغا كۆيۈنۈش نۇقتىسىدىن بولسۇن ياكى ئىلمىي نۇقتىدىن بولسۇن ئىنكار قىلىشقا بولمايدۇ. ئىلمىي تەجرىبىلەر مۇ ) جازالانماي ئەركە چوڭ بولۇپ قالغان بالىلارنىڭ، تۇرمۇشنىڭ قاتتىقچىلىقلىرىغا بەرداشلىق بېرەلمەيدىغانلىقىنى ۋە مۇھىم ئىشلارغا يارىمايدىغانلىقىنى ئىسپاتلىماقتا، بۇ تەجرىبىلەر يالتىراپ تۇرغان نەزەرىيەلەردىن ياخشىراقتۇر( . ھەقىقىي كۆيۈنۈش بالىنىڭ كەلگۈسىدىكى پايدىسىنى نەزەردە تۇتۇپ تەربىيە قىلىشنى تەلەپ قىلىدۇ. بالىنىڭ ئىستىقبالىنى ۋەيران قىلىدىغان ۋە پىسخىكىسىنى ئۆلتۈرىدىغان كۆيۈنۈش جاھىللارچە كۆيۈنۈش ھېسابلىنىدۇ. مەسىلەن: ئەگەر بالا قەغەز پارچىلىرىنى يەرگە تاشلىغان بولسا، ئۇنىڭغا ۋارقىراپ تىللاش توغرا بولمايدۇ. بەلكى ئۇنىڭغا قاراپ چىرايلىق نەسىھەت قىلىمىز. بالام، مۇسۇلمان دېگەن پاكىز بولىدۇ. پاكىز مۇسۇلمان دېگەن مۇنداق قىلمايدۇ دەيمىز. بالا خىجىللىق ھېس قىلىدۇ. ئەگەر بالا قەغەزنى يەردىن ئېلىپ ئەخلەت ساندۇقىغا تاشلىسا، ئۇنى ماختاپ رىغبەتلەندۈرىمىز. ئاللاھ ساڭا رەھمەت قىلسۇن. سەن ھەقىقى پاكىز مۇسۇلمان، دەيمىز. نەتىجىدە بالا بۇ خىسلەتنى ئۆگىنىدۇ. شۇڭا تەربىيىچى ئاتا - ئانىلار بالىلىرىنى ئۇرۇشنىڭ ئورنىغا باشقا ھەر خىل ۋاسىتىلەرنى قوللىنىش ئارقىلىق بالىنى خاتالىقتىن چەكلەش لازىم]

سۇمەييا

	ئاللا ئەجىرىڭىزنى بەرسۇن.

ghojidar

	قولىڭىزغا دەت كەلمىسۇن

uyghur05

	ئاللاھ ئەجرىڭىزنى بەرگەي ، رەھمەت قېرىندىشىم .