تاتارمىللىتى توغرىسىدا

Tatar-Oghli

	تاتارمىللىتى توغرىسىدا   تاتارلار روسىيە فېدېراتسىيەسى بىلەن باشقا جۇمھۇرىيەتلەردە ياشىغۇچى ئۇزاق تارىخقا ئىگە مىللەتلەرنىڭ بىرى بولۇپ ، بىر قىسمى روسىيە فېدېراتىپ جۇمھۇرىيىتىگە قاراشلىق تاتارىستان جۇمھۇرىيىتى ( تەخمىنەن 1 مىليون 700 مىڭ ) دە توپلىشىپ ئولتۇراقلاشقان.   ئۇلار فېدېراتسىيە ئومۇمىي نوپوسىنىڭ %3.8 نى ، جۇمھۇرىيەت ئومۇمى ئاھالىسىنىڭ %49 نى ئىگەللەيدۇ ، بىر قىسمى ئاستىراخان ، چىلىيابىنسكىي ، قىرىم ، باشقىرىستان ، قازاقىستان ، ئۆزبېكىستان قاتارلىق جۇمھۇرىيەت - رايونلاردا تارقاق ئولتۇراقلاشقان ، ئومۇمىي نوپوسى تەخمىنەن 7 مىليون 560 مىڭ ( 1995 يىلىدىكى مەلۇمات ) ؛ بۇنىڭدىن باشقا ئېلىمىزنىڭ شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونۇم رايونى ( 4 مىڭ ئەتراپىدا ) ، بولغارىيە ، رۇمىنىيە ، تۈركىيە ، گېرمانىيە ، ئاۋىستىرالىيە قاتارلىق دۆلەتلەردىمۇ بىر قىسىم تاتارلار تارقاق ئولتۇراقلاشقان . تاتارلار موڭغۇل ئېرقىنىڭ سىبىرىيە تىپىغا كىرىدۇ ؛   ئالتاي تىللىرى سېستىمىسى تۈركىي تىللار گۇرۇپپىسىنىڭ قىپچاق تىللىرى تارمىقىغا تەۋە تاتار تىلىنىڭ ئۈچ خىل دىئالېكتىنى قوللىنىدۇ ، ئەرەپ ئېلىپبەسى ئاساسىسىدىكى مىللىي يېزىقى بار ، تاتارىستان تاتارلىرى سىلاۋىيان يېزىقىنى قوللىنىدۇ ، ئۆزلىرى تۇرۇۋاتقان جايلاردىكى مىللەتلەرنىڭ تىل - يېزىقىنىمۇ بىلىدۇ .   تاتارلار ئاھالىسىنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى ئىسلام دىنىنىڭ سۈنئى مەزھىپىگە ئېتىقاد قىلىدۇ ، ئاز بىر قىسمى پراۋۇسلاۋىيە دىنىغا ئېتىقاد قىلىدۇ . تاتارلار دېھقانچىلىق ، چارۋىچىلىق ، سودا - سېتىق ۋە قول - ھۈنەرۋەنچىلىك قاتارلىق كۆپ خىل ئىگىلىك بىلەن شوغۇللىنىدۇ ، دېھقانچىلىقتا بۇغداي ، قارا بۇغداي ، قىزىلچا قاتارلىق زىرائەتلەرنى ئۆستۈرىدۇ .   تاتارلارنىڭ ئەجداتلىرى ئەسلىدە تاڭ سۇلالىسى دەۋرىدە ئېلىمىزنىڭ شىمالىدا كۆچمەن چارۋىچىلىق بىلەن ياشىغان قەدىمقى قەۋملەرنىڭ بىرى بولۇپ ، تاڭ سۇلالىسىنىڭ تارىخنامىلىرىدا ئېنىق قەيت قىلىنغان . مىلادىي 3 - 4 - ئەسىرلەردە ھون قاتارلىق كۆچمەن چارۋىچى قەبىلىلەر غەرپكە كۆچۈش مەزگىلىدە ، بىر قىسىم تاتار قەبىلىلىرىمۇ ئورال تاغ تىزمىسىنى بويلاپ ئىدىل ( ھازىرقى ۋولگا دەرياسى ) ۋە كاما دەرياسى ۋادىسىغا كۆچۈپ كەلگەن ، بۇ قەبىلىلەر شۇ يەردە ئولتۇراقلاشقان ، ئالتاي تىللىرى سېستىمىسى فىن - ئۇگۇر تىللىرى گۇرۇپپىسىغا تەۋە تىللاردا سۆزلىشىدىغان قەبىلىلەر بىلەن ئۆزئارا سىڭىشىپ كەتكەن .   13 - ئەسىرنىڭ بېشىدا يەنە بىر قىسىم تاتار قەبىلىلىرى باتۇخانغا ئەگىشىپ غەرپكە كۆچۈپ ، قارا دېڭىز ، ئىدىل دەرياسى ۋادىسىغا كېلىپ ئولتۇراقلاشقان ، ئۇلار قىپچاق - ئالتۇن ئوردا خانلىقىنىڭ تەۋەسىدە ياشىغۇچى تۈركىي تىللىق قەبىلىلەر بىلەن پەيدىنپەي ئۆزئارا قوشۇلۇپ يېقىنقى زامان تاتار مىللىتى بولۇپ شەكىللەنگەن .   تاتارلار ئۇزاق تارىخىي تەرەققىيات داۋامىدا خىلمۇ خىل تەبىئى شارائىت ۋە ئىجتىمائىي مۇھىت ۋە تارىخىي سەۋەپلەر تۈپەيلىدىن ، ، بەزى مەھەللىۋى پەرقلەرگە ئىگە بولسىمۇ ، لېكىن ئولتۇراق ئۆي ، يىمەك - ئىچمەك ، كىيىم - كېچەك ، توي - تۆكۈن ، ھېيت - بايرام ، قائىدە - يوسۇن قاتارلىق جەھەتلەردە يەنىلا ئۆزىنىڭ ئەنئەنىسىنى ساقلاپ كەلگەن ، شەھەرلەردىكى تاتارلارنىڭ كۆپىنچىسى ئايرىم قورالىق پىشايۋانلىق بىر قەۋەتلىك ئۆيلەردە ئولتۇرىدۇ .   بەزىلىرىنىڭ ئۆيىدە قاڭالتىردىن ياسالغان تام مەش بولىدۇ ، ئۆيگە گىلەم ئېسىشنى ياخشى كۆرىدۇ ، ھويلا - ئاراملىرى ئازادە كېلىدۇ ، ئەتراپىدا گۈلزارلىق ۋە مىۋىلىك بېغى بولىدۇ ، چارۋىچىلىق بىلەن شوغۇللىنىدىغان تاتارلار يايلاق تۇرمۇشىغا ماس كېلىدىغان كىگىز ئۆي چېدىرلاردا ئولتۇرىدۇ . تاتارلار يىمەك - ئىچمەككە ئالاھىدە ئەھمىيەت بېرىدۇ ، كۆپرەك بۇغداي ئۇنىدىن قىلىنغان يىمەكلىكلەرنى ئاساسىي ئوزۇق قىلىدۇ ، گۈش ، كۆكتات ۋە مىۋە - چىۋىلەرنى قوشۇمچە قىلىدۇ ، تاتارلارنىڭ ئەنئەنىۋى مىللىي تائاملىرى قورداق ، ئېت بەلش ، گۇبەيدې ، گۆش نان قاتارلىقلاردىن ئىبارەت بولۇپ ، بۇ تائاملىرى ئۆزگىچە مىللىي پۇراققا ئىگە .    تاتارلارنىڭ ئەرلىرى ئۇچىسىغا كانۋايلىق ئاق كۆڭلەك كىيىپ ، ئۆستىگە قارا جىلىتكە قاپلىۋالىدۇ ؛ بېشىغا يازلىقى گۈللۈك تەقىيە ، قىشتا قارا كۆرپە تۇماق كىيىدۇ ؛ پۇتىغا ئۆتۈك كىيىپ كالاچ قاپلىۋالىدۇ ؛   ئاياللىرى ئۇچىسىغا پىلاتى - يوپكا ۋە كەشتىلەنگەن ئۇزۇن ئاق ياكى سېرىق ، جىگەررەڭ كۆڭلەك ، بېشىغا تۇتقان گۈللۈك دوپپا كىيىپ ياغلىق سېلىۋالىدۇ ؛ ھالقا ، زىرە ، مارجان ، مېدالىيون قاتارلىق زىننەت بويۇملىرى تاقاپ يۈرۈشنى ياخشى كۆرىدۇ .   تاتارلارنىڭ توي - تۆكۈن ، ئۆلۈم - يىتىم ئىشلىرى ئىسلام دىنى قائىدىسى بويىچە بېجىرىلىدۇ ،تاتارلاردا يىگىت - قىزنىڭ توي مەرىكىسى ئادەتتە قىز تەرەپتە ئۆتكۈزۈلۈپ بەكمۇ قىزغىن كەيپىيات ئىچىدە ئاياغلىشىدۇ ، يىگىت قىز تەرەپتە بىر مەزگىل تۇرىدۇ ، بەزى جايلىرىدا يېڭى كېلىن بىر بالىلىق بولغاندىن كېيىن قېيىنئانىسىنىڭ ئۆيىگە كۆچۈرۈلۈپ كېتىلىدۇ .   تاتارلاردا قۇربان ھېيت ، روزا ھېيت ، مەۋلۇد قاتارلىق ئىسلام دىنىغا ئېتىقاد قىلىدىغان مىللەتلەرنىڭ ئورتاق دىنىي بايراملىرىدىن باشقا ، نۇرۇز ۋە << سابان >> قاتارلىق مىللىي ئەنئەنىۋى بايراملىرى بار .   تاتارلار خۇشخۇي ۋە قائىدە - يوسۇنلۇق كېلىدۇ ، تاتارلار ئۆزئارا ئۇچراشقاندا تەبەسسۇم بىلەن سالام بېرىپ ئۆتىدۇ ، ياشانغان مويسىپىت كىشىلەرنى بەكمۇ ھۆرمەت قىلىدۇ ، ئۇلارنىڭ ئالدىدا ھاراق ئىچمەيدۇ ، تاماكا چەكمەيدۇ ، مىشقىرمايدۇ . تاتارلار ئاق كۆڭۈل ، سىلىق سىپايە ، خۇشپېئېل ۋە ئۆم ئىناق كېلىدۇ .   تاتارلار بىر كىشىلىك جىر - قوشاقلارنى ئاساس قىلغان مول خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى مىراسلىرىغا ئىگە مىللەت . تاتارلار مول يازما ئەدەبىيات مىراسلىرىغىمۇ ئىگە مىللەت .   تارىختا تاتار خەلقى ئىچىدىن مارليا قولى ، خارەزىمى ، قۇتبىي ، مەخمود بولغارىي ، قۇربانغەلى ، ئابدۇللا توقاي قاتارلىق نۇرغۇن مۇتەپپەككۇرلار ، تارىخچىلار ۋە شائىر ئەدىپلەر چىققان . ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ ئىجادىيەتلىرى بىلەن تاتار مەدەنىيىتىنىڭ تەرەققىياتىغا زور ھەسسە قوشقان .   تاتارلارمۇ يىمەكلىكلەرنى << ھالال >> ، << ھارام >> دەپ ئىككى تۈرگە ئايرىيدۇ ، ھارام گۆش ۋە يىمەكلىكلەرنى يىمەيدۇ .تاتارلار 7 ساننى خاسىيەتلىك سان ، كۆك كەپتەرنى بەخت قۇشى دەپ بىلىپ ئۇنى ئەتىۋارلايدۇ.   تاتارىستان ئاپتۇنۇم جۇمھۇرىيىتى روسيە فىدراتسىيسى ئىچىدە بولۇپ،1991-يىلى 30-ئاۋغۇستتا ئاپتۇنۇم ھوقۇقىغا ئىرىشكەن. يەرمەيدانى:68.0002 كۇۋادىرات كىلومېتىر نوپوسى:3.642.000 باش شەھرى: قازان تاتارلار: قىرىم-قازان ۋە ئىدىل تاتارلىرى.(ۋولگا) ئىدىل بولغارلىرى بىلەن 13-ئەسىردە بۇ رايۇنغا كەلگەن قىپچاق-قۇمانلاردىنشەكىللەنگەن. تاتار نامى تارىختا ئىككى تۈركى قەبىلە ئۇچۇن قوللىنىلغان.بۇلار:قازانلار ۋەقىرىملاردۇر. تاتارلار بۇگۇنكى كۇندە روسيە،ئۇكرائىنا ،كاۋكاز رايۇندا 7مىليۇن ئەتراپىدا ھاياتكەچۇرمەكتە. تاتارلار تارىختا 15-ئەسىردە قىرىم ۋە قازان تاتار خانلىقلىرىنى قۇرغان.   قىرىم تاتارلىرى:      قارادىڭىزنىڭ شىمالىدىكى يىرىم ئارالنىڭ نامىنى قوللانغان بۇ تۈركى مىللەت ،ئوتتۇرا ئاسيادىن بۇندىن 1500يىل بۇرۇن قىرىمغا كۆچكەن ﻫون،قىپچاق،پەچنەك،ﻫازار،ئوغۇز شۇنداقلا ئۇيغۇرلار ئەجداد قەبىلىلىرىدىن مەيدانغا كەلگەن. شۇ دەۋىردە كۇچلۇك دۆلەت بولغان قىرىم خانلىقى،مەنگەلى گىراي خان دەۋرىدە ئوسمانلىئىمپىريىسىگە تەۋە بولغان بولۇپ،18-ئەسىرگىچە "قىرىم خانلىغى"نامىنىئىشلەتكەن.18-ئەسىردە چارروسيەگە قارام بولغان.   سوۋىت ئىتتىپاقى مەزگىلدە ۋە ئىككىنجى دۇنيا ئۇرشىدا گىرمانلارغا ياردەم قىلغاچقا سىتالىن تەرپىدىن مىللەت خاراكتىرلىك سۇرگۇنگە ئۇچرىغان. بۇ سۇرگۇن 1991-يىلىغا قەدەر داۋاملاشقان.(سىبىريە ۋە ئوتتۇرا ئاسيانىڭ باشقا جايلىرغا چىچۋەتكەن).   ئىدىل(ۋولگا)تاتارلىرى يەنى قازان تاتارلىرى:   بۇگۇنكى قازان تاتارلىرى ئىدىل ۋولگا رايۇنى بىلەن 13-ئەسىردە ئوتتۇرا ئاسىيادىنقازان رايۇنغا كەلگەن قۇمان-قىپچاق تۈركى قەبىللىرىدۇر.   1920-يىلى قازاندا سوۋىت سوتسىئال ئاپتۇنۇم جۇمﻬۇريىتى قۇرۇلغان. تاتارلارنىڭ بىرقىسمى بۈگۇنكى كۇندە روسيە،تۈركىيە،20%ئوتتۇرا ئاسيانىڭ ئۆزبەكىستان،قازاقىستان،شىنجاڭ قاتارلىقجايلاردا،500مىڭ تاتار سىبىرىيىدە ياشماقتا.   ئاساسلىق ئىگلىك تىرىقچىلىق ۋە چارۋىچىلىق بولۇپ،باشقا يىنىك سانائەت ۋە نىفىتئىلىشمۇ تەرەققى قىلغان.تەبئى گاز شۇنداقلا ئىلىكتۇرۇن سانائىتىمۇ تەرەققىقىلغان.يىلغا 100مىليۇن توننا نىفىت ئىشلەپچىقىرىدۇ . قۇرۇقلىق،ھاۋا،دىڭىز قاتنىشى تەرەققى قىلغان. مائارىپى روسچە ۋە تاتارچە.تاتار روس تىللىرىنى ئىشلىتىدۇ. ساۋاتسىزلىقى تۇگتىلگەن بولۇپ 100%يەتكەن.1925-26-يىلدىن كىيىن لاتىن يېزىقىنىئىشلەتكەن. تاتارىستاننىڭ مىللى مائارىپى تەرەققى قىلغان،دۆلەت ئىچدە 13ئۇنۋېرسىتىت 70مىڭئوقۇغۇچى بار. قازان ئۇنۋېرسىتىتى ياۋرۇپادىكى 3-ئورۇندا تۇرىدىغان قەدىمىي بىلىم يۇرتى. 63باشلانغۇچ مەكتەپتە 58مىڭ ئوقۇغۇچى ئوقۇيدۇ.2320ئوتتىرا مەكتەپتە(10يىللىق)505مىڭئوقۇغۇچى بار. 1800كۇتۇپخانا ۋە نەشىردىن چىقىدىغان135گىزىت بار. 14-ئەسەردە ئىسلامنى تامامەن قوبۇل قىلىپ بولغان تاتارلار باشقا تۈركىمىللەتلەرنىڭ ئىسلاملىششىدامۇھىم رول ئوينىغان. روسيەنىڭ ئەڭ باي ۋە مۇھىم ئاپتۇنۇم جۇمھۇرىيىتى. مەنبە: تاتارلار تورى http://www.tatarlar.com.cn

HENRY

	تاتارلار تۈركىي مىللەتلەر ئىچىدە روسىلارنىڭ زىيانكەشلىكىگە ئەڭ بۇرۇن ئۇچۇرىغان مىللەت ...

gherip

	تاتارلارنىڭ تارىخىنى تونۇشتۇرغىنىڭىزغا رەھمەت، بولسا باشقا تۈركىي مىللەتلەرنىڭكىنىمۇ يوللاپ تۇراسىز.

aysiman

	سۈرىتىنىمۇ تەڭ يوللاپ بەرگەن بولسىىڭىزچۇ .

sene-dayman

	ئىسمىڭىز تاتار ئوغلى كەن  سىز تاتا ر  مىللىتىدىنمۇ؟؟؟

Tatar-Oghli

	ئاپتور جاۋابىنى بويلاپ 5قەۋەت  sene-dayman كە 2010-08-09 01:34 PMئەۋەتىلدى  : ئىسمىڭىز تاتار ئوغلى كەن  سىز تاتا ر  مىللىتىدىنمۇ؟؟؟ شۇنداق. تونۇشقىنىمغا خوشالمەن.

sene-dayman

	ئاپتور جاۋابىنى بويلاپ 6قەۋەت Tatar-Oghli كە 2010-08-09 01:58 PMئەۋەتىلدى : شۇنداق. تونۇشقىنىمغا خوشالمەن.  ئۇيغۇرچىغا ئۇستىكەنسىز ھە ؟؟

owchi.

	مەن سىلىنى تۇنۇۋالدىم سېلە ھېلىقى شۇغۇ ساياھەتچى

Tatar-Oghli

	ئاپتور جاۋابىنى بويلاپ 7قەۋەت  sene-dayman كە 2010-08-09 02:06 PMئەۋەتىلدى  :  ئۇيغۇرچىغا ئۇستىكەنسىز ھە ؟؟ ماختىغىنىڭىزغا كۆپ رەھمەت.

Tatar-Oghli

	ئاپتور جاۋابىنى بويلاپ 8قەۋەت  padixah كە 2010-08-09 02:09 PMئەۋەتىلدى  : مەن سىلىنى تۇنۇۋالدىم سېلە ھېلىقى شۇغۇ ساياھەتچى تونۇۋاپسىزدە پادىشاھ ئالىيلىرى؟