ئۈچ ھېكىمةت
(فېليةتۇن)
ئةلقىسسة، نةسىرىدىن ئةپةندىم ئوردىدا ھةرخىل قىزىقارلىق لةتىپة-يومۇرلارنى سۆزلةپ،خان–شاھزادة ۋة ۋةزىر-ۋۇزىرالارنىڭ كۆڭلىنى ئېچىش خىزمىتى بىلةن مةشغۇل بولۇپ يۈرگةن كۈنلةردة خان تۇيۇقسىز كېسةل تېگىپ ئالةمدىن ئۆتۈپتۇ. ئوردا ئىچى پىتنة-پاساتلار بىلةن كىرزىسكة پېتىپتۇ؛ ۋةزىر-ۋۇزىرالار ۋة شاھزادىلةر تةختكة ئولتۇرۇش كويىدا ھةريان چېپىپتۇ؛شةھةر خةلقى يېڭى خاننى بةلگىلىيةلمةي باشلىرى راسا قېتىپتۇ. ئاخىرى ھةممةيلةن تةختكة ئۆز رةقىبىنى ئولتۇرغۇزمايدىغان بىر ئةپچىل چارة تېپىپتۇ. نةسىرىدىن ئةپةندىم سالا-سۈلھى بىلةن تةختكة ئولتۇرغۇزۇلۇپ تۇ.
تةختكة ئولتۇرۇش بىلةن تةڭلا نةسىرىدىن ئةپةندىمنىڭ ئىلگىرىكى كۈلكة-چاخچاق،يۇمۇرلىرى نةگىدور كةلمةسكة كېتىپتۇ.ئۇ ئةتىگةندىن -كةچكىچة چىرايى تۇتۇلغان،كۆزلىرىدىن سوغۇق نۇر ئۇچقۇنلىرى چاچرىغان ھالدا ئالدىدىكى قول باغلاپ تۇرغان ئوردا ئةركانلىرىغا غةزةپلىك ھۆمۈيۈپ تةختتة ئولتۇردىكةن. ئةپةندىم خان ئالىيلىرىنىڭ ياق، خان ئالىيلىرى ئةپةندىمنىڭ تةختتة بۇنداق سۈرلۈك ئةلپازدا ئولتۇرشى بىرسى، قول ئاستىدىكىلةرگة ئۆزىنىڭ تومۇرىنى تۇتقۇزۇپ قويماسلىق بولسا يةنة بىرسى، مةملىكةت ئىچىدىكى بىر قىسىم كىشىلةرنىڭ ئۆزىگة بولغان نارازىلىق سۆز-ھةرىكةتلىرىدىن كةيپى ئۇچقانلىقتىن ئىكةن. قانداق قىلىش كېرةك؟ خان ئالىيلىرى ئةپةندىم تةختتة خاتىرىجةم ئولتۇرۇش ئۈچۈن كۆپ باش قاتۇرۇپتۇ ۋة ئاخىرى مۇنداق بىر ئةقىل تېپىپ تۇ: خةلق ئارىسىدىكى ئۆزىگة بولغان نارازىلىق سۆز-ھةرىكةتلةرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن ھةم خةلقنىڭ كۆڭلىگة ياقىدىغان ھةم خةلق باش كۆتۈرمةي قىلىدىغان ئايىقى چىقمايدىغان بىرةر ئىش تېپىش كېرةك. شۇنىڭ بىلةن خان ئالىيلىرى ئةپةندىم پۈتۈن مةملىكةت خةلقگة تۈگىمةس قةرت ئويناش ھةققىدة يارلىق چۈشۈرۈپتۇ ھةم ھةر يىلى بۇ پائالىيةتتىكى بىرقانچة ئون نةپةر چىمپىيوننى مۇكاپاتلاش تۈزۈمىنى يولغا قويۇپتۇ. دةرۋةقة، بۇ چارة ئون نةچچة يىل ئوبدان ئۈنۈم بېرىپتۇ.
يىللارنىڭ ئۆتۈشىگةئةگىشىپ مةملىكةت ئىچىدة يةنة خان ئالىيلىرىنىڭ ئارقىسىدىن نارازى بولۇپ سۆزلةيدىغان بىر تۈركۈم كىشىلةر پةيدا بولۇپتۇ. خان ئالىيلىرىنىڭ يةنة كاللىسى قېتىپتۇ. دېھقانلارنىغۇ ھاشا-پاشا، كةتمةن-گۈرجةك ئارقىلىق ئېتىز- ئېرىقلاردا مۇقۇم تۇتۇپ تۇرماق تةس ئةمةس. زىيالىيلارنى، ئةڭ موھىمى مةدىرىسلةردىكى مۇدةرىس ۋة تالىپ،تالىبةلةرنى قانداق ئىش بىلةن مةشغۇل قىلىش كېرةك؟ كۈنلةپ-تۈنلةپ پىكىر يۈرگۈزۈش نةتىنجىسىدة نةسىرىدىن خان ئالىيلىرى ئةپةندىم بةك مۇ چارچاپ،خانلىق تةختتة ئولتۇرۇشتىنمۇ رايى قايتىپتۇ. ئۆزىنىڭ ئادةتتى كى پۇقىرا بولۇپ ياشىغان دةۋىرلىرىنى سېغىنىپ يادىغا ئېلىپتۇ. تۇرۇپلا ئۆزىنىڭ ھامال بولۇپ يۈرگةن چاغلىرىدا سودىگةرنىڭ بىر ساندۇق چىنة- قاچىلىرىنى ئۈچ ئېغىز ھېكىمةتنى ئاڭلاش ئۈچۈن يۈدۈپ ماڭغانلىقى ۋة ئۇنى يةرگة تاشلاپ چىنة-قاچىلارنى چېقىۋةتكةنلىكى ئېسىگة كېلىپ ، زېھنى«ۋال»لىدة يۇرۇپ كېيىپتۇ.« توغرا،خةلقنى بۇ ھېكىمةتلىك سۆزلةر نى ئۆگىنىش، تةتقىق قىلىش ۋة تةسىرات يېزىشقا ئورۇنلاشتۇرۇش كېرةك. شۇندىلا .....»
شۇنداق قىلىپ نةسىرىدىن خان ئالىيلىرى ئةپةندىم چىنة–قاچا سودىگىرىدىن ئاڭلىۋالغان« توق يۈرگةندىن ئاچ يۈرگةن ياخشى دېگةن سۆزگة ئىشةنمةسلىك،ماشنىدا يۈرگةندىن پىيادة يول يۈرگةن ياخشى دېگةن سۆزگة ئىشةنمةسلىك ۋة دۇنيادا سىزدىنمۇ ئةقىللىق ئادةم بار دېگةن سۆزگة ئىشةنمةسلىك» دېگةن ھېكىمةتلىك سۆزنى ئۆز ئېغىزى بىلةن قايتا تةكرارلاپتۇ.
ئةتىسى ئوردىدىكى پۈتۈن مىرزا -كاتىپلار،شائىر-يازغۇچىلار، خةتتات-پۈتۈكچىلةر نةسىرىدىن خان ئالىيلىرى ئةپةندىمنىڭ ھېكىمةتلىك سۆزىنى تةتقىق قىلىش،تةپسىر يېزىش ۋة كىتاب قىلىپ كۆچۈرۈش بىلةن ناھايىتى ئالدىراش بولۇپ كېتىپتۇ. بۇ كىتابنىڭ سانى ئاستانىنىڭ ئۆزىدىلا نةچچة ئونمىڭ پارچىغا يېتىپتۇ. ھةرقايسى ئۆلكة،شةھةر،ناھيىلةردىكى چوڭ- كىچىك زىيالىيلارنىڭ بۇ كىتاب ھةققىدىكى تةپسىر-تةقرىز ۋة تةسىرات ماقالىلىرىنىڭ سانىنى ئېلىش مۇمكىن ئةمةس ئىكةن.
كېيىنكى يىلى ئةتيازدىن باشلاپ خانلىق تةۋةسىدة خان ئالىيلىرى ئةپةندىمنىڭ ھېكىمةتلىك سۆزىنى ئۆگىنىش يېڭى دولقۇنى كۆتۈرۈلۈپتۇ.
بۇ ھېكىمةتلىك سۆزلةر قازسا-قازسا سۈيى تۈگىمةيدىغان بىلىم بولى قى ئىكةن...
ئاڭلاشلارغا قارىغاندا يولداش نةسىرىدىن ئةپةندىم ئاخىرقى ئۆمۈرىگىچة خانلىق تةختىدة ناھايىتى خاتىرجةم ھالدا ئولتۇرۇپ يۇرت سورىغان ئىمىش.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @+ b5 v; g N9 p- x/ r2006-يىل
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا kichikoghul تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2012-6-22 06:16 PM بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @7 n8 K0 [4 d _. P6 y2 B
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 x$ z* O- ?8 k% p8 C: O! M; a
يوللىغان ۋاقتى 2012-6-22 06:15:13 PM
.gif)
.gif)
.gif)