موڭغۇللار ۋە ئۇلارنىڭ ئەۋلادلىرى

afxar

	موڭغۇللار ۋە ئۇلارنىڭ ئەۋلادلىرى مۇڭغۇللار مىلادىيە 13-ئەسىرنىڭ باشلىرىدا ، چىڭگىزخان (1155-ياكى 1167-يىلى توغۇلغان) نىڭ رەھبەرلىكىدە ، دائىرىسى كەڭ ، ھازىغىچە ۋۇجۇدقا كەلگەن بارلىق يايلاق خانلىقلىرىدىن ئېشىپ چۈشىدىغان دۆلەتنى قۇرۇپ چىققان . جۇڭگونىڭ تارىخى ماتېرىياللىرىدا ، ئۇلار مىلادىيە 9-ئەسىردىن باشلاپ تىلغا ئېلىنىشقا باشلىغان ، ئۇلار بۇرۇن مۇڭغىلىيىنىڭ شەرقىي قىسىمىدا كۆچمەن چارۋىچىلىق بىلەن شۇغۇللانغان بولسىمۇ ، كېيىن چىڭگىزخان (ئەسلىي ئىسمى تېموچىن) رەھبەرلىكىدە ، ئۆزلىرىنىڭ تەسىرى كۈچىنى ئەسلىدىكى زېمىندىن كۆپ ئېزىپ چۈشىدىغان جايلارغىچە كېڭەيتكەن. مۇڭغۇللارنىڭ تەرەققىي قىلىپ يايلاقتىكى ھەل قىلغۇچ كۈچكە ئايلانغان ، قۇدرەتلىك بىر كۆچمەن خانلىق قۇرۇش ئۈچۈن ، چىڭگىزخاننىڭ رەھبەرلىكىدىكى قەبىلە ئىتتىپاقى ئەتراپىدىكى قوشنا مىللەتلەرنى ئۆزىنىڭ بېقىندىسى بولۇشقا مەجبۇرلىغان ، ھۆكۈمران ئورۇندىكى قەبىلىنىڭ تىلى ھەممە قوللىنىدىغان تىلغا ئايلانغان ،مەلۇم بىر كىشىنىڭ بۇ خان جەمەتىنىڭ تۇتېمى ۋە ئىلاھىي سېستىما مەنبەسى توغرىسىدا تەسۋېرلەپ يازغان بىر پارچە ئەپسانىۋى ئەسىرى بولۇپ ، ئۇنىڭدا باشقا قەبىلىلەر ۋە ئۆتكەنكى خان جەمەتىنىڭ ئەپسانىۋى ھېكايىلىرى سۆزلەنگەن ، شۇنىڭ بىلەن يېڭىدىن بىر مىللەتنىڭ بارلىققا كېلىشى ئۈچۈنمۇ دىنىي ئاساس ھازىرلانغان . بۇ نۇقتىنى «مۇڭغۇللارنىڭ مەخپىي تارىخى» دېگگن كىتابتىن تېخىمۇ ئېنىق كۆرۈۋالغىلى بولىدۇ. چىڭگىزخاننىڭ سىياسىي ۋە ھەربىي جەھەتتىكى قارا نىيىتى كەڭ يايلاقنىڭ سىرتىغا ھالقىپ چىقىشقا باشلىغان . بۇ كەڭ يايلاقنىڭ سىياسىي مەركىزى مۇڭغۇلىيىنىڭ شىمالىي قىسىمىدىكى قاراقورۇم ئىدى . ئۇنىڭ قوشۇنى بۇ رايوننى كونتۇرۇل قىلغاندىن كېيىن ، يەنە گەنسۇ ، تارىم ئويمانلىقى ، ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ غەربىي قىسىمىدىكى ئورۇشلاردا غەلبە قىلىپ ، ئارال دېڭىزىنىڭ يېنىدىكى خارەزمىگىچە يېتىپ بارغان.مىلادىيە 1279-يىلى ، چىڭگىزخاننىڭ نەۋرىسى قۇبلاي خان يەنە جۇڭگونىڭ جەنۇبىي سۇڭ سۇلالىسىنى مۇۋەپپەققىيەتلىك بويسۇندۇرغان ، شۇنىڭدىن ئېتىبارەن جۇڭگو مەدەنىيىتى مۇڭغۇللارغا تەسىر كۆرسىتىشكە باشلىغان . گەرچە شۇنداق بولسىمۇ ، يۈەن سۇلالىسى دەۋرى (1279~1368-يىللار) دىكى مۇڭغۇللار جۇڭگودا تەلتۆكۈس خەنزۇلاشمىغان، بەلكى ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ مەدەنىيەت ئالاھىدىلىكلىرىنى ، جۈملىدىن ئۇيغۇرلاردىن قوبۇل قىلغان يېزىقىنى ساقلاپ قالغان . نۇرغۇنلىغان ئۇيغۇرلارنى يۇقىرى دەرىجىلىك ئەمەلدارلىققا تەيىنلەپ ، شۇلارغا تايىنىپ مەمۇرىي باشقۇرۇش ئىشلىرىنى ئېلىپ بارغان . ماركو پولو بىر مەزگىل قۇبلاي خان ئوردىسىدا تۇرمۇش كەچۈرگەن ، قۇبلاي خان تىبەتنىڭ لامادىنىغا قارىتا ئىشىكنى ئېچىۋېتىشنى يولغا قويغان ، بۇ دىن كېيىنكى ۋاقىتلاردا كەڭ يايلاق دىنىي تۇرمۇشىغا ھەل قىلغۇچ تەسىر كۆرسەتكەن . بۇ مۇڭغۇل خانلىقى يەنە يىراق غەرىبكىچە كېڭىيىپ بارغان بولۇپ ، ئۇلار بىرمۇنچە دۆلەت ۋە رايونلارنى بويسۇندۇرۇپ ، كىچىك ئاسىيا ۋە شەرقىي ياۋروپاغىچە يېتىپ بارغان . مىلادىيە 1258-يىلى ئۇلار باغدادقا تۇيۇقسىز ھۇجۇم قىلىپ ، ئۇ يەرنى بۇلاڭ - تالاڭ قىلىپ ۋەيران قىلىۋەتكەن . شۇ قېتىمقى زوراۋانلىق ئىسلام تارىىلىرىدا خېلى ئۇزۇنغىچە ئۈزلۈكسىز تىلغا ئېلىنىپ تۇرغان ھەمدە مۇڭغۇل ئېستىلاسى پەيدا قىلغان جاراھەت ئېھتىمال بىر قانچە ئون يىلدىن كېيىن ساقايغان شۇنداق بولسىمۇ ، زور ، ھازىرغىچە كۆرۈلۈپ باقمىغان كەڭ مۇڭغۇل ئىمپىرىيىسىنىڭ قۇرۇلۇشى نەتىجىسىدە ، يېقىن شەرق بىلەن جۇڭگو ئوتتۇرىسىدىكى سودا ، قاتناش ۋە مەدەنىيەت ئالماشتۇرۇش مىسلىسىز كۆلەمدە ئېلىپ بېرىلغان ، ماركو پولۇ ۋە باشقا ياۋروپالىقلار دىن تارقاتقۇچى ياكى دىپلوماتىيە ئەلچىسى سۈپىتىدە مۇڭغۇللار رايونى ياكى جۇڭگوغا بارغان ، ئەگەر مۇڭغۇلىيىنىڭ تىنىچ مۇھىتى بولمىغان بولسا ، ئۇلارنىڭ ساياھەت قىلىشى مۇمكىن بولمىغان بۇلاتتى . بۇ ئەھۋال داۋاملاشقان ۋاقىت قىسقا بولسىمۇ (مۇڭغۇللار 1368-يىلى جۇڭگونى قولدىن بېرىپ قويغان)، لېكىن تىنىچ بولغان بولغان ئاشۇ قىسقىغىنە مەزگىل .ئىچىدە ، يىپەك يولىدا ئىلگىرى تارىختا كۆرۈلۈپ باقمىغان قىتئەلەر ئارا قاتناش ئېلىپ بېرىلغان . بۇ چىڭگىزخان ئۆلگەندىن كېيىن يەنە بىر نەچچە ئەۋلادمۇڭغۇل ھاكىمىيىتى داۋاملىشىپ ، بويسۇدۇرۇلغان مىللەتلەرنىڭ ئۆز مەدەنىيىتى ۋە دىنىي ئالاھىدىلىكلىرىنى ساقلاپ قېلىشىغا يول قۇيۇلغانلىقىدىن بولغان . مىلادىيە 1227-يىلى چىڭگىزخان ئۆلگەندىن كېيىن ، ئۇنىڭ دۆلىتى ئۇغۇللىرى ۋە نەۋرىلىرى تەرىپىدىن بۆلۈشۋېلىنغان . باتۇ بۇ دۆلەت قۇرغۇچىنىڭ نەۋرىلىرىنىڭ بىرى بولۇپ ، ئۇ غەرىبتىكى رايونلارنى بۆلۈۋېلىپ ، ئۆزىنىڭ تەسىر كۈچىنى كېڭەيتكەن . چاغاتاي بولسا ئۇتتۇرا ئاسىيانىڭ غەربىي قىسىمى شىنجاڭ ، قۈملىدىن ئىلى دەرياسى ۋادىسىغا ئىگە بولغان ، مەنبە :كىتاپ يۇرتى:http://www.kitapyurti.com/ داۋامى داۋاملىق يوللىنىلىدۇ

KUTALQESI

	تەڭرى قامچىسى ئاتىللا دىگەن كىتاپنى ياكى بولمىسا ئاتىللا توغرىسدىكى تارىخى كىتاپلارنى قەيەردىن تاپقىلى بولىدۇ ؟ بىلىدىغان تورداشلار ماڭا ياردەم قىلسا بوپتىكەن . ئىنكاسىم تېما بىلەن مۇناسىۋەتسىز بولۇپ قالدى كەچۈرۈڭلار

kurax114

	داۋامىغا قارايمەن

miradil1123

	بۇنىمۇ كۆرۈپ بىقىڭلار!

afxar

	KUTALQESI يوللىغان ۋاقتى  2012-4-15 04:02 PM تەڭرى قامچىسى ئاتىللا دىگەن كىتاپنى ياكى بولمىسا ئاتى ... مەن بىر قاراپ باقاي ھە ،، تېپىلىپ قالسا سىز  بىلەن ئالاقىلىشاي

jassurman

	يەنە بىر تارىخى يازما، قېنى داۋامىنى كۆرەيلى! يەنە بىر تارىخى ئۇچۇرلار يىغىلىدىغان بولدى، يازما ئىگىسىگە رەھمەت!

مارشال

	KUTALQESI يوللىغان ۋاقتى  2012-4-15 08:02 PM تەڭرى قامچىسى ئاتىللا دىگەن كىتاپنى ياكى بولمىسا ئاتى ... مەندە 2سى بار،لازىم بولسا،مەن پوچتىدىن سېلىپ بېرەي.