ئىلى ھاكىم بەگلىرى توغرىسدا مەلۇمات

tarsayi

	ئىلى ھاكىم بېگى مەنسىپى ئۈچىنىچى دەرىجىلىك مەنسەپ بولۇپ، چىڭ سۇلالىسى ھەربىي مەھىكىمە تۈزۈمى دەۋرىدە ئىلى ئۇيغۇر دېھقانلىرىنىڭ ئورۇنلىشىشنى باشىقۇرۇش ئۈچۈن، تەسس قىلىنغان مەخسۇس ئەمەلدۇر. دەسلەپتە چىيەنلۇڭنىڭ 25-يىلى (مىلادى 1760-يىلى) تەسس قىلىنغان. ئىلى ئۇيغۇر دېھقانلىرىنىڭ بوز يەر ئېچىش قۇرۇلۇشى تارىختا <<مۇسۇلمانلارنىڭ تېرىقچىلىقى>> دەپ ئاتالغان بولۇپ، ئەمەلدارلار گۇرۇھىنىڭ بارلىق خادىملىرىغا قارىتا نورما بېكىتىپ ئىجارە-يىغىشنى ھۆددىگە ئېلىش تۈزۈمى يولغا قويۇلغانىدى، يەنى بىر ئائىلە يىلغا 16 كۈرە ئاشلىق تاپشۇراتتى، ئىلىدىكى 6000 ئائىلە بوز يەر ئاچقۇچى دېھقان بويىچە ھېسابلىغاندا تاپشۇرىدىغان ئومۇمىي ئاشلىق 96 مىڭ كۈرە بولۇپ، بۇنى ھاكىمبەگ يامۇل مەھكىمىسى يىغىپ يۇقىرىغا تاپشۇراتتى. چىيەنلۇڭنىڭ 54-يىلى (مىلادى 1789-يىلى) چىڭ ئوردىسى يېڭىدىن كۆپەيگەن تېرىلغۇ يەرلەرنى ھېسابقا ئېلىپ، 4000 كۈرە ئاشلىق ئىجارىسى قوشقانلىقتىن ئومۇمىي تاپشۇرىلىدىغان ئاشلىق يۈز مىڭ كۈرىگە يەتتى. بۇ شۇ جايدىكى ئەسكەر ۋە پۇقرالار ئېستىمال قىلىدىغان ئاشلىقنىڭ %62 نى ئىگىلىگەنلكتىن  <<مۇسۇلمانلارنىڭ تېرىقچىلىقى>> نىڭ ئەھمىيىتى زور ئىدى. شۇڭا چىڭ ئوردىسى ئىلى ھاكىمبەگلىكىگە ئادەم تاللاشقا باشتىن-ئاخىرى ئەھمىيەت بىرىپ كەلدى، تۇنجى ئىلى ھاكىم بەگلىكىگە تەيىنلەنگەن مۇسا شىنجاڭدا چىڭ ئوردىسىغا ئەڭ ئاۋۋال بەيئەت قىلغان تۇرپان ۋاڭى ئىمىن خوجىنىڭ ئىككىنىچى ئوغلى بولۇپ، فو گو گۇڭ (دۆلەتكە ياردەم بەرگۈچى تۆرە) لۇققا نائىل بولغان. 2-نۆۋەت ھاكىمبەگلىككە تەيىنلەنگەن ئورانزىپ، مۇسانىڭ ئىنىسى بولۇپ، 39 يىل ۋەزىپىدە ئولتۇرۇپ ئىلگىرى-كېيىن 1-دەرىجىلىك تەيجى بولغان، ئۇنىڭغا 1-دەرىجىلىك تەيجىنى ئۆمۈرلۈك تۇتۇشقا، ۋارىسلىق قىلىشقا، ۋاكالىتەن يۈرگۈزۈشكە رۇخسەت قىلىنىپ، ئەتىۋارلىنىپ ئىشلىتىلگەن. ئەمما مەنسەپكە ئىگە بولغان ھاكىمبەگلەر مەنسەپ تۈرى بويىچە ئېلىپ ئېيتقاندا يەنىلا كۆچمە ئەمەلدار بولۇپ، مەنسەپكە ۋارسلىق قىلىشقا بولمايتتى. بۇ تەرىپى گىرافلىق ئۇنۋانىغا ۋارىسلىق قىلىش بىلەن ئوخشىمايتتى. بۇ توغرىلىق پادشاھ چىيەنلۇڭنىڭ ئىلى ھاكىمبەگلىككە تەيىنلەشكە بۇلۇش-بولماسلىقى ھەققىدىكى كۆرسەتمىسىدە ئېنىق بەلگىلمە بار بولۇپ، 15 ئادەم (قېتىم) تەيىنلەندى. بۇنىڭ ئىچىدە سەككىزى ئىمىن غوجا ئەۋلادىدىن تەيىنلەندى. بۇ جەمەت ئىلىدىكى ئۇيغۇرلار ئىچىدىكى نامى چىققان مەرتىۋىلىك جەمەت بولۇپ، ئۇلار ئىككى يۈز يىلدىن ئارتۇق ۋاقىتتىن بۇيان، مەيلى چىڭ سۇلالىسى، جۇڭخۇا مىنگۇ (ئۈچ ۋىلايەت ئىنقىلابى دەۋرنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ) - دىن تارتىپ يېڭى جۇڭگۇغىچە ئىزچىل ئىلىنىڭ سىياسىي سەھنىسىدە زۆرۈر رول ئوينىدى. چىڭ سۇلالىسى دەۋرىدە شىنجاڭدا ئۆلكە تەسس قىلىنغاندىن كېيىن بەگلىك تۈزۈمى ئەمەلدىن قالدۇرۇلدى. ۋەزىپىگە تەيىنلەنگەلەرنىڭ رەت تەرتىپى تۆۋەندىكىچە: 1. مۇسا ئىمىن غوجا . چىيەنلۇڭنىڭ 25-يىلى (مىلادى 1760-يىلى) 4-ئايدا ۋەزىپىگە تەيىنلىنىپ، چىيەنلۇڭنىڭ 31-يىلى (مىلادى 1766-يىلى) كېسەل سەۋەبى بىلەن ئالەمدىن ئۆتكەن. 2.ئورانزىپ ئىمىن غوجا. چىيەنلۇڭنىڭ 31-يىلى (مىلادى 1766-يىلى) ۋەزىپىگە تەيىنلىنىپ، چىياچىڭنىڭ 10-يىلى (مىلادى 1805-يىلى) 8-ئايدا كېسەل سەۋەبى بىلەن ئالەمدىن ئۆتكەن. 3.مېلىكىزات ئورانزىپ . چىياچىڭنىڭ 10-يىلى (مىلادى 1805-يىلى) ئاۋۋال ۋەزىپىگە ئولتۇرۇپ، كېيىن تەيىنلىنىپ، تەخمىنەن چىياچىڭنىڭ 19-يىلى (مىلادى 1814-يىلى)  كېسەل سەۋەبى بىلەن ئالەمدىن ئۆتكەن. 4. توختى (توقىلەك) . جىياچىڭنىڭ يىللىرىدا ۋەزىپىگە تەيىنلەنگەن بولۇپ، تەپسىلاتى ئېنىق ئەمەس. ئىشىك ئاغا بەگلىك مەنسىپى بىلەن مېلىكىزاتنىڭ ئورنىغا ئولتۇرغان. 5. ئىسھاق. جىياچىڭ يىللىرىدا ۋەزىپىگە تەيىنلەنگەن بولۇپ، تەپىسىلاتى ئېنىق ئەمەس. بۈگۈرگە ھاكىمىبەگ بولۇپ يۆتكەلگەن. 6. مۇھەممەد ئىمىن .  جىياچىڭنىڭ يىللىرىدا ۋەزىپىگە تەيىنلەنگەن بولۇپ، تەپسىلاتى ئېنىق ئەمەس. ئىشىك ئاغا بەگلىك مەنسىپى بىلەن ئىسھاقنىڭ ئورنىغا  ھاكىمبەگلىككە ئولتۇرغان. 7. خوشنىزات مېلىكىزات. 1-درىجىلىك ئىشىكئاغا بەگلىك مەرتىۋىسى بىلەن مۇھەممەد ئىمىننىڭ ئورنىغا ھاكىمبەگلىككە ئولتۇرغان (تەيىنلەنگەن). چىياچىڭنىڭ 21-يىلى (مىلادى 1816-يىلى) تەخىتكە ئولتۇرغان.  چىياچىڭنىڭ 23-يىلى (مىلادى 18164-يىلى)  كېسەل سەۋەبى بىلەن ئالەمدىن ئۆتكەن. 8. خالزات خوشنىزات . چىياچىڭنىڭ 23-يىلى (مىلادى 1818-يىلى)  تەخىتكە چىققان. 25-يىلى (مىلادى 1820-يىلى) مەنسىپى تۆۋەنلىتىلىپ ئىشىكئاغا بەگلىكىگە چۈشۈرۈلگەن،كېيىن يەنە ھاكىمبەگلىككە تەيىنلەنگەن، داۋگۇاڭنىڭ 25-يىلى (مىلادى 1845-يىلى ) 8-ئايدا ھاكىمبەگلىك مەنسىپىدە تۇرغان چاغدا پايتەخىتكە چاقىرتىلغان. 9. بەكرى ئاخۇن.  چىياچىڭنىڭ 25-يىلى (مىلادى 1820-يىلى)  مۇۋەققەت ھاكىمبەگ بولغان. 10. دۆلەت. بەكرى ئاخۇننىڭ ئورنىغا ئولتۇرغان. تەپسىلىي يىل، ئاي، كۈنلىرى ئېنىق ئەمەس. 11. چورۇق (مۇھەممەد ئىمىن) . ئىشىكئاغا بەگلىك نامى بىلەن ھاكىمبەگلىككە تەيىنلەنگەن. داۋگۇاڭنىڭ 5-يىلى (مىلادى 1824-يىلى ) ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلغان. 12. خالزات خوشنىزات. داۋگۇاڭنىڭ 5-يىلى (مىلادى 1824-يىلى ) ۋەزىپىگە تەيىنىلىنىپ، شىيەنفېڭنىڭ 4-يىلى (مىلادى 1854-يىلى) ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلغان. 13. مەزەمزات خالزات. شىيەنفېڭنىڭ 8-يىلى (مىلادى 1858-يىلى) ئىشىكئاغا بەگلىك مەرتىۋىسى بىلەن  ھاكىمبەگلىككە تەيىنىلەنگەن. توڭجىنىڭ 3-يىلى (مىلادى 1864-يىلى) ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلغان. 14. ئابدۇروسۇل. توڭجىنىڭ 3-يىلى (مىلادى 1864-يىلى) ۋەزىپىگە تەيىنىلىنىپ، توڭجىنىڭ 4-يىلى (مىلادى 1865-يىلى) 7-ئايدا ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلغان. 15. ئىلياسخان مەزەمزات (بوۋاق غوجا). گۇاڭشۈنىڭ 9-يىلى (مىلادى 1883-يىلى ) 5-ئايدا ۋەزىپىگە تەيىنىلىنىپ، گۇاڭشۈنىڭ 18-يىلى (مىلادى 1892-يىلى) 7 ئالەمدىن ئۆتكەن. مەنبە: ئىلى كەچلىك گېزىتى 2002-يىلى 12-ئاينىڭ 19-كۈنى

abdurahmanHOTAN

	تارىخنى ئۇنتىماسلىق كىرەك :qiray11

qaplin

	ھەممىسى ئاستانىلىك ئىمىن خوجىنىڭ ئەۋلاتلىرى :qiray14

НаБи

	چورۇق ھېكىمدىن باشقا  ھەممىسى  مانجۇنىڭ غالچىلىرى .

bexrik

	مۇشۇ يېقىن زامان تارخى ئەكىس ئەتتۈرۈلگەن  رومانلارنى ئۇقىسام بەك ئەرۋيىم ئۇچىدۇ جۇمۇ ھەي.....،.

awatbag

	تارىخ كىتابلارنى ئوقۇغانسىرى ئادەمنىڭ ئىچى ئاچچىققا تولىدۇ :qiray161

tewelgha

	قىممىتى بار تارىخى بىلىملەر ئىكەن .بۇنىڭ ئىچىدىكى چۇرۇق ھېكىم دېگېنى ئاق ئۆستەڭنى چاپتۇرغان ئەمەلدار شۇغۇ دەيمەن .خەلىقچىل ئادەم دەپ ئاڭلىغان ئىدىم .

kaitmas

	قىممىتى بار تارىخى بىلىملەر ئىكەن . http://www.kuznak.com/

تىرەن

	بۇ ئىلى دىيارىدا    نۇرغۇنلىغان تارىخنى بىشىدىن ئۆتكۆزەگەن                       تارىخى ئۇزۇن شەھەر بۇ                 ھەي ئويلىساملا ئىچىم ئىچىشىدۇ جۇمۇ.............................................