«تارىخى رەشىدىي» دىكى‹‹ئەلشىر نەۋائى›› غا

This.is.It

	ئەمىر ئەلشىرنىڭ بايانى مىرزا مۇھەممەد ھەيدەر كۆراگان    بۇ زاتنىڭ تەخەللۇسى نەۋائىدۇر ،تۈركىي شېئىرنى ئۇنىڭدىن ئىلگىرى ۋە كىيىن ھىچكىم ئۇنىڭدەك راۋان ،گۈزەل ،مەزمۇنغا باي ۋە ئۇنىڭچىلىك ھەددۇ-ھىسابسىز كۆپ نەزىم ئۇسلۇبىغا كەلتۈرمەپتۇ.ئۇ زات بۇ پەنگە ئۇستازدۇر ،ئۇنىڭ تۈركىي تىلدىكى شېئىرلىرى ھەزرىتى مەۋلانە جامىنىڭ پارسىي شېئىرلىرىغا ئوخشاشلا زور شۆھرەتكە ئىگىدۇر . ئەمما ئەمىر ئەلشىرنىڭ پارس تىلدىكى شېئىرلىرىمۇ تولا ،پارسىي شېئىرىدا ‹‹فانى››دىگەن تەخەللۇسنى قوللىنىپتۇ ،ھەزرىتى خاجە ھافىز شىرازى __ئۇنىڭ سىرلىرى مۇقەددەس بولغاي __نىڭ دىۋانلىرىغا جاۋابەن دىۋان تۈزۈپتۇ . ئەمىر خۇسرەۋ دىھىلۋىدىن كىيىن ‹‹دەريائى ئەبرار››(ياخشىلار باغچىسى ) ناملىق قەسىدىنى ھىچكىم ئەمىر ئەلشىرچىلىك نەزم قىلماپتۇ .ئەمرى خۇسرەۋنىڭ دەريائى ئەبرار قەسىدىسنىڭ مەتلىئى بۇدۇر : نەزىم : ئاتەشىن لەئلىكى تاجى خۇسرەۋانرا زىۋەرەست، ئەخكەرى بەھرى خەيالى خامى پۇختەن دەر سەرەست . تەرجىمىسى مۇنداق : ئاتەشىن لەئلىكى شەھلەر تاجىغە زىۋەردۇردۇر ، ئول فىشۇرماقغە خەيالى خامنى ئەخكەردۇردۇر. خالايىقنىڭ پەخرى، دىن ۋە مىللەتنىڭ نۇرى ھەزرىتى مەۋلانا ئەبدۇررەھمان جامى __ئۇنىڭ سىرلىرى مۇقەددەس بولغاي__ ئىككى ھەرەمنىڭ شەرەپلىك زىيارىتىنى ئاخىرلاشتۇرۇپ قايتىپ كىلىۋاتقىنىدا ،ئەمىر ئەلشىر بۇ روبائىينى تۈزۈپ ،ئۇ زاتنىڭ ئىستىقباللىرىغا (ئالدىغا) ئەۋەتىپتۇ . نەزىم : ئىنساف بېدېھ ،ئەي فەلەكى مىينا فام ، تا زەينى دو كۇدامى خۇب تەر كەرد خىرام. خۇرشىدى جەھان تاب تۇ ئەز جانىبى سۇبىھ ،، يانا ماھى جەھانگەردى مەن ئەز جانىبى شام . تەرجىمىسى مۇنداق : ئىنساف ئەتكىل ،ئەي فەلەكى مىينا فام ، بۇ ئىككىسدىن قايسىگە خۇب بولدى خىرام . يا جانىبى سۇبىھىدىن سىنىڭ خۇرشىدىڭ ، يا جانىبى شامدىن بىزىڭ ماھ تەمام . ئەمىر ئەلشىرنىڭ ئۈچ تۈرلۈك دىۋانى، بىر پارسىي دىۋانى بار .تۈركى تىلدا ‹‹تەزكىرەتۇل_ئەۋلىيا ›› ،‹‹تۈركى خەمىسە››قاتارلىق كىتابلارنى يېزىپتۇ ، بۇنىڭىدن بۆلەك يازغان كىتابلىرىمۇ تولا .بىرلا پارسچە دىۋاندىن باشقا ھەممە ئەسەرلىرى تۈركىي تىلىدا تەسنىپ قىلىنغان . ئەمىر ئەلشىرنىڭ ئەسلى ئۇيغۇرنىڭ باخشىلىرىدىندۇر .ئاتىسنى ‹‹كىچىككىنە باخشى ›› دەپ ئاتايتتى ، ئادەتتىكى كىشىلەردىن ئىدى .ئەمىر ئەلشىرنىڭ سۇلتان ھۈسەيىن مىرزا بىلەن كىچىك ۋاقتىدىن باشلاپ دوستلۇق  ئالاقىسى بار ئىدى .سۇلتان ھۈسەيىن مىرزا پادىشاھ بولغاندىن كىيىن ئەمىر ئەلشىر ئۇنىڭ خىزمىتىگە باردى ،مىرزا ئۇنى پەرۋىش قىلدى .شۇ ئەسىردىكى تەڭداشسىز ئالىم ۋە پازىل كىشىلەرنىڭ ھەممىسى ئەمىر ئەلشىرنىڭ تىرىشچانلىقى ،تەربىيە ۋە پەرۋىشكارلىقى بىلەن كامالەت تاپتى .ئەمىر ئەلشىرنىڭ بايلىقى شۇ دەرىجىگە بېرىپ يەتكەندىكى ،ھەممە مال _مۈلۈك ئۈسكۈناتلىرىدىن ھەر كۈنى ئۇنىڭغا  ئون سەككىز مىڭ شاھرۇخى (شاھرۇخ مىرزا نامىغا قۇيۇلغان ئالتۇن پۇل ) كىرىم بۇلاتتى ،ئۇنىڭ ھەممىسنى پەزىلەت ئىگىلىرى ئىچىدىكى مۇھتاجلارغا سەرپ قىلاتتى  .بەزى كۈنلىرى ئازراق بىر نەرسە ئاشاتتى ،بەزى كۈنلىرى ئون سەككىز مىڭ شاھرۇخى تۇلۇق سەرپ بۇلاتتى .ئاخىرقى ئۆمىردە بارلىق مۇلازىملىرى ،ئەمىرلىك ھەشەمىتى ۋە شاھانە ئۈسكۈنلىرنىڭ ھەممىسنى ئەمىر بابا ئەلىگە تاپشۇردى .ئەمىر بابا ئەلى شۇ ئەسىردىكى سىپاھلارنىڭ ئالىدنقى قاتارىدىكى كىشى ئىدى .ئەمىر ئەلشىر ئۆزى لەشكىرى ئىشلاردىن ئىستېپا بېرىپ سۇلتان ھۈسەيىن مىرزا بىلەن سۆھبەتداش بولدى ،قۇدرىتىنىڭ يىتىشچە ھاجەتمەنلەرنىڭ قىيىنچىلىقلىرىنى ھەل قىلاتتى ،پەزىلەت ئىگىلىرنى پەرۋىش قىلاتتى .مال __مۈلۈك ئەسۋابلىرنىڭ پۈتكۈل مەھسۇلاتىنى تەڭرى يۇلىدا ياخشى ئىشلارغا خالىس سەرپ قىلدى .شۇ قەدەر تولا مەسچىت ،لەڭگەر ۋە ئىمارەتلەرنى بىنا قىلدىكى ،ئىھتىمال ئۇنچىۋالا كۆپ ئىمارەتلەرنى ئالەم سەھىپىسىدە ئانچە كۆپ كىشى بىنا قىلالمىغان بولغىيتتى .بۈگۈنكى كۈندىمۇ خۇراساندا ئۇ ئىمارەتلەرنىڭ كۆپىنچىسى ساقلىنىۋاتىدۇ .شۇ ئەسىردىكى پەزىلەت ئەھلى ئىچىدە ئۇنىڭ پەرۋىش قىلشىغا ۋە ياردىمىگە ئىگە بولمىغان ھېچكىم يوق . ئەمما ئەمىر ئەلشىر ئىنتايىن نازۇك ،زېرىپ كىشى ئىدى ،ھەممە كىشىلەرنىڭ ئۆزىدەك نازۇك زېرىپ بولىشنى تىلەيتتى .خالايىققا بۇنداق بولۇش مۈشكۈل ئىدى ، شۇ سەۋەپتىن كىشىلەر ئەمىر  ئەلشىردىن ئازار يەيتتى .ئەمىر ئەلشىرنىڭ نازۇكلۇقىتىن باشقا  ئەيىبى يوق ، ھەقىقەتەن پەزىلەتلىك ،مەرد ۋە دۆلەتمەن كىشى ئىدى .پۈتكۈل ئۆمىرىنى ياخشى ئىشلارنى قىلىش بىلەن يەككە _يىگانىلىك ئىچىدە ئۆتكۈزدى .بېيىت : ھاسىلى دەريانىڭ ئېرۇر بىر گۇھەر، بەس كىشىدە بولسا ئەگەر بىر ھۇنەر. دېمەك ،ئەلىشىرنىڭ بىرلا ئەيبىدىن ئۆزگىسىى پۈتۈنلەي ھۈنەر ئىدى . تارىخى رەشىدىي    1.قىسىم  430.بەتتىن __433.بەتكىچە 2007 -يىلى 7-ئاي 1.نەشىرى 2007-يىلى 11-ئاي  2. بېسىلىشى شىنجاڭ خەلق نەشىرياتى

begzeda

	مەنمۇ يۇقارقى بايانلارنى كۆرۈپ ئۆتكەن لىكىن نەۋائى ياشىغان مەزگىللەردە مىللەتلەر تېخى تولۇق ئايرىلىمغان، بولغاچقا بۇ زاتنى قايسى مىللەتتىن دىيىشكە تېخى ئاجىزمىز دەپ قارايمەن

begzeda

	بەزى رىۋايەتلەردە ئەلشىر نەۋائى بىر  قىزنى سۆيگەن،  لىكىن شاھ ھۈسەيىن شۇ قىزنى ئۆزىگە سوراپ ئەلشىرنى ئەلچىلىككە قويغان. ئەلشىر خاننىڭ ئەمرىنى ۋاجىپ كۆرۈپ سۆيگىنىگە ئېيىتقان. شۇ ئاخشىمى قىز ئەلشىرگە بىر ئاپقۇر شەربەتنى تۇتقان، قىزمۇ زەھەر ئىچىپ ئۆلۈۋالغان. ئەلشىر ھېلىقى شەربەدنى ئىچكەندىن كىين بىر ئۆمۈر ئاياللارغا يېقىن كەلمىگەن....

danko519

	بەگزادەم لىكىن ئۇ ۋاقىتلاردا ئۇيغۇرلار ئاللىقاچان شەكىللىنىپ تۈركىي مىللەتلەرنىڭ ئاۋانگارتىغا ئايلانغان.تارىخچىلار مۇ شۇنداق دەپتىكەن.سىز نىمىلەرنى دەپ يۈردىغانسىز....

This.is.It

	تىمىنى ئەستايىدىل ئۇقۇپ بېقىشڭلارنى تەۋسىيە قىلىمەن .............

almas8888

	بەگزادىنىڭ سۆزى ئورۇنلۇق.ئۇيغۇر دىگەن ئاتالغۇ قەدىمدىن تارتىپ بار بولسىمۇ، قەدىمدەپەقەت مەلۇم قەبىلىنىڭ،مەلۇم ئادەملەر توپىىنىڭ نامىىنى بىلدۈرگەن.شۇنىڭغادىققەت قىلىش كېرەككى قەدىمقى ئۇيغۇر ئاتالغۇسى بىلەن ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئاتالغۇسى تۈپتىن پەرقلىنىدۇ،قەدىمقى ئۇيغۇر خەلقى پەقەت ھازىرقى زامان ئۇيغۇر مىىللىتىنىڭ بىر تەركىبى قىسمى خالاس.ھەممىىزگە مەلۇم يېقىنقى مىڭ يىل مابەينىىدە مەزكۇر ئاتالغۇ مىللەت نامى بولۇپ ئىشلىتىلمىگەن،پەقەت يېقىنقى مەزگىلدىلا سىتالىننىڭ ئوتتۇرا ئاسىيانى بۆلۈپ باشقۇرۇش ئىستىراگىيىسىگە ئاساسەن ،رايۇنىمىزدىكى خەلق ئۇيغۇر مىللىتى دەپ ئاتالغان.تورداشلارنىڭ بۇ خىل لوگىكىلىق خاتالىققا دىققەت قىلىشنى تەۋسىيە قىلىمەن.

oguzturk

	ئاپتور جاۋابىنى بويلاپ 7قەۋەت  almas8888 كە 2011-12-17 01:59 PMئەۋەتىلدى  : بەگزادىنىڭ سۆزى ئورۇنلۇق.ئۇيغۇر دىگەن ئاتالغۇ قەدىمدىن تارتىپ بار بولسىمۇ، قەدىمدەپەقەت مەلۇم قەبىلىنىڭ،مەلۇم ئادەملەر توپىىنىڭ نامىىنى بىلدۈرگەن.شۇنىڭغادىققەت قىلىش كېرەككى قەدىمقى ئۇيغۇر ئاتالغۇسى بىلەن ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئاتالغۇسى تۈپتىن پەرقلىنىدۇ،قەدىمقى ئۇيغۇر خەلقى پەقەت ھازىرقى زامان ئۇيغۇر مىىللىتىنىڭ بىر تەركىبى قىسمى خالاس.ھەممىىزگە مەلۇم يېقىنقى مىڭ يىل مابەينىىدە مەزكۇر ئاتالغۇ مىللەت نامى بولۇپ ئىشلىتىلمىگەن،پەقەت يېقىنقى مەزگىلدىلا سىتالىننىڭ ئوتتۇرا ئاسىيانى بۆلۈپ باشقۇرۇش ئىستىراگىيىسىگە ئاساسەن ،رايۇنىمىزدىكى خەلق ئۇيغۇر مىللىتى دەپ ئاتالغان.تورداشلارنىڭ بۇ خىل لوگىكىلىق خاتالىققا دىققەت قىلىشنى تەۋسىيە قىلىمەن. ئىشلىتىلمىگەن،پەقەت يېقىنقى مەزگىلدىلا سىتالىننىڭ ئوتتۇرا ئاسىيانى بۆلۈپ باشقۇرۇش ئىستىراگىيىسىگە ئاساسەن ،رايۇنىمىزدىكى خەلق ئۇيغۇر مىللىتى دەپ ئاتالغان.مۇشۇ سۆزىڭىز ئۈچۈن ‹‹بابۇرنامە››نى ئوقوپ بېقىشىڭىزنى تەۋىسسيە قىلىمەن .

almas8888

	نىمانداق كاللا دىسە پاقالچاق دەيدىغان بالىلار سىلەر ؟بۇ يەردە دىيىلىۋاتقىنى ئۇيغۇر دىگەن نامنىڭ قانداق كېلىپ چىققانلىغى ئەمەس،بەلكى بۇ نامنىڭ ھەرقايسى دەۋردە قانداق مەنىدە قوللىنىلغانلىقى مەسىلىسى. 100يىلدىن بۇرۇنقى ھۆججەت،ئەسەرلەرگە قاراپ بېقىڭلار!ئەرەبىچە،پارىسچە،تۈركيچە دىگەن ئاتالغۇلار كۆپ ئۇچرايدۇ.ئەمما ئۇيغۇرچە دىگەن ئاتالغۇ ئاساسەن ئۇچىرىمايدۇ.مەزكۇر ماقالىدىمۇ تۈركي تىلىدا دىيىلىپتۇ،ھەرگىزئۇيغۇرتىلىدا دىيىلمەپتۇ. قەدىمقى زاماندىكى ئۇيغۇرئاتالغۇسى ھازىرقى زاماندىكى قەشقەرلىك،خوتەنلىك،ئاقسۇلۇق دىگەن ئاتالغۇ بىلەن تەڭداش كېلىدۇ.يېقىنقى مەزگىلگىچىلىك خەلقىمىز قەشقەرلىك،خوتەنلىك ،ئەنجانلىق،سەمەرقەنتلىك،بۇخارالىق،تۇرپانلىق دەپ ئايرىلىپ كەلگەن. بوۋىمىز مەھمۇت قەشقىرى يازغىنى «تۈركي تىللار دىۋاني»،ھەرگىز «ئۇيغۇر تىللار دىۋاني» ئەمەس .ھازىرقى دەۋردەئۇيغۇرئاتالغۇسىنى ھەددىدىن زىيادە تەكىتلەش تار دائىرىدىكى مىىللەتچىلىك ۋە يۇرتۋازلىقتىن باشقا نەرسە ئەمەس. مۇناسىۋەتسىز بىر مىسالنى كەلتۈرەي.ھازىرقى خەن مىللىتىنىڭ نامى ئەسلىدە بۇرۇنقى بىر تارخان بەگلىكنىڭ بەگلىك نامى بولۇپ،ئىگەللىگەن ئورنى ھازىرقى بىر ۋىلايەتچىلىك كېلىدىغان بولۇپ،بۇ ۋىلايەتتە ياشىغان ئاھالە خەنلىكلەر دەپ ئاتالغان،كېيىن مەزكۇرتارخان بەگ مەملىكەتنى بىرلىككە كەلتۈرۈپ ،سۇلالە نامىنى ئۆزىنىڭ بەگلىك نامى بويىچە خەن سۇلالىسى دەپ ئاتىغان. بۇ نام يېقىنقى مەزگىلدە پۈتۈن مىللەتنىڭ نامى بولۇپ قالغان.