[دۇنيا مىللەتلىرى-2] تۇرۇكمەنلەر

~yilan~

	تۈركمەنلەر تۈركمەنىستان جۇمھۇرىيىتىدە ياشىغۇچى ئاساسلىق مىللەت، نوپۇسى 4مىليون 620 مىڭ بولۇپ، جۇمھۇرىيەت ئومۇمىي نوپۇسىنىڭ 72 پىرسەنتىنى ئىگىلەيدۇ. قالغان قىسمى ئۆزبېكىستان، تاجىكىستان قاتارلىق ئوتتۇرا ئاسىيا جۇمھۇرىيەتلىرى، شىمالىي كافكاز، ئاستىراخان رايونى ۋە ئىران، ئاففانىستان، ئىراق، تۈركىيە، سۈرىيە قاتارلىق غەربىي ئاسىيا ئەللىرىدە تارقاق ئولتۇراقلاشقان. ئومۇمىي نوپۇسى تەخمىنەن 4 مىليوندىن كۆپرەك. تۈركمەنلەر ياۋروپا ئىرقى بىلەن موڭغۇل ئىرقىنىڭ ئارىلاشما تىپىغا كىرىدۇ؛ ئالتاي تىللىرى سىستېمىسى تۈركىي تىللار گۇرۇپپىسىنىڭ ئوغۇز تىل تارمىقىغا تەۋە تۈركمەن تىلىنىڭ كۆپ خىل دىئالېكتىنى قوللىنىدۇ؛ تۈركمەنلەرنىڭ ئەسلىدە ئەرەب ئېلىپبەسى ئاساسىدىكى مىللىي يېزىقى بار ئىدى، 1940 - يىلىدىن تارتىپ سىلاۋيان يېزىقىنى قوللىنىپ كەلگەن. تۈركمەنلەر ئىسلام دىنىنىڭ سۈننى مەزھىپىگگ ئېتىقاد قىلىدۇ. تۈركمەنلەر ئاساسەن دېھقانچىلىق قوشۇمچە چارۋىچىلىق بىلەن شۇغۇللىنىدۇ، دېھقانچىلىقتا كۆپرەك بۇغداي، قوناق، كېۋەز ۋە كۆكتات، مېۋە تېرىلىدۇ؛ چارۋىچىلىقتا قوي، تۆگە، ئات، كالا قاتارلىقلار بېقىلىدۇ، قول ھۈنەرۋەنچىلىكمۇ خېلىلا تەرەققىي قىلغان بولۇپ، تۈركمەن گىلىمى بىلەن ياغاچ ۋە مىس ئەسۋابلىرىنىڭ داڭقى بار، يېقىنقى زامان سانائىتىدە نېفىت، تەبىئىي گاز، مىرابلت ئېلىش، ماشىنسازلىق، خىمىيە، ئېلىكتىر ئېنىرگىيە قاتارلىق سانائەت تارماقلىرى بار. تۈركمەنلەرنىڭ ئەجدادلىرىنى قەدىمكى زاماندا ئىران تىلى بىلەن سۆزلىشىدىغان داخا - ماساگىتلار بىلەن سارمات - ئالانىلار ۋە مارغىئانا، خارەزىم قاتارلىق قەدىمكى ئوتتۇرا ئاسىيا دۆلەتلىرىنىڭ بىر قىسىم ئاھالىلىرى ھەمدە ئوغۇز تۈركلىرىدىن ئىزدەشكە بولىدۇ. تۈركمەنلەر ئاساسەن ئۇن غىزاسى بىلەن گۆش ۋە سۈت مەھسۇلاتلىرىنى كۆپ ئىستېمال قىلىدۇ، كۈندىلىك تۇرمۇشىدا ناندىن ئايرىلمايدۇ، شۇڭا تۈركمەنلەر پولۇ بىلەن كاۋاپنى ياخشى كۆرىدۇ. تۈركمەنلەردە بىر ئەر بىر خوتۇنلۇق نىكاھ تۈزۈمى يولغا قويۇلغان بولۇپ، يىگىت - قىزلىرىنىڭ توي ئىشلىرىنى كۆپىنچە ھېيت - بايرام، دەم ئېلىش كۈنلىرى ئۆتكۈزىدۇ. تۈركمەنلەرنىڭ ئۆلۈم - يېتىم ئىشلىرى ھېيت - ئايەم ۋە قائىدە - يوسۇنلىرى ئوتتۇرا ئاسىيادىكى ئىسلام دىنىغا ئېتىقاد قىلىدىغان مىللەتلەر بىلەن ئاساسەن ئوخشىشىپ كېتىدۇ. تۈركمەنلەر مول خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى مىلراسلىرىغا ئىگە مىللەت. ئۆزىنىڭ خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى مىراسلىرى ئىچىدە، ئەپسانە - رىۋايەت، داستان، چۆچەك، ماقال - تەمسىل، ناخشا - قوشاق قاتارلىقلار بار. ئەپسانە - رىۋايەتلىرىدىن دېھقانچىلىق پىرى - <بابا - دېھقان>؛ مۇزىكا، ناخشا - قوشاق پىرى - <بابا - قەمبەر>،<قۇرقۇت> ۋە <پەرھات - شىرىن> داستانى قاتارلىقلار تۈركمەنلەر ئىچىدە خېلى كەڭ تارقالغان، ئۇلاردا تۈركمەنلەرنىڭ ئۇزاق تارىخىي دەۋرلەردىكى تۇرمۇشى ۋە گۈزەل ئارزۇ - ئارمانلىرى سۈرەتلەپ بېرىلىدۇ. تۈركمەنلەرنىڭ يازما ئەدەبىياتى خېلى بۇرۇنلا شەكىللەنگەن بولۇپ، تۈركمەنلەر تارىخىدا بىر مۇنچە ئەدىب، شائىر ۋە پەيلاسوپلار ئۆتكەن. ئۇلارنىڭ ئىچىدە پەيلاسوپ، شائىر مەختۇمقۇلى (1733 - 1793) ۋە ئۇنىڭ ئەسەرلىرى ئوتتۇرا ئاسىيادا ياشىغۇچى تۈركىي تىللىق مىللەتلەرنىڭ ئەدەبىياتىغا زور تەسىر كۆرسەتكەن. تۈركمەنلەر ئوغلاق تارتىشىش، ئوقيا ئېتىش، چېلىشىش، ئات بەيگىسى قاتارلىق مىللىي كۆڭۈل ئېچىش تەنتەربىيە پائالىيەتلىرىنى ياخشى كۆرىدۇ.      تۈركمەنلەر ۋە ئۇلارنىڭ ئەجدادلىرى تۇنجى بولۇپ ئاتنى قولغا كۆندۈرگەن ۋە ئاتنى ئىشلەپچىقىرىش، ھەربىي ئىشلار، قاتناش ۋە تەنتەربىيە، مىللى كۆڭۈل ئېچىش قاتارلىق ئىشلارغا سېلىپ ئات مەدەنىيىتىنى ياراتقان مىللەتلەرنىڭ بىرى بولۇش سۈپىتى بىلەن، تاكى ھازىرغىچە ئاتنى قەدىرلەش، ئۇلۇغلاش ئادىتىنى ساقلاپ كەلمەكتە. تۈركمەنلەرنىڭ ئات ئۈستى ماھارىتى، ئات ئۈستىدە ئوقيا ئېتىش، بەيگە، چەۋەندازلىق، چەۋگەن ئويۇنى، ئوغلاق تارتىشىش قاتارلىق مىللىي ئەنئەنىۋى تەنتەربىيە - كۆڭۈل ئېچىش پائالىيەتلىرىمۇ ئاتسىز بولمايدۇ. تۈركمەنلەر ئۇزاق تارىخىي تەرەققىيات داۋامىدا ئۆزىگە خاس كەشتىچىلىك، توقۇمىچىلىق، تىككۈچىلىك ۋە باشقا بېزەك قول ھۈنەرۋەنچىلىك سەنئىتىنى بەرپا قىلغان. ئۇلارنىڭ گىلەم، تام بېزەكلىرى، دەرپەردە، بوخچا - خالتا قاتارلىق ئۆي سايمانلىرى، بۆكتەرمە، چۇلۋۇر، قوشقۇن، ئۈزەڭگە، ئىگەر - توقۇم قاتارلىق ئات جابدۇقلىرى ۋە مىللىي كىيىم - كېچەكلىرى ئومۇمەن چىرايلىق كەشتىلەنگەن بولۇپ، كىشىگە بىر خىل ئىستېتىك زوق بېرىدۇ. تۈركمەنلەر ئەزەلدىن كۆك، يېشىل ۋە ئاق رەڭنى ئېزىزلاپ كەلگەن. تۈركمەنلەردە يەنە قۇياش، ئاي، يۇلتۇز قاتارلىق ئاسمان جىسىملىرىغا تىۋىنىش ئۇلارنى ئۇلۇغلاش قارىشى ھېلىمۇ مەۋجۇت. بۇنى تۈركمەنىستاننىڭ دۆلەت بايرىقى بىلەن دۆلەت گىربىدىن كۆرۈۋالغىلى بولىدۇ. .......................................................... مەنبە: داۋۇت سايىم ، رائىلە داۋۇت ، «دۇنيا مىللەتلىرى» ، شىنجاڭ ياشلار ئۆسمۇرلەر نەشىرىياتى، 1996-يىلى 1-نەشرى ، 79-بەت

babureya

پالۋان

	تۈركمەنلەرمۇ تۈرۈك مىللىتىنىڭ بىر قەبىلىسى، يەنى بىزنىڭ قېرىندىشىمىز بولىدۇ... ماڭا ئەڭ ياقىدىغىنى تۈرك قان سىستىمىسىغا مەنسۇپ مىللەتلەرنىڭ ھەممىسىنىڭ دېگۈدەك بايراقلىرىدا ئاي-يۇلتۇزنىڭ ۋە ياكى قۇياشنىڭ رەسىمىنڭ چۈشۈرۈلگەنلىكى، ئەرەپلەرنىڭ كۆپىنچە بايراقلىرىدا بولسا بۈركۈتنىڭ رەسىمى چۈشۈرۈلگەن.

albax

	«تۈركمەنلەر ياۋروپا ئىرقى بىلەن موڭغۇل ئىرقىنىڭ ئارىلاشما تىپىغا كىرىدۇ؛» قانداق ئادەم ئايرىغان ئېرقكىن بۇ ؟! قارىسامغۇ ئاۋۇ قىزلار ئەتراپىمدىكى خوشنىللىرىمنىڭ قىزلىرىغىلا ئوخشايدىكەن ، بىز تۈركلەرنى پارچىلاپ ھارمىدىغۇ مۇشۇ « ئالىملار » ؟

@KARWAN@

	بىزنىڭ ئۆرپە -ئادەتلىرمىزگە ئوخشايدىكەن

kaqmixlar

kankil

	تۈركمەنلەر بىلەن ئۇيغۇرلار تىل، تۇرمۇش، ئۈرۈپ - ئادەت جەھەتتە قازاق ، قىرغىزلارغا قارغاندا ئىنتايىن يېقىن، بىز ئۇلار بىلەن تەرجىمانسىز ئالاقىلىشەلەيمىز، شۇنداقلا بىز ئېرىققا كىرىمىز. ئۇلار نى ئارلاشما ئېرىق دىگنى بۇلماپتۇ، ئۇيغۇرلار، ئۈزبىكلەر، تۈركمەنلەر، ئافغانلار ۋەتاتارلارنىڭ بىر قىسمى، تاجىكلار(تاجىكىستان تاجىكلىرى) قاتارلىقلار مۇڭغۇل ئېرقى ئارلاشقان ياۋرۇپا ئېرقىنىڭ ھىندى- پامىر ، كاۋكاز تىپىغا كىرىدۇ.

ئەلشاھ

	دۆلەت بايرىقىنى قولدا سىزىشقا توغرا كەلسە خېلى جاپا تاتقۇدەك ماۋۇلار ... چىراي شەكلى كۆپ پەرىقلەنمەيدىكەن ، كىيىملىرى مۇڭغۇللارنىڭكىگە ئوخشايدىكەن ... رەھمەت سىزگە .