تۇرپان ۋاڭلىرى

Azizim

	تۇرپان ۋاڭلىرى ئىمىن خوجىنىڭ ۋاڭ بولۇش جەريانى تۇرپان ۋادىسى ئىسلامىيەتكە كىرگەندىن كېيىن، ئەلپەتتا غوجام بارا-بارا مەشھۇر بولۇپ،قارا غوجا ئەلپەتتا ئەۋلادلىرىنىڭ دىنىي ھۆكۈمرانلىقىغا ئۆتىدۇ، شۇنىڭدىن كېيىن بۇ جايدا سۇپى،ئىشانلىق ئېقىمى بارلىققا كىلىپ،نىياز خوجا يەرلىكتىكى چوڭ دىنىي ھۆكۈمران بولۇپ قالىدۇ-دە،مۇسۇلمانلار ئارسىدا مەزھەپ پەيدا قىلىپ،سوپىزىمنى تەشۋىق قىلىپ،نۇرغۇنلىغان مۇرىت توپلايدۇ، شۇنىڭ بىلەن تۇرپان ئويمانلىقىدىكى مۇتلەق كۆپ قىسىممۇسۇلمانلار نىياز غوجىنىڭ ئىتائەتمەنلىرى بولۇپ قالىدۇ. نىياز خوجا 1649-يىللىرى پەرزەنت كۆرىدۇ،ئوغلىغا ئىمىن دەپ ئات قويىدۇ. ئىمىن ئاتىسى نىياز خوجىنىڭ تەربىيسىدەسوپىزىم تەلىماتىنى خېلى پىششىق ئۆگىنىدۇ،كېيىن ئۇ مۇسۇلمان ياشلار ئارسىدا سوپىزىم تەشۋىقاتى يۈرگۈزۈپ ،ئۆزىگە مۇرىت توپلايدۇ. ئۇنىڭ مۇرتلىرى تۇرپان،قاراغوجا، ئاستانە، تۇيۇق، لۈكچۈن، سېڭگىم قاتارلىق جايلاردا كۆپىيىدۇ.شۇ دەۋرلەردە چاغاتاي نەسىبىدىن بولغان ئابدۇل ئەھمەت ھاجى بەگنىڭ ئوغۇللىرىدىن ئاق سۇلتان بەگ تۇرپانغا،ئەخمەت باقى بەگ(يەرلىك خەلىق كىيىن بەگ دەپ ئاتىغان)لۈكچۈنگە بەگ ئىدى. تەخمىنەن 1718-،1719- يىللارنىڭ ئالدى-كەينىدەئەخمەت باقى بەك ئىمىن خوجىنىڭ مۇرىت تۇپلاپ يۈرگىنىدىن ئەندىشە قىلىپ، ئىمىن خوجىنى ئۇجۇقتۇرۋىتىش قارارىغا كىلىدۇ. بۇ قارارنى ئەخمەت باقى بەگنىڭ ئۈچىنچى خوتۇنى ئاڭلاپ قالىدۇ.ئەخمەت باقى بەگ ئىمىن خوجىنى ئۇردىغا چاقىرىپ كېتىدۇ -دە،ئۇنى ئۇجۇقتۇرماقچى بۇلىدۇ.ئەخمەت باقى بەگنىڭ ئۈچىنچى خوتۇنى ئىمىن خوجا بىلەن بىر نەۋرە تۇغقان بولغاچقا ئەخمەت باقى بەگنىڭ ئۇنى ئۆلتۈرمەكچى بۇلىۋاتقانلىقىنى ئىمىن خوجىغا ئېيتىپ قۇيىدۇ. شۇنىڭ بىلەن ئىمىن خوجا بىر باھانە تىپىپ ئوردىدىن قېچىپ كىتىدۇ دە، جاڭگاللاردا پاناھلىنىپ يۈرىدۇ،ئۇزۇن يىللار ئۆتكەندىن كېيىن ئۇ ئەخمەت بەگ ئۇۋغا چىقىپ كەتكەن پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ،مۇرتلىرىنى باشلاپ بېرىپ ئۇنىڭ ئۇردىسىنى ئىگەللىۋالىدۇ . ئەخمەت باقى بەگ قايتىپ كىلىپ ھەرقانچە قىلىپمۇ  ئوردىنى قايتۇرۋالالمايدۇ،بەلكى يېڭىلىپ قىچىپ،سىر كىپتىكى قەدىمى بۇددا مۇنارىغا چىقىۋىلىپ قارشىلىق قىلىدۇ. شۇنداقتىمۇ ئىمىن خوجىنىڭ مۇرتلىرى ئەخمەت باقى بەگىنى تۇتۇپ قەتل قىلىدۇ.ئىمىن خوجا ئەخمەت باقى بەگنىڭ ئۈچىنچى خوتۇننى ئەمرىگە ئېلىپ، تۇرپان ئاستانىدىن لۈكچۈن بەگلىك ئوردىسىغا كۆچۈپ كېلىپ،بەگلىكنى داۋاملاشتۇدىدۇ. كېينىكى ۋاقىتتا ئىمىن خوجا چىڭ سۇلالىسىنىڭ جۇڭغارلارنى يوقىتىش كۈرەشلىرىگە يېقىندىن ياردەم بىرىدۇ.ئىمىن خوجىنىڭ سەمىمى ساداقىتى چىڭ ئوردىسىغا يېتىپ،چىڭ خانلىقى ئۇنى مەدىھلەيدۇ، 1755 يىلى ئىمىن خوجا 300كىشىلىك ئاتلىق قوشۇن تەشكىللەپ،چىڭ قوشۇنلىرى بىلەن بىرلىكتە جۇڭغارلارغاجازا يۈرۈش قىلىدۇ. كېيىنكى ۋاقىتتا ئىمىن خوجا چىڭ سۇلالىسى قوشۇنلىرىنىڭ جەنۇبى شىنجاڭنى ئىشغال قىلىشىدا خىزمەت كۆرسىتىدۇ ۋەچىڭ سۇلالىسى خاندانلىقىنڭ سادىق ۋاڭلىرىدىن بۇلۇپ قالىدۇ. شۇنىڭ بىلەن ئىمىن خوجا ئەۋلادلىرى ئالتە ئەۋلاد 13كىشى 1758-يىلىدىن 1911يىلى شىنخەن ئىنقلابىغچە چىڭ سۇلالىسىنڭ لۈكچۈن ۋاڭلىقىدا153 يىل دەۋىر سۈرىدۇ. شىنجاڭ يېقىنقى زامان تارىخىدا ئۆتكەن شەخىسلەر دىگەن كىتابىدىن ئىلىندى .

TORGONJAN

kahrizat

	ئۆزىنىڭ گۆشىنى ئۆزىنىڭ يېغىدا قورۇش دىگەن شۇ....

НаБи

	مىللەتنىڭ  ئۇلىنى  كولىغان مۇناپىقلا .................

Qi~Qan

	تۇرپاندا ئۆتكەن ۋاڭ ياكى سۇلتانلارنىڭ ئىسىملىگى ھۆكۈمران قىلغان ۋاقتى بولغان بولسا ياخىشى بۇلاتى.......................

oguz2

	ئىمىن ۋاڭ دىگەن بىر مۇناپىق،ۋەتەن ساتقۇچ.

barstekin

	ئىمىن ۋاڭ 1649-يىلى ئەمەس ، 1694-يىلى تۇغۇلغان . ئۇ ئۆ ز چېغىدا ، مەلئۇن ئافاق غۇجا جۇڭغار قالماقلىرىنى باشلاپ چىققانغا ئوخشاش ، مانجۇلارغا ئەل بولۇپ ، چىڭ ھۆكۈمىتىنىڭ ياردىمى ئاستىدا ئۆز ھۆكۈمرانلىقىنى مۇستەھكەملىىگەن .

سائەت