قىزىل مىڭئۆيىنىڭ يىل دەۋرى توغرىسىدىكى تە

xopur

	قىزىل مىڭئۆيىنىڭ يىل دەۋرى توغرىسىدىكى تەتقىقاتلار ۋە C14 ئارقىلىق ئۆلچەپ بېكىتىلگەن سانلىق مەلۇماتلارنىڭ قوللىنىلىشى ئاپتور: خو شۈيچۇ قىزىل مىڭئۆيىنى دەۋرلەرگە بۆلۈش — جۇڭگو ۋە چەت ئەل ئالىملىرى ئۇزاقتىن بۇيان دىققەت قىلىپ كېلىۋاتقان ۋە تەتقىق قىلىپ ئىزدىنىۋاتقان مۇھىم تېما. 20- ئەسىرنىڭ 20- يىللىرىدىن باشلاپ، جۇڭگو ۋە چەت ئەل ئالىملىرىنىڭ قىزىل مىڭئۆيىنىڭ يىل دەۋرى توغرىسىدا تەتقىقات ئېلىپ بارغىنىغا ھازىرغىچە 80 يىلدىن ئاشتى. يېقىنقى بىر ئەسىر ئىچىدە، جۇڭگو ۋە چەت ئەللەرنىڭ بىر نەچچە ئەۋلاد ئالىملىرى خىلمۇ خىل قىيىنچىلىق ئالدىدا قىلچە بوشاشماي قىزىل مىڭئۆيىنىڭ يىل دەۋرى توغرىسىدا ئىزدىنىپ، ئىنتايىن زور نەتىجىلەرنى قولغا كەلتۈردى. 20- ئەسىرنىڭ 80- يىللىرىدا C14 ئارقىلىق ئۆلچەپ بېكىتىش ئۇسۇلى قوللىنىشقا باشلىنىپ، قىزىل مىڭئۆيىنى دەۋرلەرگە بۆلۈش تەتقىقاتىدا مۇھىم رول ئوينىدى ھەمدە قىزىل مىڭئۆيىنىڭ يىل دەۋرى توغرىسىدىكى تەتقىقاتنى يېڭى يۈكسىلىشكە ئىگە قىلدى. تۆۋەندە جۇڭگو ۋە چەت ئەل ئالىملىرىنىڭ قىزىل مىڭئۆيىنىڭ يىل دەۋرى توغرىسىدىكى تەتقىقاتنىڭ ئومۇمىي ئەھۋالى ۋە C14 ئارقىلىق بېكىتىلگەن سانلىق مەلۇماتلارنىڭ ئىشلىتىلىش ئەھۋالى تونۇشتۇرۇلىدۇ. 1. چەت ئەللەردىكى تەتقىقاتنىڭ ئومۇمىي ئەھۋالى 19- ئەسىرنىڭ ئوتتۇرىلىرىدىن 20- ئەسىرنىڭ باشلىرىغىچە بولغان ئارىلىقتا، ئىلگىرى- كېيىن بولۇپ روسىيە، شۋېتسىيە، گېرمانىيە، ياپونىيە ۋە فرانسىيە قاتارلىق دۆلەتلەرنىڭ ئېكسپېدىتسىيە ئەترەتلىرى قىزىل مىڭئۆيىنى تەكشۈردى. 20- ئەسىرنىڭ 20- يىللىرىدىن باشلاپ گېرمانىيە ئالىملىرى قىزىل مىڭئۆيىدىن يونۇۋېلىنغان تام رەسىملىرى ۋە باشقا بۇددىزم بەدىئىي ئەسەرلىرىگە ئاساسلىنىپ تۇرۇپ، قىزىل مىڭئۆيىنىڭ يىل دەۋرى ئۈستىدە تەتقىقات ئېلىپ بېرىپ، مۇھىم نەتىجىلەرنى قولغا كەلتۈردى. قىزىل مىڭئۆيىنى دەۋرلەرگە بۆلۈشكە گرونۋېدېل، لېكوك ۋە ۋارد شىمىتلار قاتناشقان. گرونۋېدېل بىلەن لېكوك شىنجاڭدا ئېلىپ بېرىلغان ئەمەلىي تەكشۈرۈشكە قاتناشقان بولۇپ، ئۇلارنىڭ تەتقىقاتىدا پۈتۈن شىنجاڭدىكى مىڭئۆيلەر نۇقتىسىدىن ئانالىز يۈرگۈزۈلگەن. ۋارد شىمىت شىنجاڭغا كېلىپ باقمىغان بولسىمۇ، لېكىن ئۇ ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 20-، 30- يىللىرىدا ئىزچىل ھالدا بېرلىن فولكلور مۇزېيدا خىزمەت قىلغان بولغاچقا، ئاسىيا مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرىنى ئۇزاق مۇددەت تەتقىق قىلغان. ئۇ مۇزېيدا ساقلىنىۋاتقان شىنجاڭ تام رەسىملىرى بىلەن تەكشۈرۈش ئەترىتى خاتىرىلىگەن دوكلات ماتېرىياللىرىغا ئاساسلىنىپ تۇرۇپ تەتقىق قىلغان. ئۇلارنىڭ ئۈچىلىسى قىزىل مىڭئۆيىنى دەۋرلەرگە بۆلۈشتە ئاساسلىقى تام رەسىملىرىنىڭ بەدىئىي ئۇسلۇبى جەھەتتىن تەتقىقات يۈرگۈزگەن، شۇڭا ئۇلارنىڭ قىزىل مىڭئۆيىنى دەۋرلەرگە بۆلۈش ھەققىدە چىقارغان خۇلاسىسى مۇئەييەن چەكلىمىلىككە ۋە بىر تەرەپلىمىلىككە ئىگە بولۇپ قالغان. ئۇلانىڭ دەۋرلەرگە بۆلۈشى تۆۋەندىكىچە: گرونۋېدېل شىنجاڭ تام رەسىملىرىنى گاندارا رەسىم ئۇسلۇبى، رېتسار رەسىم ئۇسلۇبى، دەسلەپكى مەزگىلدىكى تۈرك رەسىم ئۇسلۇبى، لاما دىنى رەسىم ئۇسلۇبى دەپ بەش خىل رەسىم ئۇسلۇبىغا ئايرىغان. ئۇلار، قىزىل مىڭئۆيىدە 1-، 2- خىلدىكىلا رەسىم ئۇسلۇبى، بار دەپ قارىغان. گرونۋېدېل: ئەڭ دەسلەپكى تام رەسىملىرى 4- ئەسىرنىڭ ئوتتۇرىلىرىدا سىزىلغان، 83-، 84-، نومۇرلۇق غارلار 5- ئەسىرنىڭ ئوتتۇرىلىرىغا توغرا كېلىدۇ، ئەڭ كېيىنكى غارلار 7-، 8- ئەسىرلەردە ياسالغان، دەپ قارىغان. لېكوك گرونۋېدېلنىڭ بەش خىل رەسىم ئۇسلۇبى ھەققىدىكى پىكىرىگە قوشۇلغان بولسىمۇ، لېكىن ئۇنىڭ غارلارنى بۆلۈشى گرونۋېدېلغا ئوخشىمايدۇ. لېكوك، 149- نومۇرلۇق قوشۇمچە غار بىرىنچى خىل رەسىم ئۇسلۇبىدىن بۇرۇن ياسالغان بولۇشى مۇمكىن، دەپ قارايدۇ. ئۇ يەنە، بىرىنچى خىل رەسىم ئۇسلۇبىنىڭ ۋاقتى 6 ~ 7- ئەسىرلەرگە توغرا كېلىشى مۇمكىن، ئىككىنچى خىل رەسىم ئۇسلۇبىنىڭ ۋاقتى 700- يىللارنىڭ ئالدى- كەينىگە توغرا كېلىشى مۇمكىن، دەپ قارايدۇ. 1933- يىلى ۋارد شىمىت قىزىل مىڭئۆيىنى دەۋرلەرگە بۆلۈش توغرىسىدىكى كۆز قارىشىنى ئېلان قىلدى. ئۇ دەۋرلەرگە بۆلۈشتە ئاساسلىقى قىزىل مىڭئۆيىدىن چىققان قەدىمكى قوليازمىلاردىكى خەت نۇسخىلىرىنى ئاساس قىلدى. ئۇ يەنە گاندارا سەنئىتىنىڭ قىزىل مىڭئۆيى تام رەسىملىرىگە كۆرسەتكەن تەسىرىنى تەكىتلەپ، قىزىل مىڭئۆيى تام رەسىملىرى ھىندىستان- ئىران رەسىم ئۇسلۇبى دەپ ئاتىلىشى كېرەك، بۇلارنى يەنە بىرىنچى ۋە ئىككىنچى خىل رەسىم ئۇسلۇبى دەپ ئايرىشقا بولىدۇ، ئىككىنچى خىل رەسىم ئۇسلۇبى يەنە ئۈچ دەۋرنى بېشىدىن كەچۈرگەن، دەپ قارايدۇ. ئۇ يەنە ھەر بىر خىل رەسىم ئۇسلۇبىدىكى غارلارنى ئاساسلىق غار ۋە قوشۇمچە غار دەپ ئايرىغان. ۋارد شىمىتنىڭ كۆز قارىشى كېيىن بېرلىن ھىندىستان سەنئەت مۇزېينىڭ رەسمىي كۆز قارىشى سۈپىتىدە غەرب ئىلىم ساھەسىدە كەڭ تۈردە ئۇزاققىچە قوللىنىلدى.① 20- ئەسىرنىڭ 50- يىللىرىدىن باشلاپ، گېرمانىيە ئالىملىرىنىڭ ئەنئەنىۋى كۆز قاراشلىرى خىرىسقا ئۇچراپ، گېرمانىيە ئالىملىرىنىڭ ئەنئەنىۋى كۆز قاراشلىرىغا ئوخشىمايدىغان بەزى يېڭىچە پىكىرلەر ئارقا- ئارقىدىن مەيدانغا كەلدى. 1959- يىلى فرانسىيىلىك ئالىم ئالېكساندېر كوبۇرن سوپېر قىزىل مىڭئۆيىنىڭ قېزىلغان دەۋرىنىڭ 4- ئەسىرنىڭ دەسلەپكى مەزگىلىگە توغرا كېلىدىغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى.② 1974- يىلى ئامېرىكىلىق بېنجامىن روۋلاند، قىزىل مىڭئۆيىنىڭ يىل دەۋرى 4- ئەسىرنىڭ ئاخىرقى مەزگىلىدىن 6- ئەسىرنىڭ دەسلەپكى مەزگىلىگىچە بولغان ئارىلىققا توغرا كېلىدۇ دەپ ھۆكۈم چىقاردى.③ 1991- يىلى ئامېرىكىلىق ئالىم، پروفېسسور ئانگېلا خوۋارد «شىنجاڭدىكى قىزىل مىڭئۆيى تام رەسىملىرىنى دەۋرلەرگە بۆلۈش توغرىسىدىكى پىكىر ھەققىدە تولۇقلىما بايان» ناملىق ماقالىسىدە، سۇ بەي ئەپەندىنىڭ «قىزىل مىڭئۆيىنىڭ قىسمەن غارلىرىنى بۆلەكلەرگە ئايرىش ۋە ئۇلارنىڭ يىل دەۋرى قاتارلىق مەسىلىلەر ھەققىدە دەسلەپكى ئىزدىنىش» دېگەن ماقالىسىدە ئوتتۇرىغا قويۇلغان قىزىل مىڭئۆيىنى دەۋرلەرگە بۆلۈش ھەققىدىكى كۆزقاراشنى مۇئەييەنلەشتۈردى. تىلغا ئېلىشقا ئەرزىيدىغىنى شۇكى، ھازىر بېرلىن ھىندىستان سەنئەت مۇزېينىڭ باشلىقى بولۇپ ئىشلەۋاتقان پروفېسسور ياردىس قىزىل مىڭئۆيى تەتقىقاتى توغرىسىدىكى تەرەققىيات تارىخىنى كۆزدىن كەچۈرۈپ، ھەر قايسى دۆلەتلەردىكى يېڭى تەتقىقات نەتىجىلىرىگە دىققەت قىلغاندىن كېيىن، 20- ئەسىرنىڭ 80- يىللىرىدىن باشلانغان شىنجاڭدىكى مىڭئۆي تام رەسىملىرىنى C14 ئارقىلىق ئۆلچەپ ئېرىشكەن سانلىق مەلۇماتلارنىڭ پايدىلىنىش قىممىتىگە ئىنتايىن ئەھمىيەت بەردى. پروفېسسور ياردىس بېرلىن ھىندىستان سەنئەت مۇزېيدا ساقلىنىۋاتقان شىنجاڭ مىڭئۆي تام رەسىملىرى ئىچىدىن بىر قىسىم ئەۋرىشكىلەرنى تاللىۋېلىپ، ئۇلارنى C14 ئارقىلىق ئۆلچەپ بىر تۈركۈم سانلىق مەلۇماتلارغا ئېرىشتى. 2000- يىلى ھىندىستاندا ئۆتكۈزۈلگەن «شىنجاڭدىكى دىن ۋە سەنئەت» خەلقئارا ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنىدا، ياردىس «گېرمانىيىنىڭ شىنجاڭ قىزىل مىڭئۆيىنى ئەنئەنىۋى دەۋرگە بۆلۈش كۆز قارىشى ۋە يېقىنقى يىللاردىن بۇيانقى C14 ئانالىزىنىڭ نەتىجىسى توغرىسىدا چۈشەندۈرۈش» دېگەن ماقالىسىنى ئېلان قىلىپ، ئۆزىنىڭ قىزىل مىڭئۆيى تام رەسىملىرى يىل دەۋرى تەتقىقاتى توغرىسىدىكى يېڭى تەسەۋۋۇرىنى شەرھلىدى. شۇ يىلى، بېرلىن ھىندىستان سەنئىتى مۇزېي نەشر قىلدۇرغان «كىشىنىڭ ئەقلى يەتمەيدىغان بۇتلار» ناملىق رەسىملىك كىتابتا C14 ئارقىلىق ئۆلچەپ بېكىتىلگەن بىر قىسىم سانلىق مەلۇماتلار شىنجاڭ تام رەسىملىرىنى چۈشەندۈرۈشكە ئىشلىتىلگەن بولۇپ، ئەنئەنىۋى كۆز قاراشلار ئۆزگەرتىلگەن. 2005- يىلى ياردىس خەنزۇ تىلىغا تەرجىمە قىلىنغان «شىنجاڭنىڭ بۇددىزم سەنئىتى» ناملىق كىتابنىڭ «كىرىش سۆز» قىسمىدا يەنىمۇ ئىلگىرىلىگەن ھالدا : «...... ئەمما بۈگۈن يېڭى تەبىئىي پەن بىلىملىرىگە ئاساسلانساق، بولۇپمۇ رادىئوئاكتىپلىق C14 ئارقىلىق ئۆلچەش- ئانالىز قىلىش نەتىجىسىگە ئاساسلانساق، بۇ پەرەز (ۋارد شىمىت ۋەكىللىكىدىكى غەربنىڭ ئەنئەنىۋى كۆز قارىشى)دىكى يىل دەۋرىنىڭ تەرتىپىنى ئۆزگەرتىشكە توغرا كېلىدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن، ياپونىيە، جۇڭگو ۋە گېرمانىيىنىڭ ئارخېئولوگلىرى بىلەن سەنئەت تارىخشۇناسلىرى ئىلگىرىكى 10 يىلدا C14 كە ئاساسەن تام رەسىملىرى ۋە ياغاچ ئويمىلار ئۈستىدە چىقارغان خۇلاسىسى، كىشىلەرنىڭ باشقىدىن يېڭى يول تۇتۇپ، بۇرۇنقى تارىخ يىل دەۋر تەرتىپى توغرىسىدىكى كۆز قاراشنى مۇناسىپ ھالدا ئۆزگەرتىشى كېرەكلىكىنى ئىسپاتلىدى.④ دەپ كۆرسەتتى. بۇ، گېرمانىيە ئىلىم ساھەسىدىكى زور بۆسۈش، بۇ خىل يېڭىچە كۆز قاراش مۇقەررەر ھالدا غەرب ئىلىم ساھەسىدە ئاكتىپ ۋە چوڭقۇر تەسىر پەيدا قىلىدۇ. 2.دۆلەت ئىچىدىكى تەتقىقاتنىڭ ئومۇمىي ئەھۋالى ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 20- يىللىرىدا، ئېلىمىز ئالىمى خۇاڭ ۋېنبىي قىزىل مىڭئۆيىنى تەكشۈرگەن چاغدا تاش غارلارنىڭ يىل دەۋرى مەسىلىسىگە دىققەت قىلغان بولۇپ، بۇ ھەقتە دەسلەپكى قەدەمدە تەتقىقات ئېلىپ بارغان. 40- يىللاردا خەن لېرەن، 50- يىللاردا چاڭ شۇخۇڭ، يەن ۋېنرۇ قاتارلىق ئالىملار قىزىل مىڭئۆيىنى دەۋرگە بۆلۈش مەسىلىسىنى يەنىمۇ ئىلگىرىلىگەن ھالدا تەتقىق قىلدى. 70- يىللاردا بېيجىڭ ئۇنىۋېرسىتېتى ئارخېئولوگىيە فاكۇلتېتىدىكى سۇ بەي قاتارلىقلار قىزىل مىڭئۆيىنى ئومۇميۈزلۈك ھالدا تەكشۈرۈپ ۋە تەتقىق قىلىپ، دەۋرگە بۆلۈش مەسىلىسىدە مۇھىم ئىلگىرىلەشكە ئېرىشتى. كېيىن، شىنجاڭ كۈسەن مىڭئۆي تەتقىقات ئورنىمۇ قىزىل مىڭئۆيىنى دەۋرگە بۆلۈش مەسىلىسىنى تەتقىق قىلىپ، يېڭى پىكىرنى ئوتتۇرىغا قويدى. جۇڭگولۇق ئالىملارنىڭ قىزىل مىڭئۆيىنى دەۋرگە بۆلۈش ھەققىدىكى پىكىرلىرى تۆۋەندىكىچە : 1. بېيجىڭ ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ پروفېسسورى يەن ۋېنرۇ 20- ئەسىرنىڭ 60- يىللىرىنىڭ بېشىدا قىزىل مىڭئۆيىنى تەكشۈرگەندىن كېيىن، تارىخىي ئارقا كۆرۈنۈش، تام رەسىملىرىنىڭ مەزمۇنى ۋە رەسىملەرنىڭ ئۇسلۇبى ئۈستىدە تەتقىقات ئېلىپ بېرىپ ۋە ئۇلارنى ئۆزئارا سېلىشتۇرۇپ ، قىزىل مىڭئۆيىنى تۆت دەۋرگە ئايرىغان⑤ : 2. بېيجىڭ ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ پروفېسسورى سۇ بەي بېيجىڭ ئۇنىۋېرسىتېتى تارىخ فاكۇلتېتى ئارخېئولوگىيە پراكتىكا گۇرۇپپىسىنى باشلاپ، 1979- يىلدىن 1981- يىلغىچە بولغان ئارىلىقتا، قىزىل مىڭئۆيىدە ئەمەلىي ئارخېئولوگىيىلىك تەكشۈرۈش ۋە قېزىش ئېلىپ بارغاندىن كېيىن، ئارخېئولوگىيىلىك ئۇسۇلنى قوللىنىپ، غارلارنىڭ شەكلى، غارلارنىڭ بىرىكمە مۇناسىۋىتى، غار رەسىملىرىنىڭ مەزمۇنى، بەدىئىي ئۇسلۇبى قاتارلىقلارنى ئۇنىۋېرسال ئانالىز قىلىش ۋە سېلىشتۇرۇش ئارقىلىق، قىزىل مىڭئۆيىنىڭ يىل دەۋرىنى باسقۇچلارغا ئايرىش پىكرىنى ئوتتۇرىغا قويدى ⑥ : پروفېسسور سۇبەي، قىزىل مىڭئۆيىنىڭ 1-، 2- باسقۇچلىرى قىزىل مىڭۆيىنىڭ گۈللەنگەن دەۋرى بولۇپ، ئۇنىڭ ئەڭ گۈللەنگەن دەۋرى 4- ئەسىرنىڭ كېيىنكى مەزگىلىدىن 5- ئەسىرگىچە بولغان ئارىلىقتا بولۇشى مۇمكىن، 1- باسقۇچنىڭ ئالدىدا يەنە بىر تۇنجى باسقۇچ بولۇشى مۇمكىن، دەپ قارايدۇ. 3.شىنجاڭ كۈسەن مىڭئۆي تەتقىقات ئورنى قىزىل مىڭئۆيىنى كۆپ يىل تەكشۈرۈپ قېزىش، سانلىق مەلۇماتلارنى رەتلەش ۋە جۇڭگو ۋە چەت ئەل ئالىملىرىنىڭ تەتقىقات نەتىجىلىرىنى تەھلىل قىلىش ھەمدە ئۇلارنى تارىخىي ئارقا كۆرۈنۈش، تام رەسىملىرىنىڭ ئۇسلۇبى، تېمىلارنىڭ مەزمۇنى ۋە غارلارنىڭ تۈزۈلۈشى بىلەن بىرلەشتۈرۈش، بىر تۈركۈم C14 ئارقىلىق بېكىتىلگەن سانلىق مەلۇماتلاردىن پايدىلىنىش ئارقىلىق، دەۋرلەرگە بۆلۈشتىكى يېڭىچە پىكىرنى ئوتتۇرىغا قويدى⑦. 4. C14 ئارقىلىق بېكىتىلگەن سانلىق مەلۇماتلارنىڭ قوللىنىلىشى ۋە ئۇنىڭدىكى مەسىلىلەر: كۆپچىلىككە مەلۇمكى، كۈسەن مىڭئۆيلىرىگە ئائىت بىۋاسىتە يىل دەۋر ماتېرىياللىرى كەمچىل بولغاچقا، مىڭئۆيلەرنىڭ قاچاندىن باشلاپ قېزىلىشقا باشلىغانلىقىنى ئىسپاتلايدىغان پاكىت يوق. مىڭئۆيلەردە خېلى كۆپ قەدىمىي يېزىقلار ساقلىنىپ قالغان بولسىمۇ، لېكىن ھازىر بۇ يېزىقلارنى تولۇق يېشىپ ئوقۇشقا ئىمكانىيەت يوق. يېقىنقى يىللاردا چەت ئەل ئالىملىرى تاش غارلاردىكى تام رەسىملىرىدىكى يېزىقلارنى تەتقىق قىلىپ، ئۇلارنى دەسلەپكى قەدەمدە يۈزەكىلا يېشىپ ئوقۇدى. تاش غارلاردىكى قەدىمكى يېزىقلار دەسلەپكى قەدەمدە ئىككى خىل كۆزىتىلدى : بىرىنچى خىلى، تام رەسىملىرىدىكى «چۈشەندۈرۈش» خاراكتېرىدىكى يېزىقلار. چەت ئەل ئالىملىرىنىڭ قىسمەن يەشمىلىرىگە ئاساسلانغاندا، بۇ خىل يېزىقلار تام رەسىملىرىدىكى ھېكايە مەزمۇنلىرىنى چۈشەندۈرۈشكە ئىشلىتىلگەن. يەنە بىرى، تام رەسىمى يوق ياكى مەلۇم سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن رەسىم سىزىش توختىتىپ قويۇلغان بىر قىسىم غارلارغا خالىغانچە يېزىپ قويۇلغان يېزىقلاردۇر. بۇ يېزىقلارنىڭ كۆپىنچىسى توخرى يېزىقى بولسىمۇ، لېكىن ئوخشىمىغان ۋارىيانتى يېزىلغان بولۇپ، ئوخشىمىغان دەۋرلەردىكى يېزىقلارغا تەۋە بولۇشى مۇمكىن. ھازىر توخرى يېزىقىنى تولۇق يېشىپ ئوقۇيدىغان ئادەم بولمىغاچقا، بۇ يېزىقلار يەنىلا «ئۆلگەن يېزىقلار» ھېسابلىنىپ، يىل دەۋرى تەتقىقاتىدا تېخى رول ئوينىيالمايۋاتىدۇ. نۆۋەتتە كۈسەن مىڭئۆيلىرىنىڭ يىل دەۋرى تەتقىقاتى ، ئاساسلىقى غارلارنىڭ تۈزۈلۈشىنىڭ ئۆزگىرىشى، رەسىم سىزىش ئۇسلۇبىنىڭ تەرەققىياتى ۋە ۋەقەلىكلەرنىڭ مەزمۇنىنى دەلىللەش قاتارلىق تەرەپلەردىن ئۆزئارا سېلىشتۇرۇش ۋە تەھلىل قىلىش ئارقىلىق تەتقىق قىلىش بولۇپ، بۇ «ھۆكۈم» ۋە «پەرەز» تەرىقىسىدىكى ئۇسۇلدا ئىنتايىن چوڭ ئېنىقسىزلىق مەۋجۇت. جۇڭگو ۋە چەت ئەل ئالىملىرىنىڭ كۈسەن مىڭئۆيلىرىنى دەۋرگە بۆلۈش توغرىسىدىكى تەتقىقاتلىرىدا، رەسىم سىزىش ئۇسلۇبى كۆپرەك نەزەرگە ئېلىندى، بولۇپمۇ گېرمانىيىلىك ئالىملارنىڭ «رەسىم سىزىش ئۇسلۇبى تەلىماتى» دا، رەسىم سىزىش ئۇسلۇبى ئەڭ ئاساسلىق ئۆلچەم قىلىندى. لېكىن بىز كۈسەن مىڭئۆيلىرىنى ئۇنىۋېرسال تەتقىق قىلغان ۋاقتىمىزدا شۇنى ھېس قىلدۇقكى، بىر خىل ئۇسلۇب بىرلا دەۋر ياكى بىرلا باسقۇچ بىلەن چەكلەنگەن ئەمەس. بىر خىل ئۇسلۇبنىڭ ئۇزاق مۇددەت داۋاملىشىش ھادىسىسى مەۋجۇت. شۇڭا، بىز كۈسەندە «رەسىم ئېقىمى»نىڭ مەۋجۇت ئىكەنلىكىنى، ئۇسلۇبنىڭ ئۈزلۈكسىز داۋاملاشقانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويغانىدۇق. شۇڭلاشقا، «ئۇسلۇب» قىلا تايىنىپ غارلارنىڭ يىل دەۋرىنى توغرا ئايرىش قىيىن. بۇ خىل ئەھۋالدا، بىزنىڭچە C14 ئارقىلىق بېكىتىلگەن سانلىق مەلۇماتلارنىڭ ھېچ بولمىغاندا تەخمىنەن دەۋر دائىرىسى بولۇپ، يۇقىرىقى بىر نەچچە تەرەپلەر بىلەن بىرلەشتۈرۈپ تەتقىق قىلغاندا بىر خىل قىممەتكە ئىگە ئۇسۇلدۇر. شۇڭا، بۇ ئۇسۇل ئالىملار تەرىپىدىن بارغانسېرى ئېتىبارغا ئېلىنىپ، يىل دەۋرى تەتقىقاتىدىكى يېڭىچە تەپەككۇر بولۇپ قالدى. C14 ئارقىلىق ئۆلچەپ بېكىتىش ئۇسۇلى نۆۋەتتە دۇنيادا مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرى بىلەن باشقا دەۋرلەردىن ئىنتايىن يىراقتىكى جىسىملارنىڭ يىلىنى بېكىتىشتە قوللىنىلىدىغان ئىنتايىن مۇھىم بىر ئۇسۇلدۇر. يېقىنقى يىللاردا جۇڭگودىكى بەزى زور ئاخېئولوگىيە تەتقىقاتلىرىدا، ئومۇميۈزلۈك ھالدا C14 ئارقىلىق ئۆلچەپ بېكىتىش ئۇسۇلى قوللىنىلدى. ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 70- يىللىرىدا، بېيجىڭ ئۇنىۋېرسىتېتى C14 ئارقىلىق ئۆلچەپ بېكىتىش ئۇسۇلىنى شىنجاڭدىكى مىڭئۆيلەرنىڭ يىل دەۋرى تەتقىقاتىدا قوللىنىشقا باشلىدى. ئۇ غارلارنىڭ تۈزۈلۈشى، رەسىم سىزىش ئۇسلۇبى، تارىخىي ئارقا كۆرۈنۈشى قاتارلىقلارنى ئۇنىۋېرسال دەلىللەپ تەتقىق قىلىشتىكى بىر خىل ياردەمچى ئۇسۇل بولۇش سۈپىتى بىلەن يىل دەۋرىنى ئايرىشتىكى مۇھىم پايدىلىنىش ماتېرىيالى بولۇپ قالدى. كېيىن، شىنجاڭ مىڭئۆي تام رەسىملىرى قاتارلىق مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرىنىڭ ئۈزلۈكسىز ھالدا C14 ئارقىلىق ئۆلچەپ بېكىتىلىشى، مىڭئۆيلەرنىڭ يىل دەۋرى تەتقىقاتىنى ئىلگىرى سۈرۈشتە مۇھىم رول ئوينىدى. 1989 ~ 1990- يىللاردا «جۇڭگو گۈزەل سەنئەت ئەسەرلىرىنى تۈرگە ئايرىش توپلىمى. شىنجاڭ تام رەسىملىرى توپلىمى» تۈزۈلگەن چاغدا، قىزىل مىڭئۆيىدە بىر تۈركۈم ئەۋرىشكىلەر يىغىۋېلىنىپ، سانلىق مىقدارى ئەڭ كۆپ بولغان بىر قېتىملىق C14 ئارقىلىق ئۆلچەش ئېلىپ بېرىلدى. 20- ئەسىرنىڭ 90- يىللىرىنىڭ بېشىغىچە، جۇڭگونىڭ قىزىل مىڭئۆيىنى C14 ئارقىلىق ئۆلچەپ ئېرىشكەن سانلىق مەلۇماتى 71 گە يەتتى. ياپونىيە ئالىملىرىمۇ C14 ئارقىلىق ئۆلچەپ بېكىتىش ۋاسىتىسىنى قوللىنىپ قىزىل مىڭئۆيىنىڭ يىل دەۋرى مەسىلىسىنى تەتقىق قىلىشقا ئەھمىيەت بەردى، مىڭگۇۋۇ ئۇنىۋېرسىتېتى 1995- يىلى قىزىل مىڭئۆيىنىڭ بەزى غارلىرىنى ئۆلچىدى. چەت ئەللەردە قىزىل مىڭئۆيى تام رەسىملىرى ئەڭ كۆپ ساقلىنىۋاتقان گېرمانىيە بېرلىن ھىندىستان سەنئىتى مۇزېي 1999- يىلى بۇ مۇزېيدا ساقلىنىۋاتقان قىزىل مىڭئۆيى تام رەسىملىرى ئىچىدىن ئەۋرىشكە ئېلىپ C14 ئارقىلىق ئۆلچەپ، 30 نەچچە سانلىق مەلۇماتقا ئېرىشتى. 2004- يىلى گېرمانىيە فرانكفورد ئۇنىۋېرسىتېتى قىزىل مىڭئۆيىدىكى ئىككى غارنىڭ C14 ئارقىلىق بېكىتىلگەن سانلىق مەلۇماتىنى ئېلان قىلدى. تولۇقسىز مەلۇماتلارغا ئاساسلانغاندا، نۆۋەتتە جۇڭگو ۋە چەت ئەللەردىكى مۇناسىۋەتلىك تەتقىقات ئاپپاراتلىرى قىزىل مىڭئۆيىنى C14 ئارقىلىق ئۆلچەپ ئېرىشكەن سانلىق مەلۇماتلار جەمئىي 107 گە يېتىدۇ. بىر غاردىن بىر نەچچە سانلىق مەلۇماتقا ئېرىشكەننى چىقىرىۋېتىپ، ھەر بىر غارنى بىر بىر سانلىق مەلۇمات بويىچە ھېسابلىغاندا، جەمئىي 61 غار بولۇپ، تام رەسىملىرى بار غارلارنىڭ تەخمىنەن 72 پىرسەنتىنى ئىگىلەيدۇ، بۇ خېلى كۆپ سان بولۇپ، ھەر قايسى جايلاردىكى مىڭئۆيلەردە ئاز كۆرۈلىدۇ. يۇقىرىقىلار شۇنى چۈشەندۈرۈپ بېرىدۇكى، ھەر قايسى دۆلەتلەرنىڭ قىزىل مىڭئۆيىنىڭ يىل دەۋرى توغرىسىدىكى تەتقىقاتىدا، ئېنىق يىل دەۋرى ماتېرىياللىرى بولمىغان ئەھۋال ئاستىدا، C14 ئارقىلىق ئۆلچەپ بېكىتىش ئۇسۇلىنى قوللىنىشقا بارا- بارا دىققەت قىلىنىپ، قىزىل مىڭئۆيىنىڭ يىل دەۋرىنى ئايرىش تەتقىقاتى ئۈچۈن يېڭىچە يول ئىزدىنىلمەكتە. خو شۈيچۇ (مۇھەممەدجان تەرجىمىسى) مەنبە: شىنجاڭ ئىجتىمائى پەنلىرى http://uyghur.xjass.com/uyghur/c ... 10/content_2846.htm

ramu

	بىزگە داۋاملىق مۇشۇنداق ياخشى ئەھمىيەتلىك تېمىلارنى يوللاۋاتىسىز. رەخمەت! گۈل سۇنغان قوللىرىڭىزدىن داۋاملىق گۈل پۇراپ تۇرغاي!

Qapaqhenim

	ئۇيغۇرلارنىڭ بۇددا مەدىنىيىتى مەزگىلىدىكى شۆھرىتىنىڭ ئىسپاتى.

quxtikiakku

	مەن ئالدىرماي ئوقۇپ چىقاي.

tewelgha

	تارىخى مۇساپىمىز بىزگە خۇددى بەش قولىمىزدەك تۇنۇش بولغاندىلا ،ئاندىن مەدەنىيىتىمىزنى ساقلاپ قالالايمىز ھەم ساغلام راۋاجلاندۇرالايمىز .مەن بىر قىتىم تۇرپاندىكى تۇيۇق غوجامغا بېرىپ غاردىكى مىڭ ئۆيلەرنى كۆرۇپ باقماقچى بولغاندا ،بىر مويسىپىت تۇققىنىمىز  نېمە قىلىسىز ئۇ خەقلەرنىڭ بۇتلىرىنى كۆرۇپ ،ماۋۇ مۇسۇلمانلار قەبرىستانلىغىغا دۇئا قىلسىڭىزلا بولمىدىمۇ دېگەن ئىدى .مەن بۇ قىرىندىشىمىزنىڭ ئۆز تارىخىدىن بىخەۋەر ئىكەنلىگىنى پەملىگەندىن كىيىن  ،ئۇنىڭغا چۈشەندۇرۇشنىڭ ئارتۇقچە ئىكەنلىگىنى بىلىپ ،ئاۋال قەبرىستانلىققا بىرىپ دۇئا قىلىپ ئاندىن غارلارنى ئېكسكۇرسىيە قىلغان ئىدىم . بىز نەزىرىمىزنى يىراق يىراقلارغا تاشلاپ باقايلى ،ئەجدالىرىمىزنىڭ ئىسلام ،بۇدادىن ئىلگىركى ھاياتلىق كارتىنىلىرىنى ئىزدەپ باقايلى . بەلكىم ئۆزىمىزنى چۈشۈنۈپ قالارمىز .

zapar

	بوزقىر ئەپەندىنىڭ ئىنكاسىنى كۆرسەك بولاتتى. مىڭ ئۆي توغىرسىدا نۇرغۇن ئىزلەنگەن ئىدى.

xopur

	ئاپتور جاۋابىنى بويلاپ 2قەۋەت  aptap104 كە 2011-07-26 03:58 PMئەۋەتىلدى  : بىزگە پايدىسى تىگەمۇ مۇشۇ مىڭ ئۆينىڭ ، ئالدىنقى قىتىم باشقا مۇنبەرلەرگە يوللىغان مىڭ ئۆي توغۇرسىدىكى باياناتلارنىڭ تولىسى بىزگە تەۋە ئەمەسكەن . مۇشۇ ئادەملەرگە بۇر ۋالغان دەپ ئوقىغان . مەن   شىنجاڭدىكى مىڭئۆيلەرنىڭ ھەممىسى بىزگە تەۋە مەدەنىيەت ئىزنالىرى. ئۇلار ئۇخلىماي چۇشەپتۇ. بۇنى پۇتۇن دۇنيا ئىتىراپ قىلىدۇ.