ئۇيغۇرلار ئاللىبۇرۇن بازاردىن ئىبارەت بۇ مەدەنىيەت ھادىسىسىنىڭ زور ئىجتىمائىي ۋە ئىقتىسادىي فۇنكسىيىسىنى ئىستىخىيىلىك ھالدا تونۇپ يەتكەن ۋە ئۇنىڭ رولىدىن ئۈنۈملۈك پايدىلىنىپ كەلگەن. بازار ئېڭىنى ‹‹ئاناڭ بازار، داداڭ بازار›› دېگەن بىر جۈملە سۆزگە يىغىنچاقلىغان. بۇ گەپنى ئوبدان تەھلىل قىلساق، ئۇنىڭدىن ھازىرقى ۋاقىتتىكى ئىقتىسادىي قانۇنىيەت، بازار مېخانىزمى، بازار ئارقىلىق تەڭشەش، قىسقىسى بازار ئىگىلىكى دېگەن ئۇقۇملارنىڭ مەنىسى چىقىپ تۇرىدۇ. ‹‹كاجنى بازار ئوڭشايدۇ›› دىن ئىقتىسادىي رىقابەتنىڭ كۈچى ۋە رولىنى چۈشىنىشكە بولىدۇ.
سوتسىيالىستىك بازار ئىگىلىكى شارائىتىدا ئۇيغۇرلارنىڭ ئەنئەنىۋى بازار ئېڭى ۋە بازار مەدەنىيىتىنى كەڭ جارى قىلدۇرۇشنىڭ ئەھمىيىتى ناھايىتى زور. ‹‹بازار ئىگىلىكى ›› دېگەن ئەسلى ئۇيغۇرلارغا يېڭى نەرسە ئەمەس، پەقەت نەزەرىيەلەشمىگەن ياكى ھازىرقى زامان ئۇقۇمى ۋە فورمىسى دەرىجىسىگە كۆتۈرۈلمىگەن، خالاس. شۇڭا ئۇنى ھازىرقى زامان بازار ئېڭى دەرىجىسىگە كۆتۈرۈش، يېڭى ئاتالغۇ ۋە ئۇقۇملار بويىچە قېلىپلاشتۇرۇش مىللىي ئىگىلىكنى تەرەققىي قىلدۇرۇشتا، جۈملىدىن ئۇنى ھازىرقى زامان بازارلىرىغا يۈزلەندۈرۈشتە، ئىلغار مەدەنىيەتكە ۋارىسلىق قىلىشتا مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.
بازار ساياھەتچىلىكى يېقىنقى يىللاردىن بۇيان شىنجاڭنىڭ قەشقەر، تۇرپان، يەركەن، كۇچا، خوتەن قاتارلىق قەدىمىي مەدەنىيەت مەركەزلىرىدە گۈللىنىشكە باشلىغان مىللىي مەدەنىيەت ۋە ئۆرپ- ئادەت ساياھەتچىلىكنىڭ مۇھىم بىر مەزمۇنى. يېقىنقى يىللاردىن بۇيان زور تەرەققىياتلارغا ئېرىشىۋاتقان شىنجاڭ ساياھەتچىلىكىدە، چەت ئەللىك ۋە ئىچكىرى رايونلاردىن كەلگەن ساياھەتچىلەرگە نىسبەتەن ئەڭ قىزىق نۇقتا بولۇۋاتقىنى دەل ئۆزگىچە بازار مەنزىرىسىنى كۆرۈش ۋە مىللىي ئالاھىدىلىككە ئىگە بۇيۇملارنى سېتىۋېلىشتىن ئىبارەت بولماقتا. مەسىلەن، قەشقەردىكى ‹‹يېڭى بازار›› (يەنى ئوتتۇرا ۋە غەربىي ئاسىيا سودا بازىرى)نى ئالساق، ھەريىلى دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىن بۇ بازارغا كېلىدىغان ساياھەتچىلەرنىڭ سانى نەچچە ئون مىڭدىن ئاشىدۇ. مەخسۇس شۇنداق ساياھەتچىلەر ئۈچۈن مال ساتىدىغان تىجارەتچىلەر، شۇنداقلا مەخسۇس شۇلار ئۈچۈن سېتىلىدىغان ئېسىل بۇيۇملار مەزكۇر بازارنىڭ ئەڭ مەركىزىدىن، ئەڭ كۆرۈنەرلىك جايىدىن ئورۇن ئالغان. چەت ئەللىك ساياھەتچىلەرنىڭ شىنجاڭدىكى ناھىيە بازارلىرى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى يېزا-قىشلاقلارغا قىلغان ساياھىتىدىمۇ ئاساسلىق قىلىپ كۆرىدىغىنى يەنىلا ‹‹چاھار بازار››لاردىن ئىبارەت.
ئۈرۈمچى خەلقئارا چوڭ بازىرى ئۇيغۇرلارنىڭ ئەنئەنىۋى بازار مەدەنىيىتى بىلەن زامانىۋى بازار مەدەنىيىتىنىڭ ئالاھىدىلىكىنى ئۆزىگە يىغقان بولۇپ، ئۇيغۇر بازارلىرىنى زامانىۋىلاشتۇرۇشتا ۋە خەلقئاراغا يۈزلەندۈرۈشتە بېسىلغان چوڭ بىر قەدەم بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. ھازىر بۇ بازار ئۈرۈمچىدىكى ئەڭ ئاۋات، قايناق بولغان سودا نۇقتىسىلا ئەمەس، بەلكى بىردىنبىر چوڭ ساياھەت نۇقتىسى بولۇپ قالدى. بۇ شىنجاڭدىكى بازار ساياھەتچىلىكىنىڭ كەلگۈسى ئىستىقبالىدىن بېشارەت بېرىدۇ، ئەلۋەتتە. قىسقىسى، ئۇيغۇر بازار مەدەنىيىتىنى سوتسىيالىستىك بازار ئىقتىسادىنىڭ تەلىپىگە ماسلاشتۇرۇش ھەمدە ئۇنىڭ شىنجاڭ ساياھەتچىلىكىدىكى ئورنىدىن ياخشى پايدىلىنىش زۆرۈر.
ﺋﯘﻳﻐﯘر ﺑﺎزارﻟﯩﺮى
(ﻣﯘﺧﻪﻣﻤﻪس)
ﺟﺎﮬﺎﻧﻨﻰ ﻣﻪﮬﻠﯩﻴﺎ ﺋﻪﺗﻜﻪن ﮔﯜزەل، ﻗﺎﻳﻨﺎق ﺑﺎزارﯨﻢ ﺑﺎر،
ﮬﺎﻳﺎﺗﻨﯩﯔ ﻟﻪززﯨﺘﻰ، ﻛﯚرﻛﻰ، ﻧﯘرى ﭼﺎﻗﻨﺎق ﺑﺎزارﯨﻢ ﺑﺎر،
ﻗﺎﭼﺎن ﻛﻪﻟﺴﻪڭ ﺗﻪﻟﻪﭘﻠﻪر ﮬﻪل، ﻛﯜﻳﻰ ﻳﺎﯕﺮاق ﺑﺎزارﯨﻢ ﺑﺎر،
ﺟﯩﻤﯩﻲ ﻗﻮۋم-ﺋﻪﻟﮕﻪ ﻧﻪپ ﺑﻪرﮔﻪن ﺋﺎۋات-ﻗﯘۋﻧﺎق ﺑﺎزارﯨﻢ ﺑﺎر،
ﭼﯧﯟەر ﺋﯘﻳﻐﯘرﻏﺎ ﺧﺎس، ﻳﻪﻛﺘﺎ ﻗﯩﺰزﯨﻖ ﺷﯘﻧﺪاق ﺑﺎزارﯨﻢ ﺑﺎر.
ﻗﻪدﯨﻢ ﻛﺎرۋان ﺑﯜﻳﯜك دەﻳﻤﯩﺰ، ﺋﺎۋۋال ﭼﺎﻟﻐﺎن ﮔﯜدۈك دەﻳﻤﯩﺰ،
ﺗﺎۋار ﺋﯩﺸﻘﯩﺪا ﻳﺎﻧﻐﺎﻧلار دﯨﻠﻰ ﺋﯚﭼﻤﻪس ﻛﯚﻳﯜك دەﻳﻤﯩﺰ،
ﺟﺎﮬﺎﻧﺴﺎز ﺳﻮدﯨﮕﻪر دوﺳﺘلار ﺋﻪزەﻟﺪﯨﻨلا ﻛﯚﻧﯜك دەﻳﻤﯩﺰ،
ﺷﯘﯕﺎ ﺋﯘﻳﻐﯘر ﺑﺎزارﯨﺪا ﺗﯩﺮﯨﻠﮕﻪي ﮬﻪم ﺋﯚﻟﯜك دەﻳﻤﯩﺰ!
ﺧﯧﺮﯨﺪار ﺑﺎرﭼﻪ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﻪر ﮬﺎﻣﺎن ﺋﺎﻣﺮاق ﺑﺎزارﯨﻢ ﺑﺎر...
ﻳﯧﭙﻪك، ﺷﺎﻳﻰ، ﮔﯩﻠﻪم، ﺋﻪﺗﻠﻪس ﺑﻮﻟﯘپ داﯕﻠﯩﻖ، ﺋﯧﺴﯩﻞ ﻣﺎرﻛﺎ،
ﻳﻪﻧﻪ ﻗﺎﺷﺘﺎش، ﻣﻪدەﻧﻠﻪردﯨﻦ ﺗﻮﻧﯘﻟﺪۇق ﻧﺎم ﺋﯧﻠﯩﭗ ﻛﺎﺗﺘﺎ،
ﺗﯧﺒﺎﺑﻪت ﺑﯩﺰدە ﺑﯩﺮ ﮔﯚﮬﻪر، ﺗﯧﭙﯩﻠﻤﺎس ﮬﯧﭽﻘﺎﭼﺎن ﻳﺎﺗﺘﺎ،
ﺗﻪۋەررۈك ﻗﻮل ﮬﯜﻧﻪر-ﺳﻪﻧﺌﻪت ﻳﯜرەﻛﻠﻪرﻧﻰ ﻗﻮﻳﺎر ﺋﻮﺗﺘﺎ،
ﺗﻪۋەﻟﻠﯘت ﻣﻪرﯨﭙﻪﺗﻠﻪرﮔﻪ ﺋﺎداش-ﻗﻮﺷﻤﺎق ﺑﺎزارﯨﻢ ﺑﺎر.
ﺷﻪﮬﻪر دەﻣﺴﻪن، ﻳﯧﺰا دەﻣﺴﻪن، ﺑﯘ ﻳﯘرﺗلاردا ﺑﺎزار ﭼﻪﻧﺪان،
ﺗﺎﭘﺎلاﻳﺴﻪن ﺑﺎزار-رەﺳﺘﻪ، ﻗﻪﻳﻪردە ﺑﺎﻟﻘﯩﺴﺎڭ ﮬﻪرﺋﺎن،
ﮬﯜﻧﻪرۋەﻧﺪە ﺋﯘدۇم ﺳﯧﮭﺮى ﭘﻪرﯨﺰاﺗﻨﻰ ﻗﯩلار ﮬﻪﻳﺮان،
ﺋﺎلارﻣﻪﻧﺪەك ﺳﺎﺗﺎرﻣﻪن ﻛﯚپ، ﻗﯩلار ﺑﯘﻟﺒﯘﻟﺴﯩﻤﺎن ﺧﻪﻧﺪان،
ﺋﯧﭽﯩﻠﻐﺎن ﺧﻪﻟﻘﺌﺎراﻟﯩﻖ ﮬﻪم ﻳﯧﺰا-ﺋﺎﻳﻤﺎق ﺑﺎزارﯨﻢ ﺑﺎر.
ﺋﻪﺟﯩﺮ-ﺗﻪرﯨﺪە دﯦﮭﻘﺎﻧﻨﯩﯔ، ﺑﺎزار ﺗﻮﻗﻘﯘزى ﺗﻪل داﺋﯩﻢ،
ﻛﯧﯟەز، ﺋﺎﺷﻠﯩﻖ، ﻣﯧﯟە-ﭼﯧﯟە ﺑﯩﻠﻪن ﺗﯘرﻣﯘش ﮬﻪﺳﻪل داﺋﯩﻢ،
ﻛﯧﻠﯩﭗ ﺗﻮپ-ﺗﻮپ ﺳﯧﻤﯩﺰ ﭼﺎرۋا ﺑﺎزار ﺑﺎﻏﺮﯨﺪا ﺳﻪل داﺋﯩﻢ،
ﻛﯧﯖﻪش، ﺳﻮدا-ﺳﯧﺘﯩﻘلاردا ﺋﺎۋام ﻛﯜﺗﻜﯩﻨﻰ دەل داﺋﯩﻢ،
ﺟﯧﻨﯩﯖﻐﺎ ﺟﺎن، ﺗﯧﻨﯩﯖﮕﻪ ﻛﯜچ، ﻳﯧﺸﯩﻞ ﻳﺎﻳلاق ﺑﺎزارﯨﻢ ﺑﺎر.
ﮬﯜﻧﻪرۋەن، ﮬﯚﭘﯩﮕﻪر، ﻛﺎﺳﯩﭗ ﺧﯧﺮﯨﺪار ﭼﺎﻗﯩﺮار ﮬﻪردەم،
ﭘﻮﻟﯘ، ﻟﻪﻏﻤﻪن، ﻛﯚﭼﻪ، ﺷﻮﻳلا، ﭼﯚﭼﯜرە... ﺋﻪل ﺋﯜﭼﯜن زەﻣﺰەم،
ﻛﺎۋاپ، ﭘﻪرﻣﯘدە، ﮔﯚﺷﮕﯩﺮدە، ﺗﻮﻗﺎﭼلاردا ﺋﺎﺟﺎﻳﯩﭗ ﺗﻪم،
ﺋﯧﭽﯩﻞ داﺳﺘﯩﺨﯧﻨﯩﻢ، ﺗﻪﻳﻴﺎر، ﺗﻮﺧﯘ ﺳﯜﺗﻰ ﺋﻪﻣﻪﺳﺘﯘر ﻛﻪم،
ﺋﻮﻣﺎچ ﺗﺎرﺗﺎﻣﺪۇ دﯨﻞ ﻳﺎﻛﻰ ﮬﯧﺴﯩﭗ، ﻗﻮرداق، ﺑﺎزارﯨﻢ ﺑﺎر.
ﻗﯘرۇق ﻳﯩﻤﯩﺶ، ﺋﯩﭽﯩﻤﻠﯩﻚ ﻣﻮل ﻗﻪدﯨﻤﺪﯨﻦ ﺑﯩﺰﮔﻪ ﺋﯘلاﺷﻘﺎن،
ﭘﻪﺳﯩﻠﻠﻪرﮔﻪ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﭗ ﺑﻮزا، ﻣﻪﻳﺰاپ ﺧﻮﻳﻤﯘ ﻗﺎﻣلاﺷﻘﺎن،
زەﺑﯩﺐ، ﺳﯩﺮﻛﻪ، ﻣﯘﺳﻪﻟﻠﻪﺳﻠﻪر ﺳﻮرۇﻧلاردا ﺋﻮﻣﯘﻣلاﺷﻘﺎن،
ﮬﺎﻳﺎت ﭘﻪﻳﺰى ﺳﯜرۈپ دوﺳﺘلار ﺋﺎراﻣﮕﺎﮬلاردا ﻣﯘﯕﺪاﺷﻘﺎن،
ﻳﺎﺷﺎرﺗﺎر ﺟﺎن راﺧﺎپ، ﻗﺎردا، ﻗﯧﺘﯩﻖ-ﻗﺎﻳﻤﺎق، ﺑﺎزارﯨﻢ ﺑﺎر.
ﭼﯩﻤﻪن ﺑﺎﻏﺮﯨﺪا ﻳﺎﯕﺮاﻳﺪۇ دۇﺗﺎر، ﺗﻪﻣﺒﯜر، راۋاب، داپ...ﺳﺎز،
ﻣﯘﻗﺎم ﺋﻪۋﺟﯩﺪە ﺋﺎدەﻣﻠﯩﻚ، ﺷﯘ ﻛﯜﻳﺪە ﻗﯩﺶ، ﺑﺎﮬﺎر، ﻛﯜز، ﻳﺎز...
ﺗﺎلاﺷﺴﺎ ﺋﯩﺖ، ﺋﯜﺳﯜﺷﻜﻪ ﻗﻮي-ﻛﺎلا، ﺑﻪﺳﻠﻪﺷﺴﻪ ﺋﯚردەك-ﻏﺎز،
ﭼﯜﺷﻪر ﺑﻪﻳﮕﯩﮕﻪ ﻣﻪرﮔﻪﻧﻠﻪر، ﺳﺎﻣﺎدا ﺋﯘﭼﯩﺪۇ دارۋاز،
ﻛﯚﯕﯜﻟﻠﻪر ﺧﺎﺋﯩﺸﻰ ﻣﻪﺷﺮەپ، ﮬﻪزﯨﻞ-ﭼﺎﻗﭽﺎق، ﺑﺎزارﯨﻢ ﺑﺎر.
ﻛﯩﺘﺎب-ژۇرﻧﺎل ﺗﯜرى ﺋﻪﻟﯟەك دﯦﯖﯩﺰدۇر، ﺗﻪرك ﺋﯧﺘﻪﻟﻤﻪﻳﺴﻪن،
ﻛﯩﺮﯨﭗ ﻗﺎﻟﺴﺎڭ دۇﻛﺎﻧلارﻏﺎ، ﻛﯚرۈپ، ﺋﺎﻟﻤﺎي ﻛﯧﺘﻪﻟﻤﻪﻳﺴﻪن؛
ﺋﯧﺴﯩﻞ رەﺧﺘﻰ ﻛﯩﻴﯩﻤﻠﻪر ﺳﯧﮭﺮﯨﮕﻪ دەرﮬﺎل ﻳﯧﺘﻪﻟﻤﻪﻳﺴﻪن،
دەرەم ﺑﻮﻟﻤﯩﺴﺎ ﻳﺎﻧﭽﯘﻗﺘﺎ، ﺋﯘﻧﻰ ﺳﯩﻴلاپ-ﭼﯧﻜﻪﻟﻤﻪﻳﺴﻪن،
ﺋﻪﻗﯩﻠﻠﻪر ﻣﯜﻟﻜﯩﺪە ﻳﺎﻧﻐﺎن ﮔﻮﻳﺎ ﭼﺎﻗﻤﺎق ﺑﺎزارﯨﻢ ﺑﺎر.
ﺋﻪزﯨﺰ ﺧﻪﻟﻘﯩﻢ ﻗﻮﻟﻰ ﮔﯜﻟﺪۇر، ﺗﯚﻛﯜپ ﺗﻪر، ﺗﺎﻟﻤﯩﺪى ﺋﻪﺳلا،
ﺑﺎزارﻏﺎ ﺳﺎﻟﻤﯩﺪى ﻣﺎﻟﻨﻰ، ﮬﯧﭻ ﺋﯚزﯨﻨﻰ ﺳﺎﻟﻤﯩﺪى ﺋﻪﺳلا،
ﮬﺎلاﻟﻠﯩﻘﻨﻰ ﻗﻪدﯨﺮﻟﻪرپ ﭼﯩﯔ، ﮬﺎرام ﻳﻮل ﺋﺎﻟﻤﯩﺪى ﺋﻪﺳلا،
دﯨﻴﺎﻧﻪت ﺋﯩﻠﻜﯩﺪە ﻛﯚﻛﻠﻪپ، ﻣﺎزاﻗﻘﺎ ﻗﺎﻟﻤﯩﺪى ﺋﻪﺳلا،
ﺗﯩﺠﺎرەﺗﺘﻪ ﻣﯩﺰان ﺑﻮﻟﻐﺎن ﺋﻪدەب-ﺋﻪﺧلاق ﺑﺎزارﯨﻢ ﺑﺎر.
ﭼﯧﭽﻪﻛﻠﻪﻳﺪۇ ﺑﺎزار ﮬﻪرﻛﯜن ﻳﯧﺰا-ﻗﯩﺸلاﻗﺘﺎ زﯨﻨﻨﻪﺗﺘﻪ،
ﺗﯜﻣﻪن ﻣﯩﯔ ﻣﯧﯟﯨﺴﻰ ﻣﯧﮭﻨﻪت ﻗﯩﻴﺎم ﺑﺎﻏلاﻳﺪۇ ﻧﯘﺳﺮەﺗﺘﻪ،
ﺑﺎزار ﺋﻪﻟﻨﯩﯔ ﺗﻮﻳﻰ ﮔﻮﻳﺎ، ﻗﻮﺷﯘن ﺗﺎرﺗﯩﺪۇ ﺳﯚﻟﻪﺗﺘﻪ،
ﺑﺎزار ﺋﺎدﯨﻞ ﺑﺎﮬﺎلاﻳﺪۇ ﻛﯩﺸﻰ ﺋﻪﺟﺮﯨﻨﻰ ﺋﻪﻟﯟەﺗﺘﻪ،
ﺳﯧﺘﯩﻖ-ﺳﻮدا ﺋﺎﻗﺎر دەرﻳﺎ-ﺋﯧﻘﯩﻦ، ﺋﻮﻳﻨﺎق ﺑﺎزارﯨﻢ ﺑﺎر.
ﺋﻪﻳﺎ ﺋﻪﮬﻠﻰ ﺟﺎﮬﺎن، ﺑﯩﺰﻧﯩﯖﻜﯩﺪەك ﮬﻪﻳﯟەت ﺑﺎزار ﺑﺎرﻣﯘ؟
ﻛﺎﻣﺎﻟﻪت ﺑﺎﺑﯩﻨﻰ ﭘﯜﺗﻜﻪن ﮬﯜﻧﻪر-ﺳﻪﻧﺌﻪت، ﺑﺎزار ﺑﺎرﻣﯘ؟
ﮬﯘرۇن -ﻳﺎﻟﻘﺎۋﻧﻰ ﺋﻪﻣﮕﻪﻛﻜﻪ ﻗﯩلار دەۋەت ﺑﺎزار ﺑﺎرﻣﯘ؟
ﮬﺎلال ﻣﯧﮭﻨﻪت ﺑﯩﻠﻪن ﻗﯘﭼﻘﺎن ﺑﻪﺧﺖ-ﻧﯘﺳﺮەت، ﺑﺎزار ﺑﺎرﻣﯘ؟
ﺗﯧﺮەن ﻳﯩﻠﺘﯩﺰﻟﯩﻐﺎن ﺗﻮﻏﺮاﻗﺴﯩﻤﺎن ﺋﻮﻳﻐﺎق ﺑﺎزارﯨﻢ ﺑﺎر...