ئونسۇ ناھىيىسىنىڭ قىسقىچە تەزكىرىسى

alafasy

	ئونسۇ ناھىيىسىنىڭ قىسقىچە تەزكىرىسى ئونسۇ ناھىيىسى:- ئاقسۇ ۋىلايىتىگە قاراشلىق ناھىيىلەرنىڭ بىرى، ئۇ ئاپتونۇم رايۇنىمىزنىڭ مۇھىم ئاشلىق، پاختىچىلىق، چارۋىچىلىق، ئورمانچىلىق ۋە باغۋەنچىلىك رايۇنى بۇلۇپ ھېسابلىنىدۇ. ئونسۇ ناھىيىسى چىڭ سۇلالىسى گۇاڭشۈنىڭ 28-يىلى (1902-يىل) 9-ئايدا قۇرۇلغان. ئۇنىڭ ئۇيغۇرچە مەنىسى «ئون سۇ» (سۇ مەنبەسى مول دېگەن مەنىدە) بۇلۇپ خەنزۇچىدىكى «温宿» ئۇنىڭ ئاھاڭ تەرجىمىسى تارىختا «ئونسۇ» دېگەن نام قەدىمكى ئونسۇ دۆلىتىنىڭ نامىدىن كېلىپ چىققان بۇلۇپ، ئۇ مىلادىدىن بۇرۇنقى 60-يىلى خەن سۇلالىسىنىڭ تېرىتورىيىسىگە قارىغان. تاڭ سۇلالىسى چىن گۇاڭنىڭ 22-يىلى (مىلادى 648-يىلى) «ئونسۇ» ئايمىقى قىلىپ تەسىس قىلىنغان. چىڭ سۇلالىسى گۇاڭشۈنىڭ 8-يىلى (1882-يىلى) ئونسۇ ناھىيسىگە قاراشلىق ئايمىقىنىڭ دەرىجىسى ئونسۇ ۋىلايىتىگە كۆتۈرۈلۈپ، ئونسۇنىڭ سەييارە مۇپەتتىش ئامبىلى ئەملىدىن قالدۇرۇلۇپ، ئونسۇ ناھىيىسى كۆپەيتىلىپ تەسىس قىلىنغان. بۇ ناھىيە قۇرۇلغانلىقىنىڭ باشلىنىشى بولغان 1958- يىلى 5- ئاينىڭ 29- كۈنى ئونسۇ ناھىيىسى گوۋۇيۈەننىڭ تەستىقلىشى بىلەن ئاقسۇ ناھىيىسگە قۇشۇۋېتىلگەن. خەنزۇچىدا داۋاملىق «温宿» دەپ ئاتالغان بولسىمۇ ئۇيغۇرچىسى « ئاقسۇ كونا شەھەر» گە ئۆزگۈرۈپ كەتكەن . 1962-  يىلى گوۋۇيۈەننىڭ تەستىقى ئارقىلىق  ئونسۇ ناھىيىسىنىڭ تەشكىلى ئەسلىگە كەلگەندىن كېيىن ئۇيغۇرچە يېزىق تىلىدا يەنىلا «ئاقسۇ كونا شەھەر» دېگەن نام بىلەن ئشلىتىپ كەلگەن. دېمەك يېقىنقى 100 يىلدىن بۇيان ئاقسۇ كونا شەھەر ناھىيىسى ئىزچىل «ئونسۇ» دەپ ئاتىلىپ كەلگەن بۇلۇپ، 1958- يىلى ئاقسۇ بىلەن بىرلەشتۈرۈلگەندە ئۇنىڭ نامى «ئاقسۇ كونا شەھەر» گە ئۆزگۈرۈپ كەتكەندىن كېيىن ئۇنىڭ ئۇيغۇرچىسىدا ئالتە بوغۇملۇق سۆزگە ئايلىنىپ، سىياسى، ئىقتىسادى، ئىجتىمائىي پائالىيەتلەردە بۇرغۇن توسالغۇ پەيدا قىلغان. ئىدارە تارماقلىرىنىڭ تامغا ئويدۇرۇش، يىغىن پىلانلىرىنى ياساش، ئېلان ۋە ماركا ئىشلىتىشكە نۇرغۇن قولايسىزلىقلارنى تۇغدۇرغان. ئون نەچچە يىلدىن بۇيان، نۇرغۇن مۇتەخەسىسلەر جەمئىيەتتىكى ئوقۇمۇشلۇق زاتلار ئەسلى نامنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى ئىزچىل تەلەپ قىلىپ كەلگەن. بۇ ناھىيىنىڭ بىر قانچە نۆۋەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى ۋەكىللىرىمۇ كۆپ قېتىم بىرلىشىپ تەكلىپ بېرىپ «ئونسۇ» نامىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى تەلەپ قىلغان. بۇ قېتىم ئاپتونۇم رايۇنلۇق خەلق ھۆكۈمىتى تارىخى پاكىتلارغا ئاساسەن ئونسۇ نامىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى تەستىقلاپ ئونسۇلۇقلارنى شادلىققا چۆمۈلدۈردى. ئونسۇ قەدىمى يىپەك يولىدا جۇلالىنىپ تۇرغان ئالتۇن مەرۋايىت، يېرى كەڭ، بايلىقى مول. 14 مىڭ كۋادىرات كىلومېتىرلىق بۇ مۇنبەت تۇپراقتا ھەر مىللەتتىن بولغان 220مىڭدىن ئارتۇق نوپۇس ياشايدۇ. ئۇيغۇرلارنى ئاساس قىلغان ئاز سانلىق مىللەتلەر %91.07 نى ئىگەللەيدۇ. ناھىيە بويىچە 10 يېزا بازار، 10 دېھقانچىلىق، چارۋىچىلىق، ئورمانچىلىق مەيدانى، 103 مەمۇرى كەنت كومىتېت بار. ئونسۇ دىيارىدا ياشاۋاتقان ھەر مىللەت خەلقى ئۇزاق يىللاردىن بۇيان، بۇلۇپمۇ پارتىيە 11- نۆۋەتتىكى مەركىزى كومتىتېتىنىڭ 3- ئۇمۇمى يىغىندىن بۇيان پارتىيە مىللى سىياسىتىنىڭ پارلاق نۇرى ئاستىدا جاپاغا چىداپ كۈرەش قىلىپ، شانلىق كۈرەش مۇساپىلىرىنى بېسىپ ئۆتۈپ ئونسۇنىڭ قىياپىتىدە ئالەمشۇمۇل ئۆزگۈرۈشلەرنى پەيدا قىلغان. ئونسۇ ناھىيىسى شىنجاڭنىڭ غەربى تەڭرىتاغ ئوتتۇرىدىكى تۇمۇر چوققىسىنىڭ جەنۇبىغا، تارىم ئويمانلىقىنىڭ غەربى قىسىمىغا جايلاشقان بۇلۇپ، مەركىزى ئۈرۈمچىگە 1000 كىلومېتىر كېلىدۇ. ئۇ يېرىم دېھقانچىلىق، يېرىم چارۋىچىلىق چىگرا ناھىيە بۇلۇپ، غەربى قىرغىزسسىتان ۋە قازاقسىستان بىلەن تۇتۇشىدۇ. 199 كىلومېتىر ئۇزۇنلۇقتا چىگرا سىزىقىغا ئىگە. گۈزەل، باي بۈگۈنكى ئونسۇ خەلقى كۆتۈرەڭگۈ روھى بىلەن ھاللىق سەۋىيىنى نىشانلاپ مەردانە ئالغا باسماقتا. ئازادلىقتىن بۇيان ئونسۇ خەلقى مەيلى ئايرىم مەمۇرى رايۇن قىلىپ تەسىس قىلىنغاندا بولسۇن ياكى ئاقسۇغا قۇشۇۋېلىنىپ باشقۇرۇلغاندا بولسۇن ئۇزاق تارىخى ئۆزگۈرۈش داۋامىدا قاتناش قولايسىز، ئۇچۇر راۋان بولماسلىق، پەن – تېخنىكا سەۋىيىسى تۆۋەن بۇلۇش، خەلقنىڭ تۇرمۇش شارائىتى ناچار بۇلۇشتەك قىيىنچىلىقىنى يېڭىپ غايەت زور نەتىجىلەرنى قولغا كەلتۈردى. بۇلۇپمۇ پارتىيە 11- نۆۋەتلىك مەركىزى كومىتېت 3- ئۇمۇمى يىغىندىن بۇيان ئونسۇنىڭ ئىقتىسادى تېز سۈرئەتتە تەرەققى قىلىپ خەلقنىڭ تۇرمۇش سەۋىيىسى زور دەرىجىدە يۇقىرى كۆتۈرۈلدى. سانائەت – يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقرىشىدا كۆلەم شەكىللىنىپ ياخشى ئايلىنىش ۋە راۋاجلىنىش ۋەزىيىتى بارلىققا كەلدى. تەرەققىيات سۈرئىتى ئەتراپتىكى رايۇنلارنىڭكىدىن خېلىلا يۇقىرى بولدى. بۇلۇپمۇ يېرىك يېزا ئىگلىكنىڭ تېز سۈرئەتتە راۋاجلىنىشى ئونسۇ ناھىيىسىنىڭ جۇش ئۇرۇپ راۋاجلىنىشىغا پۇختا ئاساس سېلىپ بەردى. ئونسۇدا كۈن نۇرىنىڭ يۇرۇتۇش ۋاقتى يېتەرلىك، سۇ بايلىقى مول، ھاۋا كىلىماتى مۆتىدىل بولغاچقا يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشىدا شال تېرىقچىلىقىنىڭ داڭقى پۈتۈن شىنجاڭغا مەشھۇر بۇلۇپ «جەنۇبى شىنجاڭنىڭ گۈرۈچ ماكانى» دېگەن چىرايلىق نامى بار. 1986- يىلدىن كېيىن ئونسۇ ناھىيىسى ئاپتونۇم رايۇننىڭ گۈرۈچ ئاساس قىلىندىغان تاۋار ئاشلىق بازىسى قاتارىغا كىرگۈزۈلدى. ناھىيىلىك شالچىلىق مەيدان دۆلەتلىك «يېشىل يېمەكلىك» بازىسىنىڭ بىرى قىلىندى. ئونسۇ ناھىيىسىدە يېتىشتۈرۈلگەن 78ـ1 گۈرۈچ سورتى جوڭگو پەن – تېخنىكا قامۇسىغا كىرگۈزۈلدى. 1998- يىلى دۆلەتلىك يېزا ئىگلىكى مىنىستىرلىكى تەرپىدىن «جوڭگو ئونسۇ گۈرۈچ ماكانى» دەپ نام بېرىلدى. شۇڭلاشقىمۇ ئاقسۇ ۋىلايىتىدىكىلەر ئونسۇ گۈرۈچ ماكانى بىلەن پەخىرلىنىدۇ. ناھىيىنىڭ يەر شەكلىدە ئونسۇ ناھىيىسى شىمالدا تەڭرى تېغىنىڭ ئاساسى بۆلىكى بولغان كىرسىكىر ئارقىلىق شىمالى شىنجاڭدىكى ئېلى ئوبلاستىنىڭ موڭغۇل كۈرە ناھىيىسى بىلەن، شەرىقتە مۇزات دەرياسى ئارقىلىق باي ناھىيىسى بىلەن، شەرقى جەنۇبتا توقسۇ ناھىيىسگە تۇتۇشىدۇ. جەنۇبتا ئاقسۇ شەھرى بىلەن يىقىندىن گىرەلىشىپ كەتكەن، غەرىبتە توشقان دەرياسى ئارقىلىق ئۇچتۇرپان ناھىيىسى بىلەن ئايرىلىپ تۇرىدۇ. غەربى شىمالى قىرغىزسىستان ۋە قازاقسىستان قاتارلىق ئىككى دۆلەت بىلەن چىگىرىلىنىدۇ. ئونسۇ ناھىيسىنىڭ شەرىقتىن غەرىبكە كەڭلىكى تەخمىنەن 153 كىلومېتىر. جەنۇبتىن شىمالغا ئۇزۇنلۇقى تەخمىنەن 167 كىلومېتىر، ئۇمۇمى كۆلىمى 14 مىڭ 215 كۋادىرات كىلومېتىر كېلىدۇ. ناھىيىنىڭ شىمالىدا تۇمۇر چوققا تاغ تېزمىسى بار، بۇ يەردە ئالتە مىڭ  مېتىردىن ئېگىز 15 تاغ چوققىسى قەد كۆتۈرۈپ تۇرىدۇ. شىمالى ئېگىز جەنۇبى پەس بۇلۇپ شىمالى قىسىم تاغلىق رايۇنلىرىدىكى تاغلار ئېگىز غايەت زور ئۆزگىچە ئاجايىپ مۇزلۇقلىرى بىلەن قاپلانغان بۇلۇپ، بىر تىپىك مول قاتتىق جىسىم سۇ ئامبىرىنى شەكىللەندۈرىگەن. ئوتتۇرىسىدىكى پاكار تاغ بەلۋىغىدا جىلغا ۋە دەريا، ئۆستەڭ بىر قەدەر كۆپ بۇلۇپ، ئىككى قىرغىقىدا شەمشاد ئىپتىدائىي ئورمانلىقى، ئېگىز تاغ ئوتلاقلىرى، چاتقال دەرەخ بايلىقى ۋە نەچچە مىليۇن مۇ ئوتلاق بايلىقى بار. بۇ جاي ناھىيىنىڭ ئاساسلىق چارۋا رايۇنى بۇلۇپ ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە يەر ئاستىدا كۆمۈر، تۇز، سىڭىر قاتارلىقلارنىڭ زاپاس مىقدارى مول. جەنۇبى قىسىمىدىكى تۈلەڭلىكنىڭ شەرقى بولسا لاتقا، تۈزلەڭلىك بۇلۇپ توپا قاتلىمى قېلىن، ئېرىق ئۆستەڭلەر كۆپ بولغاچقا ناھىيىنىڭ ئاساسلىق قۇرغاق زىرائەت دېھقانچىلىق رايۇنى، غەربى لاتقا ئېقىن تۈزلەڭلىكى يەر شەكلى تەكشى، سۇ مىقدارى مول بولغاچقا ئاساسلىق شال ئىشلەپچىقىرىش رايۇنى بۇلۇپ شەكىللەنگەن. شۇڭا بۇ جايدىن چىققان گۈرۈچنىڭ تەمى ۋە سۈپىتى شىنجاڭغا داڭلىق. مول سۇ، كۈن بايلىقى بۇ ناھىيىنىڭ تەبىئىي ئەۋزەللىكى بۇلۇپ دېھقانچىلىق، چارۋىچىلىق، ئورمانچىلىق سانائەت ئىشلەپچىقىرىشنى ياخشى تەرەققى قىلدۇرۇش شارائىتى بىلەن تەمىنلەپ كەلمەكتە. 1949- يىلدىن 2009- يىلغىچە بولغان 60 يىل جەريانىدا بۇلۇپمۇ 1978- يىلدىن باشلاپ، پارتىيىنىڭ ئىسلاھات ئېچىۋېتىش سىياسىتىنىڭ توغرا يېتەكچىلىكىدە، ئونسۇنىڭ يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش ئەھۋالىدا ئاسمان – زىمىن ئۆزگۈرۈشلەر بارلىققا كەلدى.   مەنبە: ئونسۇ تەزكىرىسى ناملىق كىتابتىن ئېلىندى.

zapar

	تېما بىلەن قۇشۇپ بىرەر خالتا گۇرۇچ ئەۋەتمەي. [s:151] قىرمىش ئاتام مازىرىنىڭ سۇرتىنى يوللاپ قويسڭىز بەك پەيزى بۇلاتتى

1kurdax

	مەن تۇنۇگۇن بىرىپ كەلدىم بۇ ناھىيىگە، ھەقىقەتەن گۇزەل قەدىمى ناھىيە ئىگەن.

BarQuk~DamDari

	ھەجەپ بارغۇمنى كەلتۇردىڭىزيا،اللاھ خالىسا بىر بېرىپ كەلمىسەم! [s:137]

ajap爱你

	چاخچاخ قىلمىدىم ئونسۇ نىڭ قىزلىرى بەك چىرايلىق داڭلىمىدىم مەنغۇ ئۇيەلىك ئەمەس بىرقانچە قېتىم باغان

MUHTAR3818

	تېما بىلەن قۇشۇپ بىرەر خالتا گۇرۇچ ئەۋەتمەي  گۇرۇچى بەك نۇچى جۇمۇ   ئۇنسۇنىڭ

parhat007

	ناھايىتى تەپسىلىي  تۇنۇشتۇرۇپتۇ، دېمىسىمۇ  بۇ ناھىيەنىڭ  ھەقىقەتەن داڭلىغۇچىلىكى بار، بولسا  مۇھىم بولغان  ساياھەت  ئورۇنلىرىنىمۇ قوشۇپ  قويغان بولسىڭىز  تېخىمۇ  ياخىش بولاركەنتۇق، مەسىلەن: قىرمىش ئاتام مازىرى، بوزدۆڭ مەنزىرىلىك ساياھەت رايۇنى  دېگەندەك......

alafasy

	6-قەۋەتتىكى قېرىندىشىمغا: ئۇنىمۇ تېپىپ يېزىۋاتىمەن

yalpuz0997

	تۇلىمۇ قىمەتلىك ماتىريال بۇلۇپتۇ ،مەنمۇ ئازراق تۇلۇقلاپ قۇياي: ئونسۇ ناھىيىسنىڭ ساياھەت بايلىقى ناھايتى مول بۇلۇپ داڭلىق مەنزىرلىك جايلىرىدىن <<چۆلىكتىكى يېشىل تاش >>دەپ ئاتىلدىغان سايدىكى گۆھەر -<<قىرمىش ئاتام مازارى>>،يىل بۇيى قار مۇز قاپلاپ تۇردىغان تومۇر چۇقا(تۆمۈر چۇقا ئەمەس) مۇھاپىزەت رايۇنى،تەڭرىتاغ ئورمان باغچىسى،قەدىمقىي جىلغا ساياھەت رايۇنى،ئىپتىدائى يېشىللىق تۇمشۇق توغراقلىغى،ۋە تەڭرىتاغدىكى تاغلاق چارۋىچىلىق فىرىمىسىغا جايلاشقان نوشقا مەنزىرلىك ساياھەت رايۇنى بار،

yalpuz0997

	قىرمىش ئاتام مازارى ناھىيە بازىردىن 60 كىلومىتىر يىراقلىقتا بۇلۇپ مازارنىڭ يۇقىرى تەرىپىدىكى <<شىپالىق بۇلاق>>نىڭ سۆيى كېسەلنى داۋالاپ ،چىراينى گۈزەللەشتۈرۈش خۇسۇسيىتىگە ئىگە.مازارلىقتىكى 1000يىللىق مىرزا تېرەك كىشلەرنى تېخىمۇ جەلىپ قىلىدۇ.