كانت پەلسەپىسىدىكى مەسلىلەر
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @' t5 z7 x' }% Q N1 d2 R$ e7 a
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 O) b, b% R& Z& N/ C1 n8 X9 nمەقسۇت ئەمىن ئەركيار تەرجىمىسى
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @" v7 N0 D' N% h- B% Z
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @9 t6 Q* I. S! ]/ `6 Gكانت پەلسەپىنىڭ تارىخى سەھنىسىگە چىققاندا ئۇ دۇچ كەلگەن نەزەرىيە ئارقا كۆرۈنۈشى بولسا ئەڭ ئاۋۋال تەجرىبىچىلەر بىلەن نۇقۇل نەزەرىيچىلەرنىڭ ئىلىم-پەن بىلىملىرىدىكى ئۇمۇميۈزلۈك مۇقەررەرلىك مەسلىلىرىدىكى بەس – مۇنازىرىلىرىنىڭ قاتمال ئەھۋالدا قېلىشى بولدى.ئۇنىڭدىن قالسا،ئاقارتىش تەرەپدارلىرىنىڭ ئىچكى قىسمىدا ئەقلىيەتچىلەر بىلەن ئەركىنلىك تەرەپدارلىرى توقۇنۇشۇۋاتاتتى(ژان ژاك رۇسسو)؛يەنە بىر تەرەپتىن گۇمانلىنىش تەرەپدارلىرى بىلەن ماتېرىيالىزىمچىلارنىڭ زەربە بېرىشىدىن مېتافىزىكىنىڭ قۇرۇق نامىلا قالغان ئىدى.بۇ ئۈچ مەسىلە يەنە«ئەقلىيەتچىلىك نوپۇزىنىڭ تەۋرىنىشى»،«ئەركىنلىكنىڭ ھالاكىتى»،«مېتافىزىكىنىڭ يوقىلىشى»دەپمۇ ئاتالغان.ئەگەر كانت پەلسەپىسىدىكى مەسلىنى بىرئېغىز گەپكە يىغقاندا،«مۇقەررەر تەبىئىي قانۇنىيەتكە قەتئى بويسۇنىدىغان دۇنيادا ئىنساننىڭ ئەركىنلىكى بولامدۇ،ئىنساننىڭ باشقا تەبىئىي مەۋجۇدىيەتتىن پەرقلىنىدىغان قىممەت ۋە غۇرۇرى بولامدۇ»دېيىشكە بولاتتى.بۇ ئاقارتىش دەۋرىدەك بۇنداق ئىلىم-پەنچىلەر گۈللەنگەن دەۋىر شارائىتىدا كانت دۇچ كەلگەن تۈپ مەسىلە ئىدى.رۆشەنكى،كانت پەلسەپىسىنىڭ تۈپكى مەسلىسى ئىنسان روھى كۆڭۈل بۆلىدىغان ئەڭ ئاخىرقى مەسىلە ئىدى.مەلۇم مەنىدىن ئېيتقاندا،ئىنسانىيەتنىڭ يېڭى بىر ئەسىرى باشلىنىش ھارپىسىدا قىممەت قارىشىنى قايتا قۇرۇش مەسلىسى ئىدى.نىتزىدىن كېيىنكى(1900) يۈزيىلنىمۇ ئۆتكۈزۈپ بىز يەنە بۈگۈنكى كۈندە ئوخشاش مەسىلىگە دۇچ كېلىۋاتىمىز.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @3 j1 P' l+ l/ ^
كانت بىلەن بىز ياشاۋاتقان دەۋىر ئاز دېگەندە 200يىل پەرق قىلىدۇ.ئەمما،ئۇ ۋە ئۇلار دۇچ كەلگەن مەسىلە ئوخشاش.پەن-تېخنىكىنىڭ ئىنسانلارنىڭ روھى قىممەت قارىشىغا خەۋپ ئېلىپ كېلىدىغانلىقىنى كانت بۇنىڭدىن 200يىل بۇرۇن ھېس قىلغان،200يىلدىن كېيىن بۇ خەۋپنى ھېس قىلىپلا قالماي بىۋاستە زىيىنىنى تارتىۋاتىمىز.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @8 [! S" U% D2 G1 L3 i, p5 B
20-ئەسىر«پەن-تېخنىكا دەۋرى». بىز 18-ئەسىردىكى كانتنىڭ دەۋرىدىكىدەك ئىلىم-پەننى ئۇمۇميۈزلۈك مۇقەررەر ھەقىقەت دەپ قارىماستىن،ئۇنى نىسبىي،شەرتلىك دەپ تونۇدۇق.بىراق،بىز20-ئەسىرنى يەنىلا«پەن-تېخنىكا دەۋرى»دەپ قارايمىز.چۈنكى،20-ئەسىردە پەن-تېخنىكىدا قولغا كەلتۈرگەن تەرەققىيات ۋە ئىلگىرلەش ئىنسانىيەت تارىخىدا ھەرقانداق ئەسىردىكى بىلەن سېلىشتۇرغۇسىز دەرىجىدە زور بولدى.بىز پەن-تېخنىكىنىڭ نىسبىي ۋە چەكلىمىلىككە ئىگە ئىكەنلىكىنى ئاڭقىرالىغان بولساقمۇ پەن-تېخنىكىنىڭ ئەجەللىك خەۋپىنى مەسىلەن،مۇھىت بۇلغىنىش،جانلىقلار تۈرىنىڭ يوقىلىشى،يادرو ئۇرۇش ۋەھىمىسى قاتارلىقلارنى توسۇشقا ئامالسىزمىز.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @# ]; u b, h6 f
نېمىشقا شۇنداق بولىدۇ؟ ئېھتىمال نۇرغۇن سەۋەبلەر بار،ئەمما ئەڭ مۇھىم سەۋەب شۇكى ئىنسانىيەت مەدەنىيتىنىڭ تەرەققىياتى تەڭپۇڭلۇقىنى يوقاتتى.يەنى،ئىنسانىيەت مەدەنىيتى ئۆز مەھسۇلاتلىرىغا ماسلىشالماي قالدى.ئىنسانىيەت بارلىققا كەلگەن ھەم ئىشلىتىشكە بولىدىغان پەن-تېخنىكىغا قارىتا تولىمۇ تەييارلىقسىز ئىدى.1966-يىلى،ھەيدىگگىر گىرمانىيە«يورۇق ئەينەك»ژۇرنىىنىڭ زىيارىتىنى قۇبۇل قىلغاندا دەپ ئۆتكىنىدەك،ھەيدىگگىر ئامېرىكا ئالەم ئۇچقۇچىلىرىنىڭ ئايغا چىققىنىنى كۆرگىنىدە ئىنتايىن ئەندىكىپ ئىلاجسىزلىق ھېس قىلغان،ھەيدىگگىرنىڭ قارىشىچە بىز بۇلارغا ئېھتىياجلىق ئەمەس.« ئاتوم بومبىسىغا ئېھتىياجىمىز يوق،ھازىر ئادەملەر يىلتىزىنى كولاپ چىقتى.بىزنىڭ پەقەت تېخنىكا مۇناسىۋىتىمىزلا قالدى،بۇ پىلانت بۈگۈن ئادەملەر تۇرمۇش كەچۈرىدىغان پىلانتقا ئوخشىماي قالدى»-دەيدۇ ھەيدىگگىر.ئەينى ۋاقىتتا بەزىلەر ھەيدىگگىرنى كىچىك ئىشنى چوڭايتىۋاتىدۇ دەپ مەسخىرە قىلغان بولۇشى مۇمكىن.ئەمما،بايقىدۇقكى،ھەيدىگگىرنىڭ تەشۋىشلىنىشىنىڭ ئاساسى بار ئىكەنتۇق،نادانلىقىمىزدىن نۇرغۇن بىھۇدە بەدەللەرنى تۆلەپ تۇرۇپتىمىز.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @9 ?3 k7 D7 Z; N0 {2 [$ Cبىز پەننى ئەيىپلىمەكچى ئەمەس،بەلكى ئۆزىمىزنى ئەيىپلىمەكچى.پەن-تېخنىكىدا ئەسلىمۇ گۇناھ يوق،پەن-تېخنىكا يەرشارىنى،قۇياش سېستىمىسىنى ھەتتا،سامان يولىنى نابۇت قىلىۋەتكەن تەغدىردىمۇ بۇلارنىڭ ھەممىسى پەن-تېخنىكىنىڭ خاتالىقى ئەمەس.مەسىلە پەن-تېخنىكىدا بولماستىن شۇنىڭدىن پايدىلانغان ئادەمدە.مەلۇم مەنىدىن ئېيتقاندا،بۇ دۇنيادا ئادەمنىڭ پەن-تېخنىكا ئىگىلىشىدىنمۇ قورقۇنۇچلۇق ئىش يوق.بۈگۈنگە قەدەر يەرشارىدا ئىنسانىيەتنىڭ تەشكىللىنىشى ئەڭ ناچار،ئەڭ ئاسان خەۋپ پەيدا قىلىدۇ ھەم تەبىئەتتىكى باشقا مەۋجۇداتلارغا،بىئولوگىيلىك تۈرلەرگە زىيانكەشلىك قىلىدۇ.ھايۋاناتلار تەبئىي ئىقتىدارى بويىچە جەمئىيتىنى تەشكىللەيدۇ،ئۇلارنىڭ جەمئىيتى ئادەتتە ئاسانلىقچە خەۋپكە پېتىپ قالمايدۇ.خەۋپكە پېتىپ قالسىمۇ ئۆز-ئۆزىنى تەڭشىيەلەيدۇ،تەڭشىيەلمىگەن تەغدىردىمۇ تەبىئەتكە زىيانكەشلىك قىلمايدۇ.ئادەم ئوخشىمايدۇ.ئادەمنىڭ تەبىئى تەرەققىياتى توختاپ بولغان،ئادەمنىڭ ئەمدىكى تەرەققىياتى روھى تەرەققىيات،جەمئىيەتنىڭ تەرەققىياتى،مەدەنىيەتنىڭ تەرەققىياتى.ئىنسانىيەت تەرەققىي قىلغانچە مۇرەككەپلىككە يۈزلىنىۋاتقاچقا مەسلە كۆرۈلۈش ئېھتىماللىقى ئېشىۋاتىدۇ.ھەتتا،كىچىككىنە بىر ئامىلمۇ يوقىتىش خارەكتېرلىك ئاقىۋەت پەيدا قىلىدۇ.ئۇچراۋاتقان خەۋپى ئۆزىنىڭلا يوقىلىشى بولماستىن بەلكى پۈتكۈل تەبىئەت دۇنياسىنىڭ ھالاكىتى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @; S k5 m* S+ \) \8 ]0 [* |% S* Yئىنسانىيەتنىڭ ياشاش ئاساسى بوشىدى،زىددىيەت ۋە مەسىلىلەر بىلەن تولدى.مەلۇم مەنىدىن ئېيتقاندا،ئىنسانلار ئىنسانلىق قىممىتىنى ئۆزىنىڭ مەۋجۇتلۇق ئاساسى قىلىدۇ.ھايۋانلار ياشىسا،تېخىمۇ ياخشى ياشىسىلا بولدى،ئادەم ئۇنداق ئەمەس،«نېمە ئۈچۈن»دەپ سۇئال قويۇپ ياشايدۇ.ئاۋۋىلىدا سوقرات،ئاندى كانت قاتارلىق پەيلاسوپلارنىڭ قارىشىدا،ئەقىلنىڭ ئالدىدىن ئۆتمىگەن تۇرمۇش قىممىتى يوق تۇرمۇش.ھالبۇكى،بۇ دۇنيادا ھېچقانداق يەرگە نېمىشقا شۇنداق دېيىلىدىغانلىقىنىڭ جاۋابى يېزىپ قويۇلغان ئەمەس.دۇنيادا ئەسلىدە قىممەت دەيدىغان نەرسە يوق،ئادەمنىڭ بارلىققا كېلىشى بىلەن قىممەت بارلىققا كەلگەن.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @6 i- c: h- s- \& o! gئادەمنىڭ قىممەتنى تۈپ ئاساس قىلىپ ياشىشى ئەمەلىيەتتە بىرخىل خەتەرگە تەۋەككۇل قىلىش.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @' A8 j0 P: c2 B' `- E: ~قىممەت-قەدىمكى ئەنەتكەك تىلىدىن كىرگەن ئىبارە بولۇپ،«قوغداش» مەنىسىدە.لاتىن تىلىدىكى مەنىسى«توسما،مۇستەھكەملەش»دېگەنلىكتۇر.قەدىمكى گىرمان تىلىدا «قانات ئاستىغا ئېلىش»دېگەن مەنىدە.قىممەت –قۇرۇق نەرسە،يوقلۇق تەرەپدارلىرىنىڭ يېپىنچىسى.ئادەم بولسا غايە بىلەن داۋام ئېتىدىغان مەۋجۇدىيەت.شۇڭا ئادەم پەس رېئاللىق بىلەن گۈزەل غايە ئارىسىدا ياشايدۇ.ئادەم رېئاللىققا رازى بولمىغاچقا غايە پەيدا بولغان.غايە بولغاچقا رېئاللىقا رازى بولمايدۇ. غايە-قىممەتتۇر.ئەمما،قىممەت تەبىئەت ئىچىدە يېزىلمىغان،ئادەم ئۆزى بايقاپ ئۆزى يارىتىدۇ،قانداق قىممەتنىڭ ياخىش ياكى ئەڭ ياخشى بولىدىغانلىقى ئېنىقسىز.بۇ شۇنىڭدىن دېرەك بېرىدۇكى،بىز بىرخىل قىممەتنى مەۋجۇتلۇقىمىزنىڭ ئاساسى قىلغىنىمىزدا تاللاشقا دۇچ كېلىمىز،بۇ قىممەتنىڭ مۇۋاپىق كېلىدىغان كەلمەيدىغانلىقىنى بىلمەيمىز.شۇڭا قىممەتنى مەۋجۇتلۇق ئاساسى قىلىدىكەن،ئىنسان تەۋەككۇل قىلىشى كېرەك.ھەرقانداق ئاقىلانە تاللاشمۇ بىزنى تۇيۇق يولغا باشلاپ قويۇشى مۇمكىن،ھەرقانداق بىر يول بارسا كەلمەس يول بولۇشى مۇمكىن.تاللىغان ئىكەنمىز،مەسئۇلىيەتچان بولۇشىمىز لازىم.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @0 K* Z1 f( ]/ b% O1 M2 }0 n! ]
ئەگەر،بىز«ئەگەر»دەۋاتىمىز،ئىنسانلار تەبىئەتنىڭ تەدرىجى تەرەققىياتىنىڭ مەھسۇلى بولۇپ ئاشۇلار ئېيتقاندەك تەرەققىياتنىڭ ئەڭ يۇقىرى پەللىسىدە تۇرۇۋاتقان بولسا ئۇ ھالدا كېلىدىغان خەتەر ئىنسانىيەتكىلا بولماستىن تەبىئەتمۇ خەتەر ئاستىدا قالىدۇ.چۈنكى،ئىنسانىيەتنىڭ پائالىيتى تەبىئەتنى نابۇت قىلىشقا سەۋەب بولدى.تەبىئەتنىڭ ئۆزىنى نابۇت قىلىدىغان ئىنسانىيەتتىن ئىبارەت بۇ مەۋجۇدىيەتنى قانداق ئاپىرىدە قىلغانلىقى تەسەۋۋۇر قىلغىلى بولمايدۇ.شۇڭا،تەبىئەتتىن ئىنساننىڭ كېلىپ چىقىشى تەبىئەتكە نىسبەتەن تەرەققىياتمۇ ياكى چېكىنىشمۇ بىلگىلى بولمايدۇ.ئەگەر ئىنساننىڭ كېلىپ چىقىشىنى تەبىئەت تەرەققىياتىنىڭ ئەڭ يۇقىرى باسقۇچى دەپ قارىساق ئۇنداقتا بىردىنبىر جاۋاب تەرەققىي قىلىپ مەلۇم چەككە يەتكەندە «خەۋپ»كە ئايلىنىدۇ.خەۋپ بولغچقا يېڭى ئۈمىد يۇشۇرۇنغان بولىدۇ.خۇددى خۇدا ئادەمنى يارىتىپ ئۇنىڭغا ئەركىنلىىك بەرگىنىدەك، بۇ ئالىي جانلىقنىڭ «ئالىي»لىقى ئۇنىڭ ئەركىنلىكىدىدۇر.ئەمما بۇ ئەركىنلىك شۇنىڭدىن دېرەك بەردىكى،ئۇ گۇناھ ئۆتكۈزۈش ئەركىنلىكىگە،گۇناھ ئۆتكۈزمەسلىك ئەركىنلىكىگىمۇ ئىگە.ئادەم مەۋجۇتلۇقىنىڭ خەۋپى شۇكى ئادەم ئەركىن تاللاش ئىقتىدارىغا ئىگە.ئەركىنلىك ئوخشاش بولمىغان مۇمكىنچىلىكتىن دېرەك بېرىدۇ.تەبىئەت ئىنسانىيەتكە كەلگەندە ئەركىنلىككە يۈزلەندى.بەلكىم نابۇت بولۇش،ۋە بەلكىم تېخىمۇ يۇقىرى ماقامغا يۈزلىنىش.تېخىمۇ يۇقىرى ماقامغا يۈرۈشتە قالىدىغىنى خەتەرلىدۇ،تەۋەككۇل قىلىشقا ئەرزىيدىغان خەتەردۇر.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 E2 L- H3 Z: y- y7 [- }2 j% i
ئىنسانىيەت تەبىئەتكە ۋەكىل بولۇپ تېخىمۇ يۇقىرى ماقامغا يۈرۈش قىلىدىكەن،ھېچبولمىغاندا مۇنداق ئىككى ئاساسلىق مەسلىنى ھەل قىلىشى كېرەك.بىرى،ئەقىلگە تاينىپ تەبىئەتنىڭ سىرىنى بايقاش. يەنە بىرى،ئۆزىنى تەبىئەت سىرلىرى بىلەن ماسلاشقۇدەك سەۋىيدە پىشىپ يېتىلدۈرۈش.ھازىرغا قەدەر،بىز ئىككىنچىگە يېتەلمىدۇق،ئېھتىمال تەبىئەت سىرلىرىدىن يىراقلىشىش يامان ئىش بولمىسا كېرەك.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @) }2 z/ n) }3 Cكانت دەۋرى مەرىپەتچىلىك بىخلىنىپ كىرزىس ئىچىدە تۇرىۋاتقان دەۋىر.كىشىلەر ئەقلىيلىك،پەننى قىممەت يۆنىلىشى قىلىپ تاللىغاندا مۇشۇنداق ئەھۋالغا يولۇقىدۇ.ئەقىل ئەڭ ئالىي نۇپۇز سانالدى،ھالبۇكى ئەقىل ھەرقانچە نۇپۇزلۇق بولسىمۇ خۇدانىڭ نۇپۇزىنى ئېلىپ خۇدالىق دەۋاسى قىلالمايتتى.ئەقىلنى غايىۋىلاشتۇرۇپ ئابىستراكىت،ئۇمۇميۈزلۈك،مەڭگۈلۈك دەپ قارىغىنىمىزدا ئۇ خۇداغا ئوخشىتىلىپ رېئال مەۋجۇتلۇق تۈسىدىن قېلىپ غايە پېتى قالاتتى.ئەمما يەنە بىرجەھەتتىن ئەقىل بىزنىڭ رېئاللىقىمىزدا بار نەرسە ئىدى.كانتنىڭ ئاتالغۇسى بىلەن ئېيتقاندا،بۇ بىزدە «ئەزەلىي فانتازىيە»سېزىمى پەيدا قىلغان ئىدى.غايىنىڭ ئەقلىيلىك چەكلىمىسى يوق،ئەمما رېئاللىقنىڭ ئەقلىي چەكلىمىسى بار.بىز خاتا ھالدا رېئاللىقتىكى چەكلىك ئەقىلنى چەكسىز غايىمىزدىكى ئەقىل دەپ قاراپ قالىمىز،خەتەر دەپ مۇشۇ يەردىن كېلىپ چىقىدۇ. كانت شۇنى ئېنىق تۇنۇپ يەتكەنكى،ئەگەر ئىنسانلار ئەقىل(پەن ئىشلىتىدىغان ئەقىل ياكى قورال ئىشلىتىدىغان ئەقىل)نى قىممەت يۆنىلىشى قىلىدىكەن،ئۇنداقتا قىممەت يوقىتىش خەتىرىگە تەۋەككۇل قىلىدۇ،چۈنكى پەن ئىشلىتىدىغان ئەقىل چەكلىك، مەيلى قانداق بولسۇن ئۇ ئىنسانىيەتنىڭ مەۋجۇتلۇق قىممەت ئاساسىنى تولدۇرۇپ بولالمايدۇ.شۇڭا،كانتچە بولغاندا ئەقىلگە چەك قويۇپ ئەخلاق ۋە ئېتىقادقا ئورۇن قالدۇرۇش زۆرۈر.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @/ S$ x- L; }; u# T7 \
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @9 E, p# r+ ^ Z" G' }مەنبە:
http://www.exam8.com/lunwen/zhex ... 200705/1268207.htm
يوللىغان ۋاقتى 2014-11-18 03:53:45 PM
