چېقىر ئۈجمە (پوۋېست )

شورلۇق

	چېقىر ئۈجمە (پوۋېست) 1 بۇ مەھەللىنىڭ قاپ ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان بۇ يوغان كۆلنى شاخلىرى ھەر تەرەپكە كەڭرى يېيىلىپ يېپىپ تۇرغان چوڭ بىر تۇپ چېقىر ئۈجمە خۇددى كۈنلۈككە ئوخشايتى . قىشىمۇ ياز بۇ كۆلنىڭ سۈيى ئۆكسۈپ قالمايىتى.ياز كۈنلىرى كۆلنىڭ سۈيى بەكمۇ سوغۇق ئىدى.بۇ ئۈجمىنىڭ بۇ كۆل بويىغا كىم تەرىپىدىن قويۇلغانلىقىنى دەپ بىرەلەيدىغان بىرمۇ ئادەم يوق . لېكىن ئۇزاقتىن بىرى بۇ ئۈجمىنىڭ بۇ كۆل بويىدا تۇرىۋاتقانلىقىنى بىلىدىغانلار ئانچا-مۇنچە چىقىپ قالىدۇ.بۇ ئۈجمىنىڭ باھار كەلگەندە كۆكىرىپ ، كەچكۈز كىرىشى بىلەن تەڭ سارغىيىپ يوپۇرماقلىرىنى تاشلايدىغانلىقىنى بىلىدىغانلارمۇ  يوق ئەمەس .بۇ چېقىر ئۈجمە ئاينىغان بۇ كۆلىنىڭ دايىرىسى بىر يېرىم مو ئەتراپىدا بولۇپ، مەھەللىدىكى ئەدەملەر بىلەن  چارۋا ماللارنى سۇ بىلەن تەمىللىيتى. كۆلنىڭ بويىدىكى بىر تۇپ چېقىر ئۈجمىنىڭ غولىغا 4-5 ئادەمنىڭ قۇچىقى يەتمەيتى، شاخلىرى تەرەپ-تەرەپكە يېيىلغان بولۇپ ، ئىككى مو ئەتراپىدىكى يەرنى ئىگىلەيتى، قارىماققا بۇ چېقىر ئۈجمە بۇ كۆلنىڭ ئۈسىتىگە يېيىلغان غايەت غايەت زور كۈنلۈككە ئوخشايتى. ئۈجمىنىڭ بۇ يەرگە قويۇلغىنىغا قانچىلىك بولغانلىقىنى بىلىدىغانلار يوق ئىدى .  بەلكىم  100 يىل بولغاندۇ ياكى 200 يىل بولغاندۇ ۋەياكى 300يىلدىن ئاشقاندۇ ، بىلىدىغانلار ئالىقاچان تۇپراققا ئايلىنىپ كەتكەن. بەلكىم بۇ چېقىر ئۈجمە كېلەر يىلى قۇرۇپ كېتەر ۋەياكى يەنە 100يىل ياشار ، ھەتتا 200 يىل ياشار ھەتتاكى 300يىلدىن ئارتۇق ياشىشىمۇ مۇمكىن . بۇلار بىلەن ھىچكىمنىڭ چاتىقى يوق . لېكىن قارا تومۇزدا سايىسىدىن پايدىلىنىشنى بىلىدىغانلار بار.  ئەمما ئۇنىڭ سايىسى ئاستىدا ئولتۇرۇپ پاراڭلىشىدىغان ئاۋۇ توپا چىراي ئادەملەر ئۇنچە ئۇزاق ياشىيالمايدۇ ، ئەجەل ئۇلار بىلەن بىللە ، ئۆلۈم ئۇلارنىڭ قېشىدىلا. كۆلنىڭ يۈزىنى چېقىر ئۈجمىنىڭ ھەر تەرەپكە يېيىلغان شاخلىرى يېپىپ تۇرغاچقا سۈيى بەكمۇ سوغاق . ياز كۈنلىرى كۆل بويىنىڭ ھاۋاسى  بۆلەكچىلا  سالقىنتى ، جانغا ئارامچىلىق بېغىشلايتى. چوڭ-كېچىك ھەممە بۇ يەردە ئارام ئېلىپ ، ساگىدەشنى بەكمۇ ياخشى كۆرەتتى. كىشلەر بۇ كۆلنى قېيىمۇكامنىڭ كۆلى ، چېقىر ئۈجمىنى سەلىياخۇناكامنىڭ چېقىر ئۈجمىسى دەپ ئاتاتىشاتتى. نېمىشقا بۇنداق ئاتىلىپ قالغانلىقىنى بىلىدىغان بىرىمۇ ئادەم يوقتى. كۆلنىڭ ھەقىقى ئىگىسى كىمۇ ، چېقىر ئۈجمىنىڭچۇ؟ بۇ بىلىۋېلىش بۇ يەردىكىلەر ئۈچۈن بەرىبىر ئىدى. بۇ يەردە گەپ يوتقاننىڭ ئىچىدىن باشلىنىپ ، دۇنيانىڭ چوڭ-چوڭ ئىشلىرىغىچە داۋام قىلىپ ، يەنە يوتقاننىڭ ئىچىدىكى گەپلەر بىلەن ئاخىرلىشاتتى. پات-پات گەپ تالىشىپ ئۇرۇشۇپ قالىدىغان ئىشلارمۇ بولۇپ تۇراتتى.يوقىلاڭ باھانە سەۋەبلەر بىلەن قىزىرىشىپ يۈز-كۆزلىرىنى كۆكەرتىپ ، ئېغىز-بۇرۇنلىرىنى قانىتىشىپ ، باشلىرىنى يېرىشىپ ، چىشلىرىنى تۆكۈشىۋېتىدىغان ئىشلارنىمۇ  بولمايدۇ  دېگىنى بولمايتى. بۇ يەردە نېمىشلار بولسا بولسۇن ، بېشىدىن نۇرغۇنلىغان ئىسسىق-سوغاقلارنى ، بوران-چاپقۇنلارنى ئۆتكۈزگەن ، خوشاللىق بىلەن قايغۇ ئارلىشىپ كەتكەن قىسمەتلەرگە شاھىد بۇ چېقىر ئۈجمىنىڭ ئۇلارغا قاراپ جىم تۇرغىنى تۇرغان . بۇ چېقىر ئۈجمىنىڭ تۈۋىگە ھەممىدىن بۇرۇن كېلىۋېلىشىنى ئەڭ چوڭ خوشاللىق دەپ قارايدىغان ، ھىچكىم بىلەن چاتىقى يوق توختى يۇۋاش دېگەن ئادەم  « ئىز  » رومانىنىڭ مۇقەددىمىسىگە بېرىلگەن شېئىرنى تولۇق يادىلىيالايتى، ئۇ باشقىلارنىڭ گەپلىرىگە ئارلاشمايتى،گەپ سورىغانلارغا لايىقىدا جاۋاپ بېرەتتى-دە، يەنە كىتاب ئوقۇشنى داۋاملاشتۇراتتى. بۇ يۇرتتىكى ئۆزىنى زىيالى چاغلاپ گېدىيىپ يۈرىيدىغانلاردىن قانچىلىكى بۇ شېئىرنى يادىلىيالايدۇ ، قانچىلىكى بىرەر كىتابنى تۈگىتىپ ئوقىدى بۇنىسى قاراڭغۇ. بۇ  مەھەللىدە  بۇ  چېقىر ئۈجمە سايىسىدا توختى يۇۋاشتىن ئۇزاق ئولتۇرىدىغان بىرمۇ كىشى تېپىلمايتى. ئۇ بۈگۈنمۇ ھەر كۈندىكى ئادىتى بويۇنچە بۇ يەرگە بالدۇرلا كېلىپ داۋاملىق ئولتۇرىدىغان كۆلنىو ئاۋۇ چېتىگە بېرىپ ، كىتاپ ئۇقۇشنى باشلىۋەتتى. كىتاپنىڭ تازا قىززىق يېرىگە كەلگەندە قاسىم قىڭراق بىلەن سايىم قېلىپ نېمىنىدۇر تالىشىپ ئۇرۇشۇپ كەتتى، بۇ يەردە ئولتۇرغانلار ئوپۇر-توپۇر بولۇپ كېتىشتى. توختى ياۋاش قولىدىكى كىتاپنى بار ئۈنىنى قويۇۋېتىپ ئوقۇشقا باشلىدى. ئۇ ھەر قېتىم بۇ يەردىكىلەر ئۆز-ئارا جىدەللىشىپ قالغاندا كىتاپنى ئاشۇنداق يۇقۇرى ئاۋازدا ئوقۇيتى. « بۇرۇن بىر ئەما بار بولۇپ، ئۇنىڭ ئىككى كۆزى تۇغۇلۇشتىنلا كۆرمەيدىكەن. بىر كۈنى تۇيۇقسىز بىر مۆجىزە يۈز بېرىپ، ئۇنىڭ كۆزى ئېچىلىپ نەرسىلەرنى كۆرەلەيدىغان بوپتۇ. ئۇ كۆزىنى ئاچقان ئاشۇ دەقىقىدە، ئۇنىڭ كۆز ئالدىدا بىر ئېشەك بار بولۇپ، ئۇ پەقەت شۇ ئېشەكنىلا كۆرۈپ، كۆزىنى يەنە يۇمۇۋاپتۇ. بىر قېتىم بىر ئادەم ئۇنىڭ يېنىدىن ئۆتۈپ كېتىۋېتىپ، ئۇنىڭغا مۇنداق دەپتۇ: ــ مەن ناھايىتى چىرايلىق بىر يۈرۈش ئۆي سالدىم. ــ سېنىڭ سالغان ئۇ ئۆيۈڭ ئېشەكتەك چىرايلىقمۇ؟ ــ دەپ سوراپتۇ ئەما. يەنە بىر قېتىم بىر ئادەم ئۇنىڭغا يەنە مۇنداق دەپتۇ. ــ مەن دېڭىزدا ناھايىتى چوڭ بىر پاراخۇتنى كۆردۈم. ــ سەن كۆرگەن ئۇ پاراخۇت ئېشەكتەك چوڭمۇ؟ ــ دەپ سوراپتۇ ئەما. شۇنداق قىلىپ، نۇرغۇن كىشىلەر ئەمادىن سوراپتۇ: ــ سەن نېمە ئۈچۈن ھەممە نەرسىنى ئېشەك بىلەن سېلىشتۇرىسەن؟ ــ چۈنكى مەن پۈتۈن بىر ئۆمرۈمدە ئېشەكنىلا كۆرگەن، ــ دەپ جاۋاپ بېرىپتۇ ئەما. » توختى ياۋاش كىتاپنى ئوقۇشتىن  توختاپ ئورنىدىن تۇردى-دە ، مەھەللىنىڭ يۇقۇرىسىغا قاراپ يۈرۈپ كەتتى. ئوي مەھەلە تەرەپتىن يانمۇ-يان مېڭىپ پاراڭلاشقىنىچە ئىككى ئادەم توختى ياۋاش ئولتۇرغان ئورۇنغا كېلىپ يەنە يانمۇ-يان ئولتۇرۇپ پاراڭلىرىنى داۋاملاشتۇردى. بۇلارنىڭ بىر ئوي مەھەللە باشلانغۇچ مەكتەپنىڭ ئوقۇتقۇچىسى قادىر ، يەنە بىرى ئارقا كوچا مەركىزى باشلانغۇچ مەكتەپنىڭ  ئوقۇتقۇچىسى سادىر ئىدى. ئۇلار بەكمۇ قىزغىن سۆزلىشىپ كەتتى.ھەر بىر ئېغىز سۆزىنىڭ خېلىلا ۋەزنى بارتى. -مەن ،ئۆز قەلبىگە ، بىۋاستە تۇيغۇسىغا ماڭغۇچىلارنى غەلبىگە ئىرىشكۈچىلەر دەپ قارايمەن –دېدى قادىر مۇئەللىم گېپىنى داۋاملاشتۇرۇپ. -توغرا ، ئۆزىنىڭ مۇھىملىقىغا چۆكۈپ كېتەلىگەن ئادەم مەغلۇبىيىتىدىن ئاچچىق ساۋاق ئېلىپ ، ئالغا قاراپ باتۇرلۇق بىلەن ئىلگىرلىيەلەيدۇ.-دېدى سادىر مۇئەللىممۇ ئۇنىڭ سۆزلىرىگە ياندىشىپ. - ‹ مەيلى قەيەرگە باراي ياكى بارماي مەن ھامان يەنىلا مەن › دەپ ئۆزىنى ياخشى كۆرۈپ ،ئۆزىگە كۆڭۈل بۆلۈپ ، ئۆزىنى چۈشىنىپ ، ئۆزىگە ئىشىنىپ ياشىغۇچى نەدىلا بولمىسۇن باشقىلارنىڭ ياخشى كۆرىشىگە ، ئىشەنچىسىگە ، ھۆرمىتىگە ئىرىشەلەيدۇ. - بۇ سۆزلىرىڭنىڭ خېلىلا جېنى بار ، كاللىنى سەگەك ۋە جانلىق  تۇتۇش ھاياتقا بولغان ئەڭ چۇڭقۇر سۆيگۈ مانا بۇ نوختىنى ئايدىڭلاشتۇرالىغۇچى ، ھەرقانداق جاي ، ھەرقانداق شارايىتتا ئۆز قىممىتىنى نامايەن قىلىپ ياشىيالايدۇ. -چۈنكى ئۇلار ، دېھقىتىنى مەركەزلەشتۈرۈپ ، بىر قېتىمدا بىر ئىشنى قىلسا ، خوشاللىنارلىق نەتىجىگە ئىرىشەلەيدىغانلىقىنى  مۇئەييەنلەشتۈرۈپ بولغان. -ئۆزىگە ھەم خىزمىتىگە ئىشەنگەن ئادەم ھەر بىر قىلغان ئىشىدىن چەكسىز خوشاللىق تاپالايدۇ. - ئادەم پىكرى قالايمىقانلاشقان چاغدا باشقىلارنىڭ گېپىگە ئىشەنسە ، باشقىلار قالتىس دەپ ماختىغان  ھەمدە كەيپى سازلاشقان چاغلاردىمۇ باشقىلارنىڭ گېپىگە ئىشەنسە ئۆمۈر بويى ئورنىنى تولدۇرىۋالغىنى بولمايدىغان زىيان تارتىدۇ، پۇشايماندا قالىدۇ. دەرد ئىچىدە ھەسرەت-نادامەت بىلەن ئۆتىدۇ. -ئىشىنىشكە توغرا كەلسە ئادەم ئالدى بىلەن ئۆزىگىلا ئىشىنىشى كېرەك. شۇنداق قىلغاندىلا ئەقىل پاراسىتىنى جارى قىلدۇرۇپ ، ئەخلاقىنى تېخىمۇ مۇكەممەللەشتۈرۈپ ، باشقىلارنىڭ ئىتراپ قىلىشىغا ئىرىشىدۇ. چۈنكى ھەركەتتە ئەستايىدىل بولۇش غەلبىنىڭ ئاچقۇچى. -مەغلۇبىيەتكە يولۇققاندا باشقىلاردىن ئاغرىنىپ يۈرۈش تولىمۇ ئەخمەقلىق ، چۈنكى ئادەمنى باشقا بىرسى ئەمەس بەللكى ئۆزى مەغلۇبىيەتكە ئۇچرىتىدۇ. پىژغىرىم ئىسسىق ، جاھانغا ئوت كەندەك لاۋۇلداپ تۇرغان بىر چىڭقى چۈشلۈكى چېقىر ئۈجمە ھەممىلا يېرىگە سايە تاشلاپ تۇرغان كۆل بويىدا قادىر مۇئەللىم بىلەن سادىر مۇئەللىم كۆل بويىدىكى دىمىققا قارىماي ئۇزاقتىن –ئۇزاق پاراڭلاشتى. كۆڭلىدىكى سۆزلىرىنى دېشېۋېلىپ ، ئۆزلىرىنى خېلىخوپ يىنىكلەپ قالغاندەك ھىس قىلىشتى. « ئوقۇمۇشلۇق ئادەملەرنىڭ پاراڭلىرىمۇ ئاجايىپ ھېكىمەتلىك بولىدىكەن –ھە؟.» ھەيران قالدى باياتىندىن بېرى ئۇلارنىڭ پاراڭلىرىغا قۇلاق سېلىپ بىر چەتتە ئولتۇرغان قاسىم كاناي . ئۇ بىردىنلا قېقىلىپ-قېقىلىپ بىرھازاغىچە يۆتىلىپ كەتتى. ئۇزاقتىن بۇيان كۆڭلۈنىڭ چۇڭقۇر يەرلىرىدىكى ھەسرەتلەر ئۇنىڭغا ئارام بەرمەي كېلىۋاتاتتى. يۈرىكى نېمىشقىكىن يېقىندىن بۇيان پات-پات ئاجايىپ بىر قىسما سڭقۇپ كېتىدىغان بولۇپ قالغانتى. بۇنداق چاغدا ئۇنىڭغا ئەتراپىدىكى ھەممە نەرسە تولىمۇ سۆيۈلۈك ، دۇنيا تولىمۇ گۈزەل تۇيۇلۇپ كېتەتتى. لېكىن ھاياجىنى ئۇزاققا بارمايلا كۆككە سورۇلاتتى. ئەتراپىدىكى ھەممىلا نەرسە ھومىيىپ قاراۋاتقاندەك، ئۇنىڭدىن گۇمانلىنىۋاتقاندەك ، ئۇنى داۋاملىق پايلاپ يۈرىۋاتقاندەك  بىر تۇيغۇ ئۇنى قاتتىق قىينايتى ، يۈرىكىنى مۇجىقلايتى. ئۆزىنى ئوشۇقچە ئادەم دەپ قاراپ قاتتىق بىئارام بولاتتى. -بۇنداق قىينالغىچە داۋالانسىڭىز بولمىدىمۇ قاسىمىكا –دېدى قادىر مۇئەللىم ئۇنىڭغا ئىچ ئاغرىتىپ. - داۋالانمايدىغان ئىش بولامدۇ بالام ، بۇ كېسەل ماڭا چاپلاشقىنى 90 يىلدىن ئاشتى ، داداممۇ مۇشۇ كېسەل بىلەن 89 يىل ئېلىشىپ بۇ ۋاپاسىز دۇنيادىن كەتكەن. مېنىڭمۇ ۋاقتىم ئۇزاق قالمىدى ، تالاشقان شەلەر قالىدۇ. - تېتىك تۇرىسىزغۇ. - ئۆزۈم بىلىمەن ، ئىچىم كاۋاكشىپ كەتكەن ئادەم مەن بالام. -خۇدا ئۆمرۈڭىزنى ئۇزاق قىلار . - ئامانىتىنى ۋاقتىدا ئالغىنى ياخشى ، لېكىن بالام بۇ كېسىلىمنىڭ نەۋرىللىرىمگە مىراس بولۇپ قېلىشىنى خالىمايمەن. – بوۋاينىڭ كۆزلىرىدىكى قايغۇ-ھەسرەت ، نادامەتنى كۆرۈپ قادىر مۇئەللىم بىلەن سادىر مۇئەللىمنىڭ يۈرەكلىرى قوقاسقا كۆمۈلگەن قوناقتەك پۇچىلىنىپ كەتتى. بىردىنلا كۆلنىڭ ئاۋۇ چېتىدىن توختى ياۋاشنىڭ جاراڭلىق ئاۋازى ئاڭلاندى. ئۇ شېئىرلارنى بەكمۇ ھېسسىياتلىق  ئوقۇيتى. ئاستىمدا شارقىراپ دەريا ئاقىدۇ، ئېشىپ بارماقتىمەن بىر تىك داۋاندىن. ئالدىمدا بىر سۇنۇق قىلىچ ياتىدۇ، بىلمەيمەن يادىكار قايسى زاماندىن. قىلچنىڭ يېرىمى تۇپراق ئاستىدا، يېرىمى ئالماستەك تۇرىدۇ چاقناپ. بۇ قەدىم جەڭلەرنىڭ يالدامسىنى، ھاياجان ئىلكىدە ئالدىم ئاۋايلاپ. تىترىدى قوللىرىم، تونىدى يۈرەك، ھىلال ئاي ئەگمىسدەك ئەگرى قىلىچنى. زاتىمنىڭ ھىدلىرى كەلدى گۈپۈلدەپ، بىلمىدىم قاي ھالدا نەپەس ئېلىشنى. قىلچنىڭ بىسىدا قۇياش جىلۋىسى، بالقىيدۇ ئىپتىخار، بالقىيدۇ زەر نۇر. جاراڭلاپ سۇنغاچقا جەڭدە ئارمانسىز، سۈزۈك سۇنۇقىدا كۈلىدۇ غورۇر. تاۋلانغان بۇ قىلىچ ئېگلمەس بولۇپ، جەسۇرلار ۋەتىنىنىڭ ئوچاقلىردا. قەسەم سۈيى ئىچكەن چىقىپ ئوچاقتىن، ئاھۇ كۆز مەدەتكار بۇلاقلىرىدا. كەلتۈرگەن قىلچنى بۇ تىك داۋانغا، ۋەتەننىڭ سۆيگۈسى جەڭلەرگە چىللاپ. سۇنغان چېغىدىمۇ رىشتى ئۈزۈلمەي، تەۋەررۈك تۇپراقنى ئاپتۇ قۇچاقلاپ. ئويلىدىم شۇنداقمۇ قىلچلار بار ئىكەن، بىر قېتىم قىنىدىن چىقالمايدىغان. باسسا ياۋ ۋەتەنگە پاسكىنا ئاياغ، قىساس قەھرى بىلەن چاقنىمايدىغان. خىيالچان تىكىلدىم سۇنۇق قىلىچقا، ئەينەكتەك تېندىن كۆرۈندى جەڭگاھ. بۇ قىلىچ شىر سۈپەت بىر ئەر قولىدا، دۈشمەنگە ۋەيلۇندىن بەرمەكتە ئاگاھ. چىقىدۇ شىۋىرغان ئوق ئۈزسە ساداق، ئۇمۇدنىڭ زەبىدە قالقان قالتىرار. تەككەندە گەزلەشكەن ھەر بىر قىلىچقا، بۇ قىلىچ بىسىدىن چاقناپ يالتىرار. ئاھ قىسمەت، جەڭ ئارا سۇندى ئۇ قىلىچ، جەڭگاھنى لەرزىگە سالدى شۇ سادا. تاغلاردىن تاغلارغا ئۇرۇلدى ئەكسى، ھەر تاغدا بىر قىلىچ سۇنغاندەك گويا. قۇياشمۇ قارايدى سۇنغاندا قىلىچ، زەپەرنىڭ يۈزگە تارتىلدى نىقاپ. باتۇر ئات ئۈستىدىن غۇلىدى باشسىز، كىشنىدى دۇلدۇلى زارلىق چىرقىراپ. قېنى ئۇ باھادىر، قاردىم كۆككە، قېنى ئۇ قىلىچقا مۇناسىپ ئەرلەر ؟ قۇياشتىن، نۇرلاردىن ئىزلىدىڭ ئۇنى، ئۇنىڭدەك ئوغلاننى يۇتمايدۇ يەرلەر. خەيرىھاھ، قىياھقا ئايلىنپتۇ ئۇ، قىلىچنىڭ دەستىسى قاپتۇ ئىلكىدە. تەنتەنە قىلىدۇ ئەرلىك تەسۋىرى، مەرمەردەك يالتىراپ تۇرغان چېھرىدە. شېھىتنىڭ بوينىدىن تەپچىگەن قانلار دەرياغا ياقۇتتەك چۈشەر تامچىلاپ. ئۇقچىدى يۈزۈمگە دەريانىڭ سۈيى، بىلدىمكى ئۇ مېنى قويدى قامچىلاپ. توختى ياۋاش قولىدىكى خەت يېزىلغان ۋاراقنى ئاۋايلاپ يانچۇقىغا سالدى . ئاندىن ئورنىدىن تۇرۇپ چېقىر ئۈجمە تۈۋىدىن ئايرىلدى. -ھازىر ئاتراپىمدا مەن ئىشەنگۈدەك بىرى قالمىدى. -سېنىڭمۇ ئىشىنىدىغان يېرىڭ قالمىدى. -سەن نېمە دېمەكچى؟. -نېمە دېمەكچى بولغىمنى بىلەلمەي ، دېمەكچى بولغان سۆزلىرىمنى ئېغىزىمدىن چىقىرالماي ياشاپ كېلىۋاتقىنىمغا يېرىم ئەسىردىن ئاشتى. ئىچىمدە نۇرغۇن ھەسرەتلىرىم بار. -ئىچىمدىكى دەردلىرىمنى ئېيتىپ بېرەي دېسەم غەرەزئاڭقىرىدىغان بىرەر ئادىمىم يوق. -مۇشۇ كۈندە ئادەمنى توپا-توزاڭلىق ئوي-خىياللار تەتۈر قىيناپ ئارام بەرمەيدىغان بولىۋالدى. -يېقىندىن بۇيان خىياللىرىم ئىشەك ئېغىنىغاندەك مالماتاڭ. -ئۆزىنىڭ غورۇرىغا دەسسەپ ماڭىدىغان ئەركەكلەر كۈندىن-كۈنگە كۆپۈيىپ كېتىۋاتىدۇ. -يېمەكلىك ساپ ، تازا  بولمىسا روھ پاكىز ، ئەقىدە ساغلام بولمايدۇ. -مەينەتچىلىك قاپلىغان قەلىبتە شەرمەندىچىلىك چۇقان سالىدۇ. -كۆڭلىنى قارىلىق قاپلاپ كەتكەنلەر يىرگىنىشلىك ھەم قورقۇنچلۇق بولىدۇ. -ئۆزى تويسىمۇ كۆزى تويمايدىغانلارنىڭ قولىدىن ھەر بالا كېلىدۇ. - يالاقچىلىق قىلىپ جفن باققاندىن تىلەمچىلىك قىلىپ جان باققان مىڭ ياخشى. -تىلەمچىلىك بىلەن كۈن ئۆتكۈزگەندىن ، تىلەمچىلەرگە نان بېرىپ ياشىغان مىڭ، مىڭ ئەۋزەل. -قولۇمنىڭ دۇمبىسىدىكى بۇ يارىغا 60 يىلدىن ئاشتى ھىچ ساقىياي دېمەيدۇ. يا يوقالمىدى ، ياكى جېنىمنى ئالمىدى.  مېنى بەك قىينىۋەتتى ، بەك قىينىۋەتتى. -كۆزگە كۆرىنىدىغان ئۇنداق يارىلارنىڭ كارايىتى چاغلىق . ئەڭ يامىنى كۆڭۈلدىكى ، يۈرەكتىكى كۆرۈنمەيدىغان يارىلار. بۇنداق يارىلارنىڭ ئاغرىقى بەك ئۇزۇن ، بەك چوڭقۇر ، ئازابى بەك چەكسىز ، شۇنچە مۇڭلۇق ، شۇنچە ئېچىنىشلىق ، شۇنچە ئازابلىق  ھەم ۋەھىمىلىك بولىدىكەن. - بۇرۇندىن تارتىپ تونۇش بولغان كوچىلار ناتۇنۇش بولۇپ كېتىۋاتىدۇيا ئادەمگە يېقىندىن بۇيان ؟. -كۆزۈڭدىن چاتاق چىققان ئوخشايدۇ. -نېمىلەرنى دەيدىغانسەن خېلى-خېلى يىراقتىكى نەرسىلەرنى ئېنىق كۆرەلەيمەن. - ئېنىق كۆرەمسەن ، كۆرمەمسەن چاتىقىم يوق . ئەر –خوتۇن بىر-بىرىدىن ئايرىلىپ قالسا تۈگىشىپ كېتىدىكەن. مەكتەپتىن قايىتقان قادىر مۇئەللىم دەرۋازىسىدىن كىرگىچە كىملەرنىڭدۇر قاچان ، قەيەردە ، يۇقۇرقىدەك پاراڭلاشقىنىنى زادىلا ئەسلىيەلمىدى. لېكىن ئىككى ئادەمنىڭ بوران چىققان بىر كۈنى شۇنداق سۆزلەشكىنىچە چېقىر ئۈجمە  تۈۋىدە ، كۆلنىڭ بويىدا ئولتۇرغانلىقى ھازىرقىدەك ئېسىدە. « باشقىلارنىڭ تۈنۈگۈنى بىلەن ئۆزىنىڭ ئەتىسىنى بىزەش كويىدا بولغانلار ھاياتىنى قىممەت  تاپقۇزالمايدۇ ، ئۇنداقلارنىڭ تۇيغۇسى دۇغ  ، روھى مەينەت بولىدۇ. كۈنلىرىنى مەنىسىزلىك ئىچىدە ئۆتكۈزىۋېتىدۇ. » قادىر مۇئەللىم چاپىنى سېلىپ قۇزۇققا ئىلىۋېتىپ شۇنداق ئويلىدى. ( بۇ يازمامنىڭ داۋامىنى ئىنكاس شەكلىدە يوللاپ مۇنبەرداشلار بىلەن ئورتاقلاشماقنى لايىق تاپتىم. دوستلارنىڭ تەكلىپ-پىكىرلىرىنى ئايىمىسلىقىنى ئۈمىد قىلىمەن. )

musilina

	مەزمۇنى چوڭقۇر،تىل بايانلىرى رۋان،چۈشىنىشلىك ،دىئالوگلارغا پېرسۇناژلارنىڭ ھېس -تۇيغۇلىرىنىڭ سىڭدۈرىلىشى ياخشى بوپتۇ.... ‹‹بۇ مەھەللىنىڭ قاپ ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان بۇ يوغان كۆلنى شاخلىرى ھەر تەرەپكە كەڭرى يېيىلىپ يېپىپ تۇرغان چوڭ بىر تۇپ چېقىر ئۈجمە خۇددى كۈنلۈككە ئوخشايتى ››ماۋۇ جۈملىنى ‹‹بۇ مەھەللىنىڭ قاپ ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان بۇ يوغان كۆلنى ئوراپ تۇرغان، شاخلىرى ھەر تەرەپكە كەڭرى يېيىلىپ يېپىپ تۇرغان چوڭ بىر تۇپ چېقىر ئۈجمە خۇددى كۈنلۈككە ئوخشايتى ››دەپ ئوقۇساق بولامدۇ؟.... قىسمەن يەرلەردە ئىملا خاتالىقى باركەن......

ئانىجان

	باشلانمىسىدىلا شۇنداق چوڭقۇر مەنىلىك سۆزلەر چىقىۋاتىدۇ، داۋامىغا ئىنتىزارمىز، جۇملىلەرنىڭ راۋانلىقىغا دىققەت قىلسىڭىز

شورلۇق

	2 - نەدە دېگەندۇ بىر يەردە « ئاللاھ ، ئاللاھ ! » دەيدىغان بىر قاغا پەيدا بولۇپتۇ. -ئابلىزنىڭ بىر قويى بىر قارا قوزا تۇغۇپتۇ ، قوزىنىڭ ئوڭ تەرىپىگە « مۇھەممەد » دېگەن خەت ئەرەبچە يېزىقلىق ئىكەن. -يەنە بىرىنىڭ قويى توققان قوزىنىڭ قورسىقىغا « ئاللاھ بىر دېگەن » خەت يېزىقلىقمىش. -تۇدىنىڭ كالىسىنى ئادەم باشلىق بىر موزاي تۇغۇپتۇ دەپ ئاڭلىمدىم . -قېيۇمنىڭ ئىشىكى ئادەم تەنلىك ئىشەك باشلىق تۇغۇپتىكەن ، نەدىن دەيدۇ بىر يەردىن كېلىپ ئېلىپ كېتىپتىمىش. - گەپ دېدىم دەپ ئاغزىڭلارغا كەلگەننى دەۋېرىدىكەنسىلەر. - مۇشۇ گەپلەر راستمىدۇ ، ئىشىنەمسىلەر زادى؟. - كۆرۈپ كەلگەنلەر باركەن. - توۋا دەيلى ، توۋا. - بۇنىڭدىن باشقا پاراڭلار يوقمۇ؟. -ئات بىلەن ئادەمنىڭ پارقنى دەپ بېقىڭلار قېنى ؟. -ساراڭ بولۇپ قالمىغانسەن؟. -ھەرە بىلەن ئادەمنىڭ قانداق پەرقى بار؟. - تېخى تۈنۈگۈنلا ساق-سالامەت تۇرمامتى ماۋۇ ، نېمىنداق پەلىپەتىش سۆزلەيدۇ ئادەمنى قورقۇتۇپ . -يىلان بىلەن ئادەملەرنىڭ پەرقى بارمۇ –يوق؟. - تىلىم بار دەپ ھەممە گەپنى دەۋىرىدىكەنسەن . -ۋاي بىچارە تۇرۇپلا مىڭىسىدىن ئادىشىپ قاپتۇ –دە؟. -چايان بىلەن ئادەمنىڭ پەرقىنى بىلەمسلەر؟. - ياق . - ۋاي بىچارە ، ئىسىت ! -ساڭا نېمە بولدى ، نېمىگە ئېسىت دەيسەن؟. - سېنىڭ نادانلىقىڭغا ؟ -ئۇنداق بولسا سەن ھەممىنى بىلىدىكەنسەن-دە؟. - ياق ، ھەممىنى بىلمەيمەن ، ئىگەم بىلدۈرگەنننى بىلىمەن. - ئۇنداق بولسا بىلىدىغىنىڭنى دەپباقە قېنى؟. -ھەرىلەر بىر كۆنەكتە ئىجىل –ئىناق ياشايدۇ ، چايانلار بىر-بىرىنى چاقمايدۇ. ئىچى قوتۇر كۆرەلمەسلەر ، يېقىنلارنىڭ قەلبىگە غەلۋە-غوۋغا ئوتلىرىنى تۇتاشتۇرمىغىچە ئارام تاپمايدۇ. ئارىغا پىتنە-پاساتلارنى سالىدۇ. ئۆيلەر خاراپ بولسا ، كۆزلەر ياشقا تولسا قىن-قىنىغا پاتماي خوشال بولىدۇ. -... چېقىر ئۈجمە سايىسىدا ئولتۇرغان  توپا چىراي ئادەملەرنىڭ گەپلىرى بىر-بىرىنىڭكىدىن قىممەتلىك ، بىر-بىرىنىڭكىدىن ھېكمەتلىك ، بىر-بىرىنىڭكىدىن قىسمەتلىك ، بىر-بىرىنىڭكىدىن ئىبرەتلىك ھەم بىر-بىرىنىڭكىدىن پەلىپەتىش  ھەم غەلىتە بولىسىمۇ كىشىنى ئويلاندۇرماي قويمايدۇ.  لېكىن بۇ گەپلەرنى دېشىۋاتقانلار گەپ ئېغىزلىرىدىن چىكەتكەن ھامان ئۇنۇتۇپ قېلىشىدۇ. بىر-بىرى بىلەن دىيىشكەن گەپلەر بۇ قۇلىقىدىن كىرىپ ئۇ قۇلىقىدىن چىقىپ كېتەمدىكىن ، بىردەمدىن كېيىن نېمە دىيىشتىڭلار دەپ سورسا ، نېمىلەرنى دېيىشكەنلىرىنى ئەسلىشەلمەيدۇ. ئەسلەشسۇن  ياكى ئەسلىشەلمىسۇن ئۇلار ياشاۋاتقان ، ئۇلارنىڭ ئاتا-بوۋىللىرىمۇ ياشاپ ئۆتكەن  بۇ مەھەلىنىڭ ھاۋاسى ساپ ئىدى . ئادەملەرنىڭمۇ كۈلكىسى ، يىغىسى ھەقىقى ھەم ساپ ئىدى. بۇ يەردىكى ئادەملەر تەبىئەتنىڭ كۈلدىرىدىغان ھەم يىغلىتىدىغان كۈنلىرىگە سەمىمىيلىك بىلەن دادىل يۈزلىنەلەيتى. بۇ مەھەللىنىڭ ساپ ھاۋاسى ، تەبئى مۇھىتى ئۇلاردا  غائالاھىدە  بولغان چىدام ۋە غەيرەت يېتىلدۈرگەنتى. بۇ يەردىكى ئادەملەرنىڭ قەلب گۈلزارلىقى ئادىمىيلىك سۈيى بىلەن سۇغۇرۇلۇپ ئەتراپىغا خۇشپۇراقلارنى چېچىپ تۇراتتى. ئادەملەرنىڭ بىر-بىرىگە بولغان مۇھەببىتى چۇڭقۇر ھەم ساغلام ئىدى.بۇ يەردىكى كىشلەردە قۇياشنىڭ ئىللىقلىقى ، تەبىئيەتنىڭ ئىناقلىقى بارتى. ئۇلارنىڭ كۆزلىرىدىن ئاجايىپ بىر خىل سۈزۈك نۇر تارىلىپ تۇراتتى. ئىنسانىيلىق ئۇلارنىڭ گۈلتاجى ، ئىنساپ ئۇلارنىڭ قىممىتى ئىدى. بىرىنىڭ مەغلۇبىيىتىنى كۆرسە چوقىسىدىن بىر ئوت كېرىپ تاپىنىدىن چىقىپ كەتكەندەك ئازابلىناتتى. يۈرەكلىرى پىچاق بىلەن تىلغاندەك ئېچىشاتتى ، بەدەنلىرى تىترەپ ، كۆڭۈللىرى تاشقا تەككەن چىنىدەك پارە-پارە بولۇپ كېتەتتى. بۇ يەردىكىلەرنىڭ قەلبىنى ئۈزۈلمەس بىر سۆيگۈ يىپى باغلاپ تۇراتتى. قىلنى قىرىق يارىدىغان قاسىم قىڭراق ، پىتىر ناندىن قىل قىل سۇغۇرىدىغان  يامەت پالتا ، بىر نان تاپسا يېرىمىدا داپ چالىدىغان ئاخۇن سوكۇ ، خوتۇنىنىڭ قولىدىن چىققانغا قاراپ كۈن ئۆتكۈزىدىغان توختى سىكىلەك ، ئوي مەھھەللىدىن بۇ يەرگە  خوتۇن يەلىكى بولۇپ كۆچۈپ كەلگەن ئەمەت خەلچە ، ھەر قانداق چاغ ، ھەر قانداق شارائىتتا  يۇقۇرى ئاۋازدا سۆزلەيدىغان قاسىم كاناي ، يوقىلاڭ ئىشلارنى دەپ  بىكاردىن بىكار ئاچچىق يۈتۈۋېلىپ ، كۆرگەنلا  ئادەمگە ئەقلىدىن ئازغاندەك چەكچىيىپ قارىغىنىچە ئىچ-ئىچىدىن قېقىلىپ تۇرۇپ  ، چېچىلىپ  سۆزلەپ بېرىدىغان يۇنۇس قاغا ، ئەتراپىدا خېلى-خېلى ئىشلار بولۇپ كەتسىمۇ  غېمىدە يوق يۈرىدىغان سايىم قېلىپ ، ئۆزىدىن باشقىلار بىلەن ھىچقانداق چاتىقى يوق سەمەت جاك، كۈنلىرىنى مەينەتچىلىك ئىچىدە ئۆتكۈزۈپ كېلىۋاتقان سۇلتان تەخەي ، قورسىقى تويسىلا مانا بۇ بەخ دەپ ياشاۋاتقان ئەمەت تۆشۈڭ دېگەنلەر يانچۇقلىرىغا يېرىمدىن زاغرىنى سېلىپ ياكى بىلىدىكى بەلۋاقلىرىغا تۈگۈپ ئەتىگەندە بۇ يەرگە چىقىۋالسا نامازشامدا ھەتتاكى نازماز خۇپتەندە بۇ يەردىن كۆزلىرى قىيمىغان ھالدا ئايرىلىشىدۇ. « ماۋۇ ئايلىق تۈۋەن تۇرمۇش پۇلى ھەجەپ كېچىكىپ كەتتىيا ؟ » «كادىرلارنىڭ پۇلىنىغۇ پات-پات ئۆستۈرىدىكەن ، بىزنىڭ تۆۋەن تۇرمۇش پۇلىمىزنى ئەجەپ ئۆستۈمەيدۇ-يا بۇ ھۆكىمەت ؟ » يېقىندىن بۇيام بۇ يەردە ئەڭ كۆپ بولىنىدىغان گەپلەر يۇقۇردىكىلەرگە مەركەزلىشىپ قالغاندەك قىلغان بىلەن يەنە ھەر خىل گەپ-سۆزلەر بولۇپمۇ تۇراتتى. - ئېغى بوش خوتۇنلارنىڭ كۆپىيىپ كېتىشى يۇرت ئۈچۈن ئاھانەت ، ئاپەت  ، زالالەت ،  قىيامەت. - بىلى بوش ئەرلەر كۆپۈيىپ كەتسە ، ئېغى بوش خوتۇنلار تېخىمۇ ھەددىدىن ئاشىدۇ. - باشقىلارنىڭ تۇرمۇشىغا ئارلىشىۋېلىپ ، ۋاقتىنى ئىسراپ قىلىۋەتكۈچىلەر ، باششقىلارنىڭ يوللۇق پىكرىنى ، ئىچكى ئاۋازىنى ئوجۇقتىرىۋىتىدۇ. - ئادىمىيلىكنى بىلمەيدىغان ئادەملەر كۈندىن-كۈنگە كۆپۈيىپ كېتىۋاتىدۇ  ، بۇ يۇرتنىڭ بېشىغا كېلىۋاتقان بىر  بالايى-ئاپەت. -قانداق ئادەم ئەقىللىق؟ -پۇلنى ئەڭ كۆپ تاپقان ئادەم. - بىز مەھەللىگە باشلىق بولغان ئادەم. -كادىر بولالىغان ئادەم. - ماشىنا ئالالىغان ئادەم. -شەھەردىن ئۆي ئالالىغان ئادەم. -چىرايلىق خوتۇنى بارلار. -ماڭىدىغان يولىنى تېپىپ ماڭالايدىغانلار. - باشقىلارغا ياخشىلىق قىلىدىغانلار . -باشقىلارغا ياخشىلىق قىلالمىسىمۇ ، يامانلىق قىلمايدىغانلار. -ئۆز بولسۇن ، سەت بولسۇن بىر نەچچە ئاشنىسى بارلار. -ساڭا نېمە بولدى؟ -قانداق دەيسەن؟ -  يېقىندىن بۇيان ئاغزىڭغا كەلگەننى بوغزۇڭغا يۇتماي دەۋىرىدىغان بولۇپ كېتىۋاتىسەن. - ھەممە نېمەم تولۇقتەك ئەمما ھىچنېمەم يوقتەك بىر تۇيغۇ تەتۈر قىينايدىغان بولىۋالدى دەيمەن ، كېچە -كۈندۈز ئارام بەرمەيدۇ تېخى. -ۋاي بىچارە ، ساڭا بەك ئۇۋال بولۇپ كېتىپتۇ. - بۇنى بىر دېمە . -بۇ راستىنلا كىمنىڭ چېقىر ئۈجمىسىدۇ؟ - راست كېمنىڭدۇ؟ بىردەم سەلىياخۇننىڭ دەۋاتقان يەنە بىردەم مۆمىناخۇننىڭ دەۋاتقان. - ئەتە قوپۇپ قايىماخۇننىڭ دەمدۇ كېم بىلىدۇ تېخى؟ - زادى كېمنىڭدۇ بۇ چېقىر ئۈجمە؟ - بۇنىڭغىمۇ باش قاتۇرغان بارمۇ كېمنىڭ بولسا بولمامدۇ؟ بىرسى كېلىپ بۇ ئۈجمە مېنىڭ دېگۈچە خاتىرجەم ئولتۇرىۋەمەيلىمۇ. - بۇ چېقىر ئۈجمىنىڭ بۇرۇنقى ئىگىسى بىلەن ھىچقانداق مۇناسىۋىتى يوق بىر گۇي كېلىپ بۇ مېنىڭ ئاتا بۇۋامدىن قالغان مىراس . نەچچە ۋاقىتتىن بۇيان مەندىن سورماي سايىسىدىن پايدىلىنىپ كېلىشىپسەن ، ھەق تۆلەش دەمدىكىن دەپ ئەنسىرەيدىغان بولۇپ قالدىم. -ئۈجمە سايىسى دېگەن مەسەلدىكىدەكما؟. - ھەئە. -بۇنىمۇ يوق دېگىنى بولمايدۇ لېكىن شۇنداق بولسا بىزدە نېمە ئامال بىزنىڭ ئاتا-بوۋىمىزنىڭ بومىغاندىكىن. -ئۇنداق بۇلسا شۇ خۇمسىنىڭ ئاتا بوۋىسىنىڭمۇ؟. -  سېنىڭ ئاتا-بوۋاڭنىڭ تېخى بولمىسا ، مېنىڭ ئاتا-بوۋامنىڭ تېخىمۇ بولمىسا ، شۇنىڭ ئاتا-بوۋىسىنىڭ بولماي كېمنىڭتى ئەمىسە ؟. - مېنىڭ دېگەنگىلا شۇنىڭ بولاپ كېتىدىغان ئىش يوق. ھېساۋى ، سۇئال-سۇراقى بار جاھان بۇ . -شۇنداق بولماي قانداق بولماقچىتى ئەمىسە؟. - سەن تازا بىر كۆتۈرمىچىمۇ نېمە؟. - ئاغزىڭغا بېقىپ سۆزلە بولمىسا ... - قولۇڭدىن كەلگەننى قىل ، مەن رازى ئەمەس . بۇ چېقىر ئۈجمە ئۇنىڭ ئەمەس . - سېنىڭمۇ ئەمەس . - ئەمىسە زادى كېمنىڭ ؟ . -راست زادى كېمنىڭدۇ ؟. - تاس-تاماس قاپتۇق يې ئاداش  يوقۇلاڭ  ئىشنى تالىشىپ بوغۇشۇپ كەتكىنى؟. - سىلە قىزىپ كەتمىدىڭلارمۇ؟. - سىللەرچۇ؟. -كېمنىڭ بولسا بولمامدۇ، نېمىشقا باش قاتۇرۇپ  تالىشىپ يۈرىيمىز؟. -سۇ ئىچكەندە قۇدۇق قازغۇچىنى ئۇنۇتما دېگەنغۇ ئاتا-بوۋىللىرىمىز  . - يا بىز بىلمىسەك يا بىلىدىغانلار بولمىسا ، قانداقمۇ قىلارمىز ئەمدى؟. -مۇشۇنداق بىلەلمەي نۇرغۇنلىغان نەرسىللىرىمىزدىن ئايرىلىپ كېتىدىغان بولدۇق-دە. -بۇرۇنقىلارمۇ  تازا بىر ئىشنىڭ ئالدى-كەينىنى ئويلىماي ياشاپتىكەن دەيمەن. - قانداق دەيسەن مۇشۇنداق ئىشلار توغرۇلۇق بىر نېمىلەرنى يېزىپ قالدۇرۇپ قويغان بولسا مۇشۇ خىجىلچىلىق يوق ئادەمگە . - باشقىلار بۇ ئاجىزلىقىمىزدىن پايدىلىنىپ بىزنىڭكىنى ئۆزىنىڭكى قىلىۋېلىپ بارغان تېخى. -يېزىپ قالدۇرغانلىرىمۇ  بۇرمۇلىنىپ قالايمىقان بولۇپ كېتىۋاتمامدۇ؟ - بولدىلا ، بۇ قۇدۇق بولمىغاندىكىن ، چېقىر ئۈجمە بولغاندىكىن باش قاتۇرىۋەمەيلى. - مەيلى بولمىسا بەرىبىر باشقا چىقالمايدىغان ئوخشايمىز. -شۇنداق قىلساقمۇ قىلايلى. ئۈجمە سايىسىدىكى تۇپا ئۈستىدە ئولتۇرغان ، توپا چىراي ئادەملەرنىڭ ئۈزۈلمەس پاراڭلىرى ، تالاش-تارتىشلىرى بەزىدە توختى يۇۋاشنى كىتاپ ئۇقۇشتىن توختىتىپ سەسكۈندۈرسە ، بەزىدە  ئۇنى چوڭقۇر ئويغا سالاتتى . -مەن خوتۇنۇم ئۈستىگە خوتۇن ئالسام بولىتى. -بۇ نېمە دېگىنىڭ ، ھاياتىڭ پىشىندىن ئۆتكەندە. -كۆڭلۈمگە خوشاللىق تاپالماۋاتىمەن. - خوتۇنۇڭ رازى قىلالماۋېتىپتۇ-دە؟ -كۆڭلۈمنىڭ ئالىقانداق بىر يەرلىرى يېرىم. - ئۆمرۈڭنىڭ كالتىسى قالغاندا ، باللىرىڭ بالىلىق بولغاندا ساراڭدەك سۆزلەپ يۈرمە. -راست دەۋاتىمەن. -ئۇنداق بولسا نېمە قاراپ تۇرىسەن تىزىراق بولماي ، ۋاقىت ساقلاپ تۇرمايدۇ. -چىرايلىقراق بىرىنى تاپالماۋاتىمەن. - ئەمدى ساڭا چىراقلىقى نەدە تۇرۇپتۇ؟ -سەت بولسىمۇ ،ياش بولسا مەيلىتى. -ئۇنداقلارنىڭمۇ ئىگىسى بار . -قېرى بولسىمۇ پۇلى بولسا بولىۋېرەتتى. - خوتۇنۇمنىڭ تۆپىگە خوتۇن ئالىمەن دەپ بەك قىينىلىپ قاپسەن ، جېنىڭنى قينىماي مېنىلا ئالە بولمىسا؟ - باياتىندىن بىرى گەپكە ئارلاشماي ئولتۇرغان مەمەت قۇيۇن شۇنداق دېدى تۇلۇمدىن توقماق چىققاندەكلا . ئەتراپتا ئولتۇرغانلار ئەسكى قاپاقتىن سۇ تۆكۈلگەندەك ۋالاقىشىپ كۈلۈشكە باشلىدى. بىردىن بۇ يەرنىڭ كەيپىياتى بۇزۇلدى ، قاپاقلار تۈرۈلدى ، كۆزلەر چەكچەيدى ، مۇشتلار تۇگۈلدى. -ئاغزىڭنى بېقىپ سۆزلە جۇماۋا  بولمىسا ئوتتۇز ئىككى چىشىڭنى قويماي تۆكۈۋىتىمەن.-قاسىم قىڭراقنىڭ تېنى غۇژژىدە بولۇپ ،  كۆزلىرىگە قان تولۇپ ، يېنىۋاتقان چوغدەك قىزىرىپ كەتتى. چىشلىرىنى غۇچۇرلاتقىنىچە مۇشتۇمىنى چىڭ تۈگۈپ ، لەۋلىرىنى چىشلىدى. ئەلپازى بەكمۇ يامانتى ، ھەممىنى ئۇرۇپ-سوقۇپ بىر تەرەپ قېلىۋېتىدىغاندەك سەكرەپ دېگۈدەك ئورنىدىن تۇردى. -ئۆتكەندە يامەت پالتا تۆتنى تۆكىۋەتكەن  ، ئۈلۈشكۈن ئاخۇن سوكو ئۈچنى بىر تەرەپ قىلىۋەتتى ، ئاخشام  قىشتا سوقۇما قىلىپ  يەمەن دەپ بېقىۋاتقان ھېلىقى تاز قوچقارغا قۇناق بىرىۋاتسام  بېشىنى شۇنداق بىر سىلكىپلا ئىككى تالنى تەييار قىلىپ قويدى. مىرادىڭغا يېتەلمەيدىغان بولدىڭ –دە، بىچارە. چېقىر ئۈجمە سايىسى ئاسىتىدىكى توپا ئۈستىدە ئولتۇرغان توپا چىراي ئادەملەرنىڭ گەپ-سۆز ، پاراڭلىرى بىر-بىرىدىن ئەھمىيەتلىك ، ھېكمەتلىك ، تېتىقسىز ، لاۋزا . كالا دىسە پاقالچەك دەپ گەپلىرىنى داۋاملاشتۇرىۋىرىدۇ.  لېكىن ئۆزلىرى بۇنى بىلمەيدۇ ھەم بىلىشنىمۇ خالىمايدۇ ، ۋاقىت ئۆتسىلا  شۇ  كۈپايە . بىلسە قانداق قىلىدۇ ، بىلمىسەچۇ ؟ . ئۇلارنىڭ گەپلىرى ئادەمگە ئوڭ پۇتنىڭ كەشىنى سول پۇتقا ، سول پۇتنىڭ كەشىنى ئۇڭ پۇتقا كېيىۋالغاندەك غەلىتە تۇيغۇ بىرىدۇ. ئۇلارنىڭ گەپلىرى ئادەمنى چۇڭقۇر خىياللار قاينىمىغا ئەككىرىپ كېتىدۇ ، ئۇلارنىڭ گەپلىرى ئەدەمنى تەتۈر قىينايدۇ ، ئۇلارنىڭ گەپلىرى ئادەمنى كۈلدۈرىدۇ ، ئۇلارنىڭ گەپلىرى ئادەمنى يىغلىتىدۇ ، ئۇلارنىڭ گەپلىرى ئادەمنى ھەسرەتكە سۆرەيدۇ...ئۇلارنىڭ  گەپلىرى ئەنە  شۇنداق تۈگۈمەيدۇ ،  ئەۋلادمۇ-ئەۋلاد داۋاملىشىۋېرىدۇ. -ئوغرى-يالغان كۆپۈيىپ كەتتى . - قوتۇنىڭدىكى قوينى بېقىپ بىلى چىم بولۇپ كەتكەندەك خاتىرجەم ئېلىپ كېتىۋېرىدىغان بولۇپ كەتتى. - ساندۇقنىڭ نېرىسىغا تىقىپ قويغان پۇل ، ئالتۇنلارنىمۇ تېپېۋالىدىغان بولۇپ كەتتى كاساپەتلەر . -يانچۇقچىلارغۇ ، يانچۇقىڭدىكى پۇلنى مېنىڭ دەپلا چىقىم قېلىۋېرىدۇ. -ھەر بازار كۈنى بۇ خۇمپەرلەرنىڭ دەردىدىن يەتتە –سەككىز ئادەم بازارنى بېشىغا كىيىپ ئۈن سېلىپ يىغلىغىنى يىغلىغان . - گېلىمدىن ئۆتۈپ كەتكىنى مېنىڭ ، ئېغزىمدىكىسىگە گۇمان بار دېگىنا بۇ ئاي ، بۇ كۈنلەردە. -بۇ دۇنيانىڭ بەزى ئىشلىرىنى چۈشۈنەلمەي قېلىۋاتىمەن. -چۈشىنەلمىگىنىڭ بەختىڭ ، چۈشىنىۋالدىڭمۇ تۇقۇناق بالاغا قالىسەن ،خاتىرجەم ياشاي دېسەڭ بەزى ئىشلارنى چۈشەنمىگىنىڭ ياخشى ، ئەگەر چۈشەنگەن تەقدىردىمۇ چۈشەنمىگەن قىياپەتكە كىرىۋالغىنىڭ تېخىمۇ ياخشى. -بىز ئادەملەرمۇ تازا قىزىقكەنمىز دەيمەن . -قانداق بولۇپ بۇ خىيالغا كېلىپ قالدىڭ؟ -  مۇھەببەتلىشىدىكەنمىز ، ياخشى كۆرىشىدىكەنمىز ، ۋەدىلەرنى بېرىشىدىكەنمىز ، يوشۇرۇنچە ئۇچرىشىدىكەنمىز ، ھەر خىل پىلانلارنى تۈزىشىدىكەنمىز، بىرلىكتە باش قاتۇرىشىدىكەنمىز، قۇچاقلىشىدىكەنمىز، سۆيۈشىدىكەنمىز ،  بىر-بىرىمىزگە چىداشمايدىكەنمىز ، شۇنداق تۇرۇقلۇق يەنە ئۇرۇشۇپ ئېغىز-بۇرنىمىزنى قانغا يويۇشىدىكەنمىز، ئازغىنە نەپ ئۈچۈن بىر-بىرىمىزنى سېتىۋېتىدىكەنمىز ، ماڭار يولىمىزنى چىتلىۋېتىدىكەنمىز ھەتتا ئۆلتۈرىشىدىكەنمىز.... - توۋا ، ئەجەپ بۇ تەرىپىنى ئويلىماپتىمىنا ؟ ھەممىمىز بۇ دۇنيا ئۇنداق گۈزەلەي ، مۇنداق گۈزەلەي دەيدىكەنمىزۇ ، ئەمما گۈزەللىكىنى بىر ئۆمۈر ھىس  قىلالمايدىكەنمىز ياكى ھىس قىلىپ بولغاچە ئۆلۈپ تۈگەيدىكەنمىز. - شۇنداق دېگەن ئاغزىڭغا پوق. نېرى گۈزەل بۇ دۇنيارىڭنىڭ؟- رۇزى سەتەڭ ئاچچىقىنى باسالماي مۇشتۇمىنى تۈگۈپ يەرگە پاققىدە بىر ئۇرۇپ ، سايىم قېلىپنىڭ گېپىنىڭ بىلىگە تەپتى-دە، ئۇنىڭ كۆزلىرىگە مىىتەك قادالدى ، ئارقىدىنلا ، «  خاتا ، خاتا »  دېگىنىچە  ئولتۇرغانلارغا قاراپ  كۆزلىرىنى چەكچەيتى، ئۇنىڭ كۆزلىرىدىن ئېتىلىپ چىققان غەلىتە بىر نۇر بۇ يەردىكىلەرنى قەلبىنى ساراسىمىگە سېلىۋەتتى. -نېمە خاتا؟. -دۇنيارىڭنىڭ ئەمەس ، دۇنيارىمىزنىڭ دە. -قانداق دېسە بەرىبىر. -ئۇنداق بولسا سېنى سايىم قېلىپ دېمەي ، ئىشەك دېسىمۇ بەرىبىرمۇ؟. - ئۇنداق دىيىش بىلەن مۇنداق دىيىشنىڭ نېمە مۇناسىۋىتى بار؟ . نېمىشقا ئادەمنىڭ ئېچىشقان يېرىگە تۇز سېپىسەن.-دېدى ئۇ چاچتەك چېچىلىپ. - بىلسەڭ ، چۈشىنەلىسەڭ تازا مۇناسىۋىتى بار، ئەر بىلەن خوتۇننىڭكىدەك مۇناسىۋىتى بار.-رۇزى سەتەڭ شۇنداق دەپلا كۈلۈپ كەتتى. كۈلكىسى تولىمۇ ھەسرەتلىق ، ئازاپلىق ، قايغۇلۇق بولۇپ، يا كۈلكىگە ، ياكى يىغىغا ئوخشىمايتى ، كۈلكە بىلەن يىغىنىڭ ئوتتۇرىسىدا بولۇپ تولىمۇ ئازابلىق ئىدى. -ياشىماق كۈندىن-كۈنگە تەسلىشىپ كېتىۋاتىدۇ. -ئەلمىساقتىن تارتىپ ياشىماق ئاسان بولغان ئەمەس، سەن تېخى مەنەمدە ھىس قىلىۋاتقان ئوخشايسەن. - بەلكىم شۇنداقتۇر. -ياشىماق تەس بولغانلىقى ئۈچۈنلا بۇ دۇنياغا قانمايمىز. - ئارمان بىلەن ياشاۋاتىمىز دېگىنە. -كېتىپ بولغانلىرىنىڭ ئىچىدىمۇ ئارمانسىز كەتكىنى يوق. ئۈجمە سايىسى ئاستىدىن قوپۇپ ئۆيلىرىگە كېتىشىۋاتقان قاسىم قىڭراق بىلەن توختى سىكىلەك شۇنداق دىيىشكىنىچە بىر-بىرىدىن ئايرىلىپ ئۆيلىرىگە تۇتۇشىدىغان  چىغىر يول بىلەن يۈرۈپ كېتىشتى. قاسىم قىڭراقنىڭ ئۆيى مەھەللىنىڭ كۈن چىقىش تەرىپىدە، توختى سىكىلەكنىڭ ئۆيى كۈن كىرىش تەرىپىدە ئىدى. -ھەر قانداق ئادەمنىڭ كېتىشى بىلەن جاھان ئىشلىرى توختاپ قالمايدۇ. -توغرا دەيسەن ، پەقەت كەتكەن ئادەمنىڭلا ئىشلىرى توختاپ قالىدۇ. - ئادەملەرنىڭ دۇنياغا كېلىشى بىلەن كېتىشى بەرى-بىر . بىر ئىشنىڭ گۈللىنىشىگە ۋەياكى زاۋال تېپىشىغا تەسىز كۆرسىتەلمەيدۇ. ئۈجمە سايىسىدىكىلەرنىڭ يېنىدا يەردىن ئۈنۈپ چىققاندەكلا پەيدا بولغان كۆپ ھاللاردا جىم يۈرىيدىغان سۇلتان گومۇش شۇنداق دېدى خۇددى تۇلۇمدىن توقماق چىققاندەكلا.گەپ قىلىۋاتقان چاغدا ئۇنىڭ چىرايىدا ھىچقانداق ئۆزگىرىش بولمىدى.ئەمما گېپىنى دەپ بولۇپ ئولتۇرغانلارغا قاراۋاتقان چاغدا يۈرىكى ئەنسىز سوقۇپ ، چىرايى قارىداپ كەتتى. كۆزلىرىدىن كىمگىدۇر بىرىگە بولغان چەكسىز بىر ئىچ ئاغرىتىش چىقىپ تۇراتتى. خېلىدىن بۇيانقى بىر ئىچ ئاغرىقى چىرايىغا تەپكەنتى. بۇ يەردە ئولتۇرغانلار ئۇنىڭ تۇرىقىغا قاراپ نېمىشقىكىن ئۆزلىرىنى باسالماي كۈلۈشكە باشلىدى، ئۇ كۈلگىدەك بىرەر ئېغىز گەپ قىلمىغانلىقىغا جەزىم قىلغاندىن كېيىن  ، « بىرەر يەرلىرىم ئېچىلىپ قالمىغاندۇ . »  دەپ ئويلاپ ئۇ يەر ، بۇ يەرلىرىگە قاراشقا باشلىدى. بۇ يەردىكىلەر ئەمىدى بىر-بىرىگە قارىشىپ پىخىلداپ كۈلۈشىشكە باشلىدى، ئۇ تېخىمۇ تەڭقىسلىقتا قالدى، بىئارام بولدى. -پىخىلداپ زورىغا كۈلگەندىن ، ئۈنىنى قويۇۋېتىپ ، تازا بولۇشىغا كۈلىۋالغان ياخشىمىكىن دەيمەن. -قانداق بولۇپ بۇنداق خىيالغا كېلىپ قالدىڭ؟. - بايا يولدا كېلىۋاتقاچ كەنت باشلىقى ئەمەت شالدام بىلەن قۇۋاق ھىجايغاقنى كۆرۈپلا بولمامدۇ. -بايا دېگەن گەپلەر بىلەن بۇنىڭ نېمە مۇناسىۋىتى بار؟. - مۇناسىۋىتى بولمامدىغان ، تازا مۇناسىۋىتى بار . قۇۋاق ھىجايغاق كەنت باشلىقىنىڭ گەپلىرىگە كۈلمەي دېسە تېخى ،كۈلەلمەي بەك قىينىلىپ كەتتى . ئۇنىڭ شۇچاغدىكى تۇرۇقىغا قاراپ بەكمۇ ئىچىم ئاغرىدى. سەن بولساڭ ئۆزۈڭنى تۇتۇۋالالمىغان بولاتتىڭ. راستىنى دېگەندە چېقىر ئۈجمە سايىسىدا ئولتۇرغانلاردىن ئىچىدە سۇلتان گومۇشنىڭ دەردىنى چۈشىنىدىغانلار يوق ئىدى.  شۇنداق تۇرۇقلۇق ئۇنى گومۇشتىن-گومۇشقا ، گالۋاڭدىن گالۋاڭغا سېلىپ ، ئۆزلىرىنى ئەقىللىق ساناپ كۆڭۈلىرىنى ئۆرە تۇتىشاتتى . -قەدىناس خوتۇنۇم ئۆلۈپ كەتكىنى 60 يىلدىن ئاشتى . شۇنىڭدىن بىرى ھاياتىمنىڭ يېرىمىدىن ئايرىلىپ قالغاندەك بىر تۇيغۇدا ياالغۇز ياشاپ كېلىۋاتىمەن. بۇنداق ياشاشنىڭ قانچىلىك ئازابلىق بولىدىغانلىقىنى سەن بىلمەيسەن .-دېدى ئەمەت تۈشۈك ئاپپاق ساقاللىرىنى سىيلىغىنىچە . -دۇنيادىكى ھەممىنىڭ دەردىنى قوشسا مېنىڭ دەردىمگە يەتمەيدۇ.- دېدى ئىمىن چاڭگا ياشاڭغۇراپلا تۇرىدىغان نۇرسىز كۆزلىرىنى يىڭىنىڭ ئۇچى بىلەن ئېيتقىنىچە. -  ھەر ئىككىڭلارنىڭ دەردى مېنىڭ دەردىمگە ياماق بولمايدۇ. سىلەر بالاڭلارنىڭ جەسىدىنى كۆتۈرۈپ مېڭىپ باقمىدىڭلار.-سايىم قېلىپ شۇنداق دەپلا بۇقۇلداپ يىغلاشقا باشلىدى. مەڭزىنى بويلاپ ئېقىۋاتقان ياشلىرى ساقاللىرى ئارىسىغا كىرىپ كېتىۋاتاتتى. - پوقنى يىيىشىپسەن – ئەمەت خەلچە زەردە بىلەن ئۇلارنىڭ گېپىنى بۆلدى- ھەممىنىڭ ھەسرىتى ئۆزىگە ئاچچىق، دەردى تاغلاردىن ئىگىز.-شۇ تاپتا ئۇنىڭ يۈرىكى باشقىلارنىڭ ئالقىنىدا مىجىلىپ كېتىۋاتقاندەك  قاتتىق خورلۇق ھىس قىلىشقا باشلىدى. چەكسىز بىر ئازاب،  قايغۇ-ئەلەم ، خورلۇق ئۇنىڭ جان-جېنىدىن  ئۆتۈپ سۆڭەكلىرىگە تاقاشقاندەك تولغىشىپ ، بىئارم بولۇشقا باشلىدى.« توۋا دەيمەن ئەتراپىمىزدىكى نۇرغۇن ئادەملەر كۈلكىگە كۆنىكىپ كېتىپتۇ ، ئەلەم تارتسىمۇ كۈلۈپلا يۈرىيدىكەن ، ئاچچىقلىنىشنى ئۇنۇتۇپلا كېتىشكەن. » ئەمەت خەلچە خىيالىدىن شۇلارنى ئۆتكۈزۈپ ئېغىر ئۇھ تارتىپ قپيدى. - دەردىم بارۇ، دەردىم بار ، باشىمدىكى چاچىمدەك. مەن جاچانمۇ يايرارمەن،                      ھاۋادا ئۇچقان لاچىندەك.- دېگەن ناخشىنى ئاڭلاشمىغانمىتىڭ. - ئون سە گەپ قىلدىڭ. – توختى سېكىلەك ئەمەت خەلچىنىڭ گېپىنى قۇۋەتلىدىيۇ ، نېمىشقا ئۆزىنىڭ توختى سىكىلەككە بولۇشقانلىقىنىڭ تېگىگە يېتەلمەي ئۇزاققىچە جىمىپ كەتتى. توختى سېكىلەكنىڭ ھازىرقى خوتۇنى ئەمەت خەلچىنىڭ بۇرۇنقى خوتۇنى ئىدى. بۇ خوتۇننىڭ ھېلە-مىكرىسى ھەر خىل ، ھەر ياڭزا بولۇپ، شەيتاننىڭكىدىن كۆپ ئىدى. بۇ خوتۇن ئۇنى بۇرۇنقى خوتۇنىدىن ئەپچىللىك بىلەن تارتىۋالغانتى. بۇ ئىشلارغا 68 يىلغا يېقىنلىشىپ قالغانتى. 68 يىل دېگەن ئاز ۋاقىتمۇ ؟ خۇدا ئامانلىقنى بەرسە  بىر بالا تۇغۇلۇپ ئەللىككە كىرىدۇ ، بالىسى 30 ياشتىن ئاشىدۇ ، ھەتتا نەۋرىسىمۇ بالىلىق بولىدۇ دېگەن گەپ . - چېقىر ئۈجمە تۇخماس خوتۇنغا ئوخشايدۇ. -بۇ تازا تېتىقسىز گەپ بولدى ، ئادەم بىلەن ئۈجمە قانداق ئوخشايتى. - مېۋە بەرمەسلىكى ، تۇخماس خوتۇننىڭ تۇغمىغانلىقى بىلەن نېمىشقا ئوخشىمايدىكەن ؟ -تۇغماس خوتۇن دېگەننىڭ مەرى ئىسسىق بولىدۇ. - چېقىر ئۈجمىنىڭمۇ سايىسىنىڭ مەرىمۇ يېڭى پۇشۇرۇلغان كاۋاپتەكلىغۇ؟. - كاۋاپ دېگەن كاۋاپ ، چېقىر ئۈجمە بىلەن نېمە مۇناسىۋىتى بار؟. -تۇغماس خوتۇن بىلەن چېقىر ئۈجمىنىڭ نېمە مۇناسىۋىتى بار؟   - تۇغماس خوتۇننىڭ ئادەمنى خوشال قىلىدىغان ، پايدىلىنىدىغان يەرلىرى جىق. - چېقىر ئۈجمىنىڭمۇ پايدىلىنىدىغان يەرلىرى تولا . مەسىلەن: ئولتۇرۇپ سايىسىدىن پايدىلىنىۋاتىمىز مانا . شېخىنى كېسىپ كەتمەن –كەكىلەرنى ساپلىغىنى ، يىلتىزىدىن قوشۇق ئويغىنى ، غولىدىن تەڭنە ، ياغاچتاۋاق ، چۆچەك ... قاتارلىقلارنى ياسىغىنى بولىدۇ. -مەيلى نېمىلا بولسا بولسۇن ، بۇ چېقىر ئۈجمە قانچە ئۇزۇن ياشىسا ياشىسۇن ، ھامان بىر كۈنى قۇرۇپ قاقشال بولۇپ ، بىر دۆۋە كۈلگە ئايلىنىپ كېتىدۇ ، ئاخىر. ھەرگىزمۇ تۇخماس خوتۇن بولالمايدۇ. – قاسىم نېمە مەقسەت بىلەن شۇنداق دېدى بۇنى ھىچكىم بىلمەيتى ھەم بىلىشكىمۇ قىزىقمايتى. ئۇ شۇنداق دەۋاتقاندا كۆزلىرى غەلىتە پاقىراپ كەتتى. گەپكە قۇلاق سېلىپ ئولتۇرغان ئاخۇن سوكۇنىڭ كۆڭلى بىر قىسمىلا ئۆڭۈپ ، يۈرىكى ئەنسىز ئېغىشىپ كەتتى. بىردىنلا كۆل يۈزنى شاخ-شاخلىرى قاپلاپ تۇرغان چېقىر ئۈجمە سايىسىدا ئولتۇرغانلارنىڭ چىرايىنى بىر خىل جىددىلىك قاپلاپ ، بۇيەرنى ئادەمنىڭ ئىچىنى سىقىدىغان جىمجىتلىق  ئىگىلىۋالدى. بۇنداق جخمجىتلىق بۇ يەردە پات-پات يۈز بېرىپ تۇراتتى. كۈتۈلمىگەن بىر كۆڭۈلسىزلىكنىڭ يۈز بېرىپ قالماسلىقىنى ئۈچۈن ، كۆلنىڭ ئاۋۇ چېتىدە ئۆزى يالغۇز ئولتۇرۇپ كىتاپ ئوقۇۋاتقان توختى يۇۋاش كىتاپنى ئۈنۈلۈك ئوقۇشقا باشلىدى: -« چامغۇر ئوزۇقلۇق قىممىتى يۇقىرى ،قوشۇمچە داۋالاش  خۇسۇسىيىتىگە  ئىگە.         چامغۇرنىڭ  تەركىبىدە ئاقىسىل، ماي، قەنىت، قاتارلىق  بولۇپ، ئۇنىڭ  ئىشتىھانى ئېچىش ،سۈيدۈك  ھەيدەش،زەھەر  قايتۇرۇش،كۆرۈش قۈۋۋىتىنى  ئاشۇرۇش   مىڭە، يۈرەك، جىگەر، بۆرەك، ئۆپكە  قاتارلىق خۇسۇسىيەتلەرگە  ئىگە.           چامغۇرنىڭ  سۈيىگە ھەسەل  قوشۇپ  ئىستېمال قىلىپ  بېرىلسە،  قېرىشنىڭ  ئالدىنى  ئالغىلى بولىدۇ.             جىگەردىكى  توسالغۇلارنى  ئاچىدۇ.  چامغۇر  سۈيى بىلەن يۇيۇپ بېرىلسە چاچ  چۈشۈشنىڭ  ئالدىنى ئېلىپ ،چا  چىقىرىش رولىنى ئوينايدۇ.   قاينىتىلغان  چامغۈر  سۈيىدە يۇيۇپ  بېرىلسە ،يۈزدىكى داغلار  يوقىلىدۇ.          چامغۇر سۈيىگە   ھەسەل  ياكى   بادام  يېغىنى   قوشۇپ ، ئىلمان   ھالدا قۇلاققا   تېمىتىپ   بېرىلسە قۇلاق ياللۇغى  ۋە    ئاغىرقىغا  مەنپەئەت   قىلىدۇ. چامغۇر  يوپۇرمىغى سۈيىدە چىش  يۇيۇپ  بېرىلسە چىش ئاغرىقىغا مەنپەئەت  قىلىدۇ.      چامغۇرغا بۆرە ئەرمىنى   قوشۇلغاندىن   كېيىن   تېڭىش ئارقىلىق  پۈت-قول  ياللۇغىنى  داۋالىغىلى بولىدۇ.   چامغۇرنى  پىشۇرۇپ،مۇۋاپىق  مىقداردىكى  پىلپىل  بىلەن قوشۇپ  ئىستىمال  قىلسا ماغدۇرسىزلىق ۋە   جىنىسىي ئاجىزلىققا مەنپەئەت  قىلىدۇ.    چامغۇر قىچا ۋە  سىركە  بىلەن  پىشۇرۇپ ئىستىېمال قىلىنسا ،جىگەر  تالنىڭ  توسالغۇلىرنى ئاچىدۇ.    ياللۇغلانغان  ئورۇن ۋە  بۇغۇملار چامغۇر نىڭ  سۈيى  بىلەن  بىر مەزگىل  يۇيۇپ بېرىلسە ،ياللۇغ   قايتۇرۇش ،ئاغىرىق پەسەيتىش  رولىنى  ئوينايدۇ .     چامغۇر  شىرنىسى  بۇرۇنغا  تېمىتىپ  بېرىلسە ،باش ۋە چىش  ئاغىرىقلىرىغا  شىپا بولىدۇ.    كۆيۈككە چامغۇر  سۈيىگە  زەيتۇن  يېغى  قوشۇپ  سۈركەپ  بېرىلسە ئۈنۈمى  ياخشى بولىدۇ.  چامغۇرنى قاينىتىپ سۈيىنى ئىچسە قىچىشقاق، جىگەر  كېسەللىكلىرىگە كۆرۇنەرلىك  شىپا  قىلىدۇ ... » بۇ يەردىكىلەر بىردىن ئىككىدىن بولۇپ تارقاپ كېتىشتى. توختى ياۋاش كىتاپنى ئىچىدە ئوقۇشقا باشلىدى. چېقىر ئۈجمە پۈتۈنلەي ئۈستىنى يېپىپ تۇرغان كۆلنىڭ بويى جىمجىتلىققا چۆكتى. - مەن ھەسەتنى ئۈچكە بۆلدىم –دېدى ئوتتۇرا بوي ، بۇغداي ئۆڭلۈك ، كۆزلىرىدىن بىر خىل مېھرىبانلىق چىقىپ تۇرىغان بىرى ، يېنىدىكى ئاق سېرىق كەلگەن ، دىقماقراق قويۇق قاشلىرى كىرپىكلىرىنى يېپىۋالغان بىرىگە . -ئاڭلاپ باقاي، ئېيتتە قېنى. - نۇرمال ھەسەت ، كېسەل ھەسەت ... - جىمىپ كەتتىڭغۇ ؟ -ئۇيغۇرچە ھەسەت . مەھەللىنىڭ يۇقۇرىسىغا – چۈشۈرگە ، تىجەن ، قۇدۇقنىڭ دەل ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان يۈسۈپھاجى تولۇقسىز ئوتتۇرا مەكتىۋى  تەرەپتىن كېلىۋاتقان رەتلىك كېيىنگەن ئىككى ئادەم ئەنە شۇنداق سۆزلەشكىنىچە ئۈجمە تەرەپكە يېقىنلاشماقتا. -بۇ بۆلىشىڭ توغرا بولۇپتۇ لېكىن بىرمۇ ئادەمنى قايىل قىلالمايسەن . - بۇنى بىلىمەن . - قانداقلا بولسۇن ، ھەسەتخورلارغا تاقابىل تۇرغىنى بولمايدۇ. - بولىدۇ . - قانداق قىلىپ؟ - ئۇتۇق قازىنىش - ھەسەتخورلارغا تاقابىل تۇرۇشنىڭ ئەڭ ئۈنۈملۈك يولى. - ساڭا قايىل بولدۇم ، بۇ ئەڭ ئالىي پەزىلەت ئىكەن . توختى ياۋاش قولىدىكى كىتاپنى ئالدىغىلا –توپا ئۈستىگىلا دۈم كۆمتۈرۈپ قويۇپ  ئۇ ئىككەيلەننىڭ پاراڭلىرىغا قۇلاق سالدى. -ئاچلىقتىن ئۆلەي دەۋاتقان بىرىگە ھىسداشلىق قىلىپ ، ياردەم بېرىش نىيىتىگە كېلىپ بىر نان بەرگىنىڭدىن ، ئۇنىڭغا نان تېپىشنى ئۈگىتىپ قويغىنىڭ ھەممىدىن ئەۋزەل. -توغرا ، توغرا. لېكىن ئارمانلىرىڭغا يېتىمەن دەپ تىرىشىسەنۇ نۇرغۇنلىغان ئارمانلىرىڭ ئارمانچە قېلىۋېرىدۇ ، چالىللىرىڭ چالا پېتى . -چۈنكى راست گەپ ، راست يۈرەك يوق بۇ يەردە. -نېمىشقا ئۇنداق دەيسەن؟ -بۇ يەردىن بەرىكەت قاچقان ، بۇ يەرنى مەينەتچىلىك قاپلاپ كەتكەن. - ئانىسىز ، ئاتىسىز بالىلارنىڭ كۈندىن-كۈنگە ئاۋۇپ كېتىشى ئېيتىپ تۈگەتكىلى بولمايدىغان كۆڭۈلسىزلىك. - بەرىكەت قاچقان ، مەينەتچىلىك باسقان  يەردە  نېمىلەر  بولمايدۇ دەيسەن ؟ .  ئادەملەردە ئەقىدە قالمايدۇ، ئىتىقادى يىگىلەپ كېتىدۇ ، ۋاپاسىزلىق ئەۋج ئالىدۇ، ئۆز-ئارا ئىشەنچ يوقۇلىدۇ-دە ، پات-پات ئادەملەرنى ھەيرەتتە قويىدىغان ئاجايىپ-غارايىپ ئىشلار بولۇپ تۇرىدۇ. - بۇ دۇنيادا قانچىلىك مال-دۇنيا توپلا ۋاقتانىۋاق كەلگەندە ئۇ ساڭا ئەسقاتمايدىكەن . -ئۆمۈر بويى مال-دۇنيا توپلاپ توغرا يولغا، دەل جايىغا ئىشلىتىشنى بىلمىسەڭ  ھەممىسى پوققا ھېساب. -بىر ئۆيدە ئالتۇنۇڭ بولۇپ ، ئۇنى توغرا بىر تەرەپ قىلالايدىغان ئەقلىڭ بولمىسا  ئۇ ھىچنېمە ئەمەس. -توغرا ئېيتتىڭ ، ھوقۇق ، نوچىلىقمۇ ئەسقاتمايدىكەن. -نى-نى نوچىلار ، پۇلدارلار، ھوقۇقدارلار ئۆتتى ،لېكىن ھازىر  نۇرغۇن-نۇرغۇنلىرى ئۇنتۇلۇپ بولدى. - بۇ دۇنيادا ھەممە ئۇنتۇلىدىكىن ، پەقەت بىر نەرسىلا ئۇنتۇلمايدىكەن . - ئېيتتە نېمىكەن ئۇ  ؟ . -باشقىلارغا قىلىنغان ياخشىلىق مەڭگۈ ئۇنتۇلمايدىكەن. - مەيلى ئادەتتىكى ئادەم بولسۇن ، مەيلى ئالىم بولسۇن ، ۋەياكى  ھوقۇقدار ، پۇلدار بولسۇن ، ھەتتاكى باشقىلارنى قاقشاتقان زالىم ، ئالەمنى-مالەم قىلغان كۈچتۈڭگۈر بولسۇن ئۆلۈمنىڭ ئالدىدا تولىمۇ  بىچارە ، تولىمۇ ئاجىز ئىكەن. - شۇڭا ئۆلۈمنى دۈشمەن  دەپ ياشىغۇچىلار تۇيۇق يولغا كېرىپ قېلىپ ، ئازغۇنلۇقنىڭ قۇربانى بولۇپ كېتىدۇ. -ئۆلۈم دېگەن مۇتلەق ھەقىقەت . مۇتلەق ھەقىقەتنى ئىنكار قىلغۇچىلار ھاياتلىق گۈللىرىنى غازان قىلىۋەتكۈچىلەردۇر. -ئۆلۈم مەڭگۈ ئىنسانلارغا ئەگىشىپ يۈرىيدۇ. -ئۆلۈم دېمەك كەلگەن جايغا قايىتىش دېمەكتۇر. -سەن ئۆلۈمنى دۈشمىنىڭ ئورنىدا كۆرسەڭ بىر ئۆمۈر خاتىرجەم ياشىيالمايسەن، كۈنلىرىڭ دەككە-دۈككىدە ئۈىدۇ. -ئۆلۈمنى دۈشمەن دەپ قاراش بۈگۈنكى قارىشىلىشىشنى پەيدا قىلغان. - ئۆلۈمنى دۈشمەن كۆرۈش بۈگۈنكى زوراۋانلىقنى كەلتۈرۈپ چىقارغان. -ئۆلۈمنى دۈشمەن قاتارىدا كۆرگۈچىلەر ئالىقاچان جىسمانى جەھەتتىكى ئازادىلىكىنى يوقۇتىۋەتكەنلەردۇر. -كۈچلۈك ئادەمگە ئايلىنىمەن دەيدىكەنسەن ئۆلۈمگە دادىل يۈزلەن! -كىشلىك ھاياتنى كۈرەش دېگۈچىلەر يوقالسۇن ! كىشلىك ھايات دېگەن ھوزۇرلىنىش دېمەكتۇر . ھوزۇرلىنىشنى بىلمىگەنلەر ھەممە جەھەتتىن ھالاك بولغانلاردۇر. - ھاياتلىقنى دوستقا ئايلاندۇرۇش ئۈچۈن ئۆلۈمنى دۈشمەن ئورنىدا كۆرمەسلىك كېرەك. -ئۆلۈمنى دوستى قاتارىدا كۆرەلىگەن كىشىلەر روھى ھەم جىسمانىي جەھەتتىن بوشانغان كىشلەردۇر. -ئۆلۈمگە قارىشى تۇرغۇچىلار ھاياتنى قىزغىن سۆيەلمەيدۇ ، ھاياتتىن ھوزۇرلىنالمايدۇ. -بىئاراملىق ، تەشۋىش ئىچىدە ياشاشماي دەيدىكەنسەن ، ئۆلۈمنى دوستۇڭ قاتارىدا كۆر. -ئۆلۈمنى دادىللىق بىلەن قۇبۇل قىلغاندىلا ھاياتتىكى غۇۋا ، تۇتۇق ، ئېنىقسىز نەرسىلەر يوقۇلىدۇ. - ... - ... تۇيۇقسىز بوران كۆتۈرۈلدى. ئەتراپنى چاڭ-مانان قاپلىدى. شۇنداق سۆزلەشكىنىچە چېقىر ئۈجمە تۈۋىگە يېقىنلاشقان ، رەتلىك ، پاكىز كېيىنگەن ئىككى ئادەم  توپا-چاڭ ئىچىدە كۆزدىن غايىپ بولدى. لېكىن ئۇلارنىڭ : -يېقىندىن بۇيان ھاياتىمنى گۆرۆگە قويۇپ ياشاۋاتقاندەك بىر ئازابلىق تۇيغۇ مېنى تەتۈر قىينايدىغان بولىۋالدى. - گۇمان قىلىنغۇچىلارغا قارىغاندا، گۇمان قىلغۇچىلار كۆپىيىپ كەتتى. بۇ ياخشىلىقنىڭ بىشارىتى ئەمەس . - بىر-بىرىگە ئىشەنمەسلىك كۈتۈلمىگەن پاجىئەلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىۋاتىدۇ. -راست گەپنى قىلىش خەيپ-خەتەرگە ئايلىنىپ قالدى. -        بۇ كۈنلەرمۇ ئۆتۈپ كېتىدۇ . خوش ، سېنى خۇداغا تاپشۇردۇم. -        ئاللاھقا ئامانەت ، ئامان بولساق ئەتە كۆرىشەرمىز.-دېگەن چەكسىز مۇھەببەتلىك سۆزلىرى بوران بىلەن يىراق –يىراقلارغا كەتتى. -داۋامى بار.

مېھرىما

	ياخشى يىزىپسىز داۋامىنى تېزراق يوللارسىز.

mastana888

	ياخشى يىزىپسىز مۇمكىن بولسا تولۇق پۇتتۇرۇپ نەشىرياتتىن بىرىگە نەشىر قىلدۇرغان بولسىڭىز ئەھمىيەتلىك ئىش بولاتتى

شورلۇق

	3 ئىككى سېغىزخان كۆل بويىدىن ئانچە يىراق بولمىغان  ئورمانلىقىتىكى قاغا جىگدىنىڭ سېخىغا قونۇۋېلىپ ئۈنلۈك شاراقشىشقا باشلىدى. ئاۋازى تولىمۇ يېقىمسىز ئىدى. -مېنىڭ خوتۇنۇم بەك چىرايلىق. -مېنىڭ خوتۇنۇممۇ بەك قاملاشقان. ئىككى  يىگىت خوتۇنلىرىنى ماختاشقىنىچە چېقىر ئۈجمىنىڭ تۈۋىدىن ئۆتۈپ كەتتى . ئۇلارنىڭ گەپلىرىنى ئاڭلاپ توختى ياۋاشنىڭ كۆڭلى ئېلىشىپ كەتتى.چوغدەك  خورلۇق جېنىدىن ئۆتۈپ ، يۈرىكىگە سانجىلدى. كۆزلىرى ياشقا تولدى. « ھۇ يۈندە ئىچكەن مازپاينەكلەر » ئاغزىدىن شۇ گەپلەر چىقىپ كەتتى. لېكىن ئۆزىدىن باشقىلار ئاڭلىمىدى. بىر-بىرىگە خوتۇنىنى ماختاپ بېرىۋاتقان ئىككى يىگىت توختى ياۋاشقا خۇددى ئۆزىنى ئۆزى دەسسەپ –يەنجىپ كېتىۋاتقاندەك ، ئۆزلىرىنىڭ يۈزىگە ئۆزلىرى تۈكۈرىۋاتقاندەك ، پوق سۈركىۋاتقاندەك تۇيۇلۇپ كەتتى. توختى يۇۋاش ئۇلارنىڭ ئارقىسىدىن قاراپ بېشىنى چايقاپ ، ياقىسىنى چىشلىدى. ئىككى يىگىتنىڭ قارىسى يوقالماي تۇرۇپ  بۇ مەھەللىگە تازا تونۇش بولمىغان ئىككى ئادەم مەھەللىنىڭ تۆۋىنىگە بارىدىغان يول بىلەن چېقىر ئۈجمىنىڭ ئۇدۇلىدىن ئۆتۈپ كەتتى. ئۇلار تۈۋەن ئاۋاز بىلەن پاراڭلىشىۋاتقاچقا  نېمىلەرنى دېيىشىۋاتقىنىنى  بىر خۇدا ئۆزى بىلىدۇ. مەمەت ھوۋقۇش ئۇلارنىڭ ئارقىسىدىن تاپ باستۇرۇپ كېتىۋاتاتتى. باش ئاخىرى يوق بىر خىل قىستاڭچىلىق توختى ياۋاشنىڭ ئارامىنى بۇزىۋەتتى. تۇرۇپلا ئۇنىڭ ئۆتۈپ كەتكەن ئۆمرىگە ئىچى ئاغرىپ قالدى. يۈرەك-باغرى تۇز سەپكەندەك ئېچىشىپ ،  بىھۇدە ئۆتۈپ كەتكەن ۋاقتى ئۈچۈن قاتتىق ئېچىندى. بۇرخۇتۇملۇقتىن قۇتۇلۇش ئۈچۈن قولىدىكى كىتابنىڭ قاتلاپ قويغان بېرىنى ئېچىپ ئۈنىنى قويۇۋىتىپ ئوقۇشقا باشلىدى. ئۇنىڭ ھەر قېتىم قىيىن مەسىلىلەرگە دۇچ كەلگەندە كىتابنى ئاۋازىنى قويىۋىتىپ ئوقۇيدىغان ئادىتى بارتى .  قەلبىدە قايغۇ بىلەن ئۈمىد گىرەلىشىپ كەتكەندەك ئازابلىق بىر تۇيغۇ ھۆكۈم سۈرۈشكە باشلىدى.بۇ يەردىكىلەر ئۇنى « كىتاب سارىڭى » ، « كىتاب جىنى چاپلاشقان ساراڭ»  دېشەتتى. بۇ يەردە ئۇنىڭ كۆڭلىنى چۈشىنىدىغانلار يوقتى. قادىر مۇئەللىم بىلەن سادىر مۇئەللىم ئۇزاقتىن بىرى ئۆزىنىڭ ئىچىنى تىڭشاپ كۈنلىرىنى ئۆتكۈزۈپ كېلىۋاتقان بۇ ئادەمگە ئىچ ئاغرىتىشاتتى. -ئۈجمە مەلۇم بىر چارشەنبە كۈنى پىشىدۇ. ئۇ پىشىپ ئاخىرلاشقۇچە ئۈچ باسقۇچنى باشتىن كەچۈرىدۇ ھەمدە مۇشۇ ئۈچ باسقۇچتىكى ئۈجمە مىۋىسىنىڭ تەبئىتى  ، شىپالىق رولى بىر-بىرىگە ئوخشىمايدىغان ئايرىمچە ئالايىدىلىكلەرگە ئىگە.1-باسقۇچ باش ئۈجمە (غوراپ ئۈجمە) 5-ئاينىڭ 15-كۈنىدىن باشلاپ ، 6-ئاينىڭ 15-كۈنىگىچە ئارلىقتا پىشىدۇ، تەبىئىيىتى ھۆل سوغۇق.ئەجداتلىرىمىزدىن تارتىپ تاھازىرغىچە بۇ ئۈجمىنى يېمەكلىك ئىستىمالىدىن باشقا يەنە قان بېسىمىنى چۈشۈرۈش ، قەۋزىيەتنى داۋالاش، تال ، جىگەرنىڭ خىزمىتىنى ياخشىلاش ، كۆزنى رۇشەنلەشتۇرۈش ، قاننى راۋانلاشتۇرۇش ، قاندىكى ماينى سۈزۈش ، يۈرەك ، نىرۋىنى قۇۋەتلەش ، ئۇيقۇنى ياخشىلاش قاتارلىقلاردا دورا سۈپىتىدە ئىشلەتكەن.2 -باسقۇچ ئارا ئۈجمە بولۇپ ، 6-ئاينىڭ 10-15-كۈنلىرىدىن 7-ئاينىڭ 15-كۈنلىرىگىچە پىشقان ئۈجمە بولۇپ ، تەبىئىيىتى ئاساسەن ھۆللۈككە مايىل بولسىمۇ ، لېكىن ئىسسىق ، سوغۇقلۇقى تەبىئىي مۇۋازىنەت ھالىتىدە بولغاچقا ، ھەر قانداق ئادەم ئىستېمال قىلسا بولىدۇۋە دورا سۈپىتىدە ئىشلەتسىمۇ بولىدۇ، لېكىن دىيابىت كېسىلى بارلار پەرھىز قىلىشى كېرەك. 3-باسقۇچ 7-ئاينىڭ 10-،15-كۈنلىرىدىن 8-ئاينىڭ 10-كۈنلىرىگىچە ( ئۈجمە پۈتۈنلەي تۈگىگىچە)بولۇپ ، بۇ چاغدىكى ئۈجمە سېرىق ئۈجمە دېيىلىپ ، تەبىئىتى ھۆل ئىسسىق ، ئۆتكۈر تەملىك بولىدۇ. بۇنى ئەجداتلىرىمىز ئادەتتىكى ئىستېمالدىن باشقا بەدەننى سەمرىتىش ، مېڭىگە ھۆللۈك يەتكۈزۈش ، قان كۆپەيتىش ، پۈتۈن بەدەنگە قۇۋۋەت پەيدا قىلىش ، سوغۇقتىن بولغان باشقېيىش ، كۆز تورلىشىش، بۆرەكنى ياشارتىش ، بۆرەكنى كۈچلەندۈرۈش ، باھنى قۇۋۋەتلەش ، ئاياللارنىڭ سۈتىنى كۆپەيتىش ، ئاشقازاندىكى زىيادە ھۆللۈكنى تەڭشەپ ، ئاشقازاننىڭ خىزمىتىنى ياخشىلاش ، زىققا قاتارلىق كېسەللەرگە مۇۋاپىق ھالدا دورا سۈپىتىدە ئىشلەتكەن. 2- باسقۇچتىكى پىشقان ئارا ئۈجمىنى ئاپتاپتا قۇرۇتۇپ ، ھاۋانچىدا ئۈرۈك مېغىزى ، بادام ، ياڭاق بىلەن قوشۇپ ئۈگۈپ تالقان قىلىپ ئىستېمال قىلسا ئۇ تېخىمۇ يۇقىرى سۈپەتلىك يېمەكلىك ھېسابلىنىدۇ. 2-باسقۇچنىڭ ئاخىرى ۋە 3-باسقۇچنىڭ باشلىرىدا پىشقان ئۈجمىنى پاكىز داستىخان ۋە شۇنىڭغا ئوخشاش نەرسىلەرگە ئىرغىتىپ ، پاكىزلاپ بولغاندىن كېيىن ، ياغلىققا سېلىپ سىقىپ شەربەت چىقىرىپ، ئاندىن بۇ شەربەتنى تاكى قۇيۇلۇپ ئوماچتەك بولغۇچە قاينىتىپ شىرنە مەسۇلاتى ئىشلەپچىقارسا ، بۇنىڭ ئوزۇقلۇق ھەم دورىلىق قىممىتى يۇقۇرى  ، زەھەرسىز مەسئۇلاتقا ئايلىنىدۇ. ئۈجمىنىڭ دەسلاپقى پىششتىن ئىلگىركى يۇمران يوپۇرماقلىرى قاينىتىپ ، قان بېسىمىنى چۈشۈرۈش ، كۆزنى رۇشەنلەشتۈرۈش ، كاناي ياللۇغى ، ھەر خىل ئۆپكە كېسەللىكلىرىنى داۋالاشقا ، ئاپتاپتا ئىسسىق ئۆتۈپ كەتكەنلەرنى داۋالاشقا ئىشلەتسە ئۈنىمى تېخىمۇ ياخشى بولىدۇ... -توختا ، ئادەمنىڭ ئارامىنى بۇزماي . ئۆتكەندە تۇرۇپلا چامغۇرنىڭ شىپالىق رولى دېگەندەك بىر نەرسىلەرنى ئوقۇپ بىر چىرايلىق ئولتۇرغان ئادەملەرنى تىرى-پىرەن قىلىۋەتتىڭ.  بۈگۈن بولسا ئۈجمىنىڭ شىپالىق رولى توغرىسىدا بىر نېمىلەرنى ئوقۇپ بۇ يەردىكىلەرنىڭ ئارامىنى بۇزىۋەتتىڭ .  زادى نېمە مەقسىدىڭ بار سېنىڭ؟- كۆزلىرىنى پارقىراتتى قاسىم قىڭراق . -بىلمىگەننى بىلىپ قالسۇن دەيمەن شۇ. - سەن بىلىپ كېتىپ بىز بىلمەيدىغان دۆت-كالا بولۇپ كەتتىقمۇ ئەمدى- دەپ گۈلەيدى يامەت پالتا ئۆپكىسىنى ئېسىپ . سوزۇنچاق يۈزلىرىدە گويا ئاسماننى قارا بۇلۇت قاپلىغاندەك ، زىمىستاندىكى قۇياش نۇرىدەك سوغۇق ، يېقىمسىز كۈلكە پەيدا بولدى. ئۇنىڭ شۇ تاپتىكى چىرايى زىمىستان  قىش كۈنلىرىنى ئەسلىتەتتى. بىر شۇملۇق تۇيغۇسى ئىچىدىن تېشىغا تىپىپ چىققانتى. - ئۇنداق ئەمەس ، خاتا چۈشىنىۋالماڭ ، مېنىڭ باشقا مەقسىدىم يوق.-كېكەچلىدى  تەڭقىسلىقتا قالغان توختى يۇۋاش .   - بۇ چېقىر ئۈجمە بىلەن چامغۇرنىڭ شىپالىق رولى ھەم ئۈجمىنىڭ شىپالىق رولىنىڭ زادى قانداق مۇناسىۋىتى بار ؟ قايىل قىلمىساڭ ئەتىدىن تارتىپ بۇيەرگە چىقىمەن دەپ خام خىيال قىلما.-دەپ پوپۇزا قىلدى يۇنۇس قاغا كۆزلىرىنى چەكچەيتىپ. -ئاغزىڭغا كەلگەننى دەۋىرىدىكەنسەن ، بىزنى كىچىك كۆرۈپ قالغان ئوخشىمامسەن ؟-گۈلەيدى خېلىدىن بىرى گەپكە ئارلاشماي جىم تۇرغان قاسىم كاناي . - مەيلى قايىل بولۇڭلار ياكى قايىل بولماڭلا مەن بىلىدىغىنىمنى دېدىم.-توختى يۇۋاش شۇنداق دەپ  غۇدۇرىغىنىچە ئۆيى تەرەپكەكە قاراپ يۈرۈپ كەتتى . بۇ ئۇنىڭ تۈنجى  قېتىم بۇ يەردىن ئەڭ بالدۇر ئايرىلىشى ئىدى . - كەتسەڭ كەت ، نېمە بىزگە خۇي قىلىپ بېرىسەن ، ئاپاڭنى خام ئورىۋەتكەندەك.-ئۇنىڭ ئارقىسىدىن ۋاقىرىدى سەمەت جاك پۈدىگەن ئۆپكىدەك ئىسىلىپ تۇرۇپ. -ئوسىلىقىڭنى پېتىقلىۋەتمىگەندىن كېيىن خەقنىڭ كۆڭلىگە ئازار بەرمە بۇنداق – سەمەت جاككا گۈلەيدى باياتىندىن بىرى جىم ئولتۇرغان  ۋەلى چىلگە چاچراپ ئورنىدىن تۇرۇپ. - نېمانچە ئۇ كىتاب خالتىسىغا چىرىشىپ كېتىسەن  ؟  ئۇ سېنىڭ نېمەڭتى ؟ . -دىنى قېرىندىشىم. - ھە مۇنداق دېگىن ، باشقا چاتىقىمۇ بولمىسۇن يەنە. - ئېيتە نېمە چاتىقى بولماقچىدى؟ ئادەمنىڭ ئوغىسىنى قاينىتىدىغان گەپ قىلىسەنغۇ -ۋەلى چىلگە سەمەت جاكنىڭ ئالدىغا دېۋەيلەپ كەلدى، كۆزلىرىگە مىختەك قادالدى. ھەسرەت ئىلكىدە گېلى قىمىلداپ كەتتى. ئىچى چىممىدە ئېچىشىپ ، كۆزلىرى قىزىرىپ كەتتى. شۇ تاپتا ئۇنىڭ غەزەپ-نەپرىتى قايناپ تاشقانتى.سەمەت جاك ئۇنىڭ قاراشلىرىغا بەرداشلىق بىرەلمەي كۆزلىرىنى ئېلىپ قېچىپ تۇرۇپ : - گېپىڭ بار ئوخشىمامدۇ، ئادەم يېمەيدىغانسەن؟- دېدى . بۇ چاغدا ئۇنىڭ ئاۋازى نېمىشقىكىن بايامقىدەك جانلىق ئەمەس ، تىترەپ چىقتى. - نېمە ، نېمە يىمەيدىغانسەن؟- ۋەلى چىلگىنىڭ كۆزلىرىدىن غەزەپ ئوتى چاقناپ كەتتى. - بولدى ، بولدى . سىلەرگە نېمە بولدى ، قاچانغىچە مۇشۇنداق بىر-بىرىمىزنى چۈشەنمەي ، بىر-بىرىمىزگە ئىشەنمەي ، بىر-بىرىمىز بىلەن چىقىشالماي ئۆز-ئارا جىدەللىشىپ يۈرەرمىز ،  جىگەرلىك ئەزىمەتلەردىن ئىكەنلىكىمىزنى كۆرسىتىدىغانلارغا كۆرسەتمەي . شۇڭىمۇ كۆرەۋاتقان كۈنىمىز مۇشۇ.- دېدى مەمەت قۇيۇن ئارىغا كىرىپ . - ئادەملەرنىڭ بىر-بىرىگە بېرىدىغىنى قىلىدىغىنى نېمە ؟ مېھىر . مانا مۇشۇنى ھەر بىر ئادەم بالىسى تونۇپ يېتەلىسە بۇنداق كۆڭۈلسىزلىكلەر ھەرگىزمۇ يۈز بەرمەيتى.-دېدى ۋەلى كۆكچىگە قاراپ داپقا چۈشكەن ماياقتەك سەكلەۋاتقان سەمەت جاكنىڭ قولىدىن مەھكەم تۇتۇپ تۇرغان  ئىمىن چاڭگا . ئۈجمە سايىسى ئاستىدىكى تۇپا ئۈستىدە ئولتۇرغان ، توپا چىراي ئادەملەرنىڭ ئۈزۈلمەس پاراڭلىرى بەزىدە تالاش-تارتىش پەيدا قىلىپ ،كۆڭۈلسىزلەرنىمۇ كەلتۈرۈپ چىقىرىپ ، دىل ئاغرىقلىرىغا ساۋەپ بولۇپ قالىدۇ. نېمە ئامال ئادەملەر بار يەردە مەيلى ئورۇنلۇق بولسۇن ، مەيلى ئورۇنسىز بولسۇن ئۇنداق ، مۇنداق جىدەل-ماجرالار بولۇپ تۇرىدۇ. بۇرۇنمۇ شۇنداق بولغان ، بۈگۈنمۇ شۇنداق بولىۋاتىدۇ ، بۇنىڭدىن كېيىنمۇ ھەم شۇنداق بولىدۇ. -ئىشەنچىسىزلىككە تولغان ھاياتتىنمۇ كۈلپەتلىك ھايات بارمىدۇ؟ -دۇنيادا ئىشىنىشكە زورلىنىشتىنمۇ ئارتۇق ئازاب يوقمىكىن دەيمەن. -ئىشەنگەندەك قىياپەتكە كىرىۋېلىپ ياشاشمۇ ئادەمگە زۇلۇمكەن. -تۆۋەن تۇرمۇش كاپالىتىنى بۇ ئايدا ئەجەپ كېچىكتۈرىۋەتىيا؟ -ئىككى ئايلىقنى بىرلا بەرسە تېخى ياخشى ئەمەسمۇ؟ -ئاڭغىچە بىز ھاۋا تۇتۇپ يەمدۇق؟-شۇنداق دەۋاتقاندا تۇدى پوك-پوكنىڭ كۆزلىرىدىن كىشىنىڭ كۆڭلىنى بىئارام قىلىدىغان غەلىتە نۇر چاقناپ كەتتى، ئۇ نۇردىن بىر خىل شۇملۇق ۋىلىلداپ يېنىپ تۇراتتى. ئۇ نۇرغا كۆزى چۈشۈپ قالغان قېيۇم ياجىڭنىڭ يۈرىكى مۇشۇك تاتىلىغاندەك ئېچىشىپ ، 60 يىللىق ھاياتىدا ھىس قىلىپ باقمىغان بىر خىل بىئاراملىق ئارامىنى بۇزىۋەتتى.قەلبى داۋۇلغىدى ، كۆزلىرىدىن  ئوت چاقناپ ، چېكىللىرى چىڭقىلىپ كەتتى. -كۈنلىرىڭنى بۇنداق تەلمۈرۈپ ، تەمەدە ئۆتكۈزگۈچە ئىشلە ، بىر كۈنلىكىڭ 200 كويدىن كەم بولمايدۇ، قاچانغىچە تەمە بىلەن تەييارغا ھەييار بولۇپ كۈن ئۆتكۈزەرسەن ؟ . نۇمۇس قىلماي باشقىلارنىڭ يارىدىمىگە قول سوزۇۋېرىسەن ، سەنمۇ ئوغول بالا بولغاندىكىن  باشقىلارغا ياردەم قىل. سېنىڭ بوۋاڭ بىر ئۆمۈر باشقىلارغا ياردەم بېرىپ ئۆتكەن ، يىتىم –يىسىرلارنىڭ بېشىنى سىيلىغان، راۋۇرۇس ياشاپ ، راۋۇرۇس ئۆلگەن ئەركەكچىلىكى بار  ئادەمتى . ھەي، ھەي ئېسىت سېنى...مۇشۇنداقلا ياشايدىغان بولساڭ ھامان بىر كۈنى ئىچىڭگە تىنىپ قالىسەن ، ئۇچاغدا قانچە قىلساڭمۇ ئورنىغا كەلمەيدۇ .- ئەمەت تۆشۈك شۇنداق دېگىنىچە ئورنىدىن تۇرۇپ كۆلنىڭ كۈن كىرىش تەرىپىدىكى يۇلغۇنلۇققا قاراپ يۈرۈپ كەتتى. سەمەت تەخەي ئۇيان-بۇيانغا قىمىرلاپ ئورنىدا ئولتۇرالمايلا قالدى خۇددى چوغ ئۈستىدە ئولتۇرغاندەك . -نېمە ؟ مەدىكار ئىشلە دېمەكچىمۇسەن ، مېنى نېمە كۆرۈپ قېلىۋاتىسەن؟.  ساراڭ بولۇپ قالمىدىم مەدىكار ئىشلىگىنى ، ھۆكىمەت قىينىلىپ قالمىسۇن دەپ تۆۋەن تۇرمۇش كاپالەت پۇلى بىرىۋاتسا .-ئۇنىڭ شۇنداق دەۋاتقان ۋاقىتتىكى چىرايىغا قاراپ نامراتلىقنىڭ تولىمۇ رەھىمسىزلىكىنى ئاللا بۇرۇن تۇنۇپ يىتىپ بولغان لېكىن باشقىلارنىڭ قولىغا تەلمۈرمەي ئۆز كۈچىگە تايىنىپ ئەركەكتەك ياشاۋاتقان ئايۇپ قاغا لەۋلىرى تىترەپ كەتتى ، ئۇنىڭ بۇ ھالىتى ھەر قانداق بىر دىل ئازارلىققا ئەمەس ئادەمنىڭ مېھرى-مۇھەببەتكە مۇھتاج ئىكەنلىكىدىن ئىبارەت بىر ھېكمەتنى  چۈشەندۇرۇپ بېرەتتى. تەمەخورلۇقنىڭ ئادەمنى تولىمۇ پەسلەشتۈرىۋېتىدىغانلىقىنى  ھىس قىلدۇرسا ، پاك تەر ئاققۇزۇپ ھالال رىسقىنى تېپىپ يېيىشنىڭ تولىمۇ ئۇلۇغلىقىنى ھىس قىلدۇراتتى.   بىر نەچچە ئادەم جەم بولسا ھەر خىل گەپ-سۆزلەرنىڭ بولىشى تەبئى ئەھۋال . بىرسى بىر نېمە دېگەن ، يەنە بىرسى يەنە بىر نېمە دېگەن. ئىش قىلىپ ھەر خىل گەپلەر بىرىنىڭ كەينىدىن بىرى چىقىپ تۇرىدۇ. - ئىمىن سەتەڭ بىلەن مەمەت چوكان يادىمغا يەتسىلا ئىشەك چاينىۋەتكەن ئىسمىنىمۇ بىلمەيدىغان ئالىقانداق بىر دەرەخ  كۆز ئالدىمغا كېلىدۇ. سايىم قېلىپنىڭ گېپى تۇگىشى بىلەن سۇلتان تەخەي ئۇنىڭغا قاراپ گۈلەيدى.لېكىن تىل يېرىپ بىر نېمە دېمىدى ، ئەمما كۆزلىرىدىن ئادەمنى ۋەھىمىگە سالىدىغان بىر ئۆچمەنلىك نۇرى چاقناپ كەتتى-دە، « سېنىڭ مۇشۇنداق زەھەر خەندىلىكىڭدىن خوتۇنۇڭنى 30 يىلدىن بۇيان سەن بىلەن تەڭ ...» دەپ ئويلىدى لېكىن ھىچ ئاچچىقى چىقىدىغاندەك ئەمەس لەۋلىرىنى چىشلىدى.كۆزلىرىدىن غەزەپ ئوتلىرى چاقناپ كەتتى. ئۇنىڭ كۆزلىرىگە قاراپ سايىم قېلىپ سوغۇق تەرلەپ كەتتى. - ئۇنىڭ خوتۇنى زەيتۇنىخاننى كۆرسەملا ئالىقانداق بىر ھەيۋانات چىشلەپ ئۈزىۋەتكەن ، پوق-سۈيدۈككە مىلىنىپ كەتكەن بىر تال گۈلنى ئەسلەپ قالىمەن.-دىلشات چىلگە نېمە سەۋەپتىنكىن شۇنداق دېدى. سۇلتان تەخەي ئۇنىڭغا لاپپىدە قاراپ دەرھال كۆزلىرىنى ئېلىپ قاچتى-دە، « بۇ كاساپەت بىلىپ قالدىمۇ نېمە ؟ قىيىق ئىش قىرىق يىلدا يېلىپتۇ دېگەندەك سەتچىلىك بولمىسىلا بولاتتىغۇ . » دېگەنلەرنى خىيالىدىن لاپپىدە ئۆتكۈزدى چىرايى ئاۋال كۆكۈرۈپ ئارقىدىنلا تاتىرىپ كەتتى. - توختى سەتەپ بەكمۇ بىچارە. -زەيتۇنىخان شەيتاندەك ئايال. - جىننىمۇ ئۇسۇلغا سالالايدىغان ، مىكرىسى تولا خوتۇن ئۇ. -كۈن ئۆتكۈزمەك ئەجەپمۇ تەسلىشىپ كېتىۋاتىدۇ دەيمىنا. -نامراتلىقنىڭ قىسىشلىرىدىن قاچانمۇ قۇتۇلارمىز؟ - بۇغۇ چاغلىقتى ، يەنە باشقا قىسىشلىشلارمۇ بار ئەمەسمۇ؟ - سەن قاندىقىنى دېمەكچى؟ - روھى قىسىلىش ، مەنىۋى قىسىلىش ... - ھەممىدىن يامىنى نامراتلىق بەك بوزەك ئىتىپ كەتتى دەيمەن.-يامەت پالتىنىڭ شۇنداق دىيىشى بىلەن تەڭ توختى سەتەڭ بىلەن سۇلتان تەخەينىڭ زەيتۇنىخان توغرىسىدىكى گەپلەر قاپ بەلدىن ئۈزۈلدى. ئۈجمە سايىسىدىكى تۇپا ئۈستىدە ئولتۇرغان ، توپا چىراي ئادەملەرنىڭ ئۈزۈلمەس پاراڭلىرى ، تالاش-تارتىشلىرى توختاپ قالمايدۇ ، توختاپ قالدىمۇ بۇ يەدىكى ھاياتلىق توختىغان بولىدۇ. -بۇ ھايات بىزنى ھامان بىر كۈنى ئۇزۇتۇپ قويىدۇ. -خوشال ئۇزۇتۇپ قويسا مەيلىتىغۇ. -مەيلى خوشال ئۇزاتسۇن ، مەيلى خاپا  ئۇزاتسۇن ھامان ئۇزۇتۇپ قويىدۇ. - قولىنى كۆكسىگە ئېلىپ ئۇزۇتۇپ قويىدۇ. - قان-قان يىغلىتىپ ئۇزۇتۇپ قويىدۇ. -  ھەر ئىككىل ئالەمدىكى كۆرىدىغىنىمىز ئەمىلىمىزگە يارىشا بولىدۇ. - ياخشىلىققا ياخشىلىق ھەر جايدا باردۇر ، يامانلىققا ياخشىلىق  قىلالىغانلار دانادۇر؛ كىشىگە يامانلىق قىلغانلار خاردۇر. - ئۆتكەن كۈنلىرىمنى ئەسلەپ باقسام خوشال چاغلىرىم خاپا چاغلىرىمدىن ئازكەن. -بۇنىڭدىن كېيىنمۇ شۇنداق بولىدۇ. -ئاغزىڭنى يۇم.   بىر ئادەم يەنە بىر ئادەمگە توختىماي سۆزلەيتى، يەنە بىر ئادەممۇ بوش كەلمەيتى.توختى سىكىلەك ئۇلارنىڭ يېقىن دوستلاردىن ياكى ئەشەددى رەقىبلەردىن ئىكەنلىكىنى بىلەلمەي جىلە بولاتتى. « بىلىشىنىڭ نېمە ھاجىتى بار ، بىلمەسلىكىنىڭچۇ؟  ،  نېمىلا بولسا ئوخشاشقۇ . » بۇ سۆز ئۇنىڭ خىيالىدىن كېچىشى بىلەن تەڭ كۆڭلى سەل ئارام تېپىپ قالغاندەك بولدى.لېكىن يۈرىكىنىڭ ئالىقانداق بىر يەرلىرى تۇز سەپكەندەك ئېچىشىشقا باشلىدى. - بۇغداي تولۇقلىمىسىنى قاچان بىرەر ، ئۆيدە گۆش-ياغ ، سەي-چامغۇر تۈگەيلا دەپ قاپتىكەن. - شۇنى دېگىنە باللىرىمنىڭ ئايىغى يىرتىلىپ كېتىپتىكەن ، بۇرۇنراق بەرسە بولىتى. - پىلانلىق تۇغۇت شەرەپ گۇۋانەمىسى ئالغانلارغا بېرىدىغان پۇلنى بۈگۈن تارقىتىپتىكەن ، بايام بېرىپ ئېلىپ كەلدىم. - ماڭا قاچان بەرسە بەرىبىر . كۆكىنى يەپ بولدۇم. - تۆۋەن تۇرمۇش كاپلىتىگە بىر خەتلىنىۋالسام تۇرمۇشۇمدىن خاتىرجەم بولىتىم . كەنت باشلىقىغا ئاپپىرىپ بەرگەن 200 دانە يەرلىك تۇخۇم ئەجەپ بىر كۈچىنى كۆرسەتمەسلىككە قالدى. - يەنە 250 نى ئاپپىرىپ بەر ئاندىن كېيىن كارامىتىنى كۆرىسەن. -ئۆتكەندە مەنمۇ يەنە ئىككى نوپۇسنى تۆۋەن تۇرمۇش كاپالىتىگە كىرگۈزۈش ئۈچۈن  قوتۇنىنىڭ قىغىنى ئۈچ كۈن چىقىرىپ بەردىم . باللىرىم بىلەن بېرىپ تۆت كۈن پاختىسىنى تىرىشىپ بەردىم. - مۇشۇنداق خام  خىيال بىلەن ياشاپ ، ھاياتىمىزنى بەربات قىلىۋىتىدىغان بولدۇق –دە ، بىز خەق ئاخىر ؟! -قانداق ياشىساڭ ئاخىرى بەربات بولىدۇ. -لېكىن ئادەمدەك ياشىشىمىز كېرەك دە، ئادەم يارالغاندىكىن . - ياشىدىم دەپلا جېنىمىزنى قىينىۋەتسەك بولمايدۇ-دە. - خەقنىڭ ئالدىدا سارغىيىپ ، كۈچۈكلىنىپ يۈرگەندىن كۈچىمىزگە تايىنىپ ھالال ياشىساق ، پاك يېسەك بولمىدىمۇ دەيمەن. - جېنىمىز مۇشۇنداق قاقشاپ بىز بىلەن خوشلىشىپ كېتەرمۇ؟. -ساۋۇتىكامنىڭ ھېلىقى خورىزىنى بىلىسەنغۇ بۇ مەھەللىدە ھەممىدىن بۇرۇن چىللايدىغان ، شۇ خوراز ئاخشام ئۆلۈپ قاپتۇ. -خورازلارنىڭ خورىزى ئىدى كاساپەت. -ئۇزاق ئۇخلايدىغانلار تازا خوش بولغاندۇ ھەقىچان؟. - ئۇ خوراز قانچىلىكتى ، مەمەت توختاشنىڭ 300 مىڭ كويغا ئالغان قويى ، قايىم قايماقنىڭ 200 مىڭ كويغا ئالغان ئىتى بىر كېچىدىلا ئۆلۈپ قالدى. - ئىت ، قوي ،خوراز ئۆلسە نېمە بولۇپتۇ ، نى-نى ئەركەكلىرىمىز ئۆلۈپ كەتتى، ئۆلۈپ كېتىۋاتىدۇ. ھەر خىل ئادەملەر بار يەردە ھەر خىل پاراڭلار بولىدۇ.ھەر خىل پاراڭلارنىڭ تۈرلۈك ئادەملەرگە بېرىدىغان تەسىرىمۇ ھەر خىل بولىدۇ.تولا ھاللاردا ھەركىم ئۆزىنىڭ گېپىنى راست قىلىش ئۈچۈن ئۆز گېپىنى يورغىلىتىدۇ. ياسىن قىڭراق ئوسمان كىپەكنىڭ بىسەرەمجان تۇرىقىغا قاراپ ئېغىر خۇرسىنىپ قويدى. رىشىت زىيالى ئۇنىڭغا قاراپ ئەلەملىك ئۇھ تارتتى، قاسىم قىڭراق ئۇلىغا كىچىك تىندى.ئۇلارنىڭ خىيالى بىر-بىرىنىڭكىدىن مالماتاڭ ھەم توقىناق ئىدى. يامەت پالتا ھويلىسىدىكى نۇرغۇن شاخلىرى قۇرۇپ قاقشال بولۇپ كەتكەن ، بىر نەچچە تاللا قۇرىماغان شېخى قالغان قاپاق توغراققا قاراپ بىر ھازا تۇرۇپ قالدى.  كۆزلىرى كۆك ئاسماندا ئەركىن پەرۋاز قىلىۋاتقان بىر توپ كەپتەرگە چۈشىشى بىلەن يۈرىكى جىممىدە قىلىپ ، كۆڭلى  شۇررىدە ئىرىگەندەك بولۇپ ، ئىسسىق بىر نەرسە مەڭزىنى بويلاپ تۆۋەنگە ئېقىشقا باشلىدى. كۆز ئالدىغا  بىرىنىڭ كەينىدىن بىرى ئەگىشىپ كېلىشىۋاتقان ، بەس-بەس بىلەن رەگەتكە، ئوقيا  ئېتىشىپ ئوينىشىۋاتقان نەۋرىللىرىگە قاراپ ئىچ-ئىچىدىن سۆيۈنىپ كېتىدىغان  110 غا كىرگەن بوۋىسى پەيدا بولدى. ئۇنىڭ 110 ياشلىق بۇ بوۋىسى 50 نەپەر سەپدىشىنى ئەگەشتۈرۈپ گومىنداڭ ئارمىيىسىدىن ئۈچ ۋىلايەت ئارمىيىسىگە ئۆتكەندىن كېيىن يۇرتىنىڭ كەلگۈسى ئۈچۈن جېنىنى ئالقىنىغا ئېلىپ قويۇپ ، قانلىق نۇرغۇن قېتىملىق جەڭلەرگە قاتنىشىپ ، دۈشمەنلەرگە قاقشاتقۇچ زەربە بېرىپ  ، جەڭ مەيدانلىرىدا ئاجايىپ باتۇرلۇقلارنى كۆرسەتكەن ، 11 يىرىگە ئوق تەگسىمۇ ئامان قالغان ، نۇرغۇن قېتىملىق قانلىق قىسمەتلەرگە شاھىد بولغان ، بىر قېتىملىق قۇچاقلاشما جەڭدە 8 نەپەر گۇمىنداڭ ئەكسىرىنىڭ جېنىنى تىنىدىن جۇدا قىلىپ ، بۇ يەردىكىلەرنىڭ ئەركەكلىكىنى ، باتۇرلۇقىنى ئۇلارغا تونۇتۇپ قويغان ، ئاجايىپ قىسمەتلەرنى بېشىدىن ئۆتكۈزگەن  جاسارەتلىك ، غەيرەتلىك ئادەم ئىدى. لېكىن ئۇنىڭ ئوڭ قۇلىقى ئاڭلىمايتى ، بۇ  ئەڭ ئاخىرقى قېتىملىق جەڭنىڭ يالدامىسى ئىدى. بوۋىسى ئۇنىڭغا ،مومىسىنىڭ  قوناقلىقتا ئوت ئېلىۋاتقاندا تۇيۇقسىز پەيدا بولۇپ، ئۆزىگە زورلۇق قىلماقچى بولغان بىر تۇڭگان ئەسكەرنى قولىدىكى ئوتۇغۇچ بىلەن ئۆلتۈرۈپ قويغانلىقى ئۈچۈن ئۈچۈن ، ۋەھشىلەرچە ئۆلتۈرىۋېتىلگەنلىكىنى  ، مومىسىنىڭ شۇ چاغدا 26 ياشلار ئەتىراپىدا ئىكەنلىكىنى پات-پات سۆزلەپ بېرەتتى. سۆزلەپ بولۇپ ئۇزاقتىن ئۇزاق ئۇھ تارتاتتى ، كىندىكىگە چۈشۈپ تۇرغان ئاپپاق ساقىلىنى سىلايتى ، لەۋلىرىنى چىشلەيتى ، بىر ھازاغىچە بېشىنى چايقايتى. - ئالەم بىنا بولۇپ تا بۈگۈنگىچە نى قەھرىمانلار يوقالدى جاھان داۋاسىنى قىلىپ . لېكىن ئۇلارنىڭ نامى تىللاردا داستان . - نى ئەپسانىلەر توقۇلدى ، چۆچەك –رېۋايەتلەر پەيدا بولۇپ يەنە يوقالدى، يەنە پايدا بولدى. -ھەممىلا ئادەم ئىرىشەلمىگەن نەرسىللىرىنىڭ غېمىدە بولسا ، بۇ دۇنيا تېخىمۇ گۈزەل ، مېھىرلىك بولاتتى. -ئادەملەر ئۈچۈن ئىرىشەلمىگەن نەرسىللىرىنىڭ ئارمىنى چوغدەك بولىدۇ. - ئىرىشەلمىگەن نەرسىللىرىگە ئىرىشتىمۇ بولدى ،  چوغدەكلىكى بىر تىيىن، قىممىتىنى يوقىتىدۇ. - ھەممە بىلسە ئىدى ئۆتمۈشتىن ئىبرەت ئېلىپ ،كەلگۈسىگە ئۈمىد باغلاشنى. - بۇنى بىلىدىغان ھەم بۇنداق ئويلايدىغانلار زادى قانچىلىكتۇ؟. - سەن مەندىن سورىساڭ ، مەن كىمدىن سورايمەن. -ئادەم ھامان كەلگۈسى ئۈچۈن ياشايدۇ، ئۆتمۈش ئۈچۈن بۈگۈننى قۇربان بىرىشكە بولمايدۇ. -ئۆتمۈشنىڭ غەملىرىنى بۈگۈننىڭ تاغلىرىغا چىللاپ ، بۈگۈننىمۇ ئۆتمۈشسىمان  ئەلەملىك كۈنلەرگە ئايلاندۇرىۋېتىشكە  تېخىمۇ بولمايدۇ. -شۇنداق ، ئادەمدە   ئۆتمۈشكە ئۆكۈنمەيدىغان، بۈگۈننى قولدىن بەرمەيدىغان جەڭگىۋار روھ ھەم  ئەتىگە ئۈمىد بولىشى كېرەك. - بۇنىڭ ئۈچۈن ھەر بىر ئادەم ئەڭ ئالدى بىلەن ئۆزىدە ، ئۆزىگە تەسىر كۆرسىتەلەيدىغان ئىقتىدارنى يېتىلدۈرىشى كېرەك. چۈنكى ئۆزىگە تەسىر كۆرسىتەلمىگەن كىشى ، ھەرگىزمۇ باشقىلارغا تەسىر كۆسىتەلمەيدۇ. -تۇرمۇشتا مۇنداق ئۈچ نەرسىنى ساقلاپ قېلىش كېرەك. - دەپباقە قېنى . -كەچۈرمىشلىرىڭنى ، ھەقىقى دوستۇڭنى ، قەلبىڭدە يىلتىز تارتقان نەرسىلەرنى ساقلاپ قالمىساڭ تۇرمۇشۇڭ تۇزسىز تاماققا ئوخشاپ قالىدۇ. -مەنمۇ مۇشۇنىڭغا ئوخشاپراق كېتىدىغان ھەقىقەتلەرنى ھىس قىلغاندەك قىلغان ، لېكىن نېمىلىكىنى بىلەلمەي كەلگەن ، بۇگۈن بىلىۋالدىم. - بىلەمىگەنلىكىڭنىڭ سەۋەبىنى بىلدىڭمۇ؟. -بىلىۋالدىم. ئادەملەرنىڭ قەلبىدە بىر بوشلۇق بولىدىكەن ، بۇ بوشلۇققا نېمىلەرنى تېرىشنى بىلەلمەپتىمەن ، بىلەلىگەن بولسام ، بىلەمىگەنلىرىمنى بىلىۋالىدىكەنمەن. -توغرا دېدىڭ. بەزىلەر ئۇيەرگە گۈل تېرىيدۇ ، بەزىلەر ياۋا ئوت-چۆپ . بەزىلەرنى نېمە تېرىشنى بىلەلمەي سەندەك تىڭىرقاپ يۈرىيدۇ. - ئۇ بوشلۇققا گۈل تېرىيالمىساممۇ مەيلىكى جېنىم چىقىپ كىتىدىغان ئىش بولسىمۇ ھەرگىز ياۋا ئوت-چۆپ تېرىمايمەن. - قۇرۇق قالسىمۇ مەيلى ، ئازاب –ئوقۇبەت ، ھەسرەت-نادامەت  تېرىمىغىن ، قىسقا ھاياتتا بۇنچە كۆپ ئاتۇق نەرسىلەرنى يۈدۈۋېلىشنىڭ ھاجىتى يوق. - قادىر مۇئەللىم بىلەن سادىر مۇئەللىم چېقىر ئۈجمە تۈۋىگە كېلىپ توختاپ ، بىر-بىرىگە قاراپ بىردەم تۇرىۋالغاندىن كېيىن پارىڭنى داۋاملاشتۇردى. -بىز ئاجايىپ قەھرىمان ، باتۇر خەلق جاپادا قالساقمۇ خوشال ياشاشنى ئىزدەيمىز. -يېقىندىن بۇيان مۈشۈكياپىلاقنىڭ كۆزىدەك نۇرغۇن كۆزلەر مېنى تەرەپ-تەرەپتىن كۈزىتىۋاتقاندەك بىئارامچىلىق ئىچىدە ياشاۋاتىمەن. -بىئارامچىلىقتىن قۇتۇلۇپ كېتىشمۇ بىر خىل راھەت. -ئۆزىمىزگە ئۆزىمىز ئىگە بولالىغاندا بىلمىگەننى بىلىمىز ، چۈشىنەلمىگەننى چۈشىنەلەيمىز . -بۇ ئاي ، بۇ كۈنلەردە ھەممىلا ئادەمنىڭ تۇرۇقى غەملىك ، ھەممىلا ئادەم مىسكىن ، ھەممىلا ئادەم ئەنسىز. - بۇ كۈنلەرمۇ ئۆتۈپ كېتىدۇ . نى-نى كۈنلەر ئۈتۈپ كەتكەن.- ئۇلار پاراڭلىرىنىڭ داۋامىنى ئەتىگە قويۇپ بىر-بىرىگە خاتىرجەملىك تىلىشىپ خوشلاشتى.بىرىنىڭ ئۆيى يۇقۇرىسىدا ، بىرىسىنىڭ ئۆيى تۆۋەن تەرىپىدە ئىدى. ئۇلار پۈتىشىۋالغاندەكلا ئارقىسىغا ئۆرۈلۈپ چېقىر ئۈجمىگە قارىدى. بۇ يىل كىرگەندىن بۇيان چېقىر ئۈجمىنىڭ يوغان –يوغان 5 تال شېخى قۇرۇپ كەتكەن ئىدى.لېكىن يەنە ھەر تەرەپكە يېيىلغان 67 تال شېخى بار ئىدى . تەرەپ-تەرەپكە غۇلاچ تاشلىغان 72 تال شېخى ئۈجمىنىڭ زىننىتى ئىدى ، ئەمما بۇ زىننەتنىڭ بەش تېلى قۇرۇپ كەتتى. بۇ ياخشىلىقنىڭ بىشارىتى ئەمەس. بۇ مەھەلىنىڭ ھاۋاسى ساپ ئىدى . ئادەملەرنىڭمۇ كۈلكىسى ، يىغىسى ھەقىقى ھەم ساپ ئىدى. بۇ يەردىكى ئادەملەر تەبىئەتنىڭ كۈلدىرىدىغان ھەم يىغلىتىدىغان كۈنلىرىگە سەمىمىيلىك بىلەن دادىل يۈزلىنەلەيتى. بۇ مەھەللىنىڭ ساپ ھاۋاسى ، تەبئى مۇھىتى ئۇلاردا غائالاھىدە بولغان چىدام ۋە غەيرەت يېتىلدۈرگەنتى. بۇ يەردىكى ئادەملەرنىڭ قەلب گۈلزارلىقى ئادىمىيلىك سۈيى بىلەن سۇغۇرۇلۇپ ئەتراپىغا خۇشپۇراقلارنى چېچىپ تۇراتتى. ئادەملەرنىڭ بىر-بىرىگە بولغان مۇھەببىتى چۇڭقۇر ھەم ساغلام ئىدى.بۇ يەردىكى كىشلەردە قۇياشنىڭ ئىللىقلىقى ، تەبىئيەتنىڭ ئىناقلىقى بارتى. ئۇلارنىڭ كۆزلىرىدىن ئاجايىپ بىر خىل سۈزۈك نۇر تارىلىپ تۇراتتى. ئىنسانىيلىق ئۇلارنىڭ گۈلتاجى ، ئىنساپ ئۇلارنىڭ قىممىتى ئىدى. بىرىنىڭ مەغلۇبىيىتىنى كۆرسە چوقىسىدىن بىر ئوت كېرىپ تاپىنىدىن چىقىپ كەتكەندەك ئازابلىناتتى. يۈرەكلىرى پىچاق بىلەن تىلغاندەك ئېچىشاتتى ، بەدەنلىرى تىترەپ ، كۆڭۈللىرى تاشقا تەككەن چىنىدەك پارە-پارە بولۇپ كېتەتتى. ياﺵ ﺋﯩﺪۇﻖ ﻣﯜﺷﻜﯜﻝ ﺳﻪﭘﻪﺭﮔﻪ ﺋﺎﺗﻠﯩﻨﯩﭗ ﭼﯩﻘﻘﺎﻧﺪﺍ ﺑﯩﺰ، ﺋﻪﻣﺪﻯ ﺋﺎﺗﻘﺎ ﻣﯩﻨﮕﯜﺩﻩﻙ ﺑولۇپ ﻗﺎﻟﺪﻯ ﺋﻪﻧﻪ ﻧﻪﯞﺭﯨﻤﯩﺰ. ﺋﺎﺯ ﺋﯩﺪۇﻖ ﺋﯘﺯﯗﻥ ﺳﻪﭘﻪﺭﮔﻪ ﺋﺎﺗﻠﯩﻨﯩﭗ ﻣﺎﯕﻐﺎﻧﺪﺍ ﺑﯩﺰ، ﺋﻪﻣﺪﻯ ﭼﻮﯓ ﻛﺎﺭﯞﺍﻥ ﺋﺎﺗﺎﻟﺪﯗﻕ ﻗﺎﻟﺪﯗﺭﯗﭖ ﭼﯚﻟﻠﻪﺭﺩﻩ ﺋﯩﺰ. ﻗﺎﻟﺪﻯ ﺋﯩﺰ ﭼﯚﻟﻠﻪﺭ ﺋﺎﺭﺍ ﮔﺎﮬﻰ ﺩﺍﯞﺍﻧﻼﺭﺩﺍ ﻳﻪﻧﻪ، ﻗﺎﻟﺪﻯ ﻧﻰ-ﻧﻰ ﺋﺎﺭﺳﻼﻧﻼﺭ ﺩﻩﺷﺖ-ﭼﯚللەردە ﻗﻪﯞﺭﯨﺴﯩﺰ. ﻗﻪﯞﺭﯨﺴﯩﺰ ﻗﺎﻟﺪﻯ ﺩﯦﻤﻪﯓ ﻳﯘﻟﻐﯘﻥ ﻗﯩﺰﺍﺭﻏﺎﻥ ﺩﺍﻟﯩﺪﺍ، ﮔﯜﻝ ﭼﯧﭽﻪﻛﻜﻪ ﭘﯘﺭﻛﯩﻨﻪﺭ ﺗﺎﯕﻼ ﺑﺎﮬﺎﺭﺩﺍ ﻗﻪﯞﺭﯨﻤﯩﺰ. ﻗﺎﻟﺪﻯ ئىز، ﻗﺎﻟﺪﻯ ﻣﻪﻧﺰﯨﻞ، ﻗﺎﻟﺪﻯ ﻳﯩﺮﺍﻗﺘﺎ ﮬﻪﻣﻤﯩﺴﻰ، ﭼﯩﻘﺴﺎ ﺑﻮﺭﺍﻥ، ﻛﯚﭼﺴﻪ ﻗﯘﻣﻼﺭ ﮬﻪﭺ ﻛﯚﻣﯜﻟﻤﻪﺱ ﺋﯩﺰﯨﻤﯩﺰ. ﺗﻮﺧﺘﯩﻤﺎﺱ ﻛﺎﺭﯞﺍﻥ ﻳﻮﻟﯩﺪﯨﻦ، ﮔﻪﺭﭼﻪ ﺋﺎﺗﻼﺭ ﺑﻪﻙ ﺋﻮﺭﯗﻕ، ﺗﺎﭘﻘﯘﺳﻰ ﮬﯩﭻ ﺑﻮﻟﻤﯩﺴﺎ ﺑﯘ ﺋﯩﺰﯨﻨﻰ ﺑﯩﺮﻛﯘﻥ ﻧﻪﯞﺭﯨﻤﯩﺰ ﻳﺎ ﭼﻪﯞﺭﯨﻤﯩﺰ. بىر چىرايلىق مۇڭدىشىۋاتقانلار مەھەللىنىڭ يۇقۇرىسىدىن قولىدىكى كىتابنى بار ئۈنى بىلەن ئوقۇپ كېلىۋاتقان توختى ياۋاشقا قاراشقىنىچە پاراڭلىرىنى توختىتىشتى. توختى ياۋاش خۇيلىنىپ قالغاندا  نېمىلا ئوقۇسۇن مانا مۇشۇنداق ۋاقىراپ ئوقۇيتى. ئۇنىڭ ئوقۇپ كېلىۋاتقىنى «  ئىز  » رومانىدىكى « ئىز » دېگەن شېئر ئىدى. توختى ياۋاش ئۆزىگە مەنسىتمەسلىك بىلەن  قاراتقانلارغا ئىچ ئاغرىتىپ ، مېھىرلىك كۆزلىرىنى تىكتى . توساتتىنلا ئۇنىڭ قۇلاق تۈۋىدە بوۋىسى رەخمەتلىكنىڭ قاغا جىگدىنىڭ ئۇچىغا چىقىۋېلىپ قارمۇق بولغانلىرىنى تىرىپ يەۋاتقان بالىلارغا دېگەن مۇنۇ سۆزلىرى جاراڭلاشقا باشلىدى. « ھۇ كەپسىزلەر چۈشىشە جىگدىدىن قاغىنىڭ رىزقىغا چاڭ سېلىشماي . ئاۋايلاپ چۈشۈش سوكاڭنى خوخىلار ئىلىۋېلىپ ئاتا-ئاناڭغا ئىش تېپىپ بېرىشىسەن ھىلى باكار. » توختى يۇۋاش ئۆزىچە كۈلۈپ كەتتى، كۆزلىرىدە سېغىنىش ، چىرايىدا ھاياجان. - دۇنيا ئەر ئۈچۈن خوتۇنىنىڭ ئالدىغانلىقىنى بىلىپ قېلىشتىنمۇ ئارتۇق ئازاب يوق ئىكەن. - دېدى توختى سىكىلەك ، ئۇ شۇ گەپلەرنى دەۋاتقاندا ئاۋازى يىغلاۋاتقاندەك چىقىپ كەتتى. - قانداقسىگە بۇ خىيالغا كېلىپ قالدىڭ؟- سوردى ئەمدىلا چېقىر ئۈجمە سايىسى ئاستىغا كېلىپ ئولتۇرغان مەمەت چوكان  توختى سىكىلەكنىڭ مىسكىنلىك چىقىپ تۇرغان چىرايىغا قارىغىنىچە ھەسرەتلىنىپ. - خوتۇنۇم شۇنچە يىلنىڭىزى مېنى ئالداپ كەپتۇ. باشقىلار مېنى شالتاققا دۇم چۈشكەن دېسە نېمە دەيدىكىن دەپتىمەن.- ئۇ شۇنداق دەپلا بۇقۇلداپ يىغلاپ كەتتى. - ۋاي بىچارە. ئارىنى جىمجىتلىق باستى. بۇ جىمجىتلىق قەبرىستانلىقىنىڭ جىمجىتلىقىدەك سۈرلۈك ھەم تولىمۇ زىرىكىشلىك ئىدى. ئادەمنى بۇرۇقتۇم قىلىپ ،  ئىچىنى سىقىۋېتەتتى. -بولدى قىل ، باشقىلار كۆرۈپ قالمىسۇن. -كۆرسە كۆرمەمدۇ. -سەت  تۇرىدۇ  پۈتۈن سۈرۈك بىر ئەر كىشى كۈپكۈندۈزدە يەنە  كېلىپ ، بىر ئەركىشىگە ياش تۆكۈپ بەرسە بەك سەت تۇرىدۇ. - مەن ئۈچۈن ئەمدى ھەممىسى بەرىبىر . - ئۇنداقمۇ دەپ كەتمە. - مەن دېگەن بىر قېچىر . - نېمىشقا ئۇنداق دەيسەن؟ - 18 يىل بىر خوتۇن بىلەن بىر ئۆيدە تۇرۇپ بالا يۈزى كۆرمىگەندىكىن قېچىر بولاماي بۇقا بولامتىم . -يەنە ئىىكى يىل چىداپ باق خۇدا بېرىپ قالسا ئەجەپ ئەمەس . - باشقىلار توي قىلىپ خوتۇنىنى ئالتە ، يەتتە ئايدىمۇ تۇغىدىكەن لېكىن مېنىڭ خوتۇنۇم 18 يىلدىمۇ تۇغمىدى. -سەن سايىم قېلىپ ، قاسىم كانايلارغا قارىغاندا تەلەيلىككەنسەن . -بۇ نېمە دېگىنىڭ؟. - سايىم قېلىپنىڭ خوتۇنى  91يىلدىمۇ ،  قاسىم كاناينىڭ خوتۇنى 89 يىلدىمۇ تۇغمىدىغۇ  ئۆزۈڭ بىلىسەن . سەن ئۇنچىلىك بولغىچە خوتۇنىڭ قوشلاپ-قوشلاپ تۇغۇۋېتەمدۇ تېخى. -ساڭا رەخمەت! - نېمىشقا رەخمەت ئېيتىسەن ؟. -ئىش قىلىپ رەخمەت ! - توۋا قىلدىم خدايىم  ! -نېمە بولدى؟ - ساڭا نېمە بولغاندۇ ؟ دوختۇرغا كۆرىنىپ باقساڭ بولىتى. -مەن ساپساق تۇرسام. - ئۇنداق بولسا نېمىشقا پەلىپەتىش سۆزلەيسەن؟. -كۆڭلۈمدىكىنى دېدىم شۇ. - توۋا قىلدىم خۇدايىم ، 60 يىلدىن بۇيان قانداقلىكى ئىش قىلسام بىرى قاملاشسا ، بىرى قاملاشماي كېلىۋاتىدىغۇ-تاڭ؟. -بۇنى ئۆزۈڭدىن كۆر. -بۇ نېمە دېگىنىڭ ؟. -باشقىلارغا دۆڭگەپ قويما دېمەكچى. - ھېچكىمگە دۆڭگىمىدىم . پىشانەمنىڭ تەتۈرلىكىدىن كۆردىم. -بۇ يەردىكىلەرنىڭ قايسىنىڭ پىشانىسى ئوڭكىن-تاڭ ؟. -بىر-بىرىگە قارىغان كۆزلەردىن يېقىملىق كۈلكە ئەمەس بىر خىل كۆرەلمەسلىك ، ئۆچمەنلىك ، بىزارلىق تۆكۈلۈپلا تۇرغان. -ئەجەپ بىر ئىچىمنى پۇشۇرىۋەتتىڭا . -ئىچىڭگە ئوت قالىمىغاندىمەن ، چوغ دۆۋلىمىگەندىمەن ؟ . - بۇنى دېسەم ئۇنى دەيسەن ، ئۇنى دېسەم بۇنى دەيسەن  ئىچىمنى سىقىپ. -نېمىلا دېسەڭ ھەئە راست دەپ تۇرسام بولامتى ئەمسە؟. - ئوڭ-چەپپىسى كەلمىگەن گەپنى تولا قىلىدىكەنسەن . - سېنىڭ گەپلىرىڭنىڭ  ئوڭ-چەپپىسى بەك كېلىدۇ ئەمەسمۇ؟. - كېلەمدۇ ، كەلمەمدۇ سېنىڭ نېمىشىڭ بار؟. - سېنىڭمۇ نېمىشىڭ بار ؟. - تازا ئىشىم بار ، مەن دېگەن ئون ئائىلىنىڭ باشلىقى  . مەن كۆز –قۇلاق بولىدىغان ئون ئائىلىنىڭ ئىچىدە سەنمۇ بار. -مانداق دېگىن ، ئالە شەرىڭنى. باشلىق بولمىغان مەنلا قالغان ئوخشايمەن –دە، مۇشۇ كەمدە. ئۇلار خېلى بىر ھازاغىچە جىم ئولتۇرۇشقاندىن كېيىن، بىر-بىرىگە  تازا بىر قارىشىۋېلىپ ئورۇنلىرىدىن تۇرۇشتى-دە، بىرىسى مەھەللىنىڭ يۇقۇرىسىغا ، بىرسى مەھەللىنىڭ تۆۋىنىگە قاراپ يۈرۈپ كېتىشتى. چېقىر ئۈجمە چۈمكەپ تۇرغان كۆلنىڭ بويى جىمجىتلىققا چۈمدى. چېقىر ئۈجمىنىڭ سايىسى ئاستىدا ئولتۇرۇپ پاراڭلىشىدىغانلار بەزىدە كۆپىىپ قالاتتى ، بەزىدە ئازىيىپ كېتەتتى. مەيلى كۆپەيسۇن ياكى ئازلاپ كەتسۇن چېقىر ئۈجمە ئۈچۈن بەرىبىر  ، ئەھمىيىتى يوق ، مۇھىممۇ ئەمەس. بۇ يەردە يالغۇز قالغان ئەمەت توشۇڭ شۇلارنى ئويلىدى. بۇنىڭدىن كېيىن يەنە نېمىلەرنى ئويلايدۇ ، نېمە خىياللارنى قىلىدۇ بۇنىڭغا بىر نېمە دېمەك تەس . ئادەمنىڭ ھەركىتىنى كونتورۇل قىلغىنى بولغان بىلەن ئۇنىڭ ئوي-خىيالىنى باشقرغىنى بولمايدۇ-دە؟.

99sahrayi99

	musilina يوللىغان ۋاقتى  2014-11-18 06:21 PM مەزمۇنى چوڭقۇر،تىل بايانلىرى رۋان،چۈشىنىشلىك ،دىئالو ... ئەگەشتىم!.. راست دېگەندەك مەنمۇ بايا باش قىسمىنى ئوقۇپلا تۇرۇپ قالدىم!.. ..

幸福要靠自己

	خېلى ياخشى يېزىلغان ئەسەردەك قىلامدۇ  نىمە؟

شورلۇق

	4 - توۋا مەن يېقىندىن بۇيان ئۆزۈمنى بىر چىلەك سۇغا ئايلىنىپ قالغان ھالدا تولا خىيال قىلىدىغان بولۇپ قالدىما ؟ - مەن ئۆزۈمنى بىر تال تاسما بىلىققا ئايلىنىپ قېلىپ خىيال قىلىدىغان بولۇپ قالغىنى 5 يىلدىن ئاشتى . -تاسما بىلىق بىلەن بىر چىلەك سۇنىڭ نېمە مۇناسىۋىتى بار ؟. -سۇ بولمىسا بىلىق ئۆلۈپ قالىدۇ ئەمەسمۇ؟. -چىلەكنى تېشىلىپ كەتسىتى دەيمەن. -ئالى بۇرۇن تېشىلىپ بولغان. -تۈلەتكەن چىلەك دېگىنە؟ -ياق. - ئۇنداق بولسا سۇ ئاقىدىكەنغۇ؟ -پاختىدا پىلكۈچ ياساپ تۆشۈكىدىن ئۆتكۈزۈپ قويغان. - يا ئاللاھ  ، مۇشۇ خوتۇن خەق دېگەننىڭ تاپمايدىغان گېپى ، قىلمايدىغان ئىشى يوقكەن دەيمەن. باياتىندىن بىرى بىر چوكان بىلەن سۆزلەشكەن ئادەمنىڭ ئۆزى ياكى باشقا بىرسى ئىكەنلىكىنى تازا ئاڭقىرالمىغان ئەمەت خەلچە يېرىم ئۇيقۇلۇق ، يېرىم ئويغاقلىق ھالەتتە بىسەرامجان بولۇشقا باشلىدى.باشقا بىرىسى بولسۇن ياكى ئۆزى بولسۇن نېمىگە پايدىسى. ئۇ ئەتراپىدىكى ھەر بىر نەرسىدىن كۆڭلىگە تەسەللى ئىزدەيتى. باش ئاخىرى يوق چۈش كۆرىۋاتقاندەك گاراڭلىق ئۇنى توختىماي تەتۈر قىيناۋاتاتتى. - كەڭ دېڭىزدا ئەركىن ئۈزۈپ يۈرگەن بىلىق بىلەن تار بىلىق قاچىسىدا ئۈزۈپ يۈرگەن بىلىقنىڭ خوشاللىقى قانداقمۇ ئوخشىسۇن ؟. -قەپەزدىكى تورغاي بىلەن كۆكتە ئەركىن پەرۋاز قىلىۋاتقان تورغاينى سېلىشتۇرغىنى بولمايدۇ –دە ؟ . -قۇدۇق ئىچىدىكى پاقىغا بەك  ئىچىم ئاغرىيدۇ. -قاپقانغا چۈشۈپ قالغان يولۋاسنى كۆرگەنمىدىڭ؟. -مەن چوڭ بولۇپ تا بۈگۈنگىچە يولۋاس تۈگۈل يولۋاسنىڭ رەسىمىنىمۇ كۆرۈپ باقمىدىم. -تېلىۋېزۇر كۆرمەمسەن؟. -كىتاب ئوقۇشنى ياخشى كۆرىمەن. -كۆزۈڭگە ئىچىم ئاغرىپ قالدى. -مەن ھەم مېنىڭ ئەزالىرىم باشقىلارنىڭ ئېچ ئاغرىتىغا مۇھتاج ئەمەس. - خۇدا ھەققى بېشىڭغا بالا تېپىۋالماي دېسەڭ ئاغزىڭنى يۇم. - ھەممە ئىشقا ئارلىشىۋالىدىكەنسەن. - چۈشەنسەڭ بۇنىڭ ساڭا زىيىنى يوق ، پايدىسى بار. - تىلىڭنى تارت. - گەپ قىلغۇدەك تىلىمىز بارمۇ؟. -بولماي نەگە كېتەتتى؟. -ئاغزىمىز بار ، ئەممە تىلىمىز يوق. -پاك-دىيانەتلىكلەر ، ئالىجاناپلار ئىچىگە تىنىپ قېلىۋاتقان ، كۆڭلى قارا، بەتنىيەتلەر ئويناپ-كۈلۈپ يۈرىۋاتقان. - ياقىلار ئىتەك ، ئىتەكلەر ياقا بولغاندا ، ئىشلارمۇ ئاستۈن-ئۈستۈن بولۇپ كېتىدۇ. - بۇ نېمە دېگىنىڭ؟. - ئاڭلىمىدىڭمۇ؟. -مەقسىدىڭنى ئېنىق   دېمەمسەن. - شۇنىمۇ چۈشەنمىدىڭمۇ؟. ئۇلارنىڭ پارىڭى مۇزغا تاياق ئاتقاندەك ئاخىرلاشتى.ھەركىم خىيالىغا كەلگەننى دەۋەردى.خاتا بولسىمۇ ، توغرا بولسىمۇ ئۆزىنىڭكىنىلا راست قىلىش ئۈچۈن گەپ يورغىلىتىپ ، سۆز ئوينىتىشتى.ھالىقلىق پەيتلەردە جىم تۇرىۋېلىشتى ، ئۆزىنى چەتكە ئېلىشتى. « ئادەملەرنى چۈشەنمەك قىيىن ، ئادەملەر بىر-بىرىدىن قۇۋ ، مەككار ، بىر-بىرىدىن مېھرىبان ، بىر-بىرىدىن ئاچكۆز ، بىر-بىرىدىن سېخى ، بىر –بىرىدىن بىخىل ، بىر-بىرىدىن قارا كۆڭۈل ، بىر-بىرىدىن كۆڭلى ئاق ھەم تۈز ...» بىر ئادەم بۇ يەردىن ئۆتۈپ كېتىۋېتىپ شۇلارنى ئويلىدى-دە، كۆل بويىغا قاراپ قويدى ، ھېچكىم يوقتى. خېلى بىر ۋاقىتلارغىچە ئۆزى يالغۇز ئولتۇرۇپ خىيال سۈرىدىغان ئىمىن باخشىمۇ كۆرۈنمەيتى. ئىمىن باخشى خاراكتىرى كۈچلۈك ، ئاچچىقى  يامان ئادەم بولۇپ ، ئەگىشىپ گەپ قىلىشنى ، ياپتا ئىزدەشنى بەكمۇ ئۆچ كۆرەتتى . ئەپلەپ-سەپلەپ جان باقىدىغانلارنى ، خوشامەتچىلەرنى ياقتۇرمايتى ، ئۇنداقلارغا قارار كۆزى يوقتى. ياپسام پىشامۇ ، كومسەم پىشامۇ دەيدىغانلار بىلەن كەلدى-باردى قىلمايتى. زىددىيەلىك روھى ھالەت ئىچىدە سەگەك ياشايتى، ئورنىنى يوقۇتۇپ قويۇشتىن بەكمۇ قورقاتتى. ئۆز ئورنىنى ساقلاپ قېلىش ئۈچۈن پۈتۈن كۈچى بىلەن تىرىشاتتى. -دوستۇمنىڭكىگە بېرىپ كەلگەندىن بۇيان كۆڭلۈم بۆلەكچىلا يېرىم ، ئۆزۈمگە ئىچىم ئاغرىيدىغان بولۇپ قالدىم. - نېمىشقا بۇنداق دەيسەن ، بىر ئوبدان تۇرمامسەن  مانا . -دوستۇم قەپەزگە سولاپ بېقىۋاتقان ھېلىقى سېرىق قۇچقاچ زادىلا كۆز ئالدىمدىن كەتمەيۋاتىدۇ. ئۇنىڭ سايرىغان چاغدىكى تۇرىقى شۇنداق بىچارە سورمايلا قوي. -ئۇنى قەپەزگە سولاپ قويمىسا ئۇچۇپ كېتىدۇ-دە؟. -ئۇچۇش ئۈچۈن يارالغاندىكىن ئۇچۇپ كەتسە مەيلى ئەمەسمۇ دەيمەن. قۇشلارنى پەرۋازىدىن ئايرىپ نېمە خوشاللىق تاپىدۇ دەيمەن بۇ ئادەملەر ؟. - بەزىلەر بىلىمگە خۇمار،  بەزىلەر ھاراققا خۇمار ، بەزىلەر قويغا خۇمار ، بەزىلەر پۇلغا خمار ، بەزىلەر ھوقۇققا خۇمار ، بەزىلەر گۈلگە خۇمار يەنە بەزىلەر قىمارغا خۇمار ... قىسقىسى ھەر قانداق ئادەمنىڭ بىر خۇمارى بولىدۇ. - نېمىلا دېمە شۇنىڭدىن بۇيان ئىچ-ئىچىمدىن تۈگشىپ كېتىۋاتقاندەك بولۇپ قالدىم. بۇنىڭدىن كېيىن بالىلار قانداق قىلار دەيمەن؟ - نېمىلەرنى دەپ يۈرىيسەن ؟ -ئاڭلىمىدىڭمۇ ، ئۇيغۇرچە سۆزلەۋاتىمەنغۇ؟. - گەپ قىل دەيمەن. - نېمە دېدىڭ؟. - گەپ قىل دەۋاتىمەن. - نېمە دەيمەن . - نېمە دېگۈڭ كەلسە دەۋەرمەمسەن گەپ قىلساڭلا بولىدۇ. -گەپ قىلغۇدەك تىلىمىز بارمۇ زادى؟. بىر-بىرىگە يانداشقىنىچە كېلىۋاتقان ، بىرى پاكارراق ، بۇغداي ئۆڭ يەنە بىرى ئوتتۇرا بوي سېرىقراق كەلگەن ئىككى ئادەم چېقىر ئۈجمە تۈۋىدىن شۇلارنى دېگىنىچە ، ئەتراپىغا  قاراپمۇ قويۇشماي ئۆتۈپ كېتىشتى. كۆلنىڭ بويىدىكى بىر تۇپ چېقىر ئۈجمىنىڭ غولىغا 4-5 ئادەمنىڭ قۇچىقى يەتمەيتى، شاخلىرى تەرەپ-تەرەپكە يېيىلغان بولۇپ ، ئىككى مو ئەتراپىدىكى يەرنى ئىگىلەيتى، قارىماققا بۇ چېقىر ئۈجمە بۇ كۆلنىڭ ئۈسىتىگە يېيىلغان غايەت غايەت زور كۈنلۈككە ئوخشايتى. ئۈجمىنىڭ بۇ يەرگە قويۇلغىنىغا قانچىلىك بولغانلىقىنى بىلىدىغانلار يوق ئىدى .  بەلكىم  100 يىل بولغاندۇ ياكى 200 يىل بولغاندۇ ۋەياكى 300يىلدىن ئاشقاندۇ ، بىلىدىغانلار ئالىقاچان تۇپراققا ئايلىنىپ كەتكەن. بەلكىم بۇ چېقىر ئۈجمە كېلەر يىلى قۇرۇپ كېتەر ۋەياكى يەنە 100يىل ياشار ، ھەتتا 200 يىل ياشار ھەتتاكى 300يىلدىن ئارتۇق ياشىشىمۇ مۇمكىن . بۇلار بىلەن ھىچكىمنىڭ چاتىقى يوق .ئۇلار  بۇ يەردە  ئۇزاق  يىللاردىن بۇيان بىر تۇپ چېقىر ئۈجمىنىڭ بارللىقىنى ، ئۇنى سۇ بىلەن تەمىللەپ تۇرىدىغان  يوغان بىر كۆلنىڭمۇ بارلىقىنى ئۇنۇتۇپ قېلىشقانتى. ئۇلار بىلەن چېقىر ئۈجىمىنىڭ نېمە مۇناسىۋېتى بار ، چېقىر ئۈجمە بولسىمۇ ،  بولمىسىمۇ ئۇلار بۇ يەردىن ئۆتىۋېرىدۇ ، ئۇلار بۇ يەردىن ئۆتسىمۇ ، ئۆتمىسىمۇ چېقىر ئۈجمە بۇ يەردە تۇرىۋېرىدۇ . باھاردا كۆكلەپ ، يازدا سايە  تاشلاپ ، كۈزدە زاڭلار تۆكۈپ ، قىشنى قاقشىتىپ يەنە باھارغا ئۇلىشىدۇ. لېكىن ئۇنىڭغا كۆل بولمىسا بولمايدۇ ، كۆلگە بۇ چېقىر ئۈجمە بولمىسا تېخىمۇ بولمايدۇ . ئادەملەر نېمە قىلسا قىلسۇن ، نېمە  قىلىشسا قىلىشسۇن يەر شارى ئۆزى ئوقىدا ئايلىنىۋېرىدۇ ، ھاياتلىق داۋاملىشىۋېرىدۇ. توختى  ياۋاش  قولىدىكى كىتابقا يېزىلاغنلىرىنى باشقىلار ئاڭلىسۇن ، ئاڭلىمىسۇن بەزىدە ئىچىدە ، بەزىللىرى ئۈنىنى قويۇۋىتىپ ئوقۇۋىرىدۇ. « ئەقەللىسى ئادىمىيلىكنىڭ قايىدىسىنى بىلمەيدىغان ئادەملەر كۈندىن-كۈنگە پوق چىۋىنىدەك ئاۋۇپ كېتىۋاتىدۇ.» ئويلىرى ئاخىرلىشىشى ھامان توختى ياۋاشنىڭ يۈرىكىدىكى يارا تۇز سەپكەندەك ئېچىشىپ كېتىدۇ.    ھەر قانداق جانلىق ئۆلۈمنىڭ تەمىنى تېتىغۇچى. بۇ يەردە ياتقانلارنىڭ ئىچىدە پادىشاھلارمۇ بار ، زالىملارمۇ بار ، ئالىملارمۇ بار ، ئېگىزلەرمۇ بار ، پاكارلارمۇ ھەم بار ؛ كەبەغەللەرمۇ بار ، بايلارمۇ بار ، پاكلارمۇ  ھەم بار ناپاكلارمۇ بار، جاھاننى بېشىغا كەيگەن ساراڭلارمۇ بار ، تەتۈرنى ئوڭ قىلغان تادانلارمۇ ھەم بار ... بىر ئادەمنىىڭ مەھەللىنىڭ سىرتىدىكى قەبرىستانلىقىن ئۆتۈپ كېتىۋېتىپ شۇنداق ئويلىدى.  سۇ تۈگمىنىگە بارىدىغان يول دەل شۇ قەبرىستانلىقتنىڭ ئوتتۇرىسىدىن ئۆتەتتى. سۇ تۈگمىنى بۇ يۇرتنىڭ يۇقۇرىسىدىكى قارايا بېشىغا جايلاشقانتى. بۇ تۈگمەنگە بارىدىغان يولنىڭ ئىككى تەرىپى سانجاق-سانجاق قەبرىلەر بىلەن تولغانتى. تۈگمەن توققۇز تاش دەپ ئاتىلاتتى ، راستىنلا بۇ يەردە توققۇز تاش سۇ تۈگمىنى بارتى . ھېلىقى ئادەم شۇ تۈگمەنگە ماڭغانتى. ئىككى تاغار ئۈگۈت ، ئۈچ باغلام قوناق شېخى ، ئىككى باغلام بىدە بېسىلغان ھارۋىنى كۆك ئىشەك ئىرىنچەكلىك بىلەن سۆرەپ ماڭماقتا . ھارۋىسىنىڭ چاقلىرى مايسىراپ كەتكەچكە كىشىنىڭ چىشىنى قېشتۇرىدىغان يېقىمسىز ئاۋاز چىقىپ تۇراتتى. ھارۋىنىڭ ياۋىنىگە ئولتۇرغان كىشىنىڭ چىرايىدىن ئالىقانداق بىر تەشۋىشنىڭ ئالامەتلىرى تۆكۈلۈپ تۇراتتى. ئۇ ئىككى تەرىدىكى قەبرىلەرگە قارىمايمەن دەپمۇ قاراپ سالاتتى. بۇندا چاغدا ئۇنى سۈر باساتتى. ھىلى بىر قەبرىدىن بىرىسى چىقىپ كېكىردىكىدىن بوغۇۋالىدىغاندەك ، يەنە بىر قەبرىدىن بىرىسى چىقىپ يېنىغا سۆرەپ ئېلىپ كېرىپ كېتىدىغاندەك بىر تۇيغۇ ئۇنى بۆلەكچىلا جىددىلەشتۈرۈپ قويغانتى. ئۇ بىردىنلا چىمچالاق چوڭلىقىدىكى سېرىق سۆگەتنىڭ تايىقى بىلەن بىر خىل قەدەمدە كېتىپ باغرغان  ئىشەكنى قالايمىقان ئۇرۇشقا باشلىدى.  مۈگۈدىگىنىچە خوشياقمىغاندەك كېتىپ بارغان  ئىشەك بۇ تۇيۇقسىز زەربىدىن سۆڭگەچلىرىنى ئىككى يانغا تولغاپ سوكۇلداشقا باشلىدى. - بىر ئوبدان كېتىۋاتقان ئىشەكنى نېمىشقا ئۇرىسەن ؟. -مىسىلداپ مېڭىپ ئىچىمنى پۇشۇرىۋەتتى. -ئىشەك دېگەن ئېشەكتەك ماڭماي ، ئاتتەك ماڭسا بولامتى ئەمىسە؟. -مەنمۇ دۇلدۇلدەك ماڭسۇن دېمىدىمغۇ ؟. -ھاۋرىغا قېتىۋالغىنىڭنى تۇلپارمىكىن دەپ قالدىڭمۇ –يا؟ . - مېنى شۇنداق دۆت چاغلاپ قالغان ئوخشىمامسەن؟. - كالۋا بولمىغان بولساڭ  نېمىشقا ئېشەكنى ئۇرىسەن؟ . ئۇنىڭغا ئىچىڭ ئاغرىسىچۇ؟. -ئۇرسام ئۆزۈمنىڭ ئېشىكىنى ئۇردۇم ، سېنىڭ ئىشىكىڭنى ئۇرۇپمىتىم، نېمانچا چىچاڭسىيسەن؟. -ئەقلىڭ بولسا جانلىقلارغا زۇلۇم سالمايتىڭ. بۇ ئىشەكنىڭ شۇ تاپتىكى دەردىنى چۈشەنگەن بولساڭ بۇ بىچارىنى ئۇرمايتىڭ . ئۇنىڭ ئىشەك بولۇپ قالغانلىقى گۇناھ ئەمەس . سېنىڭ ئادەم بولۇپ قالغانلىقىڭدا گۇمان بار . - سەن نېمە دېمەكچى زادى؟ . ئىشەك دېگەننى  مۇشۇنداق ھارۋىغا قېتىپ تۈگمەنگە بارىدىغان ، جاڭگالدىن يانتاق ، تۇز ، ئوتۇن ئەكلىدىغان ، ئېتىزغا قىغ ئەپچىقىدىغان نېمە. ساراي ئۆينىڭ تۆرىگە چىقىرىپ قويۇپ ، ھالۋىدا باقىدىغان ئىش يوق. ماڭغىنى ئۇنۇمىسا تاياق يەيدۇ شۇ. -ماۋۇ گېپىڭ قاملاشمىدى. - نەر قالملاشمىدى ، قانداق قاملاشمىدى؟. -سەن قانداق نېمە دەيمەن ، ئادەمنى ئارامىدا قويمايدىغان. ئاناڭدىن ياكى ئاچاڭدىن سور دېسەم قاملىشامتى؟. - كېچىك چېغىڭدا نېمىدە ئېغىزلاندۇرۇلغان بولغىتىڭ؟. -مەن شۇ تاپتا بەك قىيلىنىپ كېتىۋاتىمەن . - نېمىشقا ؟. - ئىشەك بىلەن ئىككىڭلارنى پەرقلەندۈرەلمەي. تۈگمەنگە كېتىپ بارغۇچى شۇنداق ئويلىدى. يەنە نۇرغۇن ئادەملەرنى ئىشەك ھارۋىسىدا ئوتۇن ئېلىپ كەلگۈچە ، تۇز توشۇغىچە ، خامان يۇمشاتقۇچە ، سامان توشۇغىچە ، ئېتىزلىققا قىغ ئېلىپ چىققۇچە  ، سۆرەم سېلىۋاتقۇچە شۇنداق ئويلىغاندۇ ۋەياكى شۇنداق ئويلاۋاتقاندۇ ، ئويلىماقچى بولغاندۇ. قانداق ئويلىسا ئويلىمامدۇ، قانداق ئويلاش ھەركىمنىڭ ئەركىنلىكى . ئەگەر ئويلىرى چەكتىن ئېشىپ كەتسە باشقىلار بىلىپلا قالدىمۇ كۆرگىلىكىنى كۆرىدۇ. دەرد كەلسە ئۆزى تارتىدۇ ، ھېچكىم تارتىشىپ بەرمەيدۇ. چېقىر ئۈجمە تۈۋىدىن ئۆتۈپ كېتىۋاتقان ھېلىقى ئىككى ئادەمنىڭ گەپلىرى توختى ياۋاشنىڭ قۇلاق تۈۋىدىن زادىلا كەتمەۋاتىدۇ. بولۇپمۇ قەپەز ئىچىدىكى سېرىق قۇچقاچ ، ، تۈنۈگۈن كېچىدە ئاللى كىملەر تەرىپىدىن ۋەھشىلەرچە ئۆلتۈرۈۋېتىلگەن « دەد بۇ يەدە »  توغرىسىدا دېيىلگەن گەپلەر .  ئۇلار بۇ يەردىن ئۆتۈپ كەتكىچە يەنە نۇرغۇن گەپلەرنى قىلىشقان بولسىمۇ ئۇنىڭ ئېسىدە قالغانلىرى پەقەت شۇلا. قاسىم تۇخۇمچى بىر تۇخۇمنى ئۇ قولىدىن بۇ قولىغا ، بۇ قولىدىن ئۇ قولىغا يۆتكەپ  تۇرۇپ : -دۇنيا مۇشۇ تۇخۇمغا ئوخشايدۇ –دېدى. ئەتراپتا تۇرغانلار دەرھال بىر-بىرىگە قاراشتى، كۆزلىرىدە بىر-بىرى بىلەن ئۇچراشتى. ئارقىدىنلا ئاجايىپ بىر خىل ئاۋازدا كۈلىشىپ كەتتى.  ئۇلارنىڭ كۆلكىلىرىنىڭ نېمىگە ئوخشايدىغانلىقىنى زادىلا بىلگىنى بولمايتى. ئەگەر بىلىپلا قالسا ئۇلارغا بۇنچىلا غەلىتە تۇيۇلمايتى ، بىر ھېساپتا بىلىنمىگىنى ياخشى بولدى. ئۇنىڭ نېمىشقا دۇنيانىڭ شەكلنى تۇخمۇمنىڭ شەكلىگە ئوخشىتىدىغانلىقىنى بۇ يەردە تۇرغانلار زادىلا چۈشىنەلمىدى . ئۇلار ئۈچۈن چۈشەنسىمۇ ھەم چۈشەنمىسىمۇ بەرىبىردەك قىلاتتى. - جىڭ-جىڭ يەرلىك تۇخۇم ، ئون كويغا ئۈچ. -راستىنلا يەرلىكمۇ؟ - سېنىڭچە قانداقتۇ؟. - بىلمىگەچكە سوراۋاتىمەن. -مەن يەرلىك دېگەندىكىن يەرلىك ، قەسەم قىلدۇرامسەن ئادەمنى؟. -نېمىنداق جىلىخور نېمە سەن ، سوغانننىڭ نېمە يامىنى بار؟. - بۇ ماڭا ئىشەنمىگىنىڭ. -نۇرغۇن ئادەم ھازىر كىمگە ئىشىنىشنى بىلمەي ، تىڭىرقاپ يۈرىۋاتسا ساڭا قانداقمۇ ئىشىنىمەن. -ئىشەنمىگەندىكىن تۇخۇمنى ئالمىساڭ بولمىدىمۇ ؟. - سەندىن كىم تۇخۇم ئالىمەن دەپتۇ؟. - راست يەرلىكمۇ دەپ سوردىڭغۇ؟. - سوراپ قويغاننىڭ يامىنى بارمىتى  ؟  يەرلىك تۇخۇم دېگەن بۇنداق ساغۇچ بولمايدۇ ، ئاپپاق بولىدۇ. -يەرلىكلىكىدە گەپ يوق ، لېكىن رەڭگىگە كەلسەڭ ھازىر ھەممە نەرسىنىڭ رەڭگى ئۆزگىرىپ كېتىۋاتمامدۇ. - تازا ئىشىنچ قىلالماۋاتىمەن. -خاتىرجەم بول ، يەرلىكلىكىدە گەپ يوق . جا چىقىپ قالسا بىر كىلوسىغا ئون كىلو تۆلەپ بېرىمەن . - ئۆزىڭىزنىڭ توخۇللىرى كاكىلىغانمۇ ياكى بازاردىن سېتىۋالغانمۇ؟. - ياق ، خەقنىڭ توخۇللىرى كاكىلاپتىكەن. - مانا دېمىدىما؟. - نېمە دېدىڭ؟. - گۇمانىم بار دەپ. - كۆڭلۈڭگە شەك چۈشمىسۇن ھەقىقى يەرلىك تۇخۇم بۇ ،  قانچىلىك ئالىسەن؟ -بىر جىڭ. - نېمە ، مەن تېخى 10 كىلو ئالامدىكىن دەپتىمەن شۇنچىلىكمىتى؟. - كېلىنى خېرىدار جىڭ-جىڭ يەرلىك مال ، ئوغۇل بالىغا قۇۋەت قىلىدۇ. -يەرلىك تۇخۇم بىلەن ئوغۇل بالىنىڭ قۇۋۋىتىنىڭ نېمە مۇناسىۋىتى. -سەن خوتۇن ئالدىڭمۇ ؟ - دادام كېلەر يىلى كۈزدە كېۋەزنى سېتىپ ساڭا قىز ئېلىپ بېرىمەن دەيدۇ. -خوتۇنۇڭ بولمىسا تۇخۇم بازىرىدا نېمە بار ساڭا ؟. ماڭ جۇگۇ ئوت-ياش بازىرىغا بېرىپ ئاش كۆكى پۇراپ ئوينا . - ئاكام بىر جىڭ تۇخۇم ئەككىلىپ بەرگىن دېگەن. - ھە ، مۇنداق دېگىن. - شۇنداق. - نېمىشقا بىر كىلو ئالمايسەن. - كېسەلچان ئانامغا دورا سېتىۋېلىپ ئېشىپ قالغان پۇل ئاران مۇشۇلىكەن. ئانام بىچرە ئۈچ يىلدىن بۇيان ئورۇن تۇتۇپ ياتىدۇ. خوتۇن ئالمىغانلىق بىلەن ئاش كۆكىنىڭ نېمە مۇناسىۋېتى بارلىقىنى بىلەمىگەن بالا شۇنداق دېگىنىچە تامدەك تاتىرىپ كەتتى-دە، لەۋلىرىنى چىڭ چىشلىدى . ئۇ تۇخۇم سېتىۋالىمەن دەپ بۇرمۇنچە ئاچچىق يۈتىۋالدى. ئاق تۇخۇم  تۇخۇدىغان بىر جۇپ قارا مىكىنىيىنى كۆز ئالدىغا كېلىشى ھامان كۆڭلىدىكى غەشلىك سەل كۆتۈرۈلۈپ كەتتى. « تۇخۇللىرىم 10دىن چۆجىسىنى قاتارغا قوشۇپ بولۇپ شۇنداق  بىر كاكىلىغىنى تۇرىدۇ ، ئۇچاغدا ساراڭ ئەمەس بۇ يەرگە تۇخۇم سېتىۋالغىنى كەلگىنى. » ئۇ شۇلارنى خىيالدىن ئۆتكۈزۈپ بولۇشىغا ئىككى مىكىياننى كەينىگە سېلىپ غادىيىپ يۈرىيدىغان قىپقىزىل تاجىلىق خورىزى كۆز ئالدىغا كېلىۋېلىپ يۈرىكىنىڭ ئالىقانداق بىر يەرلىرى پىژىلداپ ئېچىشىپ كەتتى. - توك تۇخسىنىڭ تۇخۇمىدىن يەرلىك توخۇنىڭ تۇخۇمى نەچچە ھەسە قۇۋەتلىك ھەم بەك يىيىشلىك. تۇخۇمچىنىڭ دېگەنلىرى بۇرۇتلىرى ئەمدىلا خەت تارتىشقا باشلىغان بالىنىڭ خىيالىدىن خېلى بىرۋاقلارغىچە نېرى بولمىدى. «  توك تۇخىسىنىمۇ توخام بار دەپ بېقىپ ئاۋارە بولامدۇ كىشى ، ئۇنىڭدىن ئەللىكنى باققىچە يەرلىك توخۇدىن بەشنى باققان ياخشى .» دادىسىنىڭمۇ قاچاندىدۇر بىر چاغدا شۇنداق دېگەلىكىنى ئەسلەپ ، پەخىرلىك تۇيغۇدا ئەتىراپىغا قارىدى بالا. بالا ھويلىغا كىردى. ئىككى مىكىيان روكۇلداشقىنىچە 10دىن  چۆجىسىنى ئەگەشتۈرۈپ ئۇنىڭ ئالدىدا پەيدا بولدى. بالا دان ئېلىپ چىقىپ ئۇلارغا چېچېشقا باشلىدى ، مىكىيانلار باللىرى قاناتلىرى  ئارىسىغا ئالدى، دانلارنى  چاچقىنىچە بارغانچە ئۆزىگە يېقىنلىشىۋاتقان  بالىغا تەڭلا ئېتىلدى ، بالا دانلارنى چېچىپ بولۇپ يىراقلاشتى ، مىكىيانلار دانلارنى چوقۇپ ، تاتىلاپ باللىرىنى يىيىشكە چاقىردى، بۇ چاغدا قاق چۈش بولغانتى . يەردىن ئۈنۈپ چىققاندەكلا بىر ئالا مۈشۈك بالىنىڭ يېنىدا پەيدا بولدى. مۈشۈكنى كۆرگەن ئىككى مىكىيان قاقىلدىغىنىچە ئۇنىڭغا تەڭلا ئېتىپلىپ كېلىپ ، بىرسى مۈشۈكنىڭ بۇرنىنى ، بىرىسى قۇلىقىنى چوقىلىۋالدى ، تۇخلارنىڭ قاقىلداشلىرى ، مۈشۈكنىڭ قىيا-چىيالىرى بىلەن ھويلىنىڭ تىنىچلىقى بۇزۇلدى. تۇيۇقسىز زەربىدىن نېمە قىلارىنى بىلەلمەي قالغان  مۈشۈك ئېچىنىشلىق مىياڭلىغىنىچە كۆزدىن غايىپ بولدى. بالا مىكىيانلارنىڭ شۇتاپتىكى ئەلپازىغا قاراپ كۈلۈپ كەتتى. چېقىر ئۈجمە تۈۋىگە كېتىۋاتقان توختى ياۋاش ھەر كۈنى مۇشۇ بالىنىڭ ئۆيىنىڭ ئالدىدىن ئۆتىدۇ. « مىكىيان دېگەن بالىرىنى ئىمىتمىگەن بىلەن باللىرىغا تولىمۇ ئامراقكەن ، باللىرىنى جېنىنى تىكىپ قوغدايدىكەن. مانا بۇ ئانىلىق مېھىرىنىڭ كۈچ-قۇدرىتى ...»  بۈگۈن كېچىكىپ قالغان توختى ياۋاشنىڭ  ئاۋازى چۆچىللىرىگە دان يىگۈزۈش بىلەن ئاۋارە بولىۋاتقان مىكىيانلارغا قاراپ تۇرغان بالىنىڭ خىيالىنى بۇزىۋەتتى. - ئۆز ۋاقتىدا بەگ غوجاملار تولغان ساراي، غۇربەت بېسىپ قۇرۇق سۆلەت دالان قالدى. بىر چاغلاردا بەزمە- مەشرەپ قاينىغان جاي، گۈللەر توزۇپ دەل-دەرەخلەر خازان بولدى. زەر تورۇسقا ئۆمۈچۈكلەر باغلىدى تور، گۈل پەنجىرلەر ئوت-گىياھقا ئاشيان بولدى. ئۇپا-ئەڭلىك خۇش پۇراقنىڭ نە ھاجىتى، قىراۋ قوندى چاچقا قېرىلىق ئايان بولدى. كېچە تۇپراق ئارا كىرسەم ئوردا بۈگۈن، ئاشىق-مەشۇق ھېجران ئارا پىنھان بولدى. ساندۇق-ساندۇق ئالتۇن-كۈمۈش ساقلىغانلار، كۆز ئاچقۇچە گادايلىشىپ ۋەيران بولدى. ئۆمرى قىسقا دەپ ئۆزىنى ئاھ ئۇرغانلار، كىلىپ ئۆزى ئۇ ئالەمگە راۋان بولدى. ئاتىسىدىن قاتتىق تەنبىھ ئالغان زاتلار، ئېتىمالىم قىلمىشلىرى ئەسيان بولدى. بايۋەچچىدىن ئۆزىگە جۆر ئىزدىگەنلەر، تاپقان جايى قۇم چاۋا مەيدان بولدى. تاجىسىنى كىچىك كۆرۈپ كىيمىگەنلەر، كىيىپ قۇۋۇق ياتقان يېرى زىندان بولدى. ئاخشام تېخى جۇل-جۇل توندىن غىڭشىغانلار، بۈگۈن بەگلىك چاپىنىمۇ يامان بولدى. بىرى تەخىتتىن چۈشسە يەنە بىرى چىقتى، ئاقىۋەت ماڭا ياقا يۇرت ماكان بولدى. قويغىن بۇ ئەپسانىنى ھەننىۋاسى، باشقىلارغا ئاخىرى تويلۇق چاپان بولدى. «  بۇ ئاي ، بۇ كۈنلەردە ھېچنېمىدىن قورقىمايدىغان قارام ، تەۋەككۇلچى ئادەملەرنى ئۇچراتماق تولىمۇ تەس ، تولىمۇ تەس . ئوتقاشتەك چىرايلىق ئارمانلىرى ئۈچۈن جېنىنى دوغا تىكەلەيدىغان ئوغلانلار  بەكمۇ ئاز ، يوق دېيەرلىك. كۈنىنى دەنشى  ( تېلېۋېزور ) كۆرۈش بىلەن ئۆتكۈزىۋېتىپ بارغانلارنىڭ ھالىغا ۋاي!. ياخشى بىلەن ياماننى ، ھالال بىلەن ھارامنى ئايرىيدىغانلار كۈندىن-كۈنگە ئازلاپ كېتىۋاتىدۇ. سەھەردە ئورنىدىن تۇرۇپ ، ئىشىنى سەھەردىن باشلايدىغانلار ئۆمرىنى بەرىكەت تاپقۇزالايدۇ . » ھېلىقى تۇخۇمچىنىڭ يۇقۇرقىدەك ئويلايدىغانلىقىنى ھېچكىم بىلمەيدۇ. تۇخۇمچى ئاجايىپ غەلىتە خىياللارنى قىلىدىغان ، غەلىتە ئويلايدىغان ئادەم. ئۇنىڭ بىر يەرلىرى توختى ياۋاشقا ئانچە-مۇنچە ئوخشاپ كېتىدۇ. توختى ياۋاش بىر قېتىم  ئورانغا كېرىۋېتىپ : - يەنە كەچ بولدى قاچانمۇ تاڭ ئاتار –دېگەنتى ئېغىر ئۇھ تارتقىنىچە. - بۇ نېمە دېگىنىڭىز – كىيىملىرىنى سېلىۋاتقان خوتۇنى ئۇنىڭ كۆزلىرىگە گۇمانسىراپ قارىغىنىچە سورغان ئىدى ئۇنىڭدىن. -يېقىندىن بۇيان كېچە بەك ئۇزاق تۇيۇلىدىغان بولۇپ قالدى ، ساڭا دېمىگەن بىلەن.- دېگەن ئىدى مۇڭلۇق ئاۋاز بىلەن توختى ياۋاش خوتۇنىنىڭ  كۆزلىرىدىن كۆزلىرىنى ئېلىپ قېچىپ. - مال-ماتاڭ خىياللارنى قىلىپ ياتقۇچە ئۇخلىسىڭىز بولامدۇ؟. - مېنى قېنىپ ئۇخلىغۇسى يوق دەمسەن ، ئۇيقۇم كەلمىسە قانداق قىلىمەن. -يېتەرلىك ئۇخلىمىسىڭىز ، سالامەتلىكىڭىزگە زىيانلىق. - سېنىڭچە مەن كېسەل بولۇپ ، ئۆلۈپلا كېتەي دەپ قەستەن ئۇخلىماۋېتىپتىمەن-دە؟. - مەن ئۇنداق دېمەدىمغۇ؟. - گېپىڭنىڭ ئورامى شۇيەرگە بارىدۇ. - توۋا ماۋۇنىڭ تەتۈرلىكىنى. -نېمىلا بولسۇن قېنىپ بىر ئۇخلىۋالسەم بولىتى. -  ئەتىلا دوختۇرغا كۆرىنىڭ، مەن بىللە بارىمەن. -مەن يا كېسەل بولمىسام ، ساپ-ساقلا تۇرسام . - بۇرۇنغۇ كېچىدىن قورقىمايتىڭىز، ماڭا دېمىگەن بىلەن كېچىدىن قورقىدىغان بولۇپ قالدىڭىزمۇ يا يېقىندىن بىرى ؟. - نېمىلەرنى دەپ يۈرىيسەن ، ئەركىشى دېگەنمۇ كېچىدىن قورقامدۇ. پەلەپەتىش سۆزلىمەي ،كېيىملىرىڭنى سېلىپ ئورانغا كىرە. -ئۇنداق بولسا نېمىشقا بۇنچىلىۋالا زارلىنىسىز؟. -تاڭ ئاتمىغانچە ئىچىم بەك سىقىلىپ كېتىدۇ، كۈندۈزى بەرىكىتى قالمىغاندەك بىلىنىدىغان ۋاقىت بەكمۇ تەستە ئۆتىدۇ ئەزمىسىنى ئېزىپ. -قانداقلا بولمىسۇن ئەتە دوختۇرغا كۆرۈنمىسىڭىز بولمايدۇ. -ئىقتىسادىمىزدا كاۋاكلىك كۆرۈلسە بۇ كاۋاكنى تولدۇرىۋالغىنى بولىدۇ. لېكىن ئىتىقادىمىزدا ، مەنىۋىيىتىمىزدە ، روھىمىزدا كاۋاكلىق كۆرۈلسە بۇنىڭدىن كېلىدىغان زىياننى  بىر ئۆمۈر تارتىمىز ، ئەۋلادمۇ-ئەۋلاد تولدۇرىۋالغىنى بولمايدۇ. - نېمىلەرنى دەپ يۈرىيدىغاندۇ ما ئادەمنى ئېلەشتۈرۈپ. - ئادەم ئۆزىنىلا ئويلىسا ھەقىقەتنى ئۇتتۇرىۋېتىدۇ. توختى ياۋاش خوتۇنىغا خېلى بىرۋاقىتلارغىچە  ئەنە شۇنداق ۋايساپ بەرگەنتى.تاڭ ئاتمايدىغاندەك بىر تۇيغۇ ئۇنىڭ ۋۇجۇدىنى چىرمىۋالغان  بولسا كېرەك كەچ  كىرسىلا ئادەمنىڭ ئىچىنى سىقىدىغان بىر بىئارامچىلىق ئۇنىڭغا پەقەتلا ئارام بەرمەيتى. شۇڭىمىكىن يېقىدىن بۇيان ئۇ بىر ئىشلارنى بەك ئەزۋەيلەپ ئويلايدىغان بولىۋالغانتى. « مال-  دۇياسى ئېشىپ-تېشىپ تۇرۇپ خوتۇنىنىڭ ئالدىدا ئامالسىز قالغان ئەركەكنىڭ ھالىغا ۋاي ! . ئەل ياتقۇدىن تارتىپ تاڭ ئاتقۇچە خوتۇنىنى كۆز يۇمدۇرمايدىغان نامرات بىلەن خوتۇنى ئۇيان  ئۆرۈلۈپ- بۇيان ئۆرۈلۈپ  ئۇزاقتىن ئۇزاق ئۇھ تارتىپ  يېنىدا ياتسا خورەكنى دۆڭ تارتىپ ئۇخلايدىغان باينىڭ نېمە پەرقى ؟ . كەمبىغەلنى خوتۇنى يىرگىنىپ تۇرۇپ چىن دىلىدىن سۆيسە ، باينىڭ خوتۇنى سۆيۈپ تۇرۇپ ئۇنىڭدىن سەسكىنىدۇ. » -ياخشى ئىش ، ياخشى سۆز ، ياخشىلىقلار ئادەملەرنىڭ ئېسىدىن ئاسانلا كۆتۈرۈلۈپ كېتىدىغان بولۇپ كەتتى. - توغرا دەيسەن ، يامانلىق ، شۇم نىيەت ۋە نەپسى بالا ئىشلار ئادەمنىڭ ئېسىگە كېلىۋېلىپ ، ئارام بەرمەيدۇ. -بۇ نەسلىك چاپلاشقانلىقنىڭ ئالامىتى. - بىر يەردە يەر تەۋرەپ نۇرغۇن ئادەمنىڭ تامنىڭ ئاستىدا قېلىپ ئۆلۈپ كېتىۋاتقان ، يەنە بىر يەردە كۈلكۈن كېلىپ نۇرغۇن ئادەملەرنى يوق قىلىۋېتىپ بارغان ، يەنە بىر يەردە زەھەر چەككۈچىلەر كۈندىن-كۈنگە كۆپۈيىپ ، ھەر خىل يۇقۇملۇق كېسەل يامراپ ، نۇرغۇنلىغان ئادەملەر ئۆلىۋاتقان...قىسقىسى ھەر خىل بالايى-ئاپەتلەر ھەر تەرەپتىن ئادەملەرگە چاڭ سېلىۋاتقان ، ئارام بەرمەۋاتقان . - ناداننىڭ  ، ئاقىلنى ئۇيان تۇر ، بۇيان تۇر ، ئۇنى قىل ، بۇنى قىلما دېيىشى نېمە دېگەن خورلۇق. - قانداق زامان بولۇپ كەتتى بۇ ، ئۆلۈشكۈن نەۋرەم خوتۇنى بىلەن ئۇرۇشۇپ قېلىپ ئۆيدىن يامانلاپ چىقىپ كېتىپ تېخىچە كىرمەپتۇ. -  بىر تىنىقتىن كېيىنكى ھاياتىغا كاپالەتلىك قىلالمىسىمۇ يەنە نېمىشقا يوغانچىلىق قىلىپ ياشايدىغاندۇ بۇ ئىنسانلار. -نېمىلا دېمەيلى يەنىلا بۇ تۇپراقنىڭ پەرزەنتلىرى بەك بولىدۇ. - مەن ساڭا دەپ قوياي ھەر ئىككىل دۇنيادا خار بولماي دېسەڭ  بۇ سۆزلىرىمنى ئېسىڭدە ساقلا.  قەدەم ، قەلەم ، قەسەمدىن ئېھتىيات قىل ؛ ئەقىل ، ھېكمەت ، سەبرىنى ئىشقا سال؛ ئەپسۇس ، پەرياد ، قارغىشتىن  يىراق تۇر ، جىسمىڭ ، كىيىمىڭ ، خىيالىڭنى پاكىز تۇت ؛ روھىڭ ، قەلبىڭ ، ئەقلىڭگە توپا-چاڭ ، مەينەت قوندۇرما ؛ قەلبڭنى ، تىلىڭنى ، كۆزۈڭڭنى بۇلغىما ؛ خۇدانى ، ئۆلۈمنى ، دوستنى ئۇنۇتما. -مۇشۇنداق گەپلەرنى نەدىمۇ تاپىدىغانسەن؟. -ئۆز خىلىڭنى تاپالمىساڭ داۋاملىق يالغۇز كېتىۋەر ، ئېسىڭدە بولسۇن بۆرە يالغۇز قالسا ئايغا قاراپ ھوۋلايدىكى ھەرگىزمۇ تۈلكە بىلەن بىللە يۈرمەيدۇ. - ئاتا-ئانىسى بىر قوللۇق تەربىلىمىگەن بالىنىڭ قەلبى باشقىلارغا مايىل بولۇپ كېتىدۇ. -باللىرىنىڭ تەبىيلىنىشىگە كۆڭۈل بۆلمىگەن ئاتا-ئانىنىڭ ھەيۋاندىن پەرقى بولمايدۇ. -باللىرىنى باشقىلارنىڭ بېقىشى ئۈچۈن تاشلاپ بەرگەن ئاتا-ئانا ئەڭ يارىماسلاردىندۇر. -ئۈلۈمگە تەييارلىق قىلىش ئۈچۈن ھەر نەپەس پاكىز ياشاش ئۇنچىۋالا ئاسان ئەمەس. -مەن پاكىز ئۆلەلمەمدىم  نېمە دېگەن بىر تۇيغۇ ئىچىدە يۈرەك ئالدى بولۇپ ، كۈن بويى تەشۋىشتە ، غەمدە ياشاۋاتىمەن ، ئۆزۈم ئۆزۈم ئەمەستەكلا، يۈرىكىم كۆيۈپ ئاجايىپ بىر ئوتتا. - مېنىڭمۇ شۇنداق ياشاۋاتقىنىمغا 70  يىل بولاي دېدى . ئادەم ئۈچۈن ئۇزاق ياشاشتىن كۆرە ، توغرا يولدا ياشاشنى بىلىش ھەممىدىن مۇھىمكەن . مەن بۇنى بىلگەندە بىر پۇتۇم گۆرگە ساڭگىلاپ بولدى-دە، ھەي ئىسىت ! . - ئادەملەر ئۆزلىرىنىڭ نېمە ئىش قىلماقچى ئىكەنلىكىنى بىلەلىگەندە ، تەتۈر ئىشلىرىمۇ ئۆزلىگىدىن ئوڭشۇلۇپ كېتىدۇ. - بىزنىڭمۇ ئىشلىرىمىز ئوڭشىلىپ كېتەر خۇدايىم بۇيرىسا ، كۈتكەن كۈنلىرىمىزگە بالدۇراق ئىرىشەرمىز. - مۇشۇ خىلۋەت جايدىمۇ  قىز-چوكانلار تولغان ساغرىللىرىنى تولغاپ ، كۆكسىنى سېمىز قوينىڭ قۇيرىقىدەك لىغىرلىتىپ ئادەمنىڭ ئالدىدىن ھېيىقماي ، نۇمۇس قىلماي ئۆتىدىغان بولۇشۇپ كەتتى –يا ، يېقىننىڭياقى.  توۋا قىلدىم خۇدايىم ، ئۇلارغا نېمە بولغاندۇ ؟. -ئۇلارنىڭ خىجىل بولماي شۇنداق يۈرۈشلىرى مەندىكى بار دەسمى مانا مۇشۇ دېگىنىمىكى رۇزاخۇنىكا . - قويغىنىنە چاقچاقلىرىڭنى بۇنداق چاغدىمۇ چاقچاق خوشياقامدۇ ئەدەمگە ؟  ئۇلارنىڭ ئاتا-ئانىللىرى ، ئەرلىرى ، ئاكا-ئۇكىللىرى يوقمىدۇ دەيمەن. قوي ، قويە نېمە بولۇپ كېتىۋاتىدۇ بۇ جاھان ؟  ھەي ،ھەي... -باردۇ ، ئۇلارمۇ جان بېقىش كويىدا ئالدىراشتۇ بەلكىم. - پۈتۈن سۈرۈك  ئەركەك دېگەن خوتۇن-قىزلىرىغا ، ئاچا-سىڭىللىرىغا ئىگە بولسا  ئالتۇنغا ھېساپ،  بولمىسا بىر تاتمان پوققا.- رۇزەك سەتىراچ شۇنداق دەۋاتقاندا كۆزلىرىدىن ئادەمنى ۋەھىمىگە سالىدىغان نۇرلار چاقناشقا باشلىدى. بۇنداق چاغدا ھىچكىممۇ ئۇنىڭ كۆزلىرىگە تىكىلىپ قاراشقا پېتىنالمايتى. -خوتۇن-قىز ، ئاچا-سىڭىللىرىنى يېرىم يالىڭاچ كوچىغا چىقىرىپ قويۇپ ، ئۇلارغا ئىگە بولماي ،  جان باقىمەن دەپ پالاقشىپ  يۈرگەن لامزەللىلەر يۇرتقا كېرەك ئەمەس ، ئۇنداقلار يەرگە يۈك ، بىزگە ئاپەت ، ئاھانەت!...- رۇزەك سەتىراچ سۆزىنى تۈگىتىپ ئارقا-ئارقىدىن ئېغىر-ئېغىر ئۇھ تارتىۋەتكەندىن كېيىن يەنە سۆزىنى داۋاملاشتۇردى.- ھەقىقى ئەركەك خوتۇن-قىزلىرىنى، ئاچا-سىڭىللىرىنى قوغداشنى مەسئۇلىيىتىم ھەم مەجبۇرىيىتىم دەپ قاراپ ، ئۇنى جان تىكىپ ھەتتا قان تۆكۈپ قوغدايدۇ .   قاسىم زىيالى ئويلىماي دەپ سالغان گېپى  ئۈچۈن قاتتىق پۇشايمان قىلدى. « ‹ كونىلارنىڭ ئەسكى چاپاننىڭ ئىچىدىمۇ ئادەم بار › دېگىنى مۇشۇكەن –دە ؟ » دەپ ئويلاپ  رۇزەك سەتىراچنىڭ كۆزلىرىگە قاراشقىمۇ پېتىنالمىدى، توغرىسى جۈرئەت قىلالمىدى.