ئىسلام ۋە ھەزارەت
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @+ F' P6 C6 A! B5 Y
(4)بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @2 e" u2 l. V, Z5 j7 p6 L
ئىسلام ۋە ھەزارەت
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @2 a7 O9 d+ [, d7 m2 n: ^' c' Dئىسلام دىن، دۆلەت ۋە ھەزارەت بولغانلىقى ئۈچۈن مەيدانغا كەلگەندىن تارتىپ ئىنسانلارنى ھىدايەت قىلىش بىلەن بىرگە«ھەزارەت ئىجادىيىتى»نى شەكىللەندۈردى
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @/ ?6 I+ \- b8 } ^6 C! q; ~
خرىستىيان دىنى ياۋروپادا 4-ئەسىردە باشلانغاندىن تارتىپ، 10 ئەسىر زۇلمەت ۋە جاھالەتتە ياشىغان ياۋرۇپا 16-ئەسىرگە كەلگەندە تارىخىدا بىرىنچى قېتىم «كوبىرنىكىس» (1473-1543م)نى كۆرەلىدى، ئۇنىڭ«ئاسمان جىسىملىرىنىڭ ئايلىنىشى» ناملىق كىتاۋى ئۆلۈپ كەتكەندىن كېيىن ئاندىن نەشىر قىلىندى، نەشىر قىلىنغان بىلەن 1758م يىلغىچە چېركاۋ تەرىپىدىن مۇسادىرە قىلىنىپ كەلدى. ياۋرۇپا مەدەنىيەت ۋە تەبىئى پەنلەردە 10 ئەسىر ئارقىدا قالدى..
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @$ d: D: x/ B) j1 wئىسلام دىنى بولسا مەيدانغا كەلگەندىن تارتىپ ئەقىدە، شەرىئەت، تەپسىر ۋە ھەدىس پەنلىرى بىلەن بىرلىكتە مەدەنىيلىشىش پەنلىرىدە ھەزارەت ئىجادىيەتلىرىنى ئېتىلدۇرۇپ چىقاردى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @6 h) Q: i' I( k: b6 W) P, A
چۈنكى ئىسلامنىڭ «تەبىئەت» ۋە«ئالەم»گە قارىتا كۆز قارىشى خرىستىيان دىنىدىن پەرقلىنىدۇ، چېركاۋ كۆز قارىشىدا تەبىئەت ۋە ئالەم «مەينەت، كىر»نەرسە دەپ قارىلىدۇ، شۇڭا تەبىئى ۋە تەجرىبە پەنلىرى بىلەن شۇغۇللىنىش شەيتاننىڭ قىلمىشى، چۈنكى ئۇ بىلىم-مەرىپەتنى ئىنجىل ۋە دىنىي ئېتىقادنىڭ سىرتىدىن تەلەپ قىلغانلىق دەپ قارايدۇ. چېركاۋنىڭ دىنىي ئېتىقادى سايىسىدا تەجرىبە ئېلىپ بېرىش ھۆر ۋە شەرەپلىك كىشىلەرگە ياراشمايدىغان، قۇللار قىلىدىغان قول ھۈنىرىگە ئوخشاش بىر ئىش ھېسابلىناتتى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 N9 D# H1 x0 e; A3 u* o
شۇ سەۋەبتىن چېركاۋ تەجرىبە ئىلىم-پەن بىلەن شۇغۇللانغانلارنىڭ ھەممىسى ئەزدى ۋە قىيىن قىستاققا ئالدى، ياۋرۇپا ئويغىنىشىدىكى تەجرىبە بىلىم مەرىپەتنىڭ غەلىبە قىلىشى چېركاۋنىڭ كۈچى ۋە پوپلارنىڭ ھۆكۈمرانلىقىغا قارىشى ئىنقىلاپ قوزغاش ئارقىلىق قولغا كەلدى، نەتىجىدە ياۋرۇپا ئالەم ۋە تەبىئەتنى بىردىن بىر مەرىپەت مەنبەسى قىلىپ بەلگىلىدى، تەبىئەتنى ئۇلۇغلاپ، ئىلاھ ئورنىغا كۆتۈردى، تەبىئەتنى ئېتىراپ قىلىپ، غەيىب دۇنياسىنى ئىنكار قىلدى. دېمەك، تەبىئىي پەن ياۋروپادا مانا مۇشۇنداق كېچىكىپ قالدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 @7 E$ O& c+ @2 H
ئىسلام دىنىغا كەلسەك، ئىسلام دىنىدا ئىمان بىلەن ئەمەل(خىزمەت) تەڭ ماڭىدۇ، ئىسلام دىنى تەبىئەتنى باشقا مەخلۇقلارغا ئوخشاش ئاللاھنىڭ مەخلۇقى دەپ قارايدۇ. ئىسلام كۆز قارىشىدا تەبىئەت ياراتقۇچىسىغا ئىشىنىدۇ، ياراتقۇچىسى ئاللاھنى ئۇلۇغلاپ -گەرچە بىز چۈشەنمىسەكمۇ-تەسبىھ ئېيتىدۇ.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @: F! W1 j- e6 t+ g9 Lئاللاھ بۇ تەبىئەتنى بارلىق كۈچى ۋە ئېنېرگىيىسى بىلەن ئىنساننىڭ خىزمىتىگە بويسۇندۇرۇپ بەردى، شۇڭا تەبىئەتنى گۈللەندۈرۈش ۋە تەرەققى قىلدۇرۇش ئىنسان ئۆز ئۈستىگە ئالغان مەسئۇلىيەتنى ئىجرا قىلغانلىق دەپ قارالدى:«ئاللاھ ئاسمانلارنى ۋە زېمىننى ياراتتى، بۇلۇتتىن يامغۇر ياغدۇرۇپ بەردى، يامغۇر سۈيى بىلەن سىلەرگە رىزق قىلىپ نۇرغۇن مېۋىلەرنى ئۆستۈرۈپ بەردى، ئاللاھ سىلەرگە ئۆز ئەمرى بويىچە دېڭىزدا قاتنايدىغان كېمىلەرنى بويسۇندۇرۇپ بەردى، سىلەرگە دەريالارنى بويسۇندۇرۇپ بەردى. سىلەرگە ئاي بىلەن كۈننى تەرتىپلىك دەۋر قىلىپ تۇرىدىغان قىلىپ بويسۇندۇرۇپ بەردى، سىلەرگە كېچە بىلەن كۈندۈزنى بويسۇندۇرۇپ بەردى. ئاللاھ سىلەرگە سورىغان نەرسەڭلارنىڭ ھەممىسىنى بەردى، سىلەر ئاللاھنىڭ نېمىتىنى ساناپ تۈگىتەلمەيسىلەر، كاپىر ئادەم، شەك-شۈبھىسىزكى،زۇلۇم قىلغۇچىدۇر، (ئاللاھنىڭ نېمەتلىرىگە) كۇفرىلىق قىلغۇچىدۇر»(ئىبراھىم سۈرىسى، 32-34- ئايەت).
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @! N; w3 p' }; \دېمەك، ئاللاھ ياراتقان، ئاللاھ خىتاب قىلغان ۋە ئىنسانغا بويسۇندۇرۇپ بەرگەن تەبىئەت ھەققىدە ئىزدىنىش، تەبىئەتنىڭ قانۇنىيەتلىرىگە قاراپ چىقىش ۋە سىرلىرىنى كەشىپ قىلىش ئاللاھغا ئىبادەت قىلغانلىق سانىلىدۇ، شۇنداقلا ئىسلامنىڭ «ئوقۇش ۋە ئىزدىنىش»تىن ئىبارەت بىرىنچى قېتىم چۈشۈرگەن پەرزىنى ئورۇندىغانلىق ھېسابلىنىدۇ:« ياراتقان پەرۋەردىگارىڭنىڭ ئىسمى بىلەن ئوقۇغىن. ئۇ ئىنساننى لەختە قاندىن ياراتتى. ئوقۇغىن، پەرۋەردىگارىڭ ئەڭ كەرەملىكتۇر. ئۇ قەلەم بىلەن (خەت يېزىشنى) ئۆگەتتى. ئىنسانغا بىلمىگەن نەرسىلەرنى بىلدۈردى»(ئەلەق سۈرىسى، 1،5-ئايەتلەر).
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @* q- a5 D: G0 b3 A9 d1 x
ئايەت كىرىمىدىكى ئوقۇش ئىككى تۈرلۈك ئوقۇش:بىرى ئاللاھنىڭ كائىنات ۋە تەبىئەت خاراكتېرلىك قۇدرەتلىرىنى ئوقۇش، يەنە بىرى پەيغەمبەرگە چۈشۈرۈلگەن ئايەتلىرىنى ئوقۇشتۇر، يەنى ئاللاھنىڭ كۆزگە كۆرۈلىدىغان كىتاۋى بولغان كائىناتنى ۋە كىتابقا يېزىلغان قۇرئان كەرىمنى ئوقۇشتىن ئىبارەت.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @! j7 `$ |# y' Z8 y* q* N* \قۇرئان كەرىم تەبىئى ۋە تەجرىبە پەنلەر ئارقىلىق تەبىئەت ۋە كائىنات سىرلىرىنى كەشىپ قىلىش، ئىزدىنىش ۋە تەجرىبە قىلىشنى ئىمان ۋە دىنىي ئېتىقادنى كۈچەيتىدىغان سەۋەبلەرنىڭ ئالدىنقى قاتارىدىن قىلىپ بەلگىلىدى: «كۆرمەمسەنكى، ئاللاھ بۇلۇتتىن يامغۇر ياغدۇردى. ئۇنىڭ بىلەن تۈرلۈك، رەڭگارەڭ مېۋىلەرنى چىقاردى، (شۇنىڭدەك ئاللاھ تاغلارنى ياراتتى) تاغلارنىڭ ئاق، قىزىللىرى، ھەر خىل رەڭدىكى يوللۇقلىرى ۋە قاپقارىلىرىمۇ بار. شۇنىڭدەك ئىنسانلارنى، ھايۋانلارنى، چاھارپايلارنىمۇ خىلمۇخىل رەڭلىك قىلىپ ياراتتى، ئاللاھنىڭ بەندىلىرى ئىچىدە ئاللاھدىن پەقەت ئالىملارلا قورقىدۇ، ئاللاھ ھەقىقەتەن غالىبتۇر، (بەندىلىرى ئىچىدە تەۋبە قىلغانلارنى) مەغپىرەت قىلغۇچىدۇر» (فاتىر سۈرىسى، 27-28-ئايەتلەر).
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, U8 b0 J2 @) n$ i% a0 G: p) xمانا قارايدىغان بولساق تەبىئەت ۋە تەجرىبە پەن بىلەن شۇغۇللانغۇچىلار چېركاۋنىڭ نەزىرىدە ئىنجىلنى تاشلاپ قويۇپ، مەينەت تەبىئەت ۋە تەجرىبە پەن بىلەن شۇغۇللانغان دىنسىز ۋە ئاتېئىزمچىلار ھېسابلىناتتى. ياۋرۇپا خرىستىيان دىنىغا كىرگەندىن تارتىپ غەربى رىم ئىمپېرىيىسىنىڭ 476م يىقىلىشى بىلەن باشلانغان قاراڭغۇ زۇلمەت ھاياتىنى 10 ئەسىر بېشىدىن كەچۈردى. ياۋروپادا دىنى ئىسلاھات «مارتىن لوسىر»(1483-1546م)نىڭ قولى ئارقىلىق باشلاندى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 T% x% s" s2 m2 E2 {5 y- {. B, ]7 s
ئىسلام دىنىنىڭ تەبىئەتكە قارىتا كۆز قارىشى ئالاھىدە بولۇپ دىن، دۆلەت ۋە ھەزارەت بولغانلىقى ئۈچۈن ئوخشىمايدىغان باشقا بىر يولدا ماڭدى. ئىسلام بۇ يولدا شەرىئەت پەنلىرىدە ئىجادىيەت يارىتىش بىلەن تەبىئى پەن، تەجرىبە ۋە مەدەنىيلىشىش پەنلىرىدە ئىجادىيەت ياراتتى. ئىسلامدا تەبىئەت، تەبىئەت پەنلىرى ۋە ئىجادىيەت قوراللىرى ئاللاھنى، ئاللاھنىڭ ئۇلۇغلۇقىنى ۋە قۇدرىتىنى تونۇشنىڭ يولى دەپ قارىلىدۇ. چېركاۋنىڭ تەبىئەتكە قارىتا كۆز قارىشىغا قارشى ئىنكاس شەكلىدە پەيدا بولغان ئىلمانىزم(دىننى جەمئىيەتتىن ئايرىپ قاراش)نىڭ چېكىدىن ئېشىشى تەبىئەتنى ئىلاھنىڭ ئورنىغا چۈشۈرۈپ، «ئىلاھ ئۆلدى»دەپ چۇقان سېلىشتى!.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @" v( x0 w% d) c" l5 b/ Z6 d1 M
ئىسلام دىنى تەبىئەتنى كەمسىتىشتىن ۋە تەبىئەتنى ئىلاھ ئورنىغا كۆتۈرۈۋتىشتىن پاك. شۇنىڭ ئۈچۈن مۇسۇلمان ئالىملارنىڭ ئەقلىدە ۋە ئىدىيە قۇرۇلمىسىدا شەرئى پەنلەرنىڭ تەبئىي ۋە تەجرىبە پەنلەردىكى ئىجادىيەت بىلەن بىرگە گۈللەنگەنلىكىنى كۆرگىلى بولىدۇ. ئىسلام ئالىملىرى ئىچىدە شەرئى پەن ئالىملىرى ۋە تەبئىي پەن ئالىملىرى دېگەن بۆلۈنۈشنى كۆرۈپ باقمىدۇق. مۇسۇلمان ئالىملار ئەقلىدە ۋەھىي كىتابىنىڭ ئايەتلىرىنى ئوقۇش بىلەن كائىنات كىتابىنىڭ مۆجىزلىرىنى ئوقۇشنى جەملەپ، غەيبى دۇنيا بىلەن ماددى دۇنيانى بىرلەشتۈرگەن ئىسلام كۆز قارىشىنىڭ مۇجەسسەملەشكەنلىكىنى بايقىدۇق. مۇشۇ ماددا بىلەن روھنى بىرلەشتۈرگەن نەزىريەنىڭ كۆپلىگەن ئىسلام ئالىملىرىنىڭ ئىدىيە قۇرۇلمىلىرىدا مۇجەسسەملەشكەنلىكىنى ھېس قىلدۇق، شۇڭا ئۇلار تەجرىبەشۇناس مۆمىنلەر ۋە ماددى روھانىيلار ئىدى. چۈنكى ئىسلام دىنى ئىنساننى ۋەھىي ۋە مەۋجۇدىيەت كىتابىدىن پايدىلىنىپ تۇرۇپ، ئاللاھغا ئىبادەت قىلىش ۋە زېمىننى گۈللەندۈرۈشكە ئىتتىرىدۇ.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @ `8 O; F5 U9 Aئىسلام دىنى ئىنسانغا ئىنساننى يارىتىشتىن مەقسەت يەككە يىگانە ئاللاھغا ئىبادەت قىلىش دەپ بىلدۈرۈش ئۈچۈن كەلگەن:«مەن جىن ۋە ئىنساننى ئىبادەت قىلىش ئۈچۈن ياراتتىم»دېگەن(زارىيات، 56-ئايەت). ئەمما ئىسلام ئىبادەتنى ئىبادەت شوئارلىرى ۋە مەسچىتكىلا چەكلەپ قويمىدى، بەلكى زېمىن ۋە تەبىئەتنىڭ ھەممىسىنى مېھراب ۋە مەسچىت قىلىپ بەلگىلىگەن! شەرئى ۋە پەننى بىلىملەر بىلەن زېمىننى تەرەققى قىلدۇرۇش ۋە دۇنيانى ئىسلاھ قىلىشنى ئەۋزەل ئىبادەت دەپ قارىغان. دېمەك، دۇنيا ۋە تەبىئەت خرىستىيان دىنىغا ئوخشاش «نىجىس» نەرسە ئەمەس، زېمىنمۇ ئاللاھنىڭ مەخلۇقى بولۇپ ئاللاھغا تەسبىھ ئېيتىدۇ. دىننىڭ راۋاجلىنىشى دۇنيانىڭ ئىسلاھ بولىشى ۋە راۋاجلىنىشىغا باغلىق، چۈنكى دۇنيا بىلىملىرى ۋە خاتىرجەملىك ئىبادەتلەرنىڭ ساغلام بولىشى ۋە دىننىڭ توغرا بولىشى ئۈچۈن شەرتتۇر. مۇتەپەككۇر مۇجتەھىد ئىمام غەزالى مۇنداق دەيدۇ:«دۇنيانىڭ تۈزۈمى ئىسلاھ بولمىسا دىننىڭ تۈزۈمى ئىسلاھ بولمايدۇ. دىننىڭ تۈزۈمى مەرىپەت ۋە ئىبادەت بىلەن بولىدۇ، جىسىم ساغلام ۋە خاتىرجەم بولمىسا مەرىپەت ۋە ئىبادەتگە يەتكىلى بولمايدۇ. يېمەك-ئىچمەك، كىيىم-كېچەك ۋە ئامانلىقتىن ئىبارەت زۆرۈرىيەتلەر ۋۇجۇتقا چىقمىسا دىن سىستېمىلاشمايدۇ. دېمەك، دۇنيانىڭ تۈزۈمى دىننىڭ تۈزۈمى ئۈچۈن شەرتتۇر»(ئىتىقادتا ئوتتۇرا يول تۇتۇش، 135- بەت).
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @/ m. G0 g) Q$ n0 m: m% c# C: D
دېمەك، تەبىئەت دۇنياسى ئاللاھغا تەسبىھ ئېيتىدىغان مەخلۇق، تەبىئەت پەنلىرى بىلەن شەرئى پەنلەرنى بىرلەشتۈرۈش ئىسلام پەلسەپىسىنىڭ خۇسۇسىيەتلىرىنىڭ قاتارىدىن. تەبىئەت بولسا ئاللاھنىڭ بارلىقى ۋە بىرلىكىگە دەلىل، تەجرىبە قىلىش يولى مۇشۇ دەلىلنى كەشىپ قىلىشنىڭ يولىدۇر. تەبىئىي پەننى كەمسىتىش ۋە تەجرىبە بىلىملىرىدىن چېكىنىش ئاللاھنى بىلىش ۋە ئاللاھنىڭ كامالەت سۈپەتلىرىنى تونۇش پاكىتلىرىنى بىكار قىلىپ تاشلىغانلىقتۇر.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @* _6 v* W0 G% l* A
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @8 B1 g1 X0 ]% p0 u, B(5)
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 ?7 u) {! R3 c' ~- C. o: U0 Yئىسلام ئەقلانىلىقى
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 P: a- R# B- q7 B0 lبۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @$ J5 A6 O* {3 U7 E5 {4 X4 d
ئىسلام دىنى «ئەقىل» بىلەن «نەقىل» يەنى ئەقىل بىلەن ۋەھىي ئارىسىدا زىتلىقنى تونۇپ باقمىدى. مەسىلەن، قۇرئان كىرىم ئەقلى مۆجىزە بولۇپ ئەقىلگە تەڭلەندى، قۇرئان توغرىسىدا نەزەر يۈرگۈزۈشنى ئەقىلگە مۇتلەق ئېچىۋەتتى. قۇرئاندا ئەقىل ۋە چۈشەنچىگە بىۋاستە ئالاقىدار كەلگەن ئايەتلەر 300 ئايەتتىن ئاشىدۇ.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @! e) a2 M5 L: G
ئىسلامدا نەقىل(قۇرئان كىرىم) ئەقلى مۆجىزە. ئىسلامدا ئەقىل نەقىلنى چۈشىنىش يولى، ئەقىل دىننىڭ ئاساسىي، ئەقىل مەۋجۇت بولمىسا دىن مەۋجۇت بولمايدۇ. مۇتەپەككۇر ماۋرىدىنىڭ ئىپادىلىشى بويىچە:«شەرىئەتنىڭ ئاساسلىرىنى بىلىش ۋە شەرىئەتنىڭ كۆرسەتمىلىرى بىلەن ئەمەل قىلىشقا ئېلىپ بارىدىغان نەرسە ئەقىلدۇر، ئەقىلنىڭ پاكىتلىرى شەرىئەت ئاساسلىرىنى بىلىشنىڭ ئاساسىدۇر».
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @4 \9 F+ w8 [$ k
«نەقىل»نۇر بولسا، «ئەقىل»كۆزگە ئوخشايدۇ، ئەقىل بولمىسا كىشىلەر شەرىئەتنىڭ نۇرىدىن پايدىلىنالمايدىغان قارىغۇ بولۇپ قالىدۇ. ئىسلامدا قۇرئان كىرىمنىڭ كۆرسەتمىسى ۋە بۇيرۇقىغا ئاساسەن تەپەككۇر قىلىش، ئانالىز قىلىش ۋە ئويلىنىش ئىنسانغا بەلگىلەنگەن بىرىنچى پەرزدۇر. نەزەر يۈرگۈزۈش ئارقىلىق ئاللاھنى تونۇغىلى بولىدۇ، دەپ قارايدۇ.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @% N- q& @# k# I7 @. V9 M4 {9 }ئىسلام ئوتتۇرىغا قويغان بىرىنچى ئاساس ئەقلى نەزەر يۈرگۈزۈش، ئىسلامدا ئەقلى نەزەر يۈرگۈزۈش ساغلام ئىماننىڭ ۋاستىسى. ئىسلامدا سەھى نەقىل بىلەن كەسكىن ئەقلى ئۇقۇم زىتلىشىپ قالمايدۇ. ئىسلامدا ئەقىل بىلەن نەقىل ئارىسىدا توقۇنۇش يۈز بەرمەيدۇ. چۈنكى ھەر ئىككىسى ئاللاھنىڭ ئىنسانغا ئاتا قىلغان نېمىتى، ئاللاھنىڭ نېمەتلىرى بىر بىرى بىلەن زىتلاشمايدۇ، ئەقىل نەقىلنىڭ ئاساسىي، ۋەھىينىڭ مۇمكىنلىكى ئەقىل يولى ئارقىلىق ئىسپاتلاندى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @( D* x6 ~1 l) M" X4 ^ئىسلام دىنى ئەقىلگە خىتاب قىلىدۇ، ئەقىل ئاساسىدا مەسئۇلىيەت ئارتىدۇ. نەقىل ياكى ۋەھىي ئەقىلگە كائىنات ۋە ھايات ئىشلىرىنى كەڭرى قويۇپ بەردى، ئەقىلگە چەكلىمە قويۇۋالمىدى، بەلكى ئەركىن ئىزدىنىش ۋە ئىجادىيەتكە تەشەببۇس قىلدى. چۈنكى ئەقلى تەپەككۇر تەرەققى قىلىشنىڭ باشلانمىسى، ئەقىل قانچە ئىلغار بولسا، قەدىر قىممىتى شۇنچە يۇقىرى بولىدۇ.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @& u; W0 Y O( i* |. \ئىمام غەزالىي:«شەرىئەت بىلەن كۇپايىلىنىپ ئەقىلدىن بىھاجەت بولغىلى بولمايدۇ، ئەقىل بىلەن كۇپايىلىنىپ شەرىئەتتىن بىھاجەت بولغىلى بولمايدۇ. چۈنكى ئەقلى بىلىملەر غىزانىڭ ئورنىدا بولسا، شەرئى بىلىملەر دورىنىڭ ئورنىدا»
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @) W/ ?1 ^$ ~6 @
«ئەقىل شەرىئەت بولمىسا ھىدايەت تاپالمايدۇ، شەرىئەت ئەقىل بولمىسا نامايان بولمايدۇ. ئەقىل ئاساس، شەرىئەت بىناغا ئوخشايدۇ»دېگەن.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @6 u2 Q# g+ u5 S) m- ^; |8 D/ Eدېمەك، ئىسلامنىڭ ئاقىلانىلىقى قۇرئان كىرىمنىڭ ھەر بىر ئايەتلىرىدە كۆرۈنۈپ تۇرىدىغان ئېنىق ھەقىقەت. شۇنىڭ ئۈچۈن ئاللاھ ئىسلامنىڭ مۆجىزىسىنى ئەقلى مۆجىزە قىلىپ بەلگىلىدى. مانا بۇ ئىسلامنىڭ ئەقىلنىڭ ئورنىنى يۇقىرى كۆتۈرگەنلىكىنىڭ ئىسپاتى...
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @* V q: \, k, R/ y" {( a7 `2 i
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @. D- E$ d V# z, l# O! f/ {(6)بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @+ |3 ]& R8 O& m3 h- s$ [
تېز سۈرئەتتە ئىجادىيەت يارىتىش نېمە ئۈچۈن؟
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @+ B+ i1 V4 J7 W3 x# C- Y' x( N3 `: c. fبۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, x$ n# t/ q) n$ d0 W) J/ M
ئىسلام دىنى يۇقىرىقى ھەقىقەتلىرىگە ئىگە بولغانلىقى ئۈچۈن مەسچىتلەردە ناماز تۇرغۇزۇش بىلەن بىرلىكتە، رېئال ھاياتتا تەبىئىي پەنلەردە مەدەنىيەت ۋە ئىجادىيەت بەرپا قىلالىدى. ئىسلام دىنى دىنى نۇقتىغا تايىنىپ، دىننىڭ مەقسەتلىرىنى رېئاللىققا ئاشۇرۇش ۋە ئاللاھنى رازى قىلىش ئۈچۈن تەبىئي پەنلەردە مەدەنىيەت، ھەزارەت ۋە ئىجادىيەت يارىتىش بىلەن ئالاھىدىلىككە ئىگە.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @2 I, \, h( P0 E, A* R: C+ zخرىستىيان دىنىنى قوبۇل قىلغان خرىستىيان دۇنياسى مەدەنىيەت تىكلەشتە 10 ئەسىر ئارقىدا قالدى. غەرب دۇنياسى خرىستىيان دىنىغا قارىشى ئىنقىلاپ قوزغاپ، دىننى چۇۋۇپ تاشلاپ، ئىلمانىزىم(Secularism) ھالىتىنى شەكىللەندۈرۈپ «تەبىئەت دىنى»نى تەمسىل قىلغاندىن كېيىن مەدەنىيەتكە يارىتىشقا باشلىدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @3 x/ E* ~+ k( }مۇشۇ ھەقىقەتلەر سەۋەبىدىن ھىجرىيە بىرىنچى ئەسىردىن تارتىپلا ئىسلامدا ئىلمىي ۋە ئىدىيىۋى ئىشلەپچىقىرىش ھەرىكىتى باشلاندى، يەنى ھىجرىيە بىرىنچى ئەسىرنىڭ يېرىمىدا ئىسلام جەمئىيىتى شەكىللىنىشكە باشلىدى، بۇ جەمئىيەت تۈرلۈك مۇھىت، خىلمۇ- خىل مەدەنىيەت ۋە ئوخشاشمىغان تىللاردىن تەركىپ تاپقان ئىدى. شۇڭا ئىسلام جەمئىيىتى تۈرلۈك ئېقىم ئىگلىرىنىڭ ئالاقىلىشىش ۋە ئىدىيىلەرنىڭ چاڭلىشىش مەركىزىگە ئايلاندى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @. }9 N) m! D* m! z' f, y0 `! y
ئىسلام جەمئىيىتىدىكى مەدەنىيەت ۋە تەبىئىى پەنلەردە تېز ئىجادىيەت يارىتىش ئىسلام دىنىنىڭ نەتىجىسى ئىدى. ئىسلامنىڭ بىلىم-مەرىپەتكە قارىتا پوزىتسىيىسى پەقەت دىنىي ھايات ئۈچۈنلا بولماستىن، ئىنسانىيەت ھاياتنىڭ بارلىق ساھەلىرىگە قارىتا ھەرىكەتلەندۈرگۈچى ئامىل ئىدى. ئىسلامنىڭ پوزىتسىيىسى بىلىم-مەرىپەتنىڭ ئارقىدىن يۈگۈرۈشكە ۋە ئىنسانىيەت مەرىپەتلىرىگە يېتىشتە دەرۋازىلارنى ئېچىۋىتشتىكى چوڭ تۈرتكە سەۋەب ئىدى. دېمەك، ئىسلامنىڭ پوزىتسىيىسى تەبىئي پەن، كائىنات بىلىملىرى ۋە ھەزارەت پەنلىرىدە تېز ئىجادىيەت يارىتىشنىڭ كۈچلۈك ئامىلى ئىدى(گرمانىيلىك دوكتۇر فرانز روزنتال(Franz Rosenthal)«قەدىمى گرېكلار بىلىملىرىنىڭ ئىسلامدا داۋاملىشىشى» 37-بەت).
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @' \* O2 Z% j2 p: s8 Zئىلگىرىكى مىللەتلەرنىڭ مىراسلىرى ھەققىدە ئىزدىنىش، قاراپ چىقىش ۋە مەرىپەتلىرىنى توپلاش ھىجرىيە بىرىنچى ئەسىرنىڭ يېرىمىدا-مۇئاۋىيە ئىبنى سۇپيان(603-680)نىڭ دەۋرىدە باشلىنىپ بولغان(ئىبنى نەدىم:مۇندەرجىلەر،89-بەت).
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, y, C3 s0 m) J" h' G
تەبىئي پەنلەرنى تەرجىمە قىلىش ۋە ئىسكەندەرىيە كۇتۇپخانىسى مىراسلىرىنى تىرىلدۈرۈش چوڭ ئىسلام سانائىتىگە ئايلاندى. مىلادىيە 708-يىلنىڭ باشلىرىدا ئەمىر خالىد بىن يەزىد تىرىلدۈرۈش، تەمسىل قىلىش ۋە ئىلمى ئىجادىيەت ياراتقۇچى ئالىملارنىڭ ئالدى ئىدى. خالىد بىن يەزىد مېدىتسىنا، ئاسترونومىيە ۋە خىمىيە پەنلىرىنى تەرجىمە قىلىشقا باشلىغان دەسلەپكى شەخستۇر. (مۇندەرىجىلەر: 242،244- بەتلەر).
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @. U3 Q- y# `& {+ q+ D
پەيلاسوپ ئىبنى رۇشد:«ئىلگىرىكىلەردىن مەيلى بىر دىندا بولايلى ياكى باشقا دىندا بولايلى پايدىلىنىشىمىز كېرەك، ئۇلارنىڭ دېگەن سۆزلىرىگە قارايمىز، ئەگەر توغرا بولسا قوبۇل قىلىمىز، ئەگەر خاتا بولسا ئاگاھلاندۇرۇش بېرىمىز»دەپ ئىسلامنىڭ ئىلىم- پەن تارىخىدىكى مېتودىنى روشەنلەشتۈرۈپ بەرگەن.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @% N. s8 j) f# g$ ~5 K) y5 P, ~
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 X# Y5 E9 D1 g1 g(7)بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @ N; C, {$ m8 u# ~* D" m
ئاخىرقى سۆز
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, {* {9 V3 i1 M/ l$ m! X& K6 ^! [- z
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @. w' [8 t4 X& x7 q v* aمانا بۇ ئىسلام دىنى، ئىسلام ئاللاھنى پاكلاشتا ئەڭ يۇقىرى پەللىگە يەتكەن تەۋھىد دىنى، ئىسلام ئىلگىرى ساماۋى كىتابلارنى تەستىقلىغۇچى ۋە ئىسلاھ قىلغۇچى دىندۇر. ئۇ قىممەت قاراش، پاكىت، بىلىم-مەرىپەت ۋە ھۆججەت دىنىدۇر. ئۇ ئۆزى بىلەن، باشقىلار بىلەن ئادىل يول تۇتىدىغان دىندۇر. ئەقىدە ۋە ئىدىيىدە تۈرلۈك بولۇشنى قوبۇل قىلىدىغان دىندۇر. ئېتىقادتا ئەركىنلىككە ئىگە دىندۇر.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 _9 n# l1 _9 Q- p1 C" w: C" I1 O4 }
ئۇ ئۈممەت، دۆلەت، ۋەتەن ۋە مەدەنىيەت يارىتالىغان بىردىن بىر دىندۇر، ئىسلامدىكى بىرلىك تۈرلۈك بولۇش ئاساسىدا شەكىللىنىدۇ. ئۇ مەرىپەت مەنبەسىدە مېتافىزىكا دۇنياسى بىلەن كۆرۈلۈپ تۇرۇۋاتقان دۇنيانى بىرلەشتۈرگەن؛ مەرىپەت يولىدا ئەقىل، نەقىل، تەجرىبە ۋە ۋىجداننى بىرلەشتۈرگەن دىندۇر. شۇڭا ئىسلامدا شەرىئەت بىلەن مەدەنىيەت، روھ بىلەن ماددا بىرلەشكەن. ھەتتاكى پەلسەپە دىيانەتلەشكەن، دىن پەلسەپىلەشكەن.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @" e" v7 m6 O# X3 l) tئۇ ئىنسان، ئۈممەت ۋە مەدەنىيەت ئۈچۈن ۋە ئىلگىرىكىلەر ئىجادىيەت ياراتقان ئىلمىي مىراسلار ئۈچۈن ئومۇمى گۈللىنىشنى تەمسىل قىلىپ، ئىنسانىيەت ئىلمىي مىراسىنى زايا بولۇپ كېتىشتىن ساقلاپ قالغان دىندۇر.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @- M. U% [% i: n3 Sئازادلىق ھەرىكەتلىرى مۇستەبىت ۋە زالىم ھۆكۈمرانلارنى باش ئەگدۈرگەن، كىشىلەرنىڭ ۋىجدانلىرىنى ئازات قىلغان، كىشىلەرنى ئەركىن ئېتىقاد قىلىشقا يول ئېچىپ بەرگەن دىندۇر.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @# o0 p) j; m+ K& Lمەدەنىيىتىدە ئىلاھىي ۋەھىي ئايەتلىرى بىلەن كائىنات ئايەتلىرى قېرىنداش بولغان دىندۇر.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @3 F9 b- v3 d: B: b" z+ q$ f- }7 uمانا بۇ ئىسلام دىنىدىن ئىبارەت.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @4 h# \. F7 Z: ?بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @( k- p: J1 q, \" Y% E9 b" B2 w' i
ئىسلام ۋە ھەزارەت (1)
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @' t+ C% o6 j" D& s1 uبۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @) J' S8 I: B6 ]# E$ a8 }
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @# q4 M. C( J( P/ R
ئابدۇراخمان جامال كاشىغەرى
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @6 i) O0 ^- M, Q( G' sمىسىر، قاھىرە.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @! _ N( q9 I% Z( y2 z/ M* K2014.10.14 كۈنى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 F& ~7 f% a. ~! N" S, @$ l+ n
يوللىغان ۋاقتى 
