قاراقاش خەلق قوشاقلىرى

باياۋان

	قاراقاش خەلق قوشاقلىرى قاراقاش ناھىيىسىنى قىسقىچە تونۇشتۇرۇش قاراقاشناھىيىسى-قاراقاش دەرياسىنىڭ غەربىي تەرىپىگە جايلاشقا بولۇپ ، جەنۇبتىن شىمالغا319.5 كىلومېتىر ، غەربتىن-شەرققە 112.5-45 كىلومېتىر دائىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. 6 يۈزمىڭ موغا يېقىن تېرىلغۇ كۆلىمىگە ئىگە بولغان بۇ تەكتى زېمىن تۇتاش كەتكەنباغۇ بوستانلىقلاردۇر . قاراقاشنىڭ بۇ يىلقى نوپۇسى 340 مىڭ بولۇپ ، ئۇيغۇرلار 96پىرسەنىتنى ئىگىلەيدۇ . قاراقاشدەرياسىدىن غەربكە ، غەربىي شىمالغا ۋە شىمال تەرەپكە بۆلۈنۈپ ئاقىدىغان زاۋا ،كۇيا ، ماكۇي ۋە بەھرام سۈيىدىن ئىبارەت تۆت چوڭ ئۆستەڭ 16 يېزا ، 360 كەنىتتە1716 مەھەللە ۋە ھەربىيلەرر بوز ئۆزلەشتۈرۈش 47-تۇەن مەيدانىنىڭ چەكسىزئېكىنزارلىقلىرىغا ، باغ ۋە ئورمان بەلباغلىرىغا تەبىئىي ھايات بېغىشلايدىغان قانتومۇردۇر . قاراقاش-پىلە-ئۈجمىچىلىك، پاختىچىلىق ئىشلەپچىقىرىشىدا ئاپتونۇم رايونىمىزنىڭ نۇقتىلىق ناھىيىسى بولغاندىنتاشقىرى ، بۇغداي ، قوناق ، گۈرۈچ قاتارلىق ئاشلىق زىرائەتلىرى ۋە ئۆرۈك ، شاپتۇل، ياڭاق ، ئۈزۈم ، ئالما ، ئانار قاتارلىق ھەر خىل مېۋىلەر كۆپ چىقىدۇ . قاراقاشناھىيىسىنىڭ خەرىتىسىگە قارىسىڭىز ، سول قانىتىنى چىڭ يىغىپ ، ئوڭ قانىتىنى كەڭ يېيىپتۇرغان كەپتەرنى كۆز ئالدىڭىزغا كەلتۈرىسىز ، بۇ كەپتەرنىڭ بېشى كوئىنلۇن تاغتىزمىلىرىنىڭ ئىچىگە ئۆسۈپ كىرگەن تاغلىق كەنىتلەرنى سۈرەتلىسە ، ئوڭ قانىتى ۋەقۇيرۇقى تەكلىماكان قۇملۇقلىرى بىلەن گىرەلەشكەن بىپايان ئېكىنزارلىقلارنىئوبرازلاشتۇرىدۇ . قاراقاشناھىيىسى جەنۇب تەرەپتە تاغ ۋە سايلىقلار ئارقىلىق گۇما ناھىيىسى بىلەن ، شەرقتەرەپتە دەريا ئارقىلىق خوتەن ناھىيىسى بىلەن تۇتۇشىدۇ . شىمال ۋە غەرب تەرەپلىرىتەكلىماكان قۇملۇقى بىلەن گىرەلىشىدۇ . قاراقاش ناھىيىسىدە 2000 يىلدىن ئارتۇقتارىخقا ئىگە « بەلقۇم قەدىمكى شەھەر خارابە ئىزى » ، « شاخلىق فېئوداللىق قورۇسى» ، « 500 يىللىق چىنار دەرىخى » قاتارلىق ئاپتونۇم رايون دەرىجىلىك ، ۋىلايەتدەرىجىلىك نۇقتىلىق قوغدىلىدىغان مەدەنىي يادىكارلىق ئورۇنلىرى بولۇپ ، قاراقاش زېمىنىدائادەم ياشاۋاتقىنىغا 2000 يىلدىن ئاشقانلىقىدىن ئىبارەت تارىخي پاكىتنى تېخىمۇيورۇتۇپ بېرىدۇ . ئەمگەكچان، ناخشا خۇمار قاراقاش خەلقى ئۇزۇن تارىخىي جەرياندىن بۇيان ، ئۆزلىرىنىڭ جاپالىقئەمگىكى ، پېشانە تەرلىرى بىلەن يۇرتىنى گۈللەندۈرۈپ ، نۇرغۇن ماددىي بايلىقيارىتىپلا قالماستىن ، قول ھۈنەر سەنئىتى ، بىناكارلىق سەنئىتى ، ناخشا-ئۇسسۇل ،مۇقام ، داستان ، قوشاق ، چۆچەك ، ، لەتىپە ، ماقال-تەمسىللەر قاتارلىق نۇرغۇنمەنىۋى بايلىق ياراتقان . قاراقاشخەلقى پۈتۈن ئوتتۇرا ئاسىياغا داڭقى كەتكەن مەشھۇر مۇقام ئۇستىسى ، مەشھۇرمەشقاۋۇل دارۋاز ھاشىم ھاجى ( 1868-1952) ، مەملىكەتلىك مۇزىكانىتلار جەمئىيىتىنىڭئەزاسى ، داڭلىق ئەلنەغمىچى شاھمۇھەممەت ( 1916ــــــ) ، بىر ئۆمۈر خەلقناخشىچىلىق بىلەن شۇغۇللانغان ۋە ساز چېلىش ئىشقىدا بىر ئۆمۈر يەككە-يېگانە ئۆتكەنداڭدار تەمبۇرچى ئايىمخان ھاجى ( 1897-1965 ) ، ئەما خەلق داستانچىسى ، ئەلنەغمىچىئابلىمىت قارى (1939ـــــ ) كەبى سەنئەتكارلىرى بىلەن پەخىرلىنىشكە ھەقلىقتۇر .قاراقاش خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى يۇقىرىدا سۆزلەنگەن ئەدەبىيات-سەنئەت شەيدالىرىنىڭۋارسلىق قىلىشى ، قايتا ئىجاد قىلىشى ئارقىلىق پىششىقلىنىپ دەۋرىمىزگىچە يېتىپكەلدى . شۇڭابىز بۇ توپلامنىڭ نەشىر قىلىنىش مۇناسىۋىتى بىلەن ئاشۇ پېشقەدەمئەلنەغمىچىلىرىمىزگە كەڭ كىتابخانلارغا ۋاكالىتەن رەھمەت ئوقۇيمىز . جۈملىدىنيوقىلىپ ، تۈگەپ كېتىشكە يۈزلەنگەن خەلق ئېغىز ئەدەبىياتىنى قېزىش ، رەتلەپ نەشىرقىلىش ئىمكانىيىتىنى يارىتىپ بەرگەن جۇڭگو كومۇنىستىك پارتىيىسىنىڭمېھىر-شەپقىتىگە بارىكاللا ۋە مەدھىيە ئېيتىمىز . ــــتەھرىر ھەيئىتى « قاراقاش خەلق قوشاقلىرى توغرىسىدا » ئۇيغۇرخەلق قوشاقلىرى –ئەمگەكچان ئۇيغۇر خەلقى ئىجاد قىلغان ئۇيغۇر خەلق ئېغىزئەدەبىياتىنىڭ نەزىم ژانېرىدۇر . ئۇيغۇرخەلق قوشاقلىرى مەزمۇنى كەڭ ۋە چوڭقۇر پىششىق شېئىرىي خۇسۇسىيەتلەرگە ئىگە . شەكلىخىلمۇ-خىل ، مىللى پۇرىقى قويۇق ، تۇرمۇشقا يېقىن ، بەدىئىي ۋاستىلىرى گۈزەل ،تىلى راۋان ، جانلىق بولۇش قاتارلىق ئالاھىدىلىكلىرى بىلەن ئەجداتلىرىمىزدىن بىزگەمىراس بولۇپ قالغان بىباھا مەنىۋى گۆھەر . ئۇيغۇرخەلق قوشاقلىرى – ئۇيغۇر خەلقىنىڭ ئەقىل-پاراسىتىنىڭ جەۋھىرى ،سىياسىي ، ئىقتىسادىي ، مەنىۋى ھاياتىنىڭ بەدىئىي ئىپادىلىنىشى ، ئۇيغۇر خەلقىبېسىپ ئۆتكەن ئۇزاقتىن-ئۇزاق تارىخىي جەرياننىڭ بەدىئىي خاتىرىسى . « قاراقاش خەلققوشاقلىرى » ئۇيغۇر خەلق قوشاقلىرىنىڭ بىر تەركىبى بولۇش سۈپىتى بىلەن ، ئۇيغۇرخەلق قوشاقلىرىنىڭ ئالاھىدىلىكلىرىگە ئورتاقلىقىدىن باشقا ، يەرلىك شېۋىسىئارقىلىق پەرقلىنىپ تۇرىدىغان يەرلىك رەڭگىدىن ئىبارەت خاسلىققىمۇ ئىگە . بۇ كۆزقارىشىمىزغا : «ئۆستەڭ بويىدا كاتۇ ،① ياش باللا دۇتا چاتۇ ② . سىڭلىسىنى ئالاي دېسەم ، ئاچىسى تاپان چاتۇ » قاتارلىقكۇبلىتلارنى ئاساس قىلىمىز . «قاراقاش خەلق قوشاقلىرى » دا 23 تۈرگە بۆلۈنگەن ، 1000 كۇبلىتتىن ئارتۇق قوشاق بار، تۆۋەندە بۇ قوشاقلارنىڭ ۋەكىللىك خاراكتىرگە ئىگە مەزمۇنلىرىدىن بىر قىسمىنىتونۇشتۇرىمىز . ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ① كارۋات ، ② چالىدۇ . 1.   ئىشلەپچىقىرىش ئەمگىكى –ئىنسانىيەتئەزەلدىن شۇغۇللىنىپ كەلگەن تۈرلۈك پائالىيەتلەرنىڭ تۈگۈنى ، بۇ پائالىيەتئارقىلىق ئىنسانىيەت ئۆزىنىڭ يېمەك-ئىچمەك ، كىيىم-كېچەك ، تۇرالغۇ-ماكانئېھتىياجىنى ھەل قىلىپ ، بۇنىڭغا ئەگەشتۈرۈپ مەنىۋى ئەمگەك ، مەنىۋى تۇرمۇشپائالىيەتلىرىنى ئىلگىرى سۈرۈپ كەلدى . « قاراقاشخەلق قوشاقلىرى » : « ئاش لازىم جىمى ئەلگە ، ئوغۇت لازىم تېرىم يەرگە . ھوسۇل تاغدىن ئاشىدۇ ، چۆمۈلسەڭ قارا تەرگە » . دېگەنگە ئوخشاش كۇبلىتلىرى ئارقىلىق قاراقاشخەلقىنىڭ تەبىئەتنى ئۆزگەرتىش ئىشلەپچىقىرىش ئەمگىكى پائالىيىتىنى چىنلىق بىلەنئىپادىلىدى ۋە قىزغىن مەدھىيلىدى . ئېغىر ، مۇشەققەتلىك قول ئەمگىكى ئارقىلىقتېرىقچىلىق قىلىش ئۆتمۈشكە مەنسۇپ بولۇپ كەتكەن بۈگۈنكى كۈندە ، يېزىلاردا ئىلغارئىشلەپچىقىرىش كۈچلىرى بولغان دېھقانچىلىق پەن-تېخنىكىسى ۋە ئىلمىي ئۇسۇلداتېرىقچىلىق قىلىش ئومۇملىشىۋاتقانلىقىنى « قاراقاش خەلق قوشاقلىرى » تېزسېزىمچانلىقى بىلەن ئەكىس ئەتتۈرۈپ ، قىزغىن ھېسسىياتى بىلەن مەدھىيلىدى ، بۇنۇقتىئىنەزىرىمىزگە : « سۈيى چىقار ئۇلغۇيۇپ كولاپ تۇرسا قۇدۇقنى . ئالاي دېسەڭ مول-ھوسۇل ، يېڭىلاپ تۇر ئۇرۇقنى ...» دېگەنگە ئوخشاش كۇبلىتلارنى گۇۋاھ قىلىمىز . 2.قاراقاشنىڭ ئازاتلىقتىن بۇرۇنقى تارىخى –ئەكسىيەتچىھۆكۈمران سىنىپلارنىڭ قاراقاش خەلقىنى سىياسىي جەھەتتىن بوزەك قىلغان ، ئىقتىسادىيجەھەتتىن تالان-تاراج قىلغان ، روھىي جەھەتتىن كەمسىتكەن ، شۇنىڭدەك قاراقاشئەمگەكچى خەلقى بۇ سىنىپىي تەڭسىزلىككە قارشى ئۈزۈلدۈرمەي قارشىلىق كۆرسەتكەن  تارىخ . بۇ تارىخ « قاراقاش خەلق قوشاقلىرى » دا : «ئالۋاڭ-سېلىق بەرمەيدۇ ، بەگلەر ، يۈزى يوغانلار . بىر كۈن قوغا چۈشەرسەن ، بىزنى قىيناپ ئۇرغانلار ...» دېگەنگە ئوخشاش كۇبلىتلار ئارقىلىق ئىپادىلەنسە ، « ئايۋان-ساراي كىمنىڭكى ، پومېشچىكنىڭ –باينىڭكى . ئوبدان ساقلاڭ پومېشچىك ، لازىم چاغدا بىزنىڭكى ...» قاتارلىق كۇبلىتلاردا ئازادلىق ھارپىسىدا شەرقتىنكۆرۈنگەن تاڭ شولىسىغا قاراپ ، ئۆزلىرىنىڭ ئازادلىققا چىقىدىغانلىقىغا ،ئەزگۈچىلەردىن ھېساب ئالىدىغانلىقىغا ئىشەنگەنلىكىنى ئىپادىلەيدۇ . 3.پارتىيىمىزنىڭ دانا رەھبەرلىكىدە ئازاتلىقتىنكېيىن ، بولۇپمۇ پارتىيە مەركىزى كومىتىت 3-ئومۇمى يىغىندىن كېيىن قاراقاشخەلقىنىڭ ماددىي ۋە مەنىۋى تۇرمۇشى بۇرۇنقىغا سېلىشتۇرغاندا كۆرۈنەرلىك ياخشىلاندى. بۇ رېئاللىق : « زەپ ياراشتى يوللارغا ، ئۈزۈم ، ياڭاق ، ئۈجمىلەر . ھەر ساھەدە ئىسلاھات ، بەردى نۇرغۇن مېۋىلەر . كەچقۇرۇنلۇق ئاڭلىشىمىز ، گۈزەل ناخشا-ساز بولدى . تۇرمۇشىمىز-ئۆمرىمىز ، مەڭگۈ باھار-ياز بولدى » ... قاتارلىق كۇبلىتلاردا ئەكىس ئەتتى ۋە چىنلىق بىلەن مەدھىيلەندى. قاراقاش خەلقى سۇ ئىچكەندە قۇدۇق قازغۇچىنى ئۇنۇتمىدى .بەخت-سائادەتلىك تۇرمۇشقا ئېرىشكەندە ، نىجادچىمىز جۇڭگو كومۇنىستىك پارتىيىسىنى : « خۇدايىم ئۇزۇن قىلسۇن ، بارچە ئەلنىڭ ئۆمرىنى . كۈيلەپ تۈگىتەلمەيمىز ، پارتىيىنىڭ مېھرىنى .» دەپ سەمىيمى ھېسسىياتى بىلەن مەدھىيلىدى . 4. « قاراقاش خەلق قوشاقلىرى » دا كۆپ سالماقنى ئىگىلەپ تۇرغانمۇھەببەت قوشاقلىرى ئاشىق-مەشۇقلارنىڭ بىر-بىرىگە ئامراقلىقىنى ، بىر-بىرىگەساداقەتمەنلىكىنى ، بىر-بىرىنى سېغىنىشى قاتارلىق ھېسسىياتلىرىنى ئىپادىلەيدۇ . « يارىم كېتىمەن دېدى ، كۆز يېشىم تارام بولدى . بىر قېتىم سۆيۈپ قويدى ، بىر يىللىق ئارام بولدى . گۈل قىسىپسەن چېكەڭگە ، زوقۇم بىلەن قارىدىم . تال چىۋىقتەك بويۇڭنى ، باغدا تۇرۇپ مارىدىم . بېغىمدىكى ئېتىزغا ، نەشپۈت كۆچىتى سالدىم . سېغىنغان شۇ يارىمدىن ، تۆنۈگۈن كەچ خەت ئالدىم ...» قاتارلىق كۇبلىتلار يۇقىرىدىكى تەھلىللىرىمىزنىڭ دەلىلىدۇر . « قاراقاش خەلق قوشاقلىرى » دا كونا جەمئىيەتتەقىز-يىگىتلەرنىڭ نىكاھلىنىش ئەركىنلىكىنى بوغۇپ تۇرغان مۇتەئەسسىپلىككەنارازىلىق-قارشىلىق ئىپادىلەنگەن : « ئۆگزىدىن ئېگىز چەللە ، تەلپەكتىن ئېگىز سەللە . قىزى بىلەن خۇۋالاشسام ، بەرمىدى قېرى دەللە » دېگەنگە ئوخشاش كۇبلىتلارمۇ بار . 5.گومىنداڭ ئەكسىيەتچىلىرىنىڭ تۆمۈر تىرنىقى ئاستىدا خورلانغانقاراقاش خەلقى : « بۇ ئامبالنىڭ غىزاسىغا نېمە كېرەككىن قېنى، مۇشۇ تۇرغان خالايىق ئاڭلاش لازىم ئۇنى . پاشىنىڭ پاتىڭى ، ئۆمۈچۈكنىڭ مېڭىسى ، ئاق قۇمچاقنىڭ ياتىسى ، قارا قۇمچاقنىڭ چاۋىسى ، قارا ئىتنىڭ قېنى ، سېرىق ئىتنىڭ سېنى ، ئالتە بوغاز قۇمچاق ، يەتتە سۇۋاي قۇمچاق ، بۇلارنى پىشۇرۇشقا لازىم بولىدۇ . سەكسەن سەككىز ھارۋا قۇرۇق چومچاق »... دېگەنگە ئوخشاش ھەجۋى مىسرالىرى ئارقىلىق نەپسى يامان گومىنداڭئەمەلدارلىرىنى ( جۈملىدىن ئامباللارنى ) ئاچچىق كۈلكە بىلەن مەسخىرە قىلىپ ،ئۆزلىرىنىڭ قارشىلىق –غەزىپىنى ئىپادىلىدى . قىمارۋازلىق ، نەشىكەشلىك ، تاماخورلۇق ، ھورۇنلۇق قاتارلىقيامان ئىللەتلەر يۇقۇملۇق مەنىۋى كىسەللىك زىيانكەشلىكى بىلەن مىللىتىمىزنى قۇدرەتتاپقۇزۇشقا ئەزەلدىن چوڭ توسالغۇ بولۇپ كەلدى . « قاراقاش خەلق قوشاقلىرى » دا : «مەدەت تىلەر چىلىدىمدىن دىۋانە بەڭگى ، كەندىر ئوتى يېقىلسا پەرۋانە بەڭگى . خۇمارى تۇتقاندا قوزغايدۇ جىدەل ، سەپرا مىجەز ، سوقۇشقاق ، ۋەيرانە بەڭگى . چىلىمنى شورىسا كۆڭلى خۇشالدۇر ، مەسىتلىكتە بىر سائەت مەردانە بەڭگى . قىمارۋازنىڭ ئاجايىپ ئىشلىرى باردۇر ، ياقىسىدا كالتە قۇيرۇق پىتلىرى باردۇر . ئۇتسام دەپ خام خىيال قىلىدۇ دائىم ، ھويلىسىدا ئالا بويۇق ئىتلىرى باردۇر . ئوغرى-قىمارۋاز ، بەڭگى-قەلەندەر ، گاھى پادىشدھقا دورى كەلگەندە ، گاھى دىۋانە دەردۇ ئەلەمدە ، بىر كۈن ئۇ يەردە ، بىر كۈن بۇ يەردە ...» دېگەنگە ئوخشاش كۇبلىتلىرى بىلەن بۇ كېسەللىككە ئاچچىق كۈلكەياغدۇردى . كىشىلەرنى بۇ كېسەللىكنى يۇقتۇرۇۋالماسلىققا ئاگاھلاندۇردى . يۇقىرىقىدىكىلەردىن « قاراقاش خەلق قوشاقلىرى » نىڭ قاراقاش خەلقىنىڭئارزۇ ئارمانلىرىغا ،شادلىق ۋە قايغۇسىغا ، مۇھەببەت ۋە نەپرىتىگە ، قىزىقىش ۋەيىرگىنىشىگە ۋەكىللىك قىلغانلىقىنى كۆرۈپ ئالالايمىز . « قاراقاش خەلق قوشاقلىرى »نىڭ نەشىر قىلىنىشى –خەلقىمىزنىڭ ئىشتىنسىرىتقى تۇرمۇشىنى بېيىتىپ ، سوتسىيالىستىك مەنىۋى مەدەنىيەتنى ئىلگىرى سۈرۈشتە ،بۇ ئارقىلىق خەلقىمىزنىڭ روھىنى ئۇرغۇتۇپ سوتسىيالىستىك ماددىي مەدەنىيەتقۇرۇلۇشىنى تېزلىتىشتە مۇئەييەن ئەھمىيەتكە ئىگە . « قاراقاش خەلق قوشاقلىرى » بارغانسېرى تولۇقلىنىدۇ ، بېيىيدۇ، مەڭگۈ خەلق بىلەن بىللە ياشايدۇ . مۇندەرىجە 4100 ئەمگەك قوشاقلىرى...........................................................................   1 4202 سىنىپىي تەڭسىزلىك توغرىسىدا............................................................   6 4203 سىنىپىي كۈرەش قوشاقلىرى.................................................................    8 4204 مەدھىيە قوشاقلىرى...........................................................................   11     4301 جۇدالىق قوشاقلىرى ............................................................................    16 4302 مەۋسۇم قوشاقلىرى...........................................................................   20 4401 سۈرۈشتۈرۈش تۈرلىرى........................................................................   23 4402 مەدھىيە تۈرلىرى..............................................................................    40 4403 سېغىنىش قوشاقلىرى.......................................................................    52 4403 سالام ..........................................................................................   56 4404 ئۆز ئارا ياخشى كۆرۈش قوشاقلىرى.......................................................   73 4406 ئايرىلىش قوشاقلىرى........................................................................   113 4407 باشقا تۈردىكى قوشاقلار.....................................................................  122 4500 تۇرمۇش قوشاقلىرى..........................................................................  135 4501 ئىجتىمائىي مۇئامىلە قوشاقلىرى ...........................................................  160 4503 تۇل خوتۇنلارنىڭ ھەسرەتلىك قوشاقلىرى............................................... 165 4504 بويتاق يىگىتلەرنىڭ ئارزۇلىرى............................................................  167 4508 باشقىلار........................................................................................  168 4700 بالىلار ئويۇنى قوشاقلىرى..................................................................   201 4800 ئەبجەش قوشاقلار ..........................................................................  212 4100   ئەمگەكقوشاقلىرى چوڭقۇر چاپتۇق ئۆستەڭنى ، سۇلار كەلدى ئېرىققا . بىز باشلىدۇق سۇلارنى ، بۇغداي ، قوناق ، تېرىققا . ئاش لازىم جىمى ئەلگە ، ئوغۇت لازىم تېرىم يەرگە . ھوسۇل تاغدىن ئاشىدۇ ، چۆمۈلسەڭ قارا تەرگە . ئەمگەك –ئەجرىمىز بىلەن ، باغ بولدى قاقاس چۆللەر . يېزىمىزنىڭ ھۆسنىگە ، ياراشتى چىمەن گۈللەر . بەخت گۈلى ئېچىلدى ، تەرىمىزدىن چۆللەردە . سايە سالدى  سۆگەتلەر ، يول بويىغا-كۆللەرگە . بۇغداي –قوناق بەك بولدى ، يەپ بولۇشنىڭ ئورنى يوق . ئاشتى ھەر يىل مەھسۇلات ، كۆڭۈل خۇشال ، قورساق توق . يېزىمىزنىڭ تەرىپى ، بۈگۈن ئۆلكىگە كەتتى . جاپا چەككەن دېھقانلار ، مۇراد-ئارزۇسىغا يەتتى . سىياسەتتىن تايمايمىز ، ئىش-ئەمگەكتە قاينايمىز . مەھسۇلاتنى ئاشۇرۇشتا ، باشقىلاردىن قالمايمىز . يېزىمىزدا كەڭ كەتكەن ، سالا ئېتىز بەك تولا . كۆپ ئىشلىسەك ئاشلىقنىڭ ، مەھسۇلاتى كۆپ بۇلار . چۆلدە گۈلباغ ياسىدۇق ، قىزىلگۈللەر ئېچىلدى . ئۇنىڭ خۇشبۇي پۇرىقى ، ھەر تەرەپكە چېچىلدى . تەبىئەتنى گۈللەتتى ، ھالال مېھنەت تەرىمىز . ئەمگەك بىلەن بەختىيار ، خۇشال ئۆتەر ئۆمرىمىز . ( سايباغ يېزا تاملىق كەنتىدىن 41 ياشلىق دېھقان روزىنىيازئېيتىپ بەرگەن . سايباغ يېزىلىق مەدەنىيەت پونكىتىدىن مەمتىمىن قاسىم توپلاپرەتلىگەن ) . گۈزەل باغلار ياسىدۇق ، بۇلبۇل قانات قاقسۇن دەپ . ئۆستەڭلەرگە تاش تىزدۇق ، سۇلار راۋان ئاقسۇن دەپ . يېڭى ئۆستەڭ ياسىدۇق ، قاتار-قاتار تاش تىزىپ . تۇرمۇشىمىز ھۆر بولدى ، مەھسۇلاتنى كۆپ ئېلىپ . قونداقتىكى ئاق خوراز ، چىللاپ كېتەر سەھەردە . يېزىمىزنىڭ ياشلىرى ، باشلامچىدۇر سەپەردە . بۈگۈن كۈنگە پەيشەنبە ، ئونبەش كۈنلۈك ئاي بولدى . راس ئىشلىگەچ دېھقانلار ، تۇرمۇشى ھۆر –باي بولدى . سۈيى چىقار ئۇلغۇيۇپ ، كولاپ تۇرسا قۇدۇقنى . ئالاي دېسەڭ مول-ھوسۇل، يېڭىلاپ تۇر ئۇرۇقنى . مۇز داۋاننىڭ يوللىرى ، بىرى ئېگىز ، بىرى پەس . ئىشلەيدىغان چاغ كەلدى ، ئىشلىمىسەك باسار نەس . كاككۇك بولمىسا زەينەپ ، سايرايدىكەن ئارماندا . ئالتۇن باشاق بۇغدايلار ، تاغدەك بولدى خاماندا . يۇرتنىڭ ئېتى قاراقاش ، پەرزەنىتلىرى ئىشچان ياش . يەرەە تۆكسەك ھالال تەر ، بىزگە بېرەر ئالتۇن ئاش . (توخۇلا يېزا بازار بويى كەنتىدىن دېھقان مەھەممەت پىلەڭئېيتىپ بەرگەن . قاراقاش بازارلىق پارتكوم تەشۋىقات كادىرى غۇجابدۇللا مەمتىمىنتوپلاپ رەتلىگەن ) . مەشھۇر ئەلنەغمىچى مەھەممەت ئاخۇن پىلەڭ 1930-يىلى توخۇلايېزىسىنىڭ قارىتام كەنتىدە دېھقان ئائىلىسىدە تۇغۇلغان . 1949-يىلىغىچە دىنى ۋەپەننىي مەكتەپلەردە باشلانغۇچ سەۋىيىلىك بىلىم ئۆگەنگەن . 12 يېشىدىن باشلاپ قويچىراۋابى ( ئىككى تارىلىق ) چېلىشقا قىزىقىپ ، دەسلەپتە ، « ئاڭلا مەشۇقۇم » دېگەنخەلق قوشىقىنى چېلىپ ، ئوقۇشنى ئۆگەنگەن . كېيىنچە ، شۇ يۇرتتىكى داڭلىق راۋابچىرېخىم ئاخۇننىڭ يېتەكلىشى بىلەن نۇرغۇن خەلق قوشاقلىرىنى ۋە « زىۋىدىخان » ، «ئابدىراخمانخان » قاتارلىق خەلق داستانلىرىنى ئوقۇپ –چېلىشنىئۆگەنگەن . ئۇ بىزنىڭ « قاراقاش خەلق قوشاقلىرى » نى تۈزۈشىمىز ئۈچۈن ئاز بولمىغانخەلق قوشاقلىرىنى تەقدىم قىلدى . 4202 سىنىپىي تەڭسىزلىك توغرىسىدا مۈشۈك كاما مارايدۇ ، ئۇنىڭ قەستى چاشقاندا . نەچچە نۆۋەت ئاچ قالدۇق ، گومىنداڭدىن قاچقاندا . ئۇجات① بىلەن تۇزاقچى ،② ئىششىقلا ③ بىلەن باشاقچى .④ يايى دېگەن يالاقچى ، بوجاڭ دېگەن پوداقچى . پىيالما ⑤ بىلەن زاڭگۇي ⑥ يولىدا چۆل ئارىلاش . زەپمۇ قىينىغان بىزنى ، جاڭكەيشى تاز پاينەكباش . ئاق چەينەككە چاي سالدۇق ، كۆك چەينەككە چاي نەدە . كومپارتىيە ۋاقىتىدا ، گومىنداڭغا جاي نەدە ؟ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ①②③④⑤⑥ يۇرت ناملىرى ئالۋاڭ –سېلىق بەرمىدى ، بەگلەر ، يۈزى يوغانلار . بىر كۈن قولغا چۈشەرسەن ، بىزنى قىيناپ ئۇرغانلار . قەغەز دېگەن نېپىزكەن ، بىكار تۇرسا تېشىلمەس . شىكايەتلىك ئەرزىمنى ، ئېيىتمىغىچە يېشىلمەس . ( رامۇك موللام قوشاقلىرىدىن ، تەھرىر بۆلۈمىمىز رەتلىگەن ) 4203 سىنىپىى كۈرەش قوشاقلىرى لازىم چاغدا بىزنىڭكى ( يەر ئىسلاھاتى مەزگىلىدىكى دېھقانلار قوشاقلىرى ) ئايۋان ساراي كىمنىڭكى ، پومېشچىكنىڭ ئۆزىنىڭكى . ئوبدان ساقلاڭ پومېشچىك ، لازىم چاغدا بىزنىڭكى . چىمەن دوپپا كىمنىڭكى ، پومېشچىكنىڭ قىزىنىڭكى . ئوبدان ساقلاڭ پومېشچىك ، كىيەر چاغدا بىزنىڭكى . يوغان كەتمەن كىمنىڭكى ، پومېشچىكنىڭ ئۆزىنىڭكى . چاپالمايدۇ پومېشچىك ، چاپار چاغدا بىزنىڭكى . تاۋار يوتقان كىمنىڭكى ، پومېشچىكنىڭ ئۆزىنىڭكى . يېپىنالمايدۇ پومېشچىك ، يېپىنار چاغدا بىزنىڭكى . قارا بوز ئات كىمنىڭكى ، پومېشچىكنىڭ ئۆزىنىڭكى . مىنەلمەيدۇ پومېشچىك ، مىنەر چاغدا بىزنىڭكى . بىنام يەرلەر كىمنىڭكى ، پومېشچىكنىڭ ئۆزىنىڭكى . تېرىيالمايدۇ پومېشچىك ، تېرىش ۋاقتىدا بىزنىڭكى . بۇرۇن ئىدى سىزنىڭكى ، ئەمدى بولدى بىزنىڭكى . ھەققى يوق پومېشچىكنىڭ ، خوتۇنى ھەم قىزىنىڭكى . (زاۋا يېزا قوقان كەنتىدىن غوجاشىم ئاخۇن ئېيتىپ بەرگەن ،ناھىيىلىك سەنئەت ئۆمىكىدىن مەمتىمىن ھاشىم رەتلىگەن ) ئاق سارايدا ئاق ساندۇق ، كۆك سارايدا كۆك ساندۇق . كومپارتىيە كەلگەندە ، گومىنداڭنى دۈم سالدۇق . ئاسمانغا چىقاي ئېگىز ، بۇلۇتقا سالاي كىگىز . زالىملارنىڭ كۆكسىگە ، سانجىيمەن تۆمۈر بىگىز . ( رامۇك موللام قوشاقلىرىدىن ، تەھرىر بۆلۈمىمىز رەتلىگەن ) 4204 مەدھىيە قوشاقلىرى بەختىمىزگە ئامەتلىك ، يېپيېڭى زامان كەلدى . دەۋرىمىزنى كۆيلىسەم ، ئىلھامىم قىيان كەلدى . بار قوي ، كالا چارۋىمىز ، ھەممە ئۆيدە ھارۋىمىز . باي بولۇشنىڭ يولىدا ، چوڭ قەدەملەپ ماڭىمىز . ئۆيىمىزگە تۈن كەلمەس ، سىم چىراغنىڭ نۇرى بار . ھەر دوقمۇشتا كانايدا ، بەختىمىزنىڭ كۈيى بار . كەڭ سىياسەت نۇرىدىن ، پورەكلىدى گۈلىمىز . تۇرمۇشىمىز ھۆر بولدى ، ئۇزارماقتا ئۆمرىمىز . سول لۇشيەندىن قۇتۇلۇپ ، ياخشى كۈنگە ئېرىشتۇق . كونا تاملىق ئۆيلەردىن ، يېڭى ئۆيگە كۆچۈشتۇق . كەچقۇرۇنلۇق ئاڭلىشىمىز ، گۈزەل ناخشا-ساز بولدى . تۇرمۇشىمىز –ئۆمرىمىز ، مەڭگۈ باھار-ياز بولدى . پارتىيىنىڭ سىياسىتى ، ئادالەتلىك ئورۇنلۇق . پۇشمان قىلار كۈزلۈكتە ، كىمكى قىلسا ھورۇنلۇق . خۇدايىم ئۇزۇن قىلسۇن ، بارچە ئەلنىڭ ئۆمرىنى . سۆزلەپ تۈگىتەلمەيمىز ، پارتىيىنىڭ مېھرىنى . سالالىشىپ ئېتىزلار ، ئېرىق-ئۆستەڭ رەتلەندى . كەڭ سىياسەت كۈچىدىن ، سولچىل خاھىش چەكلەندى . خوپ ياراشتى يوللارغا ، سۆگەت ، تېرەك ، ئۈجمىلەر . ھەر ساھەدە ئىسلاھات ، بەردى نۇرغۇن مېۋىلەر . ئىسلاھاتنىڭ روھىدىن ، قۇۋۋەت ئالدى يۈرەكلەر . ئۇتۇقلاردىن ئېچىلدى ، رەڭمۇرەڭ گۈل-چېچەكلەر . ئاۋات بولدى يېزىمىز ، تۇرمۇشىمىز شاد-خۇرام . ئىسلاھاتنىڭ نۇرىدا ، كۆڭلىمىز خۇش دىلئارام . غەيرىتىمىز جۇش ئۇرۇپ ، ئەل-يۇرتىمىز ياشنىدى . ئىسلاھاتنىڭ نۇرىدا ، ئىقبالىمىز چاقنىدى . كاۋىلار باراڭ بولدى ، ئۆي ئالدىدا-چەللىدە . يېڭى تۇرمۇش باشلىدۇق ، ئىسلاھاتنىڭ دەۋرىدە . يېڭى ئۆيگە كۆچمەكتە ، دېھقانلارنىڭ تولىسى . نەقىش بىلەن بېزەلدى ، پېشايۋاننىڭ لەمپىسى . ( ئاقساراي يېزا توقاچلا كەنتىدىن دېھقان ئابلىمىت قارىمئېيتىپ بەرگەن ، تەھرىر بۆلۈمىمىز رەتلىگەن ) ئەما ئەلنەغمىچى ئابلىمىت قارى 1938-يىلى ئاقساراي يېزىسىنىڭتوقاچلا كەنتىدە دىنى ئۆلىما قۇرباننىياز ئاخۇنۇم ئائىلىسىدە دۇنياغا كەلگەن .يەتتە يېشىدىن باشلاپ دۇتار چېلىشنى ئۆگەنگەن . ئۇ راۋاب ، ئىسكىرىپكا ، چاڭ ، نەيقاتارلىق چالغۇلارنى ياخشى چالالايدىغانلىقى بىلەن داڭلىق ۋە ھۈرمەتكە سازاۋەردۇر. ئۇ « قاراقاش خەلق قوشاقلىرى » نى تۈزۈشىمىزگە نۇرغۇنقوشاقلىرى بىلەن قىزغىن ياردەملەشتى . ( ئۇنىڭ تەپسىلى تەرجىمىھالىنى « قاراقاش خەلق داستانلىرى »ناملىق كىتابىمىزدا تونۇشتۇردۇق . باغدىكى ئەتىرگۈلدىن، چېچىلىدۇ خۇشپۇراق . يۇلتۇزلاردەك چاقنايدۇ ، ئۆيىمىزدە سىمچىراق . ئېگىز ئۇچقان قۇشقاچلار ، كېلىپ قوندى تېرەككە . ئىسلاھاتنىڭ شامىلى ، ئىلھام بەردى يۈرەككە . تاڭ سەھەرنىڭ شامىلى ، لەرزان تەگدى يۈزۈمگە . ئامبىرىمىز لىق تولدى ، سايۋا ، كىشمىش ئۈزۈمگە . ئۆيىمىزگە قۇيۇلدى ، يۇمشاق مامۇق ساپالار . پەن-تېخنىكا كۈچىدىن ، يىراق قاچتى جاپالار . چېقىلغاچقا ۋاقتىدا ، چوڭ قازاننىڭ تامىقى . گۈزەللىككە يۈزلەندۇق ، تۈگەپ چاپان يامىقى . ( سايباغ يېزا كامپا كەنتىدىن 60 ياشلىق دېھقان غۇجابدۇللا خۇنئېيتىپ بەرگەن . سايباغ يېزىلىق مەدەنىيەت پونكىتىدىن مەمتىمىن قاسىم رەتلىگەن ) داۋامى بار سەمىيمى ئەسكەرتىش : باشقا مۇنبەرلەرگە كۆچۈرمەڭ .

XAHZAD

	2004-يىلى قارقاش خەلىق قوشاقلىرى ،قارقاش خەلىق چۆچەكلىرى دىگەن تىمىلاردا  يازغۇچى ،شائىر مۇھەممەتئىمىن قۇربان ئاكىمىز بىر قاتار توپلاملارنى تەييار قىلغانىدى . سىزنىڭ بۇ تىمىڭىز شۇنىڭدىن ئۈزۈندە ئېلىنغانمۇ ياكى قايتدىن ئىزدىنىپ تەييارلانغانمۇ؟

XAHZAD

	2004-يىلى قارقاش خەلىق قوشاقلىرى ،قارقاش خەلىق چۆچەكلىرى دىگەن تىمىلاردا  يازغۇچى ،شائىر مۇھەممەتئىمىن قۇربان ئاكىمىز بىر قاتار توپلاملارنى تەييار قىلغانىدى . سىزنىڭ بۇ تىمىڭىز شۇنىڭدىن ئۈزۈندە ئېلىنغانمۇ ياكى قايتدىن ئىزدىنىپ تەييارلانغانمۇ؟

باياۋان

	XAHZAD يوللىغان ۋاقتى  2014-9-27 11:49 PM 2004-يىلى قارقاش خەلىق قوشاقلىرى ،قارقاش خەلىق چۆچەكلىر ... دەل توغرا ، بۇ مەزمۇن « قاراقاش خەلق قوشاقلىرى » ناملىق كىتابتىن ئېلىنغان .

ئۇتغۇر

	تۆۋەندىكى بىر نەچچە پارچە قوشاقلىرىم ‹‹قاراقاش خەلق قوشاقلىرى›› كاتوگورىيىسىگە كىرسە ئالەمچە سۆيۈنگەن بولاتتىم:

XAHZAD

	مەمتىمىن قۇربان بىلەن قوشنا ئولتۇرىمىز بىر قېتىم بىر ئىش توغرۇلۇق ئۆيىسىگە كىرسەم شۇ كىتابلارنى نەشىر قىلدۇرۇش ئۈچۈن تەييارلىق قىلىۋاتقان ئىكەن .ئوقۇپ باقاي دەپ كۆرۈپ باققان ئىدىم .   پۇرچاقچىدا بىر گىلەمچى ئادام بار ئىدى .ئابدىېراھمان پاششانىڭ  ۋەقەلىكىنى يادقا بىلەتتى .

XAHZAD

	مەمتىمىن قۇربان بىلەن قوشنا ئولتۇرىمىز بىر قېتىم بىر ئىش توغرۇلۇق ئۆيىسىگە كىرسەم شۇ كىتابلارنى نەشىر قىلدۇرۇش ئۈچۈن تەييارلىق قىلىۋاتقان ئىكەن .ئوقۇپ باقاي دەپ كۆرۈپ باققان ئىدىم .   پۇرچاقچىدا بىر گىلەمچى ئادام بار ئىدى .ئابدىېراھمان پاششانىڭ  ۋەقەلىكىنى يادقا بىلەتتى .

ئۇتغۇر

	ئۇتغۇر يوللىغان ۋاقتى  2014-9-28 12:07 AM تۆۋەندىكى بىر نەچچە پارچە قوشاقلىرىم ‹‹قاراقاش خەلق ... ئەبجەش قوشاقلار (مەزكۇر قوشاقلار «ئۇيغۇر خەلق قوشاقلىرى» كاتگورېيىسىگە كىرسە ئالەمچە سۆيۈنگەن بولاتتىم.) ھەسەنجان ئابدۇراخمان 1 مەن خەت يازغان قەلەمنىڭ، قارا سىياھى قالمىدى. خەت يازساممۇ يار ئۈچۈن، قوللىرىم ھېچ تالمىدى. *** *** *** *** *** چاپىنىمنىڭ ئوڭ پېشى، قىزىل رەختتە ياماقلىق. تۇنجى سۆيگەن شۇ يارىم، ئۆز ئۆيىدە قاماقلىق. *** *** *** *** *** بۇغداي، قۇناق بولمىغاچ، كەپتەر باقتىم تېرىقتا. ئوغلۇم ياۋاش بولمىغاچ، كېلىن كۆردۈم قىرىقتا. *** *** *** *** *** ئاخشام ئۆلگەن ئاق قوينىڭ، تېرىسىنى سويۇپ قويدۇم. ئۆيىگە ماڭغان يارىمنىڭ، مەڭزىگە سۆيۈپ قويدۇم. *** *** *** *** *** سۇ بولمىسا كۆلچەكتە، بېلىق سەكرەپ ئوينامدۇ؟ پۇل بولمىسا چۆنتەكتە، يارىم مېنى ئويلامدۇ؟ *** *** *** *** *** گۈل ئۆستۈرگەن تەشتەكنى قارىماي، چېقىپ قويدۇم. يارىم مېنى تاشلىسا، باشقا يار تېپىپ قويدۇم. *** *** *** *** *** ھويلامدىكى تېرەككە، قاغا قونسا لىڭشىيدۇ. ئوت تۇتاشسا يۈرەككە، ئېغىر مۇڭلۇق غىڭشىيدۇ. *** *** *** *** *** خاماندىكى ساماننى، بەش ئارىدا سورىدىم. ئىشچان، چېچەن شۇ يارنى، قاش بويىغا توۋلىدىم. *** *** *** *** *** مەن ئولتۇرغان ئورۇندۇق، توختىماستىن غىچىرلار. شۇ يارىمغا ئانىسى، گەپ ئۆگىتىپ پىچىرلار. *** *** *** *** *** مەن يىلاندىن قورقىمەن، يىلان ئادەم چاقىدۇ. ئەمما ياردىن قورقمايمەن، يار ناز بىلەن باقىدۇ. *** *** *** *** *** 2 ئاخشام ياغقان يامغۇردا، ئەنجۈلىرىم ھۆل بولدى. ئويمان بولغاچ قاش بويى، سۇ يىغىلىپ كۆل بولدى. *** *** *** *** *** قاينام بولغاچ كۈندۈزى، خامان ئالدۇق كېچىچە. بەك ھارغاچقا، بۇغداي-چەش ئېتىزدىدۇر تېخىچە. *** *** *** *** *** بۇ كەمدىكى ئېتىزلار، قاتار-قاتار ياڭاقلىق. ئۇلىغاچقا ھەر يىلى، ئاچا-ئاچا تاياقلىق. *** *** *** *** *** گۈلچاي تېرىپ بىر يازدا، ئون كوي بولدى كېلوسى. ئىششەك پۇلغا تەرگۈزۈپ، باشقا چىقتى «دېلو»سى. *** *** *** *** *** قۇناق شېخى بەك ئېگىز، ئەمما بولدى بىر باشلىق. شۇنداق بولغاچ بۇ يىلى، بەك ئاز بولدى نان-ئاشلىق. *** *** *** *** *** 3 تاۋۇز ئېلىپ بىر مەپە، ساتالمىدىم كەچكىچە. جاپا تارتتىم ساق بىر كۈن، ئىز پۇلىغا يەتكۈچە. *** *** *** *** *** تاشلاپ قويۇپ تاۋۇزنى، قوغۇن ساتتىم، ئاز ئالدى. ئىز پۇلىغا چىقىشماي، زىيان چىققىلى تاس قالدى. *** *** *** *** *** ئويلاپ قالدىم شاپتۇلنى، خەق ئالارمۇ، ئالماسمۇ؟ رامىزان بولغاچ بۇ ئايلار، ئېشىپ قالارمۇ، قالماسمۇ؟ *** *** *** *** *** قاراقاشنىڭ بازارىدا، ساتتىم سەۋزە، بەرەڭگە. بۇنىڭدىنمۇ زىيان چىقسا، قانداق چىداي ئەلەمگە. *** *** *** *** *** سېتىپ بېقىپ ھەر نەرسە، پىشىپ قالدىم سودىغا. بىكار قېلىپ بەزىدە، سودا قىلدىم زورىغا. مەنبە: ھەسەنجان ئابدۇراخمان ئۆز قەلىمى.

ئۇتغۇر

	ئۇتغۇر يوللىغان ۋاقتى  2014-9-28 12:07 AM تۆۋەندىكى بىر نەچچە پارچە قوشاقلىرىم ‹‹قاراقاش خەلق ... تۇزلۇقتاغ قوشاقلىرى ھەسەنجان ئابدۇراخمان بۈگۈن كۈنگە سەيشەنبە، كاۋاكنىڭ بازارى بار. ئىلھام دېگەن توختىماس، كەلگەندە يازارى بار. تۇزلۇقتاغ دېگەن يۇرتنى، مەن ئەجەپ كۆپ ئاڭلىغان. قاھار ئاكام بىزلەرگە، بۇ يۇرتنى بەك داڭلىغان. خۇدايىم نېسىپ ئەتتى، شۇ يۇرتقا بىر بېرىشنى. بۈگۈن ئەجەپ پۇرسەتكەن، پىلان ئەتتۇق مېڭىشنى. جەم بولدۇق بىز بەشىمىز، يۈرۈپ كەتتۇق شۇ يۇرتقا. بەك ئوبدانكەن ماشىنا، ئولتۇدۇق بىز ئۇيقۇدا. قاھار ئاكام ئويغاتتى، ئانا دەريانى كۆرسىتىپ. ماختاندى ئۇ دەريادىن، ھاياجاننى قوزغىتىپ. تۇزلۇقتاغنىڭ يولىدا، ئاچچىق دېگەن بىر يەر بار. ماشىنا پېتىپ قالسا، ئىتتىرىدىغان بەش ئەر بار. تۇزلۇقتاغنىڭ يولىدىكى، چالا قۇدۇقتا توختىدۇق. چۈچۈكبۇيا چاينىشىپ، قاش بويىدا ئولتۇدۇق. سىنگە ئالدى ئابلەھەت، ‹‹ئالما›› دېگەن يانفۇندا. چۈچۈكبۇيا تاتلىقكەن، سېلىۋالدۇق يانجۇققا. خاتىرە سۈرەت تارتىشىپ، خۇش كەيىپتە يۈرۈشتۇق. بىر ـ بىرىمىزگە قارىشىپ، ئىللىققىنە كۈلۈشتۇق. چالا قۇدۇقتىن ئايرىلىپ، كېلىپ قالدۇق بوستانغا. دەريا سۈيى ئىچىشىپ، توۋلىدۇق بىز ئاسمانغا. بېلىق تۇتىلى دېگەندە، يېنىمىزدا قاماق يوق. ئۇنتۇلۇپتۇ مېىڭشتا، ئەمدى ئۆيگە باماق يوق. مېڭىرۋەردۇق ئارماندا، توغراقلارغا قارىغاچ. شوخلۇق تۇتۇپ قالغاندا، ناخشا ئېيتىپ سايرىغاچ. قاھار ئاكام كۆرسەتتى، يالغۇز توغراق مۇشۇ دەپ. ماشىنىدىن چۈشتۇق بىز، پىيازلىق نان، توقاچ يەپ. قارىساق زادى بىر توغراق، تۇرۇپتۇ قۇملۇق ئۈستىدە. يالغۇز ئىكەن راستلا بۇ، باشلىق توغراق بەستىدە. رەسىم تارتىپ ‹‹ئالما››دا، بۇ يەردىمۇ ئوينىدۇق. لېكىن گۈزەل مەنزىرگە، قاراپ بىزلەر تويمىدۇق. كېلەرمىز دەپ قايتا رەت، ماشىنىغا چىقىشتۇق. مىنرال سۇنى تويغۇچە، قېنىپ ـ قېنىپ ئىچىشتۇق. قاھار ئاكام چاق ـ چاق قىپ، تېزەك چىشلەڭلار، دېدى. سەۋەبىنى سورىساق، تېپىپ بېقىڭلار، دېدى. ۋاي ـ تاڭ، دېسەك قاھار ئاكام، ‹‹ئاتقاق مازار ياتىدۇ. چىشلىمىسەڭ تېزەكنى، مازار سېنى ئاتىدۇ››. دېدى مازار كۆرسىتىپ، قاھار ئاكام قولىدا. ئەسلى بۇ چاق ـ چاق ئىكەن، ساياھەتچى يولىدا. ئاچچىققا كېلىپ قالدۇق، ھۇزۇر بىلەن كۈلۈشۈپ. تومنان يېدۇق سۇ بىلەن، ئىككى ناننى بۆلۈشۈپ. يەنە سۈرەت تارتىلدى، ئالتۇن قۇملۇق ئۈستىدە. باشقىلار كۆرەلمەيدۇ، بۇ مەنزىرىنى چۈشىدە. ئەسلىمىلەر قالدۇرۇپ، راۋان بولدۇق شىمالغا. ئەينەكتىن قول چىقىرىپ، سالدۇق ئۇنى شامالغا. نەزەرۋاغقا كەلگەندە، بىر ماشىنا پېتىپتۇ. چىقىرالماي شوپۇرمۇ، قۇم ئۈستىدە يېتىپتۇ. بىز ئىككىمىز كەلگەندە، يولىمىزغا راۋان بولدۇق. ناخشا قويۇپ لابادا، خۇشاللىققا بەك تولدۇق. ماياقدۆڭدىن ئۆتكەندە، ئاھالىلەر كۆرۈندى. كەپتىمىز، دەپ ھەممىسى، خۇشاللىقتا سۆيۈندى. قاھار ئاكامنىڭ چوڭ ئۆيى، تۇزلۇقتاغنىڭ ئايىغىكەن. لېكىن بۇيەر يېشىللىق، بەك ئوبدانلا جايدىكەن. قاھار ئاكامنىڭ ئىنىسى، بىزنى قىزغىن قارشى ئالدى. باشلاپ بىزنى ئايۋانغا، داستىخاننى كەڭ سالدى. قولنى يۇيۇپ بولۇپلا، ھاردۇق ئېشى ئىچىشتۇق. تاۋۇز ـ قوغۇن تاتلىقكەن، تازا ئوبدان يىيىشتۇق. دۇئا بىلەن قوپۇشۇپ، ئايلاندۇق بىز ئېتىزنى. ھەيران قالدۇق ماختىشىپ، كۆكلىگەن بۇ ئېتىزنى. تامچە سۇ بىلەن كۆكلەپ، قىزىرىپتۇ چىلانلار. ئاخىر ئىشقا ئېشىپتۇ، بۇلتۇر تۈزگەن پىلانلار. ئەجىر بىلەن كۆكلەپتۇ، سۇ يېمەس سېرىق قۇملار. مەن ئەجەپ ھەيران قالدىم، ئاجايىپكەن بۇ قوللار. ئۆيگە كىرىپ كۆمەچكە، پەرھات خېمىر يۇغرىدى. قاھار ئاكام ياش ئېقىتىپ، ئاچچىق پىياز توغرىدى. شۇنداق قىلىپ كۆمەچنى، تەييارلىدۇق ئۆيدىلا. توغراق قالاپ قۇملۇقتا، يېمەك بولدۇق يولدىلا. قوغۇن ـ تاۋۇز ئېلىشىپ، ئۇزۇدۇقمۇ بۇ يەردىن. كۆز قىيمىدى ۋە لېكىن، ئايرىلىشقا شۇ يەردىن. يەنە كېلەرمىز دەپ ماڭدۇق، توغراق ئۆسكەن قۇملۇققا. ئۆزرە ئېيتىپ خوشلاشتۇق، پەرھات دېگەن ئوڭلۇققا. لېكىن مېھمان بولدۇق بىز، ۋارىسجاننىڭ چوڭ ئۆيىدە. كىرەلمىگەن بولغاچقا، قاھار ئاكامنىڭ تويىدە. ئۇ يەردىنمۇ خوشلىشىپ، راسا ماڭدۇق تاشيولدا. يۈسۈپ پوچى ماشىنىنى، ھەيدەپ قويدى بىر قولدا. توختىدۇق بىز ئاچچىقتا، ياخشى بولغان جاي تېپىپ. ئوينىدۇق بىز شوخلۇقتا، قىززىق قۇملاردا يېتىپ. بۇ قۇملۇقنىڭ ئىسسىقىدىن، يېرىم ـ يالىڭاچ بولۇشتۇق. بىر ـ بىرىمىزگە قارىشىپ، قاقاقلىشىپ كۈلۈشتۇق. ئوتۇن تەردۇق تۆتىمىز، قاھار ئاكام ئوت قالىدى. ئۇمۇ ئىسسىقچىلىقتا، كۆينىكىنى چوت سالدى. موللاق ئېتىپ كۈلۈشتۇق، سىنغا ئالدى ئابلەھەت. بۇنداق كەڭرى يەرلەردە، خۇشال بولسا بەك راھەت. توغراق ئوتىغا قۇم چاچتۇق، ئوت تېخىمۇ ئۇلغايدى. قۇم قىززىشىپ بارا ـ بارا، ئىسسىقلىقنى بىر ئالدى. كۆمەچ كۆمدۇق چوغ قۇمغا، چاق ـ چاقلىشىپ ئولتۇرۇپ. چالا قالغان كەيىپنى، خۇشاللىقتىن تولدۇرۇپ. زىخچە ياساپ يۇلغۇندىن، گۆش سانجىدۇق چوڭ قىلىپ. پىشۇردۇق قىززىق چوغدا، ھېلى تەتۈر ـ ئوڭ قىلىپ. كۆمەچ بىلەن كاۋاپنى، سىنغا ئالدۇق بەس ـ بەستە. چۈنكى بىزمۇ بۇلارنى، پىشۇرۇپ بولدۇق بەك ـ تەستە. سۇغا چۆمۈلدۇق ئىسسىقتا، راھەتلىنىپ ئولتۇردۇق. ئېچىپ كەتكەن قورساقنى، نازۇ ـ نېمەتكە تولدۇردۇق. بەخىرامان كېكىرىپ، دۇئانىمۇ قىلىشتۇق. تۇزلۇق بولغاچ بۇ كۆمەچ، سۇنى راسا ئىچىشتۇق. كۆز قىيمىدى قايتىشقا، گۈزەل جاينى قوپ ـ قويۇپ. شۇنچە ئويناپ بۇ يۇرتتا، كېتەلمىدۇق بىز تويۇپ. ئارمان بىلەن يېنىشتۇق، يەنە كېلەرگە ئويلىشىپ. قانالمىدۇق بىز زادى، بىر كۈن پۈتۈن ئوينىشىپ. شۇڭا دوستلار تەۋسىيە، سىزمۇ كېلىڭ بۇ جايغا. خەقمۇ چىقىپ يۈرىدۇ، بىر مارىسقا بىر ئايغا. مەنبە: ھەسەنجان ئابدۇراخمان ئۆز قەلىمى. 2013 ـ يىلى 20 ـ ئاۋغۇست.                                               سەيشەنبە كېچە.

ئۇتغۇر

	ئۇتغۇر يوللىغان ۋاقتى  2014-9-28 12:07 AM تۆۋەندىكى بىر نەچچە پارچە قوشاقلىرىم ‹‹قاراقاش خەلق ... سورۇندىكى باي ھاجىم ھەسەنجان ئابدۇراخمان بېرىپ قالدىم بىر كۈنى، مەرىكىدىكى سورۇنغا. ئېرىشتىممەن تۆردىكى، ئۆبدانلا بىر ئورۇنغا. سورۇندىكى باي ھاجىم، بىز مىللەتتىن سۆز ئاچتى. تۆردىكى ھەممە كىشى، دىققەت بىلەن كۆز ئاچتى. باي ھاجىم گەپ باشلىدى: ‹‹دېھقانلىرىمىز بىلىمسىز، ھەر دەرىجىلىك كادىرلار، ساپاسىز ھەم ئىلىمسىز. پۇلنى دەپلا چاپىمىز، ئېتقادىمىز بەك سۇيۇق. نادانلىققا چۆكۈنۈپ، ئۇخلىغانلار بەك قۇيۇق. ساۋادىمىز بار تۇرۇپ، ئوقۇمايمىز كىتابنى. قايسى دوختۇر ساقايتار، بىزدەك ئېغىر بىتابنى. ھەر كۈنلۈكى يەھۇدى، كۆپلەپ كىتاب ئوقۇيدۇ. بىزنىڭ مىللەت تېخىچە، گۈللۈك گىلەم توقۇيدۇ. كىتابلارنىڭ تراژى، نېمە ئۈچۈن بەكلا ئاز. سېتىۋالماس ھېچكىممۇ، بىرەر كىتاب قىشى - ياز. ھە بوپتۇلا كۆرمەيلى، كىتابنىمۇ بىر قېتىم. ئەمما تەقدىر ئۈستىدە، ئويلىنايلى مىڭ قېتىم. ھەقىقەتتە كۆزىمىز، ھەممە بىردەك كورلاشتى. يالغان گەپكە بارچىسى، بىر مۇقامدا خورلاشتى. كىم پۇل بەرسە يۈگۈردۇق، ئاق -قارىنى ئويلىماي. كىرىۋەردۇق دېڭىزغا، چوڭقۇرىنى بويلىماي. قاچان تۈگەر بىزدىكى، بۇنداق ناچار ئىللەتلەر. بىزنى كۆرۈپ كۈلمەسمۇ، باشقا قەۋم - مىللەتلەر. گېپىم توغرا بولسا گەر، ئازراق ئويلاپ قويۇڭلار. دەيدىغىنىم يەنە شۇ، ئىلىم - پەننى سۆيۈڭلار››. باي ھاجىم سۆز تۈگىتىپ، چوڭقۇر تىنىپ ئۇھ تارتتى. سورۇندىكى كىشىلەر، ئاڭا باشقا قارايتتى. مەنمۇ قارىدىم بۆلەكچە، ھەق سۆزلىدى بۇ كىشى. باشقا ئادەم بولسا گەر، بۇنداق گەپكە نېمە ئىشى. دۇئا بىلەن سورۇندىن، ئورنىمىزدىن تۇرۇشتۇق. ھاجىم بىلەن باشقىچە، قول سىقىشىپ كۆرۈشتۇق. مەنبە:ھەسەنجان ئابدۇراخمان ئۆز قەلىمى.