ئوچۇق دەرىس لاي كەتمەن

Danggal

	ئوچۇق دەرس لاي كەتمەن                                                        (قوش ماۋزۇلۇق ھېكايە)                                                                                                  خېلىل ھېبىبۇللا                                                              كىرىش سۆز        شۇنداق قىلىپ خوتۇننىڭ خېتىنى غەلبىلىك بېرىۋىتىپ ئەركىنلىكنىڭ ئىشەك ھارۋىسىدا شەمۇ-شە نايناقلاپ «ۋاي داڭگال قېرىپ كېتىسەن،ئۆيلۈنىۋال »دىگەنلەرگە «يا بۇ خوتۇن خەق دىگەن نىمىنى تاللا بازىرىدا ساتمىسا »دەپ غودۇرۇپ« خوتۇن ئېلىشمۇ ئىشمۇ؟» دىگەن شېئىرنى چىڭقىلىپ دىكىلماتسىيە قىلىپ يۈرىلىۋەردىم.ئەملىيەتتىمۇ« تورغا كىرمەيسەن، ھېكايە يازمايسەن، قىزلارغا پوخۇرلۇق قىلمايسەن...ھەلىلەي-شەتىلەي »دىسە «ماقۇل ،لەببەي جىنىم »دەپ تولا خوتۇنغا "ۋەدىنامە يېزىپ" جاق تويۇپ-قولۇڭ قاپرىپ كەتكەندىن مۇشۇنداق كاكا-سالتاڭ ئۆتكىنىڭ ئەڭ خاتىرجەم ئىكەن.    ئاڭلىسام  ئىنكاس يازىدىغانلارغا كۈنىگە ئىككى سائەت دەرىس ئۆتۈپ ،مۇئاشلىق قىلىۋىتەمىش دەيدىغۇ؟ يەنى تېخى كۆڭلى يېقىن ،ئانچە مۇنچە بىلىشىدىغان كىشىلەرنىڭ ئەسەرلىرىنى نادىرلاپ پەقەت بولمىسا بىر چىنە سۇيقاشمۇ كەلمەيدىغان مۇنبەر پۇلىدىن يەتكۈچە سۇڭگۇتۇپ  ھاللىق ئائىلە  بولۇپ پىتلىنىپ كەتكەنلەرمۇ ساماندەكمىش-ھە؟! تور دىسە دۈم چۈشىدىغان ،ئۇنۇڭ-بۇنۇڭ دورىما ئىنكاسلىرىدىن مەغرۇرلۇنۇپ قوساق بېقىپ ئۆتىدىغان ماڭا نىسبەتەن بۇنداق ئازادىلىك تومۇزدا مۇز كالتەك يەپ ئولتۇرغاندەك بىر ئىش.   نىمە بولۇپ كېتىۋاتىدۇ جاھان! چوشقا دىگەن كاساپەتنىڭ قوي-كالىدەك يايلىقى بولمىغىنى بىلەن گۆشى نىمانداق ئەرزان؟ دىسەم ئىشەنمەيسىز بىزنىڭ يېزىدا ھازىر كومپىيۇتۇر دىگەن ئۆي بېسىپ تارقىلىپ كەتتى.گاھىللىرىمىز بىرە پاقلاننى سېتىپ،گاھىللىرىمىز سامان ساتقان پۇللارغىلا ئەپلەپ-سەپلەپ بىردىن ئورۇنلاشتۇرۋالدۇق.ئېتىزدىن ھېرىپ -ئېچىپ قايىتقانلىرىمىزدا كەتمەننى ھويلىغا ئېتىۋىتىپلا لاي پۇتلىرىمىز بىلەن ئۆزىمىزنى ئاتىمىز.تېخى تۈنۈگۈنلا بەش بالىسى بار رەۋىخان ئانىمۇ ئېرىنىڭ ئۇنىمىغىنىغا ئۇنىماي بۇغداينىڭ ئورنىغا تېرىپ قويغان ئىككى مو يەرنىڭ سەۋزىسىنى سېتىپ يىپ يىڭىدىن بىرنى ئەكەلدۈرۋالدى.ئاڭلىسام ئۇ «ناۋا» غا تىزىملىتۇپتۇدەك .يېقىندا ئىككى نەۋرىسى بىلەن ئۈرۈمچىگە بارامىش.مۇشۇ يىقىندا «ئۈندىدار» دىگەن نەرسە پەيدا بوپتۇ-ھە! ئىككى كويلۇق شاپتۇلنى تۆت كويلۇق مىنرال سۇدا يۇيۇپ يەيدىغان ،ئۆزىچە يولدا كىتىپ بېرىپمۇ سۆزلەپ ماڭىدىغان شەھەرلىك ياشلار ئەشۇ نىمىدە قېينىئانىسىغا گىتتار چېلىپ ناخشا ئېيتىپ بىرىدۇ دەيدۇ -راسمۇ؟ ئۈندىداردا تىل ئۇستىسى ،قوشاقچى بوپ كەتكەنلەر ئۇدۇللا دۇنيا يازغۇچىلار جەميىتىگە ئەزا بوپ كىتەمىش-ھە؟  داڭگال خەلىق ماقال تەمسىللىرىدىن «ئوساغاق قوڭغۇزدا قالار،پىت توڭگۇزدا»،«گېپى يوغان ھوشىقى چۈشكەن ئالچىنىڭ،پودىقى يوغان غالچىنىڭ»...دىگەنلەرنىغۇ ھەقىچان ئاڭلىمىغانسىز... دىسەك گەپ تولا دىمىسەك بويدا قالار ھېلى...يازاي دىسەم يېڭى قوساق كۆتۈرگەن چوكاننىڭ قوسقىدەك ساڭگىلاپ تۇرغان قوساقتا ئالتە پاتمان بىر نىمىلار «چېقىمەنلا» دەپ تۇرۇپتۇ بىر بىرلەپ تۆككىچە ئەزىز كىتاپخان زېرىكىپ قالارمۇ؟     -ئوھھوووو! بالىلار بۈگۈن جۇغراپىيە دەرىستىدىن ئوچۇق دەرس ئاڭلايدىكەن-دىدى بىرەيلەن يۈگۈرگۈرگىنچە سىنىپقا كىرىپ. -راسما؟! -ئۇنداق ئەمەستۇ! -ئالدىنئالا «تەييارلىق قىلىپ قويۇڭلار»دەپ ئۇختۇرۇش قىلمايلا ئۇنداق قىلماس. -«شامال» تۇيۇقسىز كەلگەن ئوخشايدۇ.   ھەممەيلەن ھۆپپۈر -دۆپپۈر بولۇشۇپ كەتتۇق.ئوقۇتقۇچىلار ئىشخانىسىدىن چىققان يول سىنىپ دېرىزىسىنىڭ ئۇدۇلىدا بولغاچقا كېلىۋاتقانلار ئېنىق كۆرىنەتتى. -قاراڭلار،ئاۋۇ سىمىز ئادەم مۇئارىپ ئىدارىسىنىڭ مەسئۇلىمىش.-دىدى بىرەيلەن ئەڭ ئالدىدا گىنراللاردەك قولىنى كەينىگە قېلىپ يوغان-يوغان قەدەم تاشلاپ كېلىۋاتقان پىۋا قوساق ،دۇۋاينا يۈز كىشىگە ئىشارە قىلىپ. -شۇ،شۇ بۇرۇن ئۇ باشلانغۇچنىڭ مۇدىرى ئىكەندۇق.يىقىندا ئەمىلى بالداق-بالداق ئۆسۈپ كىتىپتۇ. -قايسىسى؟ھە كۆردۈم،قورسۇقى نىمدا چىرايلىق گۇلىبۇسقىلا ئوخشايدىكەن،ھې.ھې،ھې... -ھەي،قالايمىقان چالۋاقىماڭلار! -ئىشتىنىنى كىندىكىگىچە باغلىۋالغىنىغا قاراپ بىزنىڭ كەنىتنىڭ سىكىرتارى بۇ يەردۇ نىمىش قىلدىغاندۇ-دىسەمچۇ! -ۋاھ،ۋاھ،ۋاھ! ئاۋۇسى ھەجەپ زىراپىدەكلا ئىگىز ئوقۇتقۇچىكىنا! -يان تەرەپتىكىسى-ھە،ئۇنۇڭدىكى بۇرۇت  لىيۇنسىيۇدىمۇ يوق-جۇمۇ! -كەينىدىكى ئاۋۇ خانىم ئۇقۇتقۇچى پەقەتلا كۆرۈپ باقمىغىنىكەنغۇ! -بۈدۈر چاچ،زىلۋا،ئالامەت تىتىك كۆرۈنىدۇ،شەھەرلىككىلا ئوخشايدۇكەن. -ۋاي پۇتىدىكى ئاۋۇ ئاتالىيەنىڭ خەرىتىسىدەك بىر غېرىچ پاشنىسى بار ئايىغۇچۇ! -بولدى،بولدى بالىلار ئۇلار كەپ قالدى ئاستا ئورنىمىزغا بىرىۋالىلى.    سىنىپ ئىچى تىمتاسلىققا چۆمدى.جۇغراپىيە ئوقۇتقۇچىمىزنىڭ ھەمراھلىقىدا كىرگەنلەرمۇ سىنىپنىڭ ئۇ يەر بۇ يەرلىرىگە يارىشىقىدا جايلاشتى.ھېلىقى سىمىز «قۇماندان»مۇ تەلىيىمگە دەل مىنىڭ يىنىمغىلا چۆكتى. -ئۆزەڭلارنى ئەركىن تۇتۇڭلار كۆپچۈلۈك! ھازىر دەرىسىتىمىزنى باشلايمىز.دەرىست باشلاشتىن ئاۋال سىلەردىن ئۆتكەنكى سائەتلىك دەرىستلەر ئۈستىدە بىر نەچچە سۇئال سورايمەن. پاكار،شاپ بۇرۇت ،خەرىتە كۆرسەتكۈچ تايىقىنى يەرگە تىرىۋالسا «مودۇڭ»غىلا ئوخشايدىغان ،ساۋاقداشلار ئارىدا دايىم پاراڭلىرى« تىللاردا داستان »بولۇپ تۇرىدىغان بۇ پىشقەدەم ئۇقۇتقۇچىمىز قىلچە تەمتىرىمەيلا دەرىسنى باشلىۋەتتى. -ئەنسار!-ئىسمىم قانچە تىز تىلغا ئېلىنغان بولسا شۇنچە تىز لىككىدە ئورنۇمدىن تۇرۇپ كەتتىم.تۇردۇميۇ ئۆزۈم ئۆزۈم ئەمەستەك پۇتلۇرۇم ،ياق پۈتۈن ۋۇجۇدۇم لاغىلداپ تىترەپ كەتتى.«ياۋپانا! مەندىن باشقا ئادەم چىقمىغانمىدۇ؟ نىمە سۇئال سوراپ كىتە-ھە؟ يەنە ھېلىقىدەك ‹شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتۇنۇم رايۇنىدىكى تېخى  خەرىتىگە چېقمىغان كامسىمول شەھرىنىڭ ئورنىنى ئېيتىپ بېرىڭ،دىيارىمىزدا قايسى شەھەر ناھىيەدە ئىشەككە شاڭكو كەيدۇرىدۇ›دىگەندەك سۇئاللارنى سوراپ قالسا-زە تۈگەشكىنىم شۇدە ...»دەيتىم ئىچىمدە ۋە ئامال بار ئۆزۈمنى تۇتىۋىلىشقا تىرىشىپ بىشىمنى ئاستا كۆتۈرۈپ ئەتراپقا نەزەر سالدىم.ھەممىنىڭ كۆزى مەندە ئىدى. پەقەت يىنىمدىكى «باشلىق»لا چىرايلىق قول تىلفۇنىنى قولىغا ئېلىپ كىملەر بىلەندۇ قىزغىن ئۇچۇر يېزىشىپ ئولتۇراتتى.نېرىراقتىكى كىلىشكەن،كاستۇم-بۇرۇلكۇلۇق،ئۇزۇن تۇرا ئوقۇتقۇچى پارتىنىڭ بىر بۇرجىكىگە بېشىنى قويىۋىلىپ بۇخاراغا سەپەر قىلىش تەرەددۇتىدا ئىدى.يان تەرپىمدە پارتا ئاتلاپلا ئولتۇرغان ھېلىقى نازاكەتلىك خانىمەگىمۇ ئىتتىك كۆز يۈگۈرتىۋالدىم.ئۇ قانداقتۇر كىچىك،يۇمۇلاق بىر ئەينەكنى قولىغا ئىلىۋالغان بولۇپ بىر قولى بىلەن ھەدەپ كۆز-قاشلىرىنى تۈزەشتۈرۈپ ئولتۇراتتى. -ئەنسار دىدىم! -ھە!؟ -مەن سەندىن «ئاسىيە قىتئەسىدە نەچچە دۆلەت بار؟ »دەپ سورىۋاتىمەن!-ئوقۇتقۇچىنىڭ قوشۇمىلىرى تۈرۈلگەن ھالدا ماڭا قادىلىپ تۇراتتى.يادىم نە ئۇنىڭ «ئاسىيە»،«نەچچە» دىگەن گەپلىرىلا قۇلىقىم تۈۋىدە جاراڭلايتى.«توۋا» دەيتىم ئىچىمدە.«مەكتەپ تازلىقىنى قىلىدىغان ئاسىيەم ھەدىنى سوراۋاتامدۇ نىمە! يەنە «نەچچە بالىسى بار »دەمدىغاندۇ؟ بۇ سۇئاللارنىڭ جۇغراپىيە دەرىسى بىلەن نىمە مۇناسىۋىتى باردۇ؟»دىدىميۇ ئىتتىكلا بېشىمنى كۆتۈرۈپ؛ -ھە ئاسىيىمدەمنىڭمۇ؟-دىدىم جەزىملەشتۈرمەكچى بولغاندەك. -ھە،ئاسىيىمدەڭنىڭ!-دىدى ئۇ يېرىلغۇدەك بولۇپ. -ئاسىيىمدەم مەكتىۋىمىزنىڭ كونا، مۇنەۋۋەر تازلىقچىسى.ئۇنىڭ تۆت بالىسى بار.ئىككىسى قىز ،ئىككىسى ئوغۇل... -ئولتۇرە «لاي كەتمەن»!   سىنىپ ئىچىدىكى كۈلكە ئەۋجى نىمىشقىكىن خېلىغىچە بېسىقمىدى.

Danggal

	ئېسىمنى بىلسەم مەكتەپ ھاياتى ھەقىقەتەن گۈزەل ئىكەندۇق.يېزىللىرىمىزدا تولۇق ئورتا بولمىغاچ ناھىيەرىمىزدىكى بىر نەچچە يېزىدىكىلەر ئۆرلەپ ئوقۇش ئۈچۈن مۇشۇ مەكتەپكە يىغىلاتتى.بىزنىڭ يېزىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ نوپۇسى كۆپلىگىدىنمۇ ئەيتاۋۇر باشقا يېزىلارنىڭكىگە قارىغاندا قوبۇل قىلىندىغانلار سانى خېلى كۆپ ئىدى.مەكتەپنىڭمۇ بىر نەچچە ئوقۇتۇش زاللىرى بولۇپ بىزنىڭ سىنىپ مەخسۇس «سەھرالىقلار زالى»غا ئورۇنلاشتۇرۇلغان ئىدى.شۇڭىمۇ ناھىيەلىك ئوقۇغۇچىلار بىلەن ئاساسەن باردى-كەلدىمۇ قېلىشىپ كەتمەيتۇق.قىززىقى پات-پات بىر بىرلىرىمىزگە يوقىلاڭ بانالار بىلەن گۈلىيىشىپ ئۇرۇشۇپمۇ قالاتتۇق. -كۆزۇڭگە قاراپ ماڭ-ھۇي،ئېتىزىڭنىڭ يولى ئەمەس-بۇ! -سېنىڭ ئوخشىمامدۇ!؟ -ئۆتەببارە سەھرالىق! -ھۇ رەڭگىنىڭ قېنى يوق،بەدرەڭ،جەسەت چىرايلار!-دەپ بىزمۇ بوش كەلمەيتۇق.دىمىسىمۇ سىنىپلىرىمىزدىن تارتىپ «سەھرا سىنىپ»دەپ چىرايلىق تىلغا ئېلىنىپ تۇرسا ئۇقۇتقۇچىللىرىمىزغا قەدەر «لاي پاچاق»،«لاي كەتمەن»،«تومپاي»...دەپ سۈپەتلەشلىرىدىن ئانچە ۋايىم يەپ كەتمەيتۇق. بىز ياتاقتا يىتىپ ئوقۇيتۇق.يەكشەنبە كەچ كىرىۋالغانچە تاكى كىلىدىغان شەنبە چۈشكىچە مەكتەپ بىزنىڭ مۇستەھكەم قورغىنىمىز ئىدى.ئەتتىگەنلىرى ئۆيدىن ئەكىرۋالغان قاتتىق نانلىرىمىز بىلەن مەكتەپ ئاشخانىسى تەمىنلىگەن قېنىق قارا چاينى ئانچە-مۇنچە ئوتلاپلا سىنىپلىرىمىزغا يۈگۈرشەتتۇق.چۈشلىرى يا لەغمەن،يا موما سەي ...ئىشقىلىپ قوساق توياتتى.كەچلىرى يوغان داش قازاننىڭ راۋۇرۇس قاينىتىلغان ئۈگرە-سۇيقاشلىرىنى «تۆمۈر چىلەك»ىمىزگە ھارغىچە ئۇسۇپ ئەكىرۋىلىپ تويغۇچە مەززە قىلاتتۇق. شەنبە كۈنلىرى خۇددى  نەلەردىندۇ ئازات بولغاندەك يېزىللىرىمىزغا ئوقتەك قايتىشاتتۇق. مەكتەپتىكى ئوقۇش،ئىشتىن-سېرىتقى پالىيەت،مۇسابقىلەردە بىز يەنىلا ئارقىدا قالمايتۇق.ئاجايىپ قىزغىن،ئەلا نەتىجىللىرىمىز بىلەن ھەممىنى تاڭ قالدۇراتتۇق- بولمىسا.ئەمما نىمىشقىكىن ئالى مەكتەپ ئىمتىھانىدىن يا بىرمىز ،ئېشىپ كەتسە ئىككىمىز ئۆتۈپ قالاتتۇق.نۇرغۇنلىرىمىز يېزىغا قايتىپ ياغاچ دەستىلىك ئەشۇ ئاتىمىراس كەتمەننىڭ مەڭگۈلۈك ئاۋانگىراتلىرىدىن بوپ قالاتتۇق.ئەلۋەتتە ،بۇ مەن ئەقلىمگە كەلگەندىن بۇيان داۋاملىشىپ كىلىۋاتقان ھەقىقەت. بىر ھېساپتا دېھقان بولغانمۇ ياخشى.ئاشلىقتىن،گۆش-ياغدىن غەم قىلىدىغان ئىش يوق.ئۆي ئالىمەن،قەرىز قايتۇرىمەن ...يا،يا،يا ئۆينىمۇ سەپ بېرىۋاتسا،داۋالىنىش ۋە يەنە ئاللىنىمىلەرنى يەڭگىللىتىۋاتسا...لىكىن شۇ بىر ئۆمۈر باي بولالماي ئۆتىدىغان گەپكەن.«دېھقان زادى نىمىشكە باي بولمايدۇ؟» دەپ سوراپ قالىسىز ھەقىچان.بۇنىغۇ پەقەت دىگۈم يوقتى  ئەگەرھېچكىمگە دىمەيمەن دەپ قالسىڭىز بوپتۇ دەۋىتەي،بىراق ئۇ يەر بۇ يەردە مىنى دىدى دەپ دەپ سالماڭ،ھازىرچۇ تامنىڭمۇ قۇلىقى بار دەيدۇ... يەر تەخسىملىگەندە بىز تۆت ئوغۇل 6جاننىڭ ئېرىشكەن يېرى 13 مو ئىدى.ئىككى ئاكام ئۆيلۈك، ئوچاقلىق بولۇپ ئۆزىگە تىگىشلىكلىرىنى ئىلپ كىتىشتى.ئىنىم دىگەن گۇيتۇزىمۇ زورۇيۇپ نەچچە بالىلىق بولۇپ دادام بىلەن ئانامنى ئۆزەم باقىمان دەپ يەرنىڭ يېرىمىنى ئېلىپلا تىنجىدى.قېرىشقاندەك ،ھالىمغا باقماي شەھەر نوپۇس خوتۇننى  ئېلىۋالغىنىم قىززىق،كاساپەت توشقاندەك تۇغۇپ كىلىشتۇرۇپ ئۈچ ئوغۇل تۇغىۋەتتى.يەنە تۆت كۈندىن كىيىن ئۈچ «لاي كەتمەن» بىشىمغا دىۋەيلەپ كەپ قالسا 2مو ئىككى پۇڭ يەرنى قانداق ئۈلەشتۈرەمەنكىن-تاڭ! ( بۇ يازما ،مۇكاپاتلىق ئەسەرلەر سەھىپىسىگە يوللاندى). 2014-2009 يىل.

زۇبەييا

	تۈگىدىما؟ئۇنداق ئەمەستۇ،داۋامىچۇ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟

mahatjan

	يەنە تۆت كۈندىن كىيىن ئۈچ «لاي كەتمەن» بىشىمغا دىۋەيلەپ كەپ قالسا 2مو ئىككى پۇڭ يەرنى قانداق ئۈلەشتۈرەمەنكىن-تاڭ! غەم قىلماڭ !يەنە تەتۈر تەخسىماتچى باشلىقلار بار.........

askar11

	ياخشى يېزىپسىز، ئەمما بىراق گەپ تېپىلمىغاندەك بەزى يەردىكى ئوخشىتىش، سۈپەتلەش سۆزلىرى قوپال چىقپ قاپتۇ، ئانچە-مۇنچە ئىملا خاتالىقلىرىمۇ بار ئىكەن.

mihir

	داڭگال ئەپەندىمنىڭ  ھەجىۋى ھىكايىلىرىنى ئاڭلىمىغىلى خىلى بوپتىكەن ، ياخشى يىزىپسىز .

ب.ئا.ئۇ

	ھى ھى ھى  بەزى جايلىرىدا  كۈلۈپ كېتىپتىمەن ، لىكىنزە ئەمما ئاجايىپ يېزىپسىزدە 10 يىل بۇرۇنقى باللىلىق چاغلىرىمنى ئەسكە سالدىڭىز ؟   بولسا بىر داۋامىنىمۇ يېزىشنى ئويلۇنۇپ باقسىڭىز بوپتىكەن ، ھېكايە بەك ئوخشىغانلىقتىنمۇ تازا تويمۇدۇم ، بولسا يەنە بىرەنى دەيدىغان يەدە تۇرىمەن . ھى ھى ھى ئويلۇشۇپ بېقىڭ -ھە مەن ئۈچۈن بولسىمۇ .....    ئاخىرىدا ئەسىرڭىزنىڭ مۇكاپاتقا ئىرىشىشىگە تىلەكداشمەن !

xahzada100

	نىمە  دىگەن  كۈلكىلىك  ھىكايىڭىز   كەيپىياتىم  خېلى  كۆتۈرلەپ  قالدى  جۇما

faruh193

abaytarim

	ھاردۇقۇم چىققانتى ، ئەپسۇس ، ئاخىرىچۇ ...