مەسەللەر

yagaqqi

	مەسەللەر                            ئات ئاتاڭدىن ئىسىل بولسىمۇ ، قاق قوزۇقنى باغلىۋەت    ئىلگىرى موللىيات ئىسىملىك بىر سىپاھ بەگ  ئۆتكەنىكەن .بۇ سىپاھ بەگنىڭ ئىسىل نەسىللىك بىر ئىتى بولۇپ ، سىپاھ بەگ بۇ ئاتنى بەكمۇ ياخشى كۆرۇدىكەن . بىر كۇنى بۇ سىپاھ بەگ بۇ ئىتىغا مىنىپ خانلىقنىڭ خىزمىتىنى بىجىرىش ئۇچۇن ئۇزاق سەپەرگە چىقىپتۇ . يولنىڭ ئۇزۇرىشى ۋە كۇننىڭ قىزىشى بىلەن ئات ھىرىپ ، قەدىمى ئاستىلاپ تەرلەشكە باشلاپتۇ . سىپاھ بەگنىڭ ئاتقا ئىچى ئاغرىپ چۇشۇپ پىيادە مىڭىپتۇ . بىر چۆپلۇككە كەلگەندە ئاتنى باغلاشقا كۆزى قىيماي ، يۇگەن - باش باغلىرىنى بوينىغا يۆگەپ ئوتلاققا قويۇۋىتىپ ، دەم ئىلىشقا باشلاپتۇ . ئاتنىڭ قورسىغى تويغاندىن كىيىن سىپاھ بەگ يولىنى داۋاملاشتۇرۇش ئۇچۇن ئورنىدىن تۇرۇشىغا ، كۇتمىگەندە ئات يات كىشىنى كۆرگەندەك شىڭشىيىپ قاراپتۇ ۋە ھۆركىگەندەك يىراقلاپ قىچىپتۇ . سىپاھ بەگ نان تەڭلەپ ، چاقىرىپ ئاتنىڭ كەينىدىن مىڭىپتۇ . ئەمما ئات  بارغانسىرى تىز يۇگۇرۇپ كۆزدىن غايىپ بوپتۇ .    سىپاھ بەگ ئاتنى باغلاپ قويمىغىنىغا قاتتىق پۇشايمان قىپتۇ ۋە كىيىنكىلەرگە ئىبرەت قالدرۇش ئۇچۇن بىر قىيا تاشقا :                                                  مىنىڭ ئىتىم موللىيات ،                                                  مەندىن ئەلگە پەندىيات .                                                  ئىتىڭ بولسا ئاتاڭچە ،                                                  قاق قوزۇقنى باغلىۋەت . دىگەن سۆزلەرنى ئويۇپتۇ . بۇ كىيىنكىلەرگە بىر ئىبرەتلىك تەمسىل بولۇپ قاپتۇ . ئىيتىشلارغا قارىغاندا سىپاھ بەگ ئويۇپ قالدۇرغان بۇ ھىكمەت ھازىرمۇ قىيا تاشتا بارمىش .                                        كەتكەننى كەلتۇرگەن مۇزا گەدەن @   ( @ - مۇزا گەدەن - موزدۇزلارنىڭ چەم مۇشلايدىغان تۇمۇر توخمىقى . قاغىلىق شىۋىسىدە - « كوۋا » )    ئىلگىرى بىر موزدۇز تەڭ كىچىگىچە ھۇنەر قىلىپ ئەمدىلا يىتىپ تۇرۇشىغا ، ئىشىك ئەنسىز ئىچىلىپ ئۆي ئىچىگە بىر ئوغرى كىرىپ كەپتۇ . موزدۇز قورىققىنىدىن خوتۇنى بىلەن يوقانغا بىشىنى چۇمكەپ يىتىۋاپتۇ . ئوغرى ئۆينى قۇرۇقداپ چىقىپ كەتكەندىن كىيىن موزدۇزنىڭ خوتۇنى يوتقاندىن بىشىنى چىقىرىپ :    - ۋاي مۇسۇلمان ، ئۆيدە موزا گەدەندىن باشقا ھىچنىمە قالماپتۇ  ، - دەپتۇ . موزدۇز :    - غام قىلماڭلار خوتۇن ، موزا گەدەن بولسا يەنە ھەممە نەرسىنى تاپىمىز ، بىرىپ موزا گەدەننى بىشىمغا ئەكىلىپ قويۇڭلار ، - دەپتۇ .    سىرىتتا تۇرۇپ بۇ سۆزلەرنى ئاڭلىغان ئوغرى : « موزا گەدەن دىگەن قانداق خىسلەتلىك نەرسىدۇ » - دەپ قىزىقىپ ئۆيگە يەنە كىرىپتۇ . يوتقان ئىچىدە مۇكۇپ ياتقان موزدۇز ئوغرى بىشىغا كىلىشىگە :    - پاھ ، كەتكەننى كەلتۇرگەن موزا گەدىنىم ! - دەپ چاچراپ قوپۇپتۇ - دە ، ئوغرىنىڭ ھوشۇقلىرىغا كومشىتىپ ئۇرۇشقا باشلاپتۇ . تۇيۇقسىز تەككەن توخماقتىن ئوغرى ۋايجانلاپ توۋلىغىنىچە مال - مۇلۇكنى تاشلاپ قىچىپ كىتىپتۇ . كىيىن موزدۇز بۇ موزا گەدەننى ئىگىزگە ئىلىپ قويۇپتۇ ۋە سورىغۇچىلارغا : « كەتكەننى كەلتۇرگەن موزا گەدىنىم » دەپ ، بولغان ۋەقەنى سۆزلەپ بىرىپتۇ . شۇنىڭدىن كىيىن بۇ ۋەقە خەلىق ئارىسىغا تەمسىل بولۇپ تارىلىپتۇ .                                       گاچا بولسىمۇ باينىڭ ئوغلى سۆزلىسۇن    ئىلگىرى بىر يۇرىتتا ياخشى نىيەتلىك بىر باي ئۆتكەن بولۇپ ، پۇخرالار بۇ باينى يۇرىتنىڭ چوڭى بىلىپ ، ئۇلۇغلاپ ھۆمەتلەيدىكەن . خانلىقتىن چىققان سىپاھ بەگلەرمۇ بۇ باينىڭ ئۆيىگە چۇشۇپ ئەھۋال ئىگىلەپ ،ئۇنىڭ ئىنكاسىغا ئاساسەن سىلىق يىغىدىكەن .    بۇ باينىڭ گەپنى كەمتۇك قىلىدىغان تىلى سىمىز بىر گاچا ئوغلى بار ئىكەن . كۇنلەرنىڭ بىرىدە باي ئالەمدىن ئۆتۇپتۇ . باينىڭ ئوغلى گاچا بولغاچقا كىشىلەر ئۇنىڭغا ئىتىبارسىز قاراپتۇ . ياز كىتىپ كۇز كەپتۇ . سىپاھ بەگلەر يىزىغا سىلىق يىققىلى چىقىپتۇ . ئۇلارغا مول - ھوسۇل ئەھۋالىنى ئۇقتۇرۇدىغان كىشى بولمىغاچقا باج ئىغىر ، سىلىق كۆپ قويۇلۇپتۇ . كىشىلەر توپلۇشۇپ ، سىپاھ بەگلەرگە : « باج ئىغىر بولۇپ قالدى » دەپ ھال ئىيتىشىپتۇ . ئەمما سىپاھ بەگلەر ئۇلارنىڭ دەلىلسىز سۆزلىرىنى ئىتىبارغا ئالماپتۇ . كىشىلەر نىمە قىلارىنى بىلىشمەي بىشى قىتىپ تۇرۇشقاندا باينىڭ تىلى كەمتۇك گاچا ئوغلى ئورنىدىن تۇرۇپتۇ - دە :    - مەن ھۆرمەتلىك سىپاھ بەگلەرگە بۇ يىلقى ھوسۇللىرىمىزنى تۇنۇشتۇرۇپ ئۆتەي ، - دەپتۇ ۋە ئۆز ۋاقتىدا دادىسىنىڭ سىپاھ بەگلەرگە ئەھۋال مەلۇم قىلغاندا ئاڭلاپ بىلىۋالغان سۆزلىرىگە ئاساسەن ، قورغاقچىلىق بولۇپ مەھسۇلات ئوخشىمىغانلىقى ، ئوت - چۆپ كەمچىلىكىدىن تاي - قوزىلار قاتارغا قوشۇلالمىغانلىقىنى ئىيتىپتۇ .    سىپاھ بەگلەر بۇ ئەھۋالنى ئۇققاندىن كىيىن ، باج سىلىقنى تۆۋەنلىتىشىپتۇ .    كىشىلەر باينىڭ ئوغلىنىڭ گاچا بولسىمۇ تەربىيە كۆرگەنلىكىدىن ، ھالقىلىق پەيىتتە مەقسەت - مۇددىئاسىنى ئۇقتۇرالىغانلىقىدىن ئىنتايىن سۇيۇنۇشۇپتۇ ۋە : « بىزدەك تەربىيە كۆرمىگەنلەردىن تەربىيە كۆرگەن گاچا يۇقۇرىكەن ، بۇندىن كىيىن گاچا بولسىمۇ باينىڭ ئوغلى سۆزلىسۇن » دىيىشىپتۇ . « گاچا بولسىمۇ باينىڭ ئوغلى سۆزلىسۇن » دىگەن ماقال ئەنە شۇنىڭدىن كىلىپ چىققانىكەن .                                       كىمىگە چىققاندا چاق ئىگىرەمسىز ؟ !    ئىلگىرى بىر ئادەم ئۆيلەنگەنىكەن . ئايالى ئۆزىنى ئىشقا باسمايدىغان ، بۇيرۇغان ئىشنى ماقۇل دەپ قويۇپ قىلمايدىغان ھورۇن چىقىپتۇ  . ئىرى نەسىھەت قىلىپ :    - خوتۇن ، ئولتۇرساڭلىمۇ كۇنۇڭلا بىكار ئۆتۇپ كىتىدۇ ، ھىچ بولمىغندا كۇنلۇكى مۇشۇ ياڭاقچىلىك بولسىمۇ يىپ ئىگىرىپ قويۇڭلار ، - دەپ بىر ياڭاقنى ئۆيىنىڭ بۇلۇڭىغا تاشلاپ قويۇپتۇ . ئايال :    - ماقۇل مۇسۇلمان ، مەن چوقۇم ئەتە ئىگىرەي ، - دەپ چاقنىڭ يىنىغا يۇلىماپتۇ . ئىرى بولسا كۇنلۇكى بىر ياڭاقنى ئۆينىڭ بۇلۇڭىغا تاشلاپ قويۇۋىرىپتۇ . ئارىدىن ئالتە ئاي ئۆتۇپ ، بۇلۇڭغا تاشلانغان ياڭاق بىر دۆۋە بولۇپتۇ . ئەمما ، ئايال بىر قىتىممۇ يىپ ئىگىرمەپتۇ . ئەر بۇ ئايالنى گەپكە كىرگۇزەلمەيدىغانلىقىغا كۆزى يىتىپ ، ئانىسىنىڭكىگە ئاپىرىۋەتمەكچى بوپتۇ ۋە ئايالىنى كىمىگە ئىلىپ چىققاندىن كىيىن :    - خوتۇن ، سىلە كەلگەندىن بىرى بىكار ئولتۇغىچە مىنىڭ گىپىمگە كىرىپ كۇنلۇكى ياڭاقچىلىك يىپ ئىگىرگەن بولساڭلا ھازىر بۇلۇڭدىكى ياڭاقتەك بىر دۆۋە بولاتتى ، سىلە بەك ھورۇنكەنسىلە ، بۇ قىتىم ئاناڭلىنىڭكىگە ئاپىرىۋىتىپ ئەكەلمەيمەن ، - دەپتۇ .   بۇ سۆزدىن ئايال سەراسىمىگە چۇشۇپتۇ ۋە :    - ۋاي مۇسۇلمان ، بۇنداق ئاچچىغىڭلار كىلىشىنى ئۇقماپتىمەن ، خاپا بولماي چاقىمنى ئەچىقىپ بىرىڭلار ، مۇشۇ كىمە ئۇستىدە ئىگىرەي ، - دەپتۇ .    - نەچچە ۋاقىتتىن دىسەم ئۇنىماي ئەمدى كىمىگە چىققاندا چاق ئىگىرەمسىلە ؟ - دەپ ئۇنىماي ئايالىنى ئانىسىنىڭكىگە ئاپىرىۋىتىپتۇ .    « كىمىگە چىققاندا چاق ئىگىرەمسىز » دىگەن تەمسىل ئەنە شۇنىڭدىن قالغانىكەن .                                                   پوزىنى قوزا قىلغۇچە    ئىلگىرىكى زاماندا قىرمىگەرچىلىك قىلىدىغان بىر كىشى ئۆتكەنىكەن . بۇ كىشىنىڭ چىلىمدىن دۇت چىقىرىدىغان ئادىتى بولغاچقا ، خوشلۇقى تۇتۇپ قالسا تىگىگە سۇ كىرىپ كەتسىمۇ « خوش » دەپ ئولتۇرۇدىغان ، خۇيى تۇتۇپ قالسا كىچىككىنە ئىشلارغىمۇ جۇدۇنى ئۆرلەپ يۇگۇرۇپ قوپىدىغان خۇيى بار ئىكەن .    بىر كۇنى بۇ كىشى ھويلىسىنىڭ ئالدىغا تۆت يىل بۇرۇن سىلىپ قويغان بىر تۇپ سۆگىتىگە كۆزى چۇشۇپتۇ - دە :   - بۇ سۆگەتنى كەسسەم قىرىق دانە پوزا بولىدىكەن ، قىرىق پوزىنى سساتسام كىچىكرەك بولسىمۇ بىر قوزا كىلىدىكەن ، قوزىنى ئىككى - ئۇچ يىل باقسام غولداپ ئۇچ - تۆت بولسا ، ئۇنى ساتسام بىر ئات كىلىدىكەن ، ھى ، ھى ، خۇدايىم بەرسە ئات بىر يىلدىن كىيىن تايلاپ بەرسە . . . - دەپتۇ . بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ تۇرغان ئايالى :    - ھەي مۇسۇلمان ، تايلىسا ئانىسىغا سىلە مىنسەڭلا ، تىيىغا مەن مىنەرمەن - ھە ، - دەپتۇ .    ئايالىنىڭ مەسلىھەتىگە پوزىچىنىڭ جۇدۇنى ئۆرلەپتۇ - دە :    - ھەي ، سەن ئەمدىلا تۇغۇلغان تايغا مىنسەڭ بىلى سۇنۇپ كەتمەمدۇ ، - دەپ يۇگۇرۇپ قوپۇپتۇ . ئايالىنى ئۇرۇپ بىلىكىنى سۇندۇرۇۋىتىپتۇ .    « پوزىنى قوزا قىلغۇچە » دىگەن ماقال شۇنىڭدىن قالغانىكەن .                       گۆش بىلەن ياغنىڭ گىپى يوق ، قارا قۇمنىڭ پىيىزىنىڭ گىپى بارمۇ ؟    ئىلگىرى يەكەننىڭ « قارا قۇم » دىگەن يىرىدە بىر كىشى ئۆتكەنىكەن . بۇكىشى ھەمىشە پىياز تىرىپ ئاشخانىلارغا ساتىدىكەن ۋە بۇ ئاشخانىلاردىن مانتا يەپ قالغانلىرىدا : « ھەي ، بىزنىڭ قارا قۇمنىڭ پىيىزىدا مانتا ھەجاپ ئوخشايدۇ جۇما ! » دەپ ئاغزىنى تامشىپ قويۇدىكەن . بۇ ماختىنىش چىشىغا تەككەن بىر ئاشپەز : « گۆش بىلەن ياغنىڭ گىپى يوق ، قارا قۇمنىڭ پىيىزىنىڭ گىپى بامۇ ؟ » دەپتۇ ۋە ئۇ كىشى كىرىشىگە گۆش ، يەغ سالماي پىيازدىلا بىر تەخسە مانتا ئىتىپ ئۇ كىشىنىڭ ئالدىغا ئەكەپتۇ - دە :    - ھەي ، ھەي ، سىلىنىڭ قارا قۇمنىڭ پىيىزىدا مانتا ھەجەپ ئوخشايدۇ جۇما ، قىنى يەپ باقسىلا ، - دەپتۇ .    ئۇ كىشى بۇ پىياز مانتىسىنى ئاغزىغا سىلىپلا ئۆزىنىڭ ئورۇنسىز ماختانچاقلىق قىلغىنىغا قاتتىق پۇشايمان قىپتۇ ۋە ئىككىنجى قاراقۇمنىڭ پىيىزىنى ماختىمايدىغان بوپتۇ .    « گۆش بىلەن ياغنىڭ گىپى يوق ، قارا قۇمنىڭ پىيىزىنىڭ گىپى بارمۇ » دىگەن ماقال ئەنە شۇنىڭدىن كىلىپ چىققانىكەن .                             غوجاكاڭ قىلمىغانتى ناشتا ، بىكار تۇرماس قۇيرۇق تاشتا    قەىمقى زاماندا تولىمۇ ئىھتىياتچان بىر تۇلكە بولغانىكەن . بۇ تۇلكە بىر كۇنى ئوۋ ئىزدەپ چىقىپ كەچ كىرگۇچە ھىچ نەرسە تاپالماي قايتىپ كىلىۋاتسا ، بىر قورام تاش ئۇستىدە بىر قوينىڭ ئاپپاق قۇيرۇغى تۇرغۇدەك . بۇنى كۆرۇپ تۇلكىنىڭ نەپسى تاقىلداپ ، ئىغىزلىرىدىن شۇلگەيلىرى ئىقىپتۇ . ئەمما ، قۇيرۇقنىڭ يىنىغا بارماستىن ئىھتىيات بىلەن توختاپ : « بۇنىڭدا بىرگەپ بار » دەپ ئارقىسىغا يىنىپتۇ - دە ، ئورمانلىقنىڭ ئىچىگە كىرىپتۇ . ئۇ يەردە بىر ئىيىق يەر تىمىسقىلاپ يۇرگەنىكەن . تۇلكە ئىيىققا :    - ھەي ئىيىق پالۋان ، ئورمانلىقنىڭ ياقىسىدىكى تاش ئۇستىدە بىر قوينىڭ قۇيرۇقى تۇرۇپتۇ ، ئوۋلاپ يىمەيمىزمۇ ؟ - دەپتۇ .    بۇنى ئاڭلاپ ئىيىق خۇشاللىنىپ كىتىپتۇ ۋە :    - نىمىشقا يىمىگۇدەكمىز ، قىنى ئەمىسە مىنى باشلا ، - دەپ تۇلكىنىڭ ئارقىسىدىن پايپاسلاپ مىڭىپتۇ . قۇيرۇق قويۇلغان تاشنىڭ يىنىغا كەلگەندە تۇلكە ئىيىققا :    - ئەنە كۆردۇڭمۇ ؟ ئىھتىمال بىرەرسى كىيىنچە يىيىش ئۇچۇن يوشۇرۇپ قويغان گەپ ، - دەپ توۋلاپتۇ .    نەپسى تاقىلداپ ، ئۆزىنى تۇتۇۋالالمىغان ئىيىق ، قۇيرۇقنى يەۋىتىش ئۇچۇن ئاغزىنى ئىچىپ يۇگرەپتۇ . ئەمما ، تۇمشۇقى قۇيرۇققا شۇنداق تىگىشى بىلەن « چاراس » قىلىپ ، ئوۋچى قويغان  قاپقان تۇمشۇقىنى بوغۇپتۇ . تۇلكە پەرىزىنىڭ توغرا چىققانلىقىغا سۇيۇنۇپ كىتىپتۇ دە - ، ھۆركىرەپ زارلاۋاتقان ئىيىققا قارىماي  ، قۇيرۇقنى ئىلىپ يولغا راۋان بوپتۇ .    « غۇجىكاڭ قىلمىغانتى ناشتا ، بىكار تۇرماس قۇيرۇق تاشتا » دىگەن ماقال ئەنە شۇنىڭدىن قالغانىكەن .    توپلاپ رەتلىگۇچى : ( دىلشات ئابلىز )                                 « بۇلاق » ژۇرنىلىنىڭ 1994 - يىللىق 3 - سانىدىن ئىلىندى .                                                                               2014 - يىل 14 - ئاۋغۇسىت . قاغىلىق

kulka521

	بۇ مەسەل ئەمەستۇ.

TAXNAI2

	ئىبرەتلىك  مەزمۇنلار ئىكەن....جاپا چېكىپسىز .......ئاپرىن سىزگە ،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،

م.زۇنۇن

	ھۇزۇرلىنىپ ئوقۇدۇم   رەھمەت سىزگە

jelwa

	رەھمەت  ....   جاپا  چەكتىڭىز  ..

yagaqqi

	kulka521 يوللىغان ۋاقتى  2014-8-14 11:38 AM بۇ مەسەل ئەمەستۇ.   بۇ مەسەل بولمىسا ، سىزنىڭچە نىمە دەپ ئاتىساق بولىدۇ ؟ « بۇلاق » ژۇرنىلىنىڭ تەھرىرلىرى ئىھتىمال سىزدەك بىلىملىك بولمىغاچقا بۇنىڭغا « مەسەل » دەپ ئىسىم قويۇپ قويغان بولۇشى مومكىن . كەچەرۇڭ . '

umut47

	نۇرغۇن ھىكمەتلەرنىڭ كىلىش مەنبەسىنى بىلىۋالدىم ..................

aslima123

	تۇراقلىق ئىبارىلەر نىڭ مەنبىيى

پەزى0601

	بىرىنچىسىنى دادام دائىم سۆزلەپ بىرىدىغان   «غوجاكاڭ قىلمىغانتى ناشتا ، بىكار تۇرماس قۇيرۇق تاشتا  »نىڭ يەنە بىر ۋارىيانتى بىر بالاسى بولمىسا چۆلدە قۇيرۇق نىم قىلۇر