باي ناھىيە سايرام بازىرى گۈزەل مەنزىرىسى_1:كارۋان سالونى

karwan05

	باي ناھىيە سايرام بازىرى گۈزەل مەنزىرىسى_1 1_قىسىم \ سايرام نامنىڭ كىلىپ چىقىشى ۋە ۋىلايەت ئاتىلشى ئاپتۇرى: كەنجى ھىدايى(سايرام بازارلىق مەركىزى باشلانغۇچ مەكتەپنىڭ پىنسىيونىرى) باي ناھىيە بازىردىن شەرىققە قاراپ 30كىلومىتىر ماڭغاندىن كېيىن ئېتىزلىرى سالالاشقان،ئېرىق-ئۆستەڭلىرى خۇددى قان تۇمۇرلاردەك گىرەلەشكەن،بۇلاق سۇلىرى شىلدىرلاپ ئېقىپ تۇرىدىغان،باغۇ-بوستانلىق بىر يېزىغا كىلىسىز. مانا بۇ گۈزەل جاي باي ناھىيسىنىڭ سايرام يېزىسى بۇلۇپ كۈسەن خانلىقى دەۋىردە بەيزا شەھرى،قاراخانىيلار سۇلالىسى دەۋىردە ئىسپىجاپ شەھرى،يەكەن خانلىقى دەۋىردە سايرام ۋىلايىتى،چىڭ سۇلالىسى دەۋىردە 3-دەرىجىلىك ھاكىمبەگلىك شەھەر بۇلۇپ ۋىلايەت دەرىجىلىك ئەمەلدار تۇرغانكەن. ئەينى يىللاردىكى سايرام ۋىلايىتىگە قاراشلىق جايلار ھازىرقى قېيىر يېزىسى،تۇقسۇن يېزىسى،ياتۇر يېزىسى ۋە كانچى يېزىسى قاتارلىق 6يېزامەھەللە كەنىتلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالغان. چىڭ سۇلالىسى ھۆكۈمىتى 1882-يىلى 10-ئايدا يارلىق چۈشۈرۈپ شىنجاڭنى ئۆلكە قىلىپ قۇرۇپ  چىقىشنى قارار قىلغان،ئەسلىدىكى يەكەن خانلىقى دەۋىردە قۇيۇلغان خان ئامبال،مەسلىھەتچى ئامبال،ئىشىكئاغا بەگ،شاغىبەگ،دىۋانبەگ.....قاتارلىق ئەمەل ناملىرىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇپ ھاكىميەت تۈزۈلمىسىنى ۋىلايەت،ناھىيە،ئايماق تۈزۈمىگە ئۆزگەرتىكەن.ئەينى چاغدا شىنجاڭدا 4ۋىلايەت،6مەھكىمە،9نازارەت،3ئايماق،23ناھىيەتەسىس قىلغان. 1884-يىلى 11-ئاينىڭ17-كۈنى چىڭ سۇلالىسى ھۆكۈمىتى يارلىق چۈشۈرۈپ ئەينى يىللاردىكى سايرام ھاكىمبەگىلىكى بىلەن باي ھاكىمبەگىلىكنى بىرلەشتۈرۈپ باي ناھىيسىنى تەسىسى قىلغان. يېڭى جوڭگو قۇرۇلغاندىن كېيىن جۇغراپىيلىك تەبئىي شارائىتى ۋە باشقۇرۇش جەھەتتكى تۈزۈلمە ئېھتىياجىغا ئاساسەن ئەسىلىدىكى سايرام ھاكىمبەگلىكىگە قاراشلىق بىر قىسىم جايلار قېيىر يېزىسى،قىزىل يېزىسى،سايرام يېزىسى،توقسۇن يېزىسى،ياتۇر يېزىسى،ۋە كانچى يېزىسى قاتارلىق مەمۇرىي رايۇنلارغا ئايرىلىپ باشقۇرۇلدى. ئۇلۇغ تىلشۇناش ئالىم مەھمۇد قەشقەرىنىڭ «تۈركى تىللار دىۋانى»3-توم 243-بىتىدە سايرام قەدىمقى ئۇيغۇرچە سۆز بۇلۇپ تېيىز سۇ دېگەنلىك بۇلىدۇ. سايرام شەھرى ئىسپىجاپ شەھرى دەپمۇ ئاتىلدۇ. ئۇ ئەسلىدىكى بەيزا شەھرىنىڭ ئىسمىدۇر ديىلگەن. خوتەن پىداگوگىكا ئالى تېخنىكومى فىلولوگىيە پەنلىرى پىرافپىسورى شىرىپجان قاسىمنىڭ «تۈركى تىللار دىۋانى»دىكى بەزى يەر-جاي ناملىرى ھەققىدە ئىزدىنىشلىرىم» دېگەن ئىلمي ماقالىسىدە : سايرام - ئىسپىجاپ يەنى بەيزا شەھرىنى كۆرسىتىدۇ. سايرام سۆزى«سايئەت»سۆزىدىن كەلگەن، سايرام تېزئاقىدىغان ئېقىن دېگەن مانانى بىلدۈردۇ«دەپ كۆرسەتكەن. ) 2003-يىل 1-سان،92-بەت) يوللىغۇچىنىڭ قىستۇرمىسى: يۇرتىمىز سايرام ئەنە شۇنداق تارىخى ئۇزۇن ( تارىخى ماتىرياللارغا ئاساسەن  ھەتتا باي دېگەن نام مەۋجۈت بۇلۇشتىن ئىلگىرى سايرام دېگەن نام مەۋجۈت ئىدى دەپ كىسىپ ئېيتىشقا بۇلىدۇ.)قىسمەتلەرگە باي،ئۆزگىچە مەدىنيەت-سەنئەت بايلىقلىرىنى ياراتقان، ئۇيغۇرنىڭ مەشھۇر شەخىسلىرى ۋە نامدار زىيالىيلارنى   كۆپلەپ يىتىشتۈرۈپ بەرگەن    قەدمىي يۇرىت ھىساپلىندۇ. يېقىندىن بېرى باي ناھىيسىنى  سىرىتلارغا تۇنۇنۇتۇشتا كۆۋرۈكلۈك رول ئويناۋاتقان  قەدىمىي سايرامنىڭ پەخىرلىك ئوغلانلىرى بولغان  موللا مۇسا سايرامىي،نىمشېھىت ئارمىيە ئېلى سايرامى كەبى سايرامىيلار،سايرام خەلىقىنىڭ ئەجداتلاردىن ئەۋلاتلارغىچە ئېيتىلىپ كەلگەن  سايرام سەنىمى (باي ناھيسىنىڭ باشقا جايلىرىدا بۇنداق ئۆزگىچە سەنئەت شەكلى يوق بۇلۇپ ئۇيغۇر سەنئەت غەزنىسىدىكى يىگانە گۈل ھىساپلىندۇ)   سايرام قېتىقى يۇقارقى بايانلىرمىزنىڭ كۈچلۈك دەللىلىرى بۇلۇپ سانىلدۇ. تۆۋەندە سالونىمز مەخسۇس تەييارلىغان،تارتقان ساياھەت خاتىرىسىدىكى بىر قىسىم گۈزەل رەسىملەرنى تەقدىم ئىتىدۇ!ياقتۇرۇپ كۆرگەيسز يېڭى ئورۇلغان بۇغداي ئېتىزلىرى قۇناق ئېتىزلىقلىرى بۇ سۇلار ھېچقانداق بىر سۇ بىلەن تەمىنلەش ئىدارە زاۋۇتلىرىدىن كەلمەيدۇ! يەر ئاستىدىن قايناپ چىققان بۇلاق سۈيى بۇ سۇلارنىڭ مەنبەسى جانلارلارنىڭ جەننىتى ئىشچان دېھقانلار كۆز ئالدىدىكى گۈزەل مەنزىرىگە قانائەت قىلماي بۇ جايلارنى تېخىمۇ گۈزەل باغۇ بوستانلىق قىلىش ئۈچۈن كۆچەت تىكىپ ئەۋلادلارغا تېخىمۇ ياخشى ياشاش مۇھىتى يارتىپ بېرىشنى ئويلايدۇ يوللىرى جىمخت،شاۋقۇنىسز.....پەقەت بۇلبۇل كاككۇل ئاۋازلىرىي سىزگە ھەمرا. بۇ ئەلۋەتتە خىلۋەت يوللار، ئاھالىلەر يوللىرى بولسا ئاسفالىت سۆگەت ئالتۇنرەڭ دالا  ،يېشىللىق كۆك ئاسمان___خىلۋەتلىكتىكى قىچا ئېترىزى بۇنداق چىملىق ۋە كىچىك_چوڭ ئېقىنلار بۇ جايدا تولىمۇ كۆپ بۇلاق سۈيى ئاھالىلەرنىڭ ئۈينىڭ ئالدىدىن ئېقىپ ئۆتىدۇ!دېھقانلار سۇنى جېنىدەك ئەزىز بىلىدۇ،قالايمىقان نەرسە تاشلىمايدۇ بۇلغىمايدۇ! ئەجداتلىرى ئىچىپ چوڭ بولغان سۇڭا بىھۆرمەتلىك قىلىش ئۇلارغا ھاقارەت ھېسابلىنىدۇ! بۇلاق سۈيى ئىنتايىن سوغوق،قېتىپ كەتكەن نانلىرىنى سۇنىڭ بۇ بېشىغا تاشلاپ ئۇ بېشىدىن تۇتىۋالىدۇ ئۇ چاقىچە يۇمشاپ بولكا بوپ كىتىدۇ!تاۋۇزنى سۇغا قۇيۇپ قۇيۇپ ئۆيلىرىگە كىرىپ كىتىدۇ .توڭلاتقۇ لازىم بولمايدۇ ئىنتايىن سوغوق ۋە سۇلۇق تەييار بۇلىدۇ بۇنداق خىلۋەتلەردە چارچىغاندا جىمجىنت ،زېرىككەندە ئىچىڭىزدە نىمىدۇر بىرنىمىلەرنى غىڭشىپ ماڭسىڭىز ئۆزىچىلا كۆڭلىڭىز ئېچىلىپ كېتىدۇ بۇ يول خېلىلا تىك ،لىكىن يول ئەسلى قىياپىتىنى ساقلىغان،يولنى بۇزۇپ تۈزلەپ سېلىشقا ئىمكان بار لىكىن ئەتراپنىڭ گۈزەل مۇھىتى بۇنغۇنچىلىققا ئۇچىرايدۇ!ئەلۋەتتە تۇپراقتەك توپىىدەك ئۇلۇغ نەرسىنى ئۇلار سىمونىتقا تىگەشمەيدۇ ئېتىز بويلىرىدىكى جىگدىلىك! دېھقانلار بۇ جايدا نان چايلىرىنى ئىچىدۇ ۋاقتىدا ئىبادەتلىرىنى قىلىۋالىدۇ،سالقىندايدۇ! ئىللى يان يېشىللىق، يىراقتىكى  بولسا چۆل تاغ ئۇنىڭ ئالدىدا مەشھۇر مۇزات دەرياسى يېزىلاردا ھاللىق تۇرمۇش باياشاتلىققا ئىگە ئائىلىلەردە ئىسىل پىكاپلار، ئوتتۇرا  سەۋىيەلىك ئائىلىلەردە توكلۇق ۋە مايلىق موتسىكىلىت،ئادەتتىكى ئائائىللىلەردە بولسا بى ئىككىدىن ۋېلسىپىت! لىكىن ئۇلار يەنىلا بۇ جانىۋارنى ئىنتايىن ياخشى كۆرۈدۇ!تارىخ قىسسىلەردە بولسۇن ئات ئىنسانلارغا ئەڭ يېقىن جانىۋار !تالاي قەھىرمانلار ئاتنى ئۆز ماكانى قىلغان چۆللۈك ،بوستانلىق ،چۆللۈك ھويلىدىكى كاۋا 20-ئەسىرنىڭ باشلىرى ۋە ئوتتۇرلىرىدىن ئاخىىرغىچە 1 ئەسىردىن ئارتۇق ئولتۇرغان خلۋەتلىكتىكى ئۆيلەر ئۈجمە دەرىخى كىچىك شاقىراتما چىغىر يول يۇلغۇنلۇق ئاۋۇ نەرسە بۇلاق! ئاھالىلىكلەر ئىستىمال قىلدىغان بولغاچقا يېرىمى يېپىقلىق ھالەتتە ئەسكەرتىش:مەزكۇر تېما كارۋان ئۈندىدار سۇپىسى ۋە كارۋان باشچىلىقىدىكى سالونلارغا تەۋە! رۇخسەتسىز ھېچقانداق توربەت ۋە سالونغا كۆچۈرمەسلىڭىزنى ئۈمۈد قىلىمەن. مەنبە: ئارافارت تۇرسۇن كارۋان                               كارۋان سالونىدىن ئېلىپ كېلىندى__ئىزدىش نامىkarwan04 ئىككىلىك كوردى باشقرغۇچىلارنىڭ تەستىق قىلىپ بېرىشىنى ئۈمۈد قىلىمەن كىيىنكى قىسىمى داۋامى يوللىنىدۇ.

zulnuri

	نىمىدىگەن گۈزەل ،تەبىئى  مەنزىرىلەر -ھە!

سىتارە

	مۇشۇنداق    گۈزەل   مەنزىرلەدىن   ھۇزۇرلاندۇرغان    تېما  ئىگسىگە   كۆپ  رەھمەت      سىز     مۇشۇ    گۈزەل  ماكاندىنمۇ

zulpukar

	تەببئى مەنزىرلەر نىمانچە گۈزەل ھە..................

自由aXeK

	ھەقىقەتەن گۈزەل جۇمۇ بىزنىڭ يۇرۇت

Bilim-humar

	بەك گۈزەلكەن.ياخشى يوللاپسىز.

سەدەف

	‹‹باي كۇچانىڭ غالچىسى، سايرام كۇچانىڭ نانچىسى››--دەپ بىكار ئېيتمىغان ئىكەن-دە! سۇ مول يەردە،ئاشلىق  مول ئەمەسمۇ؟

nijatkurban

	سايرام قېتىقى   قانداق قېتىقتۇ؟

hekmat110

	بەك گۈزەل ئىكەن....

zaghun

	karwan05: مۇشۇ مۇزات دەرياسىنىڭ سۈيىنى بەك مول ئاقىدۇ دەيدۇ،بۇ دەريانىڭ تارىخى،چوڭلۇقى،نەچچىلىك يەرنى سۇغۇرۇپ كىلىۋاتىدۇ....ئۇچۇر بەرسىڭىز؟مۇشۇ باي ناھىيەسىدە شىنجاڭ بۇيىچە سۇ بايلىقى ئەڭ مولمىكىن دەيمەن،دەريالىرى باشقا جايغا قالىغاندا ھەممىدىن بەك كۆپكەن،مۇشۇنداق دېگىنىم توغرىمۇ؟ نۇپۇسى نەچچىلىك كىلىدۇ؟غولجىغا بىۋاستە ئۆتۈپ كەتكىلى بۇلامدۇ؟ قىشلىقى بەك سۇغۇقمۇ قانداق؟مۇھىتى ئاقسۇنىڭ باشقا جايلىرىغا ئوخشاپ كەتمەيدىكەن،سەۋەبى نىمە؟