ئىسلام مەدەنىيەت تارىخى ھەققىدە

bahadirman

	ئىسلام مەدەنىيەت تارىخى ھەققىدە (باھادىر يىگىت)         ئىسلام مەدەنىيتى ئىسلام دىنىدىن كەلگەن مەدەنىيەت بۇلۇپ ،«قۇرئان»ۋە «ھەدىس»نىڭ مەنىۋىي يېتەكلىشى ۋە تەشەببۇسى ئاستىدا دۇنيادىكى ھەرقايسى مىللەتتىن بولغان مۇسۇلمانلار ئوتتۇرا ئەسىردە ئورتاق بەرپا قىلغان ۋە تەرەققىي قىلدۇرغان بىلىم قۇرۇلمىسى مول ۋە چوڭقۇر مەدەنىيەت. ئۇ جۇڭگو مەدەنىيتى،ھىندىستان مەدەنىيتى،گىرىتسىيە-رىم مەدەنىيتى بىلەن بىرلىكتەقەدىمكى دۇنيادىكى تۆت چوڭ مەدەنىيەت سېستىمىسىنىڭ بىرى بۇلۇپ ھېساپلىنىدۇ.ئىسلام مەدەنىيتى يۇقىرقى قالغان ئۈچ مەدەنىيەتكە چوڭقۇرتەسىر كۆرسىتىپلا قالماي بەلكى دۇنيا مەدەنىيتىگە ئۇزۇنغىچە تەسر كۆرسەتكەن بۇلۇپ ،دۇنيا ئىدىيە تارىخ ۋە مەدەنىيەت تارىخىدا ناھايتى مۇھىم ئۇرۇن تۇتىدۇ.           ئىسلام مەدەنىيتىنىڭ ئىككى چوڭ مەنبەسى بۇلۇپ بۇنىڭ بىرىنچىسى«قۇرئان» بۇلۇپ ئېتقاد،بەلگىلىمە،ئەخلاق ۋە ئىجتىمائىي پەنلەرۋە تەبىئى پەنلەر قاتارلىق تۆت چوڭ ساھەنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.ئىجتىمائى پەن قىسمى تارىخ،ئىنسان،ئائىلە،جەمىيئەت،پەلسەپە،پىسخولوگىيە،تىلشۇناسلىق،ئەدەبىيات قاتارلىق ساھەلەرنى،تەبىئى پەنلەر بولسا ئاستىرونومىيە،جۇغراپىيە،تىبابەتچىلىك،بىئولوگىيە،ئۈسۈملۈك ئىلمى،دېڭىز -ئوكيان ئىلمى،تاغ جىنىسلىرى ئىلمىي قاتارلىق نۇرغۇن تەرەپلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.ئىسلام مەدەنىيتىىنىڭ ئىككىنچى مەنبەسى بولسا«ھەدىس»بۇلۇپ ،مۇھەممەت ئەلەيھىسلامنىڭ ھايات ۋاقتىدا قىلغان سۆزلىرى ۋە ئىش ھەركەتلىرى خاتىرلەنگەن بۇلۇپ ھەدىسلەر بولسا قۇرئاننىىڭ يىشىپ چۈشەندۈرۈلىشى ۋە ئەمەلىيتى ھېسابلىنىدۇ. ھەدىسنىڭ مەزمۇنى ۋە بايان قىلىنغان مەسىلىلەر ناھايتى كەڭ ساھەگە چېتىلىدۇ.ھەدىس قۇرئاننى شىشىپ چۈشەندۈرۈشلا بۇلۇپ قالماي بەلكى سىياسەت،ئىقتىساد،ھەربىي ئىشلار،مەدەنىيەت،دىپلۇماتىيە،قانۇن تۈزۈم،مائارىپ قاتارلىق نۇرغۇن ساھەلەرنىڭ تۇرمۇش ۋە جەمىيئەت ئەمەلىيتى بۇلۇپ ھېسابلىنىدۇ. ھەدىس بىلىم ئېگەللەشكە بەك ئەھمىيەت بەرگەن ،مەسىلەن:«بىلىم ئىگەللەش ئايال بولسۇن ياكى ئەر بولسۇن ھەربىر مۇسۇلمانغا پەرز»،«ئۆگىنىشنى بۈشۈكتىن باشلاپ تاكى قەبرىگە كىرگۈچە داۋاملاشتۇرۇش كېرەك»قاتارلىقلار.ئىسلام مەدەنىيتى مۇشۇ ئىككى مەنبەگە تاينىپ ئۆزگچە يېڭىلىققا ئىگە مەدەنىيەت سېستىمىسنى بەرپا قىلغان بۇلۇپ بۇلار تۆۋەندىكى تۆت ساھەنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:          بىرىنچى:دىنشۇناسلىق - قۇرئان ئىلمى،ئىلمي تەپسىر،ھەدىس ئىلمىي،تەۋھىد،فىقھى ئىلمىي،سېلىشتۇرما دىنشۇناسلىق قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.          ئىككىنچى:پەلسەپە - تەبىئەت پەلسەپەسى،دىنىي پەلسەپە،لوگىكا ئىلمىي،ئېتىكا قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچگە ئالىدۇ.         ئۈچىنچى:تەبىئى پەنلەر- ماتىماتىكا،ئاستىرونومىيە،تىبابەتچىلىك،يۇرۇقلۇق ئىلمىي،خېمىيە،دورىگەرلىك،فىزىكا ،تەجرىبە ئىلمىي قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.          تۆتىنچى:ئىجدىمائىي پەنلەر- تارىخ،جۇغراپىيە،سىياسى ئىقتىساد ئىلمي،جەمىيەت ئىلمىي،مائارىپ ئىلمىي،تىلشۇناسلىق،ئەدەبىيات،گۈزەل سەنئەت قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.         ئىسلام مەدەنىيتى ئوتتۇرا ئەسىردە يۇقارقى تەرەپلەردە ئالەمشۇمۇل نەتىجىلەرنى قولغا كەلتۈرگەن.تۆۋەندە بۇھەقتە قسقىچە مىساللار ئارقىىق توختىلىمىز:         1.ئىلمىي تەتقىقات ئۇسۇلى(تەجرىبە ئۇسۇلى): «قۇرئان»ۋە «ھەدىس»نىڭ ئىلھاملاندۇرىشى ئاستىدا مۇسۇلمانلار كۈزىتىش ۋە تەپەككۇرغا ناھايتى ئەھمىيەت بەرگەن بۇلۇپ بۇئارقىلىق بىر يۈرۈش مۇكەممەل ئىلمىي تەتقىقات ئۇسۇلىنى بارلىققا كەلتۈرگەن.ئىلمىي تەتقىقات ساھەسىدە مۇسۇلمانلار تۇنجى بۇلۇپ كۈزىتىش،تەجرىبە قىلىش،يىغىنچاقلاش،يەكۈن چىقىرش،خۇلاسىلەش قاتارلىق سېستىمىلىق ئۇسۇلنى قوللانغان.بۇ مۇكەممەل بولغان ئىلمىي تەتقىقات ئۇسۇلى كىينكى دەۋرلەردە ياۋرۇپاغا تارقىلىپ تاكى ھازغىچە قوللىنىلماقتا.شۇڭلاشقا ھازىرقى زامان پەنتېخنىكىسى تەجرىبە ئىلمىي مۇسۇلمانلارغا مەنسۇپ دەپ قارايدۇ.مۇسۇلمانلار ئەنگىلىيلىك روگىر باكون(1214-يىلى تۇغۇلۇپ 1294-ۋاپات بولغان ،ئەنگىلىينىڭ داڭلىق پەيلاسوپى،مىتاللورگىيەچىسى، فىرانسىسكان مۇناخى) تەجرىبە ئىلمىنى ئوتتۇرغا قويغاندىن 3ئەسىر بۇرۇن بۇنى ئوتتۇرغا قويغان ۋە قوللانغان. بۇ ھەقتە بېل لېيت«خاراكتىرنىڭ  يارىتىلىشى»دىگەن كىتابىدا مۇنداق دەيدۇ:«روگىر باكون ۋە ئۇنىڭ بىلەن ئىسىمداش بولغان فىرانسوس باكوننىڭ ئىلمىي تەجرىبە ئۇسۇلىنىڭ بەرپا قىلغۇچىسى بۇلۇش سالاھىيتى يوق.روگىر باكون پەقەت ئىسلام پەنتېخنىكىسى ۋە ئىلمىي تەجرىبە ئۇسۇلىنى خرىستىيانلار يۇرتى بولغان ياۋرۇپاغا ئېلىپ كىرگەن كىشى ھېساپلىنىدۇ.ئۇ ئىلگىرى كەسكىنلىك بىلەن ئەرەب تىلىنى ئۆگىنىش ۋە ئەرەپ پەنتېخنىكىسنى ئۆگىنىش ھەقىقى ئىلىم ئىگەللەشنىڭ بىردىن بىرى يولى دىگەن.»ئىلمىي تەتقىقات ئۇسۇلى بولمىغان بولسا ھازىرقى زامان تەجرىبە ئىلمىي بولمىغان بولاتتى.ھازىرقى زامان پەنتېخنىكا نەجىللىرىدىن ئېغىز ئېچىش ئەسلا مۇمكىن ئەمەس ئىدى.مۇسۇلمانلار بۇ ئۇسۇلنى بايقىدى ۋە توغرا ئىشلىتەلىدى.شۇڭلاشقا تەبىئى پەن ساھەسىدە نەچچە يۈز يىل دەۋر سۈردى.           2.ماتىماتىكا:بۇ ساھەدە مۇسۇلمانلار تۇنجى بۇلۇپ «نۆل»نى ئىجاد قىلدى ھەمدە ھىندىستانلىقلارنىڭ رەقىمنى ۋە ئونلۇق سېستىمىنى كەڭ كۆلەمدە ئىشلىتىپ ۋە تارقىتىپ ئالگىبرانى تەرەققىي قىلدۇرۇشنى ماتىماتىكىنىڭ مەخسۇس كەسپى قىلىپ ،ئالگىبرا،مەلۇم سان،نامەلۇم سان،يىلتىز،راتسىئونال سان،ئىراتسىئونال سان قاتارلىق ئالگىبرا ئۇقۇملىرىنى بارلىققا كەلتۈردى.ئۆلچەم گىئومىتىرىيسىدە مۇسۇلمانلار  سانلىق ئالگېبرانى ئىشلىتىپ سېتىمىلىق ھالدا كۇنۇس ئەگرى سىزىقىنىڭ سېخىمىلىق يىلتىزىنى تېپىش نەزىرىيسىنى ئوتتۇرغا قويدى.مۇسۇلمانلار يەنە چەمبەر تۇراقلىقىىنى ھېساپلاپ چىقتى.ئۈچبۇلۇڭ ئىلمىي جەھەتتە  تەكشىلىكتىكى ئۈچبۇلۇڭ ۋە چەمبەر يۈزى ئۈچبۈلۈڭ سېستىمىسىنى بەرپا قىلدى.ئۇلار دەسلەپكى قەدەمدە تانگىنىس،كوتانگىنىس،سىنوس ،كوسنوس،سېكانىس قاتارلىق ئۇقۇملارنى بەرپا قىلىپ ھازىرقى زامان ئالگىبراسى ئۈچۈن ئاساس تىكلىدى.ئىنگىلىس ئۆزىنىڭ «تەبىئەت دېئالىكتىكىسى»دىگەن ئەسىرىدە مۇنداق دىگەن:«ئەرەبلەر ئونلۇق سېستىمنى،ئالگىبرا ئاساسىنى،ھازىرقى زامان ماتىماتىكىسى ۋە مىتاللورگىيە تېخنىكىسىنى قالدۇرۇپ كەتتى؛ئەكسىچە خىرىستىيان دۇنياسى بولغان ياۋرۇپادىن ئوتتۇرا ئەسىردىن بۈگۈنگە ھېچنىمە يىتىپ كەلمىدى.»تىلغا ئېلىشقا ئەرزىيدىغىنى شۇكى ئېنگىلىز تىلىدىكى ئالگورىزىم(ھېسابلاش ئۇسۇلى)،ئالگېبرا،نۆل،لوگارىفما،ئىراتسئونال يىلتىز،سىنوس قاتارلىق ئاتالغۇلارنى مۇسۇلمانلار ئىجاد قىلغان بۇلۇپ  ئەينى ۋاقىتتىكى ئەرەب تىلىنىڭ تاۋۇش تەلەپپۇزى بۇيىچە ئىنگىلىزلار قۇبۇل قىلىنغان.ئۇنڭدىن باشقا دۇنيادىكى ھەرقايسى دۆلەتلەر ساننى ئەرەب رەقىمى دەپ ئاتايدۇ.بۇنىڭدىنمۇ مۇسۇلمانلارنى ماتىماتىكىغا قوشقان تۆھپىسىنى بىلگىلى بولىدۇ. مۇسۇلمانلارنڭ داڭلىق ماتىماتىكا ئالىمى خارەزىمى(780-850) ئۆزىنىڭ «ئالگېبرا»دىگەن كىتابى 12-ئەسىردە لاتىنچىغا تەرجىمەقىلىنىپ ياۋرۇپادىكى ئالى مەكتەپلەردە نەچچە ئەسىرگىچە مۇھىم ماتىماتىكا دەرسلىكى قىلىنغان. ئېنگىز،نېمىس،ئىسپان ۋە باشقا ياۋرۇپا تىللىرىدا ماتىماتىكاقاتارلق ئاتالغۇلارنىڭ ناملىرى ئۇنىڭ نامى بىلەن ئاتالغان. 3.ئاستورونومىيە:ئاستىرونومىيە ساھەسىدە مۇسۇلمان ئاستىرونومىيە ئالىمى تۇنجى بۇلۇپ يەر شارىنىڭ قۇياشنى مەركەز قىلىپ ئايلىنىپ ھەركەت قىلىدىغانلىقىنى ئوتتۇرغا قويغان.يەر شارىنىڭ يۇمىلاق ئىكەنلىكىنى ،ئۆز ئوقىدا ئايلىنىدىغانلىقىنى ھەمدە دېڭىز تاشقىنى بىلەن ئاينىڭ مۇناسىۋىتى بارلىقىنى ئىسپاتلاپ چىققان.مۇسۇلمانلار تولومىىڭ يەر مەركەز تەلىماتىنى ئىنكار قىلىپ ئۇنىڭدىكى كەڭلىك يانتۇلۇق بۇلۇڭ خاتالىقلىرىنى تۈزەتكەن.يەر شارىنىڭ رادىئوسى ۋە ھەجىمىنى دەسلەپكى قەدەمدە ھېسابلاپ چىققان.ئاستىراونومىيە سائىتى ۋە توغرا كالىندارنى بېكىتىپ چىققان.قۇياش سېستىمىسدا بايقالغان سەييارىلەرنىڭ ئورنىنى بېكىتىپ چىققان ھەمدە بۇ سەييارىلەر ۋە 300دەك ئالەم جىسمىنىڭ ئىسمىنى بېكىتىپ چىققان. ئېنگىلىس تىلىدىكى earth(يەنى يەرشارى)دىگەندەك نۇرغۇن ئاتالغۇلارنى مۇسۇلمانلار قويغان بۇلۇپ ئېنگىلىزلار ئەرەپ تىلى تاۋۇش تەلەپپۇزى ئاساسىدا قۇبۇل قىلغان .كالىندار تۇرغۇزۇش جەھەتتە مۇسۇلمانلار،يەر شارىنىڭ قۇياش ئەتراپىدا بىر قېتىم ئايلىنپ چىقىشى ئۈچۈن 365كۈن كېتىدىغانلىقىنى ھېسابلاپ چىققان.بۇ ۋاقىتتنىڭ 80مىڭ يىلدا بىر كۈن پەرق قىلىدىغانلىقىنى بىلگەن.ئىسلام ئاستىرونومىيە بىلىملىرى ياۋرۇپاغا تارقالغاندىن كىيىن ياۋرۇپانىڭ ئاستىرونومىيە تەرەققىياتىغا غايەت زور تەسىر كۆرسەتكەن.كوپىرنىك قاتارلىق غەرب ئاستىرونومىيە ئالىملىرى مۇسۇلمانلارنىڭ ئاستىرونومىيە تەتقىقات نەتىجىللىرىدىن پايدىلانغان .گىرمانىيەلىك داڭلىق شەرقشۇناس سىگىرت خوڭكى ئۆزىنڭ «ئەرەبلەر قۇياشى غەربنى يۇرۇتتى »دىگەن كىتابىدا «ئاستىرونومىيە ساھەسىگە ھەقىقى تۆھپە قوشقۇچى گىرىتسىيەلىكلەر ئەمەس،ھىندىستانلىقلار مۇ ئەمەس،بەلكى ئەرەبلەردۇر.پەقەت شۇلارلار بۇ تەتقىقات نەتىجىسىدىن پەخىرلىنەلەيدۇ»دەپ يازغان.مۇسۇلمان ئاستىرونومىيە ئالىملىرىدىن بىرۇنى(973-1050)،ئىبىن .يۇنۇس(950-1008)قاتارلىقلار بار.تىلغا ئېىشقا ئەرزىيدىغىنى شۇكى ئىنسانلار بۈگۈنگە قەدەر قوللىنىۋاتقان تەۋرىنىش قېتىم سانىغا ئاساسەن ۋاقىت خاتىرلەيدىغان ماياتنىك سائەتنى دەل ئىبىن يۇنۇس كەشىپ قىلغان. ئۇنىڭ ئاستىرونومىيە ساھەسدىكى مەشھۇرئەسىرى«ھاكىم يىلنامسى»نىڭ دۇنياغا كۆرسەتكەن تەسىرى ناھايتى زور.بۇ تەتقىقاتلار كىيىنكى دەۋرلەردە گالىلىي ۋە نىيۇتۇننىڭ شانلىق نەتىجە قازىنىشىغا ئاساس بولغان.ھەمدە بۇنەتىجىلەر 1267-يىلى يۆەن سۇلالىسى دەۋرىدە مەملىكىتىمزگە كىرىپ مۇسۇلمانلار كالىندارى جۇڭغا تارقىلىشقا باشلىغان.تاكى چىڭ سۇلالىسىگىچە تەسىر ىنى يوقاتمىغان.          4.تىبابەتچىلىك:سىگىرت خوڭكى «ئەرەبلەرقۇياشى ياۋرۇپانى يۇرۇتتى»دىگەن ئەسىرىدە:«600يىل ئىلگىرى پارىژ تىببى ئىنىستوتىدا بىر كىچىك كۈتۈپخانا بار بۇلۇپ پەقەت بىرلا ئەسەر ساقلانغان.بۇ ئەسەر بولسا مەشھۇر ئەرەب تىببى ئالىمى ئىبىنسىنانىڭ ئەسىرى ئىدى. بۇ ئۇلۇغ ئەربابنى خاتىرلەش ئۈچۈن پارىژ تىببى ئىنىستۇتىنىڭ چوڭ زالىدا ئۇنڭ ھەيكىلى تۇرغۇزۇلغان.»دەپ يازغان. مۇسۇلمانلارنىڭ تىببى ساھەدە قولغا كەلتۈرگەن نەتىجىللىرى پۈتكۈل دۇنياغا داڭلىق.ئۇلار تىبابەتچىلىكنى تۈرلەرگە ئايرىغان بۇلۇپ قان ئايلىنىش نەزىرىيسىنى ئوتتۇرغا قويغان ھەمدە ھەرقايسى بۈلۈملەرنىڭ كېسەللىك ئەھۋالى،پاتالوگىيسى،كېلىنكا،دىئاگنوز قۇيۇپ داۋالاش،دورا قاتارلىق جەھەتتە يېڭى قاراشلارنى ئوتتۇرغا قويغان.تاشقى بۈلۈم،كۆز بۈلۈمى،نېرۋا كسەللىكلىرى ۋە تارقىلىشچان كېسەللىكلەر قاتارلىق جەھەتتە ھازىرقى زامان تىباتچىلىكىنىڭ تەرەققىياتى ئۈچۈن كېلىنكا تەجرىبىسى ۋە نەزىيە ئاساس بىلەن تەمىنلىدى. ئوتتۇرا ئەسىردىكى مۇسۇلمانلار ئىسپىرت،دېزىنفىكسىيە قىلىش  ۋە مەس قىلىشنى بىلگەن.ئۇلار يەنە سۈزمەك،دىستىرلاش،چۆكمە ،كىرىستاللاش قاتارلىق ئۇسۇللارنى ئىجاد قىلىپ ئازوت كېسلاتاسى،سىنىك ،ئىسپىرت ،ناترىي نىترا ت تېشى قاتارلىقلارنى بايقىغان. مۇسۇلمانلارنىڭ تىببى ساھەدىكى مەشھۇر ئالىملىرىدىن ئىبىنسىنا،راتسىي،ئەبۇ ئەل قاسىم ئەل زەخراۋى ،ئىبىن مەيمىڭ ماتارلىقلار بار.ئۇلارنىڭ تىببى ئەسەرلىرىنى غەرب دۇنياسى نەچچە ئەسىرگىچە دەرسلىك كىتاب قىلىپ ئىشلەتكەن.          5.يۇرۇقلۇق ئىلمى: مۇسۇلمانلار ھىراكلىت ۋە تولومى نىڭ خاتا قارىشنى ئىنكار قىلىپ ،يۇرۇقلۇق كۈرۈۋاتقان جىسمدىن كەلگەن،يۇرۇقلۇق شارسىمان دولقۇن شەكلىدە يۇرۇقلۇق چىقارغۇچى جىسىمدىن تارقىلىپ چىققان دەپ ئوتتۇرغا قۇيۇپ يۇرۇقلۇقنىڭ قايتىش ۋە سۇنۇش قانۇنىنى يەكۈنلەپ چىققان.گىرىتسيە ئالىملىرىنىڭ كۆز يۇرۇقلۇق چىقىرىدۇ دىگەن خاتا قارشىنى تۈزەتكەن. ئەرەب يۇرۇقلۇقئ ئىلمىي ئالىمى ئىبىن ھېسام يۇرۇقلۇق ئىلمى ئاتىسى دەپ ئاتالغان بۇلۇپ ئۇ يازغان«ئوپتىك ئەينەك»دىگەن ئەسىرى دۇنيادا تۇنجى بۇلۇپ يۇرۇقلۇق ئىلمىي ساھەسىدە يېزىلغان ئەسەر بۇلۇپ ھېساپلىنىدۇ.          6.خېمىيە:خېمىيە ساھەسىدە مۇسۇلمانلار قەدىمكى مىتال تاۋلاش تېخنىسىكى بىلەن خېمىيەنى بىرلەشتۈرۈپ مىتاللار مەلۇم مۇھىت ئارقلىق بىربىرىگە ئايلىنالايدۇ دەپ ئوتتۇرغا قويغان.مىتاللارنىڭ ئىرىشى،ساپلاشتۇرۇش قاتارلىقلارنى ئىلمىي چۈشەندۈرۈپ قوللىنىشچان خمىيەنىڭ ئاساسىنى تىكلىگەن. ھەمدە خېمىيە تەجرىبە سايمانلىرنى سولفات كېسلاتاسى ،تۇز كېسلاتاسىنى بارلىققا كەلتۈرگەن.دىستىللاش،سۇبلىماتسىيە ،كىرىستاللارنىڭ ئىرىشى قاتارلىقلار بىر قاتار خمىيەلىك رىئاكسىيەلرنى ئىشلەپ يېقىنقى زامان خىمىيەسنىڭ تەرەققىياتى ئۈچۈن غايەت زور تۆھپە قوشقان.          7.كۈچ ئىلمىي: مۇسۇلمانلار پارابولانىڭ ھەركىتى ۋە تارتىش كۈچىنىڭ تەسىرىنى تەتقىق قىلىپ،ھەركەت ئېنىرگىيە ئۇقۇمىنى ئوتتۇرغا قويغان.جىسىملار ئوتتۇرسىدىكى تارتىش كۈچىنىڭ چوڭ كىچىكلىكى ئىككىسىنىڭ فونكىسيىلىك مۇناسىۋىتىگە باغلىق ئىكەنلىگىنى ئوتتۇر غا قۇيۇپ كىلاسسك كۈچ ئىلمىنىڭ بارلىققا كىلىشگە ئاساس سالغان. مۇسۇلمانلارنىڭ تەبىئى پەنلەر ساھەسىدىكى تۆھپىسى ناھايتى زور.ئۇلار ھازىرقى زامان پەن تېخنىكىسنىڭ ئاساسىنى تىكلىگەن. يۇقىرىدا پەقەت ئاز بىر قسىمىنىلا تىلغا ئېلىپ ئۆتتۈم.مۇسۇلمانلارنىڭ تەبىئى پەن ساھەسىدە يازغان كىتابلىرى غەربلىكلەرنىڭ نەچچە ئەسىرگىچە دەرسىلىك كىتابى بۇلۇپ كەلگەن.ئۇندىن باشقا جۇڭلۇلۇقلار كەشىپ قىلغان تۆت چوڭ كەشپىياتنى پۈتكۈل دۇنياغا ئۇمۇملاشتۇرۇش رولىنى ئوينىغان.     ئەپسۇسلىنارلىقى شۇكى 11-ئەسىردىن 14-ئەسىرگىچە كىرس قۇشۇنىنىڭ توختىماي پاراكەندىچىلىك سېلىشى،چىڭگىز خاننىڭ غەربكە يۈرۈش قىلىشى قاتارلىق بىرقاتار ئۇرۇشلاردىن كىيىن ئاغدۇرۇلغان ئەرەب ئېمپىريىسىدىن كىيىن ئىسلام مەدەنىيتى قاتتىق بۇزغۇنچىلىققا ئۇچراپ ئاجىزلاپ ماڭغان. گەرچە ئىسلام مەدەنىيتى شۇنداق ۋەيران قلىغان بولسىمۇ لىكىن بۇ بۈيۈك ھازىرقى زامان پەنتېخنىكىسغا ئاساس سالغان مەدەنىيەتنى غەربلىكلەر ئۇنتۇپ قالمىدى ۋە ئۇزۇنغىچە غەرب دۇنياسىدا پۇت تىرەپ ئۆزىنىڭ سېھرى كۈچىنى نامايان قىلىپ كەلدى. ئامرىكا ھازىرقى زامان شەرقشۇناسى سىتى ئۆزىنىڭ «ئەرەب تارىخى»دىگەن ئەسىرىدە«8-ئەسىردىن 13-ئەسىرگىچە بولغان ئارلىقتا مۇسۇلمانلار پۈتكۈل دۇنيا مەدەنىيتىنىڭ مەشئىلىنى ئېگىز كۆتۈرگۈچىلەر بولدى.بۇ مەدەنىيەت بولغانلىقى ئۈچۈنلا ئەدەبىيات سەنئەتنىڭ قايتا گۈللىنشى بولالىدى»دەپ يازغان.بىلفۇت«پەن تېخنىكا بولسا مۇسۇلمانلار نىڭ بۈگۈنكى دۇنياغا قىلغان ئەڭ ياخشى سوۋغىسى »دەپ يازغان.ئامرىكا زۇڭتۇڭى نىكسون«پۇرسەت تۇتۇش»دىگەن كىتابىدا«ياۋرۇپا ئوتتۇرا ئەسىردە بېكىنمە قاراڭغۇلۇق ھالەتتە تۇرغان ۋاقىتتا ،ئىسلام مەدەنىيتى ئۆزىنىڭ ئالتۇن دەۋرىنى كۈتىۋالدى.ئۇمۇمەن بارلىق ساھەلەردىكى بۈسۈش خاراكتىرلىك نەتىجىلەرنى مۇشۇ دەۋردىكى مۇسۇلمانلار بارلىققا كەلتۈردى.ياۋرۇپادا ئەدەبىيات سەنئەتنىڭ قايتا گۈللىنىش دەۋرى باشلىنىپ بىلىم ئىگەللەش ۋە تەتقىقاتقا ئۆزىنى بېغىشلىغان ۋاقىتتا ئۇلار نىڭ بۇنداق يىراقنى كۆرەلىشىدىكى سەۋەب بولسا ئۇلارنىڭ مۇسۇلمان دۇنياسىدەك گىگانتلارنىڭ مۈرىسىگە دەسسەپ تۇرغانلىقىدىندۇر »دەپ يازغان.بۇ ھەقتە يەنە تورداشلارنى ئەنگىلىيە تارىخشۇناسى بونارد لۇيىسنىڭ «مۇسۇلمانلار ياۋرۇپانى بايقىدى»،ئامرىكا تارىخشۇناسى جوناسىن لويىسنىڭ «ئەقىل پاراسەت ئوردىسى- ئەربلەر غەرب مەدەنىيتىنى قانداق ئۆزگەرتتى»دىگەن كىتابىنى كۈرۈپ بېقىشنى ئۈمۈد قلىمەن.          ئىسلام مەدەنىيتنى ئەينى ۋاقىتتا شۇنداق گۈللەنگەن ھازىرقى زامان پەنتېخنىكىسىغا ئاساس سالغان بۈيۈك مەدەنىيەت ئىدى.بۇ ئىنسانىيەت مەدەنىيتىدە ئالاھىدە مۇھىم ئۇرۇن تۇتىدۇ. غەربنىڭ بۈ سۈپ كىرىشى ،مەزھەپچىلىكنىڭ ئەۋج ئېلىشى قاتارلىق بىر قاتار ئامىللار تەسىرىدە ئۇزۇن مەگىل ئۈزلۈكسىز گۈللەنگەن تاكى 20-ئەسىرنىڭ باشلىرىغىچە ئۆزىنىڭ تەسىرنى كۆرسەتكەن ئىسلام مەدەنىيتى يېقىنقى يۈز يىلدا خاراپلىققا يۈزلەندى. ئىنسانىيەت دۇنياسىدامۇشۇنداق مەدەنىيەت بۈشۈكلىرى دائىم ئالمىشىپ تۇرىدۇ.بىزنىڭ قىلىدىغىنىمىز بولسا ھازىرنى كۈرۈپ ئۆتمۈشنى ئۇنتۇپ قالماسلىق.پۈتۈن زېھنىمىزنى ئىلىم ئېرپان ئۆگىنىشكە قارىتىپ مۇسۇلمانلارنىڭ مىللىتىمىزنىڭ ۋەتىنىمىزنىڭ تەرەقىياتى ئۈچۈن بىركىشلىلك ھەسسىمىزنى قۇشۇشىمىز كېرەك.مۇنبەردە مۇشۇ ھەقتە نۇرغۇن خاتا چۈشەنچىلەرنى بايقىغان بولغاچقا كۆپچىلىك ئورتاق بەھرىرلەنسۇن دەپ بۇ تارىخنى تەرجىمە قىلىپ توپلاپ يېزىپ چىقتىم.كەڭ تورداشلارنىڭ ئىلمىي پوزىتسىيە بىلەن قۇبۇل قىلىپ بىلم ئېگەللەشنىڭ مۇھىملىقىنى بالدۇر ھېس قىلىپ ۋاقتىمىزنى ئۆز ئارا قۇرۇق ئىشلاردا مۇنازىرە قىلشقا قاراتماي،بىلىم ئۆگىنىشكە يېڭىلىق يارىتىشقا قارىتىشىنى ئۈمۈد قىلىمەن.

uyhurum

	بىلىمدۇر بايلىق ئەقىل بولسا بۇيۇكلۇك

Azizan

	قۇرئان كەرىم ۋە ھازىرقى زامان ئىلىم-پەن نەتىجىلىرى توغرىسىدا - [تەرجىمە ئەسەرلەر] 1976-يىلى 11- ئاينىڭ 9-كۈنى فرانسىيە دۆلەتلىك تىببىي ئۇنىۋېرسىتېتىدا بىر ئالاھىدە بولغان ئىلمىي دوكلات يىغىنى ئېچىلدى . بېرىلگەن دوكلاتنىڭ باش تېمىسى " قۇرئان كەرىمدىكى فىزىئولوگىيە ۋە ئېمبرىيئولوگىيەگە ئائىت بايانلار " ئىدى . مەن قۇرئان كەرىمدە بايقالغان فىزىئولوگىيە ۋە كۆپىيىشكە ئائىت بايانلار توغرىسىدىكى تەتقىقات نەتىجىلىرىمنى ئوتتۇرىغا قويدۇم . مېنىڭ بۇنداق قىلىشىمدىكى سەۋەب : بىز ھازىرقى زامان ئىلىم-پەن تەتقىقات نەتىجىلىرىمىزگە تايىنىپ ، قۇرئان كەرىمدىكى بايانلاردا نېمە ئۈچۈن يېقىنقى زامانلارغا كەلگەندىلا ئاندىن كىشىلەر تەرىپىدىن بايقالغان بىلىملەرنىڭ يوشۇرۇنغانلىقىنى چۈشەندۈرۈپ بېرەلمەيمىز ! ئىنسانىيەت تارىخىدا ، ھېچقانداق كىشىنىڭ ئەسىرى قۇرئان كەرىمدەك دەۋر ئاتلىغان بىلىم سەۋىيەسىدىكى بايانلارغا ئىگە ئەمەس . بۇنىڭدىن باشقا ، " ئىنجىل " ( "تەۋرات " ۋە " يېڭى ئەھد " ) ۋە قۇرئان كەرىمدىكى ئوخشىشىپ كېتىدىغان بايانلارغا قارىتا سېلىشتۇرما ئېلىپ بېرىشمۇ زۆرۈر بولدى . شۇڭا بۇ يەردە ھازىرقى زامان ئىلىم-پەنلىرى بىلەن بۇ ئىككى بىر خۇدالىق دىنىنىڭ ئىلاھى كىتابى بولغان " قۇرئان كەرىم " ۋە " ئىنجىل "نى سېلىشتۇرما قىلىدىغان تەتقىقات تېمىلىرى ۋۇجۇتقا كەلدى . " < قۇرئان كەرىم > ، < ئىنجىل > ۋە ئىلىم-پەن " ناملىق كىتاب نەخ مۇشۇ تەتقىقاتنىڭ نەتىجىسى بولۇپ ، بۇ كىتاب فرانسۇزچە 1976-يىلى 5- ئايدا پارىژدا ۋۇجۇتقا چىقتى . ئىسلام دىنىدا ئەزەلدىن ئىلىم-پەن بىلەن دىن ئايرىلماس " ئاچا-سىڭىل " ئورۇندا كۆرۈلۈپ كەلدى . شۇڭا ئىلىم-پەن ئۇچقاندەك تەرەققىي قىلىۋاتقان بۈگۈنكى كۈندە ، دىن بىلەن پەن كۈندىن-كۈنگە تېخىمۇ زىچ باغلىنىدۇ . يېڭى ئىلىم-پەن نەتىجىلىرى كىشىلەرنىڭ < قۇرئان كەرىم > نى تېخىمۇ ياخشى چۈشىنىشىگە ياردەم بېرىدۇ . لېكىن ، ھازىر دۇنيادا نۇرغۇن كىشىلەر يەنىلا ئىلىم-پەننىڭ تەرەققىياتى دىنغا ئەجەللىك ھۇجۇم قىلىدۇ دەپ قارايدۇ . ئەمەلىيەتتە ، ئەستايىدىللىق بىلەن ئىسلام دىنىنىڭ ئىلاھىي دەستۇرىنى كۆزىتىپ باقىدىغان بولساق بايقايمىزكى ، دەل ئىلىم-پەن بايقىغان ھەقىقەتلەر ئاندىن بۇ دىننىڭ مۇقەددەس ئورنىنى ۋە خۇسۇسىيىتىنى تېخىمۇ ئېنىق قىلىپ ئىسپاتلىماقتا ! قانداقلا دېيىشىمىزدىن قەتئىينەزەر ، ئىلىم-پەننىڭ تەرەققىياتى بارغانسېرى " دۇنيانى ياراتقۇچى بار " دېگەن ئىددىيەنى چوڭقۇر ئىسپاتلىماقتا . ھازىرقى زامان بىلىملىرىدىن كەلتۈرۈپ چىقارغان پەلسەپەلەردىكى ئالەمنىڭ تۈپكى قانۇنىيىتى توغرىلىق كۆرسەتمىلەرگە ( مەسىلەن ، بىزنىڭ چەكسىز كىچىكلىك ۋە ھاياتلىق مەسىلىسىدىكى بىلىملىرىمىز ) ، پەقەت بىز ھېچقانداق شەخسىيەتلىك بىر تەرەپلىمە كۆز-قاراشسىز ھالدا ئۆزىمىزدىن سورايدىغان بولساق ،  مۇشۇ يىپ ئۇچى ئارقىلىق تەپەككۇر يۈرگۈزۈپ بېقىشىمىز كېرەكلىكىگە سەۋەبنى چوقۇم تاپالايمىز . ئەگەر بىز پۈتۈن ھاياتلىقنىڭ بارلىققا كېلىشى ۋە ئىنتايىن نازۇك بولغان ئادەم بەدىنى قۇرۇلىشىغا قارىتا تەپەككۇر يۈرگۈزىدىغان بولساق ، بىلىمىمىز ئېشىشىغا ئەگىشىپ ، بۇلارنىڭ ھەممىسى تاسادىپىي بارلىققا كەلگەن دېگەنگە ئۆزىمىزنى ئىشەندۈرەلمەيمىز . مەسىلەن ، فرانسىيەلىك نوبېل مېدىتسىنا مۇكاپاتىغا ئېرىشكۈچى ئوتتۇرىغا قويغان تەلىماتتا ئېيتىدۇ ، بەزى ئاددىي خىمىيىلىك ئېلېمېنتلارنى ئاساس قىلغان ھالدا ، مەلۇم سىرتقى تەسىر ئاستىدا ، تاسادىپىيلىق بىلەن ، ئۆزلۈكىدىن ھاياتلىقنى بارلىققا كەلتۈرگىلى بولىدۇ . ئۇ پۈتۈن ھاياتلىقنى مانا مۇشۇنداق تاسادىپىيلىقتا بارلىققا كەلگەن دەپ قارايدۇ . لېكىن مېنىڭ قارىشىمچە ، يۇقىرى دەرىجىلىك جانلىقلارنىڭ ناھايىتى مۇرەككەپ ۋە ئاجايىب بولغان بەدەن قۇرۇلمىلىرىنى چۈشىنىش جەريانىدا ، ئىلىم-پەننىڭ ئىلگىلىرىشى بىزگە ئۇنىڭ تەلىماتىغا قارىمۇ -قارشى بولغان كۈچلۈك ئىسپاتلارنى تەمىنلىدى : مۇنداقچە ئېيتقاندا ، ئىلىم-پەننىڭ ئىلگىرىلىشى ئىسپاتلايدۇكى ، ئەمەلىيەتتە بىر تەسەۋۋۇردىن ھالقىغان ، مۇرەككەپ ئەمما خاتاسىز كۈچ بار بولۇپ ، ئۇ ھاياتلىقنىڭ مۇشۇنداق نازۇك ۋە سەرخىل ئورۇنلاشتۇرۇلۇشىنى كونترول قىلىپ تۇرماقتا . < قۇرئان كەرىم > دىكى نۇرغۇن بايانلار كىشىلەرنى مۇشۇنىڭغا ئوخشاش ئادەتتىكى ئىشلارغا تەپەككۇر قىلىشقا يېتەكلەيدۇ . شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا < قۇرئان كەرىم > دە يەنە نۇرغۇنلىغان كونكرېت بايانلار بار بولۇپ ، بۇ بايانلار بىلەن ھازىرقى زامان ئىلىم-پەندىكى بايقاشلار ئىنتايىن زىچ مۇناسىۋەتلىك : نەخ مۇشۇ بايانلار ماگنېتقا ئوخشاش ئالىملارنىڭ تەپەككۇرىنى ئۆزىگە تارتماقتا . < قۇرئان كەرىم > نى چۈشىنىش ئۈچۈن زور بىلىم كېرەك ئەينى چاغلاردا ، يېتەرلىك ئىلمىي ماتېرىياللار ۋە تەتقىقاتنىڭ كەمچىللىكىدىن ، ئىنسانىيەت بىر قانچە ئەسىردىن بۇيان < قۇرئان كەرىم > دىكى كۆپلىگەن سۈرە-ئايەتلەرنى چۈشىنىشكە ناقابىل بولۇپ كەلدى . ھازىرغا كەلگەندە بولسا ، < قۇرئان كەرىم > دىكى نۇرغۇنلىغان تەبىئىي ھادىسىلەرگە قارىتا بايان قىلىنغان سۈرە-ئايەتلەر ئاندىن بارا-بارا كىشىلەر تەرىپىدىن چۈشىنىلىشكە باشلىدى . لېكىن مېنىڭ كۆرسەتمەكچى بولغىنىم ، 20-ئەسىرنىڭ ئاخىرىدىكى بۈگۈنكى كۈندىمۇ ، بىلىم تۈرلىرىنىڭ بۆلۈنمىسى بارغانچە كۆپىيىپ نازۇكلىشىۋاتقان بۈگۈنكى كۈندىمۇ ، مەخسۇس تەتقىقات قانات يايدۇرۇلمىسا ، ئالىملارمۇ < قۇرئان كەرىم > دە ئۇچراتقان تەبىئەتكە قارىتا بايانلارنى چۈشىنىشكە ئامالسىز قالىدۇ . بۇنىڭغا چوقۇم چوڭقۇر ۋە كەڭ دائىرىدە بىلىم سەۋىيە بولۇشى كېرەك . مېنىڭ بۇ يەردە ئېيتقان " ئىلمىي بىلىم " دېگىنىم ، ھەقىقىي دەلىل كۈچىگە ئىگە ئىسپاتلاشتىن ئۆتكەن بىلىملەرنى كۆرسىتىدۇ ، ھەرگىزمۇ مەلۇم بىر دەۋردە مەلۇم ھادىسىنى چۈشىنىشكە ياردەم قىلغان ، ئەمما كېيىن تېخىمۇ قايىل قىلارلىق چۈشەنچىلەر تەرىپىدىن شاللىۋېتىلگەن نەزىرىيىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالمايدۇ . مەن پەقەت < قۇرئان كەرىم > دىكى بەزى بايانلار بىلەن ئاللىبۇرۇن ئىسپاتلىنىپ بولغان ئىلىم-پەن نەتىجىلىرىنى سېلىشتۇرۇپ بېقىشنى ئويلايمەن . ئەگەر مەن مىسال كەلتۈرگەن ئىلمىي نەتىجىلەر تېخى يۈز پېرسەنت دەلىللەنمىگەن بولسا ، مەن چوقۇم ئۇنىڭغا قوشۇمچە قىلىپ چۈشەندۈرۈش بېرىپ ئۆتىمەن . < قۇرئان كەرىم >دە بەزى ئىنتايىن كەم ئۇچرايدىغان بايانلار بار بولۇپ ، ئۇلارنىڭ سىرى ھازىرغىچە ئالىملار تەرىپىدىن بايقالمىدى . لېكىن مۇشۇ بايانلارنى ئېيتقىنىمىزدا ، ئالىملار كۆرسىتىدۇكى ، مۇشۇ بايانلارنىڭ رىئاللىقتىكى مەۋجۇدلۇقى گەرچە تېخى ئىسپاتلانمىغان بولسىمۇ ، لېكىن مۇمكىنچىلىكى ناھايىتى يۇقىرى . بىر مىسال < قۇرئان كەرىم > دە ئېيتىلغان ھاياتلىقنىڭ سۇدىن باشلانغانلىقىغا ئائىت مەلۇمات ، يەنە بىر مىسال بولسا كائىناتتا يەرشارىغا ئوخشاش دۇنيانىڭ بارلىقىغا بولغان مەلۇمات . بىراق ، بىز يەنىلا ئىلىم-پەن نۇقتىسىدىنلا چىقىش قىلىپ ، < قۇرئان كەرىم > نىڭ بىر ئەڭ كاتتا دىنىي كىتاب ئىكەنلىكىنى ئۇنتۇپ قالساق بولمايدۇ ، شۇڭا بىز < قۇرئان كەرىم >نى پەقەت ئىلىم-پەن جەھەتتىكىلا مەقسىتى بار كىتاب دەپ قارىساق بولمايدۇ . < قۇرئان كەرىم > ھەر قېتىم كىشىلەرنى ئۆزلىرى كۆرگەن نۇرغۇنلىغان تەبىئەت ھادىسىلىرىگە قارىتا تەپەككۇر يۈرگۈزۈشكە چاقىرغاندا ، ئۇنىڭ مەقسىتى ناھايىتى ئېنىق ، يەنى مۇشۇ مىساللار ئارقىلىق ياراتقۇچىنىڭ نەقەدەر ئۇلۇغ ۋە قادىرلىقىنى ئىسپاتلاش . ھەر خىل تەبىئەت ھادىسىلىرىگە تەپەككۇر يۈرگۈزگىنىمىزدە ، بايقايمىزكى ، < قۇرئان كەرىم > ئىچىدىكى ھازىرقى زامان ئىلىم-پەنلىرىگە مۇناسىۋەتلىك نۇرغۇنلىغان كۆرسەتمىلەر ، بۇ ئېنىقكى ياراتقۇچىنىڭ ئىنسانىيەتكە قىلغان يەنە بىر ئىنئامى ، ھەم چوقۇم ھازىرقى دۇنيادا ئەڭ يورۇق نۇرلارنى چاچقۇسى ! پۈتۈن تەتقىقات جەريانىدا ، مەن ئامال بار ئۆزۈمنىڭ رىئالىزىملىق پوزېتسىيەمنى ساقلاشقا تىرىشتىم . مەن < قۇرئان كەرىم>نى تەتقىق قىلىش جەريانىدا ، بىر دوختۇر كۆز ئالدىدىكى بىمارنىڭ كېسىلىگە بولغان رىئال پوزېتسىيەسىگە ئوخشاش ئەستايىدىل بولۇشقا كاپالەتلىك قىلدىم . مەن ئىقرار قىلىشىم كېرەككى ، تۇنجى بىر قانچە قەدەمنى بېسىشىمغا سەۋەبچى بولغىنى ھەرگىزمۇ مەندىكى ئىسلامىي ئەقىدە ئەمەس ، بەلكى ھەقىقەتكە بولغان ئىنتىلىش ئىدى . ھېلىھەم ، مەن يەنە مۇشۇ خىل پوزېتسىيەدىمەن ، شۇنداقلا تەتقىقاتىم ئاياغلاشقاندا بولسا ، ئەڭ مۇھىمى كۆز ئالدىمدىكى رىئاللىق ماڭا < قۇرئان كەرىم >نىڭ بىر پەيغەمبەرگە قىلىنغان كۆرسەتمە ئىكەنلىكىنى تونۇپ يەتكۈزدى . تۆۋەندە بىز ئىنچىكىلىك بىلەن < قۇرئان كەرىم > دىكى بەزى بايانلارغا دىققەت قىلىپ باقايلى . ھازىر بۇنى ئاڭلىغىنىمىزدا ، بۇنى پەقەت ئىلىم-پەن نەتىجىلىرىگە بولغان خاتىرىگە ئوخشىتىشىمىز مۇمكىن ، لېكىن ئويلاپ باقايلى ، بۇ كىتاب بارلىققا كەلگەن چاغدىكى ئىلىم-پەن تەتقىقات سەۋىيەسىدە ، كىشىلەر ئىلىم -پەن ئارقىلىق بۇ جۈملىلەرنىڭ پەقەت سىرتقى مەنىسىنىلا يۈزەكى چۈشىنەلەيتتى . ئەگەر < قۇرئان كەرىم > نى كىشىلەر تەرىپىدىن ئۆزگەرتىلگەن دەپ قارايدىغان بولساق ، ئۇنداقتا ئۇنىڭدىكى نۇرغۇنلىغان كىشى چۈشىنىپ يېتەلمەيدىغان بۆلەكلەر قانداقمۇ شۇ " ئۆزگەرتىش"تىن قۇتۇلۇپ قالالىسۇن ؟ بىلىشىمىز كېرەككى ، ئەسلى نۇسخىدىكى بىر كىچىككىنە ھەرپكە بولغان ئۆزگەرتىلىشمۇ ، < قۇرئان كەرىم > دىكى ساماۋىي بايانلارنىڭ ئۆز -ئارا شۇ قەدەر بىرلىككە كېلىشىگە بۇزغۇنچىلىق قىلىدۇ . شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا ، بىز < قۇرئان كەرىم > دىكى مۇشۇنچە كۆپ بايانلارنىڭ پۈتۈنلەي ھازىرقى زامان ئىلىم-پەن نەتىجىلىرى بىلەن جىپىسلىشىدىغانلىقىنى كېسىپ ئېيتالمايمىز . بىر تەرەپلىمە قارىشى بولمىغان كىشىلەر كۆزىتىپ بايقىيالدۇكى ، < قۇرئان كەرىم > دىكى مۇشۇ بايانلارنىڭ ئۆزىلا < قۇرئان كەرىم > نىڭ ھەقىقىي ۋە ئىشەنچلىك ئىكەنلىكىنىڭ ئەڭ ئېنىق بەلگىسى . < قۇرئان كەرىم > بىر دىن تارقاتقۇچى كىتاب ، ئىنسانىيەتكە نازىل قىلىنىش جەريانى يېگىرمە نەچچە يىلغا سوزۇلغان بولۇپ ، ھىجرىيە تۇنجى يىلى ( مىلادىيە 622-يىلى ) نىڭ ئالدى كەينىگە ئوخشاش ۋاقىت بۆلۈنگەن . بۇ نۇقتىدىن ئېلىپ ئېيتقاندا ، < قۇرئان كەرىم >دىكى ئىلمىي مەزمۇنلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بايانلارنىڭ پۈتۈن < قۇرئان كەرىم > گە جايلاشقانلىقى ناھايىتى تەبىئىي . بىز تەتقىقاتىمىزغا ئاساسەن ، بۇلارنى بىر بۆلەك بىر بۆلەكتىن يىغىپ ئاندىن باشقىدىن تۈرلەرگە ئايرىپ چىقىشىمىز زۆرۈر ئىدى . ئۇنداقتا بۇ بايانلار تۈرلەرگە قانداق ئايرىلىشى كېرەك ؟ مەن < قۇرئان كەرىم > دە تۈرلەرگە قانداق ئايرىش كېرەكلىكىگە ئائىت كۆرسەتمە بارلىقىنى تاپالمىدىم . شۇڭا مەن ئۆزۈمگە ئەڭ قولاي بولغان ئۇسۇلدا تۈرلەرگە ئايرىپ كۆپچىلىككە سۇنۇشنى قارار قىلدىم . مەنچە بولسا ، بىرىنچى بولۇپ كائىناتنىڭ بارلىققا كېلىشى ، يەنى يارىتىلىش بولۇشى كېرەك . بۇنداق بولغاندا < قۇرئان كەرىم >دىكى مۇناسىۋەتلىك سۈرە-ئايەتلەر بىلەن ھازىرقى كائىنات ئىلىملىرىنىڭ نېگىزىنى رەتلىك سېلىشتۇرما قىلىشقا ئوڭاي بولاتتى . ئاندىن ئۇنىڭ ئاستىدا يەنە " ئاسترونومىيە " ، " يەر شارى " ، " جانلىقلار " ، " ئۆسۈملۈكلەر " ، " ئادەملەر " ۋە " ئادەمنىڭ كۆپىيىشى " دېگەندەك تارماق تۈرلەر ئىدى . بۇلارنىڭ ئىچىدە < ئادەمنىڭ كۆپىيىشى > دېگەن بۇ تۈردىكى بىلىملەر < قۇرئان كەرىم > ئىچىدە ناھايىتى مۇھىم ئورۇندا قويۇلۇپ بايان قىلىنغان . ئۇنىڭدىن باشقا ، يەنە بۇ تۈرلەرنىڭ ئىچىدە تېخىمۇ ئىنچىكە بولغان كىچىك ئايرىمىلارنى قوشقىلى بولىدۇ . يەنە ئۇنىڭدىن باشقا ، مېنىڭ قارىشىمچە ھازىرقى زامان ئىلىم-پەن نەزەرىيەلىرى بويىچە < قۇرئان كەرىم > ۋە < ئىنجىل > دىكى مۇناسىۋەتلىك بايانلارنى سېلىشتۇرۇپ بېقىشمۇ بىزنىڭ تەتقىقاتىمىزغا ناھايىتى پايدىلىق ئىدى . شۇڭا مەن ئايرىم -ئايرىم ھالدا ، < قۇرئان كەرىم > دىكى بايانلار بىلەن < ئىنجىل > دىكى " يارىتىلىش " ، " توپان ۋەقەسى " ۋە " مىسىرغا بېرىش " قاتارلىق بۆلەكلەردىكى بايانلارنى سېلىشتۇرۇپ ئۆتتۈم . كائىناتنىڭ يارىتىلىشى ئالدى بىلەن ، بىز < قۇرئان كەرىم > نىڭ كائىناتنىڭ يارىلىشىنى قانداق تەسۋىرلىگىنىگە قاراپ باقايلى . بۇ يەردە ناھايىتى مۇھىم بىر نۇقتا بار بولۇپ ، يەنى < قۇرئان كەرىم > دىكى بايان بىلەن < ئىنجىل > دىكى بايانلار ئوخشىمايدۇ . بۇ نۇقتا بەزى غەرب ئۆلىمالىرىنىڭ < قۇرئان كەرىم > بولسا " مۇھەممەد ئىنجىلدىن ئېلھاملىنىپ يەكۈنلىگەن " دېگەن قارىشى بىلەن پۈتۈنلەي قارىمۇ-قارشى . ئۇلار < قۇرئان كەرىم > بىلەن < ئىنجىل > نى سېلىشتۇرغاندا ، داۋاملىق تار مەنىدە ئىككىسىنىڭ ئوخشاش تەرەپلىرىنى كۈچەپ تەھقىقلەيدۇ . بۇ پۈتۈنلەي خاتا قىلمىش . چۈنكى < قۇرئان كەرىم > ۋە < ئىنجىل > دىكى بايانلاردا پۈتۈنلەي ئوخشىمايدىغان مەنىدىكى نۇقتىلار بار . ھەر قېتىم يارىتىلىشقا ئائىت مەسىلىلەرگە دۇچ كەلگەندە غەرب ئۆلىمالىرى جاھىللىق بىلەن " مۇھەممەد پەقەت < ئىنجىل > دىكى مەزمۇنلارنى تەخمىنەن ھالدا كۆچۈرۈپ كەلگەن " دېگەن قارىشىدا چىڭ تۇرىدۇ . " شۈبھىسىزكى سىلەرنىڭ ئىگەڭلار ، ئالتە كۈندە يەر بىلەن ئاسماننى ئاپىرىدە قىلدى ... " ( سۈرە ئەھراف 54-ئايەتتىن --- ئەزىزان ) بۇيەردە كۆرسىتىپ ئۆتۈشىمىز زۆرۈر بولغىنى : ھازىرقى زامان ئۆلىمالىرى تەھقىقلەيدۇكى ، بۇ يەردە ئېيتىلغان " كۈن " سۆزى ( ئەرەبچە " ئەييۇم " ) نىڭ مەنىسى بولسا ، بىر قەدەر ئۇزۇن بولغان مەزگىل ياكى دەۋرنى كۆرسىتىدىغان بولۇپ ، ھەرگىزمۇ بىز چۈشىنىدىغان 24 سائەتلىك بىر كۈن ئەمەس . مېنىڭ قارىشىمچە ، < ئىنجىل > دىكى بايانلارغا سېلىشتۇرغاندا ، < قۇرئان كەرىم > دە يەر بىلەن ئاسماننىڭ يارىتىلغان ئىلگىرى- كېيىنلىكى ئېنىق كۆرسىتىلمىگەن ، بۇ نۇقتا ناھايىتى مۇھىم . < قۇرئان كەرىم > دىكى يارىتىلىشقا بولغان بايانلاردا ، ھەم " يەر ئىلگىرى ئاسمان كېيىن " " ھەم ئاسمان ئىلگىرى يەر كېيىن " يارىتىلغان بايانلار بار ، مەسىلەن : " ئۇ زېمىننى ۋە (كەڭ) ئاسمانلارنى ياراتقان زات تەرىپىدىن نازىل قىلىنغان "  ( سۈرە تاھا 4- ئايەت --- ئەزىزان ) ئەمەلىيەتتە ، < قۇرئان كەرىم > نىڭ بىزگە كۆرسەتكەن ئىددىيىسى بولسا يەر بىلەن ئاسمان ئۆزلىرىنىڭ ئۆزگىرىش جەريانىدا بىللە مەۋجۇد بولۇپ تۇرغان . يەنە كېلىپ كائىنات يارىتىلىشتىن ئىلگىرى بىر توپ گاز ( ئەرەبچە " تۇمان " ) ئىكەنلىكىگە ئائىت بايانلارمۇ بار . بۇ گاز توپى ناھايىتى ئالاھىدە بولۇپ ، ئەڭ دەسلەپكى مەزگىللىرىدە ئۆز -ئارا ئارىلاشما ھالەتتە مەۋجۇد بولغان ( ئەرەبچە " لاتقا " ) ، لېكىن لېكىن كېيىن يەنە ئايرىلىپ كەتكەن . خۇددى تۆۋەندىكىدەك : " ئاندىن ئۇ  ئاسماننى ( يارىتىشقا ) يۈزلەندى ، ھالبۇكى ئۇلار تۇمان ھالەتتە ئىدى ... " ( سۈرە فۇسسىلەت 11-ئايەتتىن --- ئەزىزان ) ئۇنىڭدىن باشقا يەنە ، ياراتقۇچى تېخىمۇ ئېنىق قىلىپ مۇنداق دەيدۇ : " كافىرلار بىلمەمدۇكى ، ئاسمانلار بىلەن زېمىن بىر -بىرىگە تۇتاش ئىدى ، ئۇلارنى ئايرىۋەتتۇق ... " ( سۈرە ئەنبىيا 30 - ئايەتتىن --- ئەزىزان ) ئاسمان بىلەن زېمىن ئايرىلغانلىقنىڭ نەتىجىسى ، نۇرغۇن دۇنيا بارلىققا كەلدى ، بۇ نۇرغۇن دۇنياغا ئائىت كۆز-قاراش < قۇرئان كەرىم > دە نەچچە ئون قېتىم ئۇچرايدۇ . خۇددى تۆۋەندىكىدەك : " بارلىق ھەمدۇ-سانالار ئالەملەرنىڭ ئىگىسى بولغان ئاللاھقا خاستۇر . " ( سۈرە فاتىھە 2- ئايەت --- ئەزىزان ) يۇقارقىلارنىڭ ھەممىسى ھازىرقى زامان ئىلىم-پەن نەزەرىيىسىنىڭ ئىپتىدائىي كائىنات تۇمانلىرىنىڭ مەۋجۇدلۇقى ۋە ئەڭ بۇرۇنقى گاز توپلىرىنى ھاسىل قىلغانلىقىنى ، كېيىن يەنە نۇرغۇن قېتىم بۆلۈنگەنلىكىنى قەيت قىلىدىغانلىقىنى بىلەن تامامەن جىپىسلىشىدۇ . يەنى ئەڭ بۇرۇنقى بۆلۈنۈشنىڭ نەتىجىسىدە نۇرغۇن يۇلتۇزلار سىيېستىمىسى شەكىللەنگەن ، كېيىن ، بۇ يۇلتۇزلار سىيېستىمىسى يەنە نۇرغۇن مىتە يۇلتۇزلارنى ، بۇ مىتە يۇلتۇزلار تېخىمۇ ئىلگىرىلىگەن ھالدا سەييارىلەرنى ھاسىل قىلغان . < قۇرئان كەرىم > دە يەنە يەر بىلەن ئاسماننىڭ ئارىلىقىدا يەنە بىر ئوتتۇرىدىكى يارىتىلىش بولغان ، خۇددى : " ئاللاھ ئاسمانلارنى ، زېمىننى ۋە ئۇلارنىڭ ئارىسىدىكى نەرسىلەرنى ئالتە كۈندە ياراتتى ... " ( سۈرە فۇرقان 59-ئايەت --- ئەزىزان ) بۇ ئارىسىدىكى نەرسىلەرنىڭ يارىتىلىشىغا بولغان بايانلار قارىماققا ھازىرقى زامان ئىلىم-پەنلىرى تەرىپىدىن ئىسپاتلانغان سىيېستىمىلىق يۇلتۇزلار تۈركۈمىنىڭ سىرتىدا مەۋجۇد بولغان ماددىلار بىلەن ماس كېلىدۇ . يۇقارقىلارنىڭ ھەممىسى ناھايىتى ئېنىق قىلىپ بىزگە چۈشەندۈرىدۇكى ، ھازىرقى زامان ئىلىم-پەن نەتىجىلىرى بىلەن < قۇرئان كەرىم >دىكى بايانلار نۇرغۇن مەسىلىلەردە زىچ بىردەكلىككە ئىگە . < ئىنجىل > دا بولسا ، بايقىدۇقكى ، يارىتىلىشنىڭ ئىلگىرى-كېيىنلىك رەت تەرتىپى كىشىنى ئىشەندۈرەلمەيدۇ ، بولۇپمۇ يەرنىڭ يارىتىلىشى ( ئۈچىنچى كۈن ) نى ئاسمانلارنىڭ يارىتىلىشى ( تۆتىنچى كۈن ) نىڭ ئالدىغا قويۇلۇشى ھازىرقى زامان ئىلىم-پەن نەتىجىلىرى تەرىپىدىن قوبۇل قىلىنالمايدۇ ، چۈنكى بايقىدۇقكى بىزنىڭ يەرشارىمىز قۇياشتىن بۆلۈنۈپ چىققان سەييارە . بۇ خىل ئىسپاتلارنىڭ ئالدىدا ، بىز قانداقمۇ غەربتىكى بەزى ئۆلىمالارنىڭ " مۇھەممەد ئىنجىلدىن ئېلھاملىنىپ ۋە ئازراق ئۆزگەرتىش كىرگۈزۈپ قۇرئاننى يازغان " دېيىشىگە ئىشىنەلەيمىز ؟ شۇنداق دېيىلگەندىمۇ ، بۇ " ئازراق ئۆزگەرتىش " قانداقمۇ ھازىرقى زامان ئەڭ يۇقىرى ئىلىم-پەن نەتىجىلىرى ئىسپاتلىغان كائىنات توغرىلىق ئاساسىي دەلىللەر بىلەن مۇشۇ دەرىجىدە جىپىسلىشالىسۇن ؟ ئاسترونومىيە تۆۋەندە بىز ئاسترونومىيەنىڭ ئەھۋالىغا دىققەت قىلىپ باقايلى : ھەر قېتىم مەن غەربلىكلەرگە < قۇرئان كەرىم > دە ساقلانغان مەلۇم ئاسترونومىيەلىك ئىنچىكە بايانلارنى ئېيتقىنىمدا ، ئۇلار داۋاملىق مۇنداق دېيىشىدۇ : " ھەيران قالارلىقى يوق ، چۈنكى ئەرەبلەرنىڭ ئاسترونومىيەدىكى بايقاشلىرى دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىن كۆپ بۇرۇن . " ئەمەلىيەتتە ، ئۇلار ناھايىتى خاتالاشقان ئىدى ، چۈنكى ئۇلار تارىخنى چۈشەنمەيدۇ . ئالدى بىلەن ، ئەرەبلەردە ئىلىم-پەننىڭ تەرەققىي قىلىشى < قۇرئان كەرىم > نازىل قىلىنغاندىن خېلى كېيىن ئىدى ؛ ئاندىن ، ھەرقانچە ئاسترونومىيەسى تەرەققىي قىلغان ئەھۋال ئاستىدىمۇ ، ئەرەبلەرنىڭ ئىلىم-پەن جەھەتتىكى تونۇشى ۋە بىلىملىرى ، < قۇرئان كەرىم > دىكى بايانلاردەك بايقاشلارنى تەمىنلىگۈدەك دەرىجىگە يەتمىگەن . بۇ ھەقتىكى ماتېرىياللار ھەقىقەتەن كۆپ ، مەن پەقەت يۈزەكى ھالدا سۆزلەپ ئۆتەلەيمەن . < ئىنجىل > دا ، قۇياش بىلەن ئاي بولسا ئىككى دانە نۇر چاچىدىغان پلانېتا ، پەقەت چوڭ-كىچىكلىكى ئوخشىمايدۇ دېيىلىدۇ ؛ < قۇرئان كەرىم > دە بولسا ، بۇ ئىككى شار ئوخشىمايدىغان ئېنىقلىمىلار بىلەن ئايرىلغان : يەنى ، ئاينى " يورۇقلۇق " ( ئەرەبچە " نۇر " ) دەپ تەسۋىرلىگەن ، قۇياشنى بولسا " مەشئەل " ( ياكى " ئوت " ) دەپ تەسۋىرلىگەن . ئىلىم-پەن بايقىدىكى ، ئاي پەقەت نۇر قايتۇرىدۇ ، نۇر چاچالمايدۇ ، قۇياش بولسا كۆيۈۋاتقان ھەم شۇ ئارقىلىق ئىسسىقلىق ۋە نۇر تارقىتىۋاتقان ئاسمان جىسمى . بۈگۈنكى كۈندە ، ھەممەيلەن بىلىدىغىنىمىز بولسا ، يۇلتۇزلار سىيېستىمىسىنىڭ تەڭپۇڭلۇقى ، ھەرقايسى يۇلتۇزلارنىڭ ئۆز ئوربېتىسىدىكى ئورنى شۇنداقلا ئۇلارنىڭ ھەجمى ۋە سۈرئىتى تەرىپىدىن ھاسىل قىلىنغان ئالەملىك تارتىشىش كۈچى تەرىپىدىن ھاسىل قىلىنىدۇ . ئۇنداقتا ، بۇ دەل < قۇرئان كەرىم > دە ئېيتىلغان ، لېكىن ھازىرقى زامانغا كەلگەندە ئاندىن بايقالغان ئىشلار ئەمەسمۇ ؟ چۈنكى < قۇرئان كەرىم > دە مۇنداق دېيىلگەن : " ئاللاھ كېچىنى - كۈندۈزنى ، ئاينى ھەم قۇياشنى ياراتتى . ئۇلارنىڭ ھەممىسى ( ئۆزىگە خاس ) پەلەكتە سەير قىلىدۇ . "  ( سۈرە ئەنبىيا 33-ئايەت --- ئەزىزان ) ئەگەر كېچە بىلەن كۈندۈزنىڭ تەسۋىرلىنىشىنىڭ ئىلگىرى كېيىنلىكىگە ئېتىبار قارىمىساق ، ئۇنداقتا ئۇ تەسۋىرمۇ بىزگە نىسبەتەن قىممەتسىز كۆرۈنىدۇ . < قۇرئان كەرىم > سۈرە زۇمەر 5- ئايىتىدە ( ئەزىزان ) كېچىنىڭ چۆرگىلەپ ياكى ئايلىنىپ كۈندۈزگە ، كۈندۈزنىڭ يەنە چۆرگىلەپ ياكى ئايلىنىپ كېچىگە ئايلىنىدىغانلىقى ھەققىدە مەلۇمات بېرىلگەن ، خۇددى ياغلىقنى باشنىڭ ئۈستىدە ئايلاندۇرغاندەك . بۇ ھەقىقەتەن رىئاللىقتا ئاغدۇرغۇسىز پولاتتەك ئىسپاتى بار ئوخشىتىش . لېكىن < قۇرئان كەرىم > نازىل قىلىنغان دەۋرلەردە ، بۇنداق ئوخشىتىشنىڭ تېگىگە يېتىدىغان ئاسترونومىيەلىك بىلىم تېخى كىشىلەردە يوق ئىدى . ئاسمان جىسىملىرىنىڭ ئۆزگىرىشچان تەرەققىياتى ۋە قۇياشنىڭ ئۈزلۈكسىز مەلۇم نۇقتىغا قاراپ ھەرىكەت قىلىدىغانلىقى ھەققىدە ، < قۇرئان كەرىم > دىمۇ مەلۇماتلار بار . يەنە كېلىپ بۇ مەلۇماتلار ھازىرقى زامان ئاسترونومىيەسىدىكى ئىنتايىن كەسپىي ۋە يۇقىرى سەۋىيەدىكى بىلىملەر بىلەن تامامەن بىردەك . ئۇندىن باشقا < قۇرئان كەرىم > دە يەنە كائىناتنىڭ ئۈزلۈكسىز يوغىناۋاتقانلىقى بايان قىلىنغان . ( ھازىرقى زامان ئاسترونومىيەسى بايقىشىچە ، ئالەمدىكى يۇلتۇزلار سىيېستىمىلىرى مەلۇم نۇقتىنى ئاساس قىلىپ تۇرۇپ سىرتقا قېچىۋاتقان ئىكەن --- ئەزىزان ) < قۇرئان كەرىم > دە يەنە كائىناتنى بويسۇندۇرۇش توغرىسىدا بايانلار بار . پەن-تېخنىكىنىڭ كۈنسايىن تەرەققىي قىلىشىغا ئەگىشىپ ، كىشىلەر بارغانسېرى يۇقىرى سۈرئەتتە كائىناتقا يۈرۈش قىلماقتا ۋە ئاللىبۇرۇن ئايغا قەدەم باستى ( ئۇنىڭدىن كېيىن يەنە مارسقا تەكشۈرۈش ماشىنىسى چىقىرىلدى --- ئەزىزان ) . تۆۋەندىكىلەرنى ئوقۇغىنىمىزدا كائىناتنى بويسۇندۇرۇشقا ئائىت مەلۇماتلار كاللىمىزدىن كېچىدۇ : " ئى ئىنسانلار ۋە جىنلار جامەسى ، ئەگەر سىلەر ( ئاللاھنىڭ قازاسىدىن قېچىپ ) ئاسمانلارنىڭ ۋە زېمىننىڭ چېگرىلىرىدىن قېچىپ ئۆتۈپ كېتەلىسەڭلار ، ئۆتۈپ كېتىڭلار ! سىلەر پەقەت قۇۋۋەت بىلەن قېچىپ ئۆتۈپ كېتەلەيسىلەر ( لېكىن بۇ قۇۋۋەت سىلەرگە نەدىن كەلسۇن ؟) ! "  ( سۈرە ئەررەھمان 33- ئايەت --- ئەزىزان ) بۇ خىل كۈچ دەل ھەممىگە قادىر ياراتقۇچىدىن كېلىدۇ ، بۇ سۈرە دەل ياراتقۇچىنىڭ ئىنسانلار ۋە جىنلارغا بولغان رەھمىتىنى تونۇتقۇزۇش ئۈچۈندۇر . يەر شارى ئۇنداقتا بىز يەرشارىغا ئائىت بايانلارغا قاراپ باقايلى . " سەن بىلمەمسەنكى ، ئاللاھ بۇلۇت پەيدا قىلىپ يامغۇر ياغدۇرىدۇ ، ئاندىن يامغۇر سۈيى يەرگە سىڭىپ كىرىپ بۇلاق پەيدا بولىدۇ ، ئاندىن شۇ ئارقىلىق يەردىن خىلمۇ-خىل زىرائەت ئۈندۈرىدۇ ... " ( سۈرە زۇمەر 21-ئايەت " بۈگۈنكى كۈندە ، يۇقارقى بۇ ئۇقۇم بىزگە نىسبەتەن بەك ئادەتتىكى نەرسە بولۇپ قالدى ، لېكىن بىز ئۇنۇتماسلىقىمىز كېرەككى ، خېلى زامانلار بۇرۇن بۇ ئۇقۇم تېخى نامەلۇم ئىدى . پەقەت 16-ئەسىرلەرگە كەلگەندە ، بېرنارد . پالىسسىي تەرىپىدىن بايقىلىپ ، ئىنسانلار ئاندىن سۇنىڭ ئايلىنىشى ھەققىدىكى بىلىملەرگە ئىگە بولدى . ئۇندىن بۇرۇن ئىنسانلارنىڭ قارىشى بولسا ، دېڭىزدىكى سۇنى شامال ئۇرۇپ قۇرۇقلۇققا ئېلىپ چىقىدۇ ، ئاندىن بۇ سۇلار يەنە جىلغىلار ئارقىلىق دېڭىزغا قۇيۇلىدۇ دېگەندىن ئىبارەت ئىدى . بۇ دېيىلگەن جىلغىلار بولسا پلاتو دەۋرىدە ئوتتۇرىغا قويۇلغان " يەر يېرىقى " ئىدى . 17 - ئەسىرگە كەلگەندە ، ھەتتا دىكاردتەك داڭلىق پەيلاسوپلارمۇ مۇشۇنداق نەزەرىيەەە ئىشىنەتتى . ھەتتا 19 - ئەسىردىكى كىشىلەرمۇ ، يەنە ئارستوتېل ئوتتۇرىغا قويغان يەنە بىر ئاساسسىز تەلىماتقا ئىشىنەتتى . لېكىن بۈگۈنكى كۈندە بولسا ، كىشىلەرنىڭ ھەممىسى بۇنىڭ يامغۇر سۈيىنىڭ يەر ئاستىغا سىڭىپ كىرىشىدىن بولىدىغانلىقىنى بىلىشىدۇ . ئەگەر < قۇرئان كەرىم > دىكى نۇرغۇن سۈرە-ئايەتلەردىكى مۇشۇنىڭغا ئائىت بايانلارنى ھازىرقى زامان سۇ ئىلىمى بىلەن بىرلەشتۈرۈپ تەھلىل قىلىدىغان بولساق ، بۇلارنىڭ شۇقەدەر جىپىسلىشىدىغانلىقىدىن ھەيرەتتە قالىمىز . گىئولوگىيەدە بولسا ، يەر قاتلىشىشى ئادەملەرنىڭ يېقىنقى زاماندا ئاندىن بايقىغان بىلىمى ، بۇ خىل قاتلىشىش ۋە ئىتتىرىلىش تاغلارنى ھاسىل قىلىدۇ . يەر قاتلىمىنىڭ ئۆزى ھەم مانا مۇشۇنداق پەيدا بولغان ،  يەر قاتلىمى دېگەنلىك بىز ياشاۋاتقان يەر شارىنىڭ ئۈستىدىكى يەر پوستىنى كۆرسىتىدۇ ، لېكىن يەرنىڭ ئىچكى قەۋىتى ئېقىپ تۇرغان ناھايىتى يۇقىرى تېمپراتۇرىدىكى ماددىلار بولۇپ ، ھەرقانداق جانلىق ئۇ يەردە ياشىيالمايدۇ . بىلىمىزكى ، يەرنىڭ ئىتتىرىلىشى ۋە قاتلىشىشى تاغلارنىڭ مۇقىملىقىغا زىچ مۇناسىۋەتلىك ، چۈنكى بۇ خىل يەر پوستى ھەرىكىتى تاغلارنى ھاسىل قىلىدىغان ئاساسىي ئامىل . تۆۋەندە بۇنىڭغا دىققەت قىلايلى : " زېمىننى بىسات قىلمىدۇقمۇ ؟ تاغلارنى قوزۇق قىلمىدۇقمۇ ؟ " ( سۈرە نەبە 6-7 - ئايەتلەر --- ئەزىزان ) خۇددى بىز چېدىرنى مۇقىملاشتۇرۇش ئۈچۈن مىخ قاققاندەك ، ياراتقۇچى يەر-زېمىننى مۇقىملاشتۇرۇش ئۈچۈن تاغلارنى ياراتقان . بۇ نۇقتىغا قارىتا ، كۆزىتىش ئارقىلىق بايقىيالايسىزكى ، < قۇرئان كەرىم > بىلەن ھازىرقى زامان ئىلىم-پەننىڭ قارىشى ھېچقانداق زىددىيەتتە ئەمەس . لېكىن ، مېنى تېخىمۇ ھەيران قالدۇرغىنى بولسا ، < قۇرئان كەرىم > دىكى جانلىقلارغا ئائىت بايانلار بولدى . بولۇپمۇ كۆپىيىشكە ئائىت بايانلار . مەن چوقۇم يەنە بىر قېتىم دېمىسەم بولمايدۇ : پەقەت بۈگۈنكى كۈنگە كەلگەندە ، ئىلىم-پەننىڭ ياردىمى بىلەن بىز بۇرۇنقىغا قارىغاندا < قۇرئان كەرىم > نى تېخىمۇ ئاسان ۋە چوڭقۇر چۈشىنىش پۇرسىتىگە ئېرىشىۋاتىمىز . بەزى سۈرە-ئايەتلەر گەرچە قارىماققا شۇنچە چۈشىنىشلىك كۆرۈنسىمۇ ، لېكىن ئۇنىڭغا ناھايىتى چوڭقۇر مەنىلەر يوشۇرۇنغان . مەسىلەن : " كافىرلار بىلمەمدۇكى ، ئاسمانلار ۋە زېمىن ئەسلى تۇتاش ئىدى ، بىز ئۇنى ئايرىۋەتتۇق . ھەممە جانلىق - مەۋجۇدادنى سۇدىن ياراتتۇق ، ئۇلار بۇنىڭغا ئىشەنمەمدۇكى ؟ "   ( سۈرە ئەنبىيا 30 - ئايەت ) بۇ ئايەت ھاياتلىقنىڭ سۇدىن باشلانغانلىقىنى ئىسپاتلايدۇ . مۇھەممەد دەۋرىدىكى ھەرقانداق بىر دۆلەتتە ، ئۆسۈملۈكشۇناسلىق ھەرقانچە يۇقىرى سەۋىيەدە بولسىمۇ لېكىن كىشىلەر ئۆسۈملۈكنىڭ ئەركەك-چىشى قوش جىنسلىق بولىدىغانلىقىنى بىلمەيتتى . لېكىن : " ... بۇلۇتتىن يامغۇر ياغدۇرۇپ ، نۇرغۇن تۈرلۈك ئۆسۈملۈكلەرنى يارىتىپ بەردى . "    ( سۈرە تاھا 53- ئايەت ، بۇنىڭدىن باشقا يەنە سۈرە ياسىننىڭ 36- ئايىتىگە نەزەر ئاغدۇرۇڭ --- ئەزىزان ) بۈگۈنكى كۈندە ئىسپاتلاندىكى ، ھەرقانداق مېۋىلەيدىغان ئۆسۈملۈكنىڭ ھەممىسى ئەركەك-چىشى بولىدۇ ، ھەتتا ئۇرۇقلانمايدىغان گۈل ئېچىلمايدىغان ئۆسۈملۈكلەرمۇ شۇنداق ، مەسىلەن بانان دېگەندەك . " ... مېۋىلەرنىڭ ھەممىسىنى ئەركەك -چىشى ئىككى جىنسلىق قىلىپ ياراتتى ... "    ( سۈرە رەئد 3-ئايەتتىن --- ئەزىزان ) ھايۋاناتلارنىڭ فىزىئولوگىيەسى جەھەتتە ، مېنىڭچە بىر ئايەت چوڭقۇر مەنالارغا ئىگە : قان ئايلىنىش بايقىلىشتىن بىر مىڭ نەچچە يۈز يىل ئىلگىرى ، تەخمىنەن 13 ئەسىر ئەۋۋەل ، كىشىلەر ئۈچەي يولىنىڭ يېمەكلىكنى ھەزىم قىلىش ئارقىلىق قۇۋۋەت قوبۇل قىلىپ ھەر خىل ئەزالارنىڭ ئېھتىياجىنى قاندۇرىدىغانلىقىنى تېخى بىلىشمەيتتى . لېكىن < قۇرئان كەرىم > دە بىر ئايەت بار بولۇپ ، بۇنىڭدا كالا سۈتىنىڭ بارلىققا كېلىش جەريانى سۆزلەنگەن شۇنداقلا ھازىرقى زامان ھايۋانات ئىلىمى بىلەن پۈتۈنلەي جىپىسلىشىدۇ . بۇ ئايەتنى چۈشىنەلەش ئۈچۈن ، ئاۋۋال ئۈچەي يولىدا يۈز بېرىدىغان خىمىيەلىك ئۆزگىرىشنى ، ئاندىن مۇشۇ ئۆزگىرىشلەردىكى ماددىلارنىڭ قوبۇل قىلىنىپ يەنە مۇرەككەپ جەريانلاردىن كېيىن قانغا سىڭىپ كىرىدىغانلىقىنى ، بەزىدە جىگەرنىڭ رولىدىن پايدىلىنىدىغانلىقىنى چۈشىنىۋېلىش كېرەك . ئاندىن قان ئايلىنىش ئارقىلىق بۇ ماددىلارنى بەدەننىڭ ھەرقايسى ئەزالىرىغا توشۇيدۇ ، شۇلارنىڭ ئارىسىدا سۈت ئاجرىتىدىغان ئەمچەك بېزىمۇ بار ... بۇلارنى چۈشەنگەن ئادەم تۆۋەندىكى ئايەتنىمۇ چۈشىنەلەيدۇ : " چارۋىلاردا ھەقىقەتەن سىلەرگە نىسبەتەن بىر ئىبرەت بار ، چارۋىلارنىڭ قورسىقىدىكى ماياق-تېزەكتىن ۋە قاندىن ئايرىلىپ چىققان پاكىز ۋە تەملىك سۈتتىن سىلەرنى سۇغىرىمىز . "   ( سۈرە نەھل 66 - ئايەت --- ئەزىزان ) ئادەمنىڭ يارىتىلىشى < قۇرئان كەرىم > دە ئادەمنىڭ كۆپىيىشى توغرىلىق كۆپلىگەن بايانلار بار . بۇ بايانلارنىڭ كۆپىنچىسىنى ، تا بۈگۈنكى كۈنلەرگە كەلگەندە ، بولۇپمۇ ھەرخىل ئىلغار مىكرو كۆرگۈچلەر كەشىپ قىلىنغاندىن كېيىن ، ئىنسانلار ئاندىن چۈشىنەلەيدىغان ئىقتىدارغا ئىگە بولدى . 7-ئەسىردە ياشىغان بىر كىشى ئۈچۈن ، بۇنداق باياننى ئۆزى ئېلان قىلالىشى ، پۈتۈنلەي مۇمكىن بولمايدىغان ئىش ! بۇنىڭغا قارىتا ، ئەرەبلەرنىڭ ئەينى چاغدىكى بىلىم سەۋىيەسى پۈتۈن دۇنيادىن مىڭ نەچچە يۈز يىل ئېشىپ چۈشكىنىنى ئىسپاتلاپ بولالمايمىز . بۈگۈن ، نۇرغۇن < قۇرئان كەرىم > نى پىششىق بىلىدىغان مۇسۇلمان زىيالىيلار ، < قۇرئان كەرىم > دە ئېيتىلغان ئىنسانلارنىڭ كۆپىيىش سىيېستىمىسىغا ئائىت بىلىملەرنى ھازىرقى زامان ئىلىم-پەن نەتىجىلىرى بىلەن سېلىشتۇرۇپ بىردەكلىككە ئېرىشمەكتە . مەن بىر 18 ياشلىق مۇسۇلمان ياشنىڭ مۇنداق تەھلىلىنى مەڭگۈ ئۇنۇتالمايمەن ، ئۇ سەئۇدىي ئەرەبىستانىدە چوڭ بولغان بولۇپ ، ئۇ ئەينى چاغدا بىرسىنىڭ < قۇرئان كەرىم > دە ئېيتىلغان كىشىنىڭ كۆپىيىش سىيېستىمىسىغا ئائىت مەسىلىلەرنى سورىشىغا دۇچ كەلگەندە ، مۇنداق دېگەن : " بۇ كىتاب بىزگە بۇنىڭغا ئائىت ھەممە بىلىمنى تەمىنلىدى . مەن مەكتەپتىكى ۋاقىتلىرىمدا ، مۇئەللىملەر < قۇرئان كەرىم > ئارقىلىق ماڭا بوۋاقنىڭ تۇغۇلۇش جەريانىنى چۈشەندۈرگەن ئىدى . سىلەرنىڭ جىنسىي بىلىملەر يېزىلغان كىتابلىرىڭلار ، بىر ئاز كېيىن چىقىرىلىپ قالدىمۇ قانداق ! " بولۇپمۇ جىنسىيەتكە ئائىت مەسىلىلەردە ، < قۇرئان كەرىم > نازىل قىلىنغان مەزگىللەردىكى كىشىلەرنىڭ خۇراپىي ۋە ئەپسانىۋىي ئىددىيىلىرى بىلەن < قۇرئان كەرىم > دىكى خاتاسىز ئىلمىي مەلۇماتلارنى سېلىشتۇرۇپ باقساق ، < قۇرئان كەرىم > نىڭ ئەينى چاغدىكى جاھىلىيەت ئاسارىتى بىلەن قىلچىمۇ ئالاقىسىز ھالدا ، دەۋرلەر ھالقىغان ھالدا مۇشۇنداق يۈكسەكلىكتە تۇرغىنى ، ھەممە ۋە ھەممىنى قايىل قىلىدۇ . < قۇرئان كەرىم > دىكى بىر قانچە ئايەتتە " ئەلەق " سۆزى بىلەن تۇخۇمنىڭ ئاياللىق جىنسىي ئەزاسىدا پەيدا بولۇشىنى تەسۋىرلىگەن . " ئەلەق " ( مەنىسى لەختە قان ) بولسا : " ئۇ ئىنسانلارنى لەختە قاندىن ياراتتى ."    ( سۈرە ئەلەق 2 - ئايەت ) تۆرەلمىنىڭ ئانا بالىياتقۇسىدىكى ئۆسۈش جەريانى < قۇرئان كەرىم > دە تولىمۇ ئاددىي بايان قىلىپ بېرىلگەن ، لېكىن يەنە ئىنتايىن جايىدا تەسۋىرلەنگەن . چۈنكى تەسۋىرلەشتە ئىشلىتىلگەن سۆزلەر ئىنتايىن ئۇدۇل كەلگەن ھالدا تۆرەلمىنىڭ يېتىلىشىدىكى بىر قانچە باسقۇچ بىلەن ماس كېلىدۇ . " ئاۋۋال ئابىمەنىنى لەختە قانغا ئايلاندۇردۇق ، ئاندىن لەختە قاننى پارچە گۆشكە ئايلاندۇردۇق ، ئاندىن پارچە گۆشنى سۆڭەككە ئايلاندۇردۇق ، ئاندىن سۆڭەككە گۆش قوندۇردۇق ... "   ( سۈرە مۇئمىنۇن 14-ئايەت --- ئەزىزان ) بۇ باسقۇچلار ھازىرقى زامان تۆرەلمە ئىلمىدە ئاللىبۇرۇن قىل سىغمايدىغان ھەقىقەت ۋە ئاساسىي بىلىم سۈپىتىدە ئىسپاتلىنىپ قوبۇل قىلىندى . يەنە : " ...لەختە قاندىن ، ئادەم شەكلىگە كىرگۈزۈلگەن ۋە كىرگۈزۈلمىگەن پارچە گۆشتىن ياراتتۇق ... "    ( سۈرە ھەج 5- ئايەتتىن --- ئەزىزان ) " ... يەنە سىلەر ئۈچۈن كۆزلەرنى ، قۇلاقلارنى ۋە يۈرەكنى ياراتتى ... "   ( سۈرە سەجدە 9 - ئايەتتىن --- ئەزىزان ) بۇ يەردە ھازىرقى زامان ئىلىم-پەن نەتىجىلىرى ۋە بايقاشلىرى بىلەن زىد كېلىدىغان ھېچقانداق ئۇقۇم يوق . < قۇرئان كەرىم > ۋە < ئىنجىل > بۇ تەھلىلىمىزنىڭ ئەڭ ئاخىرقى باسقۇچى بولۇپ ، بىز باياتىندىن بېرى < قۇرئان كەرىم > دىكى بىر قىسىم سۈرە-ئايەتلەردىكى بايانلار بىلەن ھازىرقى زامان ئىلىم-پەن نەتىجىلىرىنى سېلىشتۇرۇپ ئۆتتۇق . ئەمدى تۆۋەندە < ئىنجىل > دىكى مۇناسىۋەتلىك بايانلارنىمۇ سېلىشتۇرۇپ باقايلى . .....  ( بۇ يەردە ئەسلى لېكسىيەدىكى بىر قانچە بۆلەك قىسقارتىلدى ، چۈنكى ئەزىزان بۇ سېلىشتۇرمىلارنىڭ پەقەت < قۇرئان كەرىم > بىلەن < ئىنجىل > نى سېلىشتۇرۇش ئۈچۈنلا ئىكەنلىكىنى سېزىپ ، باش تېما بىلەن مۇناسىۋەتسىزلىكى ئۈچۈن تەرجىمە قىلىشنى ئەھمىيەتسىز كۆردى . --- ئەزىزان ) .... < قۇرئان كەرىم > نىڭ خاس تەرىپى شۇكى ، < قۇرئان كەرىم > نازىل قىلىنغان پەيتتىن تارتىپ ، ئۇنى يادلىيالايدىغانلار بار ئىدى ، يەنە كېلىپ مۇھەممەد ھايات چېغىدىلا قۇرئان خاتىرىلىنىپ بولغان بولۇپ ، بۇ سەۋەبلەر بىلەن ، < قۇرئان كەرىم > دە ھېچقانداق بىر كىشىنىڭ قوشقان بىر ھەرپ تۇشلۇق قەلىمى يوق . بۈگۈنكى < قۇرئان كەرىم > نىڭ مۇھەممەدكە نازىل قىلىنغان شۇ < قۇرئان كەرىم > ئىكەنلىكىدە شەك يوق . يۇقاردا ئېيتقانلىرىمىزنى يىغىنچاقلىغان ھالدا ، تېمىمىزنى خۇلاسىلىسەك ، < قۇرئان كەرىم > پەقەت ئىلىم-پەن تەرىپىدىن بارغانسېرى پولاتتەك دەلىللىنىدۇ ، چۈنكى < قۇرئان كەرىم > بىلەن ئىلىم-پەن بىردەكلىكتىن چىقىپ باقمىدى . يەنە بىر تەرەپتىن ، غەرب ئۆلىمالىرى ئېيتقان " مۇھەممەد قۇرئاننىڭ مۇئەللىپى " دېگەن قاراشمۇ پۇت تېرەپ تۇرالمايدۇ . چۈنكى ھازىرقى زاماندىكى ئەڭ ئىلغار پەن-تېخنىكىمۇ قۇرئاندىكى چوڭقۇر مەنالارنى تېخى تولۇق يېشىپ بېرەلمەيدۇ . < قۇرئان كەرىم > دىكى ئىلاھىي قۇدرەتمۇ مۇشۇ ئارقىلىق بەزى ئالىملارنى پەقەت ئاتىئىزىملىق قاراشقا تايىنىپلا ھەممە ئىشنى چۈشەندۈرۈپ بولالمايدىغانلىقىنى ئېتىراپ قىلىشقا مەجبۇر قىلدى ھەم قىلماقتا . ( تۈگىدى ) تەرجىمە قىلغۇچى --- ئەزىزان ئىزاھات --- 1، لېكسىيە ئىگىسى سۈرە-ئايەتلەرنى قوللانغاندا قايسى سۈرە قايسى ئايەت ئىكەنلىكىنى ئېنىق ئەسكەرتمىگەن ۋە بەزى ئەسكەرتىشلىرىدە سەل خاتالىق كۆرۈلگەن بولۇپ ، يۇقاردىكى سۈرە-ئايەتلەردىكى ئەسكەرتىشنى ئەزىزان قوشقان .  2، ئەسلى لېكسىيە ئىگىسى دىندار ئۆلىما ئەمەس بولغاچقا پەقەت ئىلىم-پەن نۇقتىئىينەزىرىدىن چىقىش قىلىپ تۇرۇپ < قۇرئان كەرىم > دىكى بايانلارنى تەھلىل قىلغان ، شۇڭا ئەزىزان بەزى جۈملىلەرنى شۇ كىشىنىڭ ئۆز تىلى بىلەن تەرجىمە قىلغان ، مەسىلەن پەيغەمبىرىمىزنىڭ نامى كەينىگە ئەسلى ئاپتور سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنى قوشمىغان ، بۇ بەلكىم شۇنىڭ مەيدانى بولۇشى مۇمكىن ، شۇڭا ئۆزگەرتىش كىرگۈزۈش پىرىنسىپسىز .  3 ، ئىنتايىن خىجىلمەن ، بۇ لېكسىيەنىڭ بىر نۇسخىسى مەندە بار ئىدى ، بىراق ئۇنىڭغا ئاپتورنىڭ ئىسىمى يېزىلمىغان ئىكەن ، بەيدۇدىن ئىزلىسەم چىقتىيۇ ، ئىگىسىنى ۋە قايسى سورۇندا سۆزلەنگەنلىكىنى تاپالمىدىم . پەقەت شۇ كىشىگە ئاللاھدىن ھىدايەت تىلەپ تەرجىمە قىلىۋەردىم ، بىلىم ئوغرىسى ئوغرى ئەمەس دەپ . ئالاھىدە ئەسكەرتىش --- كۆچۈرىۋېرىڭلار ، لېكىن تەرجىمە قىلغۇچىنىڭ ئىككى كۈنلۈك ئەجرىنىڭ يۈزى بىلەن ئەزىزان دېگەن خەتنى ئۆچۈرمەڭلار . 2009-يىلى 22-ماي

tiwep

	Azizan يوللىغان ۋاقتى  2014-7-24 11:28 PM قۇرئان كەرىم ۋە ھازىرقى زامان ئىلىم-پەن نەتىجىلىرى توغ ...    «ئىنسانىيەت تارىخىدا ، ھېچقانداق كىشىنىڭ ئەسىرى قۇرئان كەرىمدەك دەۋر ئاتلىغان بىلىم سەۋىيەسىدىكى بايانلارغا ئىگە ئەمەس .  »     سىز قۇرئان كەرىمنى «ئىنسان»نىڭ ئەسىرى دىمەكچىمۇ ؟

Azizan

	tiwep يوللىغان ۋاقتى  2014-7-24 11:51 PM «ئىنسانىيەت تارىخىدا ، ھېچقانداق كىشىنىڭ ئەسىرى قۇ ... تەرجىمە . سىز شۇ بىر جۈملىنىلا كۆرگەن ئوخشىمامسىز ؟ سىزنىڭچە شۇ بىر جۈملىدىن شۇنداق مەنە چىقامدۇ ؟  سىز قالپاقچىمۇ ؟

tiwep

	Azizan يوللىغان ۋاقتى  2014-7-24 11:58 PM تەرجىمە . سىز شۇ بىر جۈملىنىلا كۆرگەن ئوخشىمامسىز ؟ سى ... خاتا سۆزنى ئەينەن تەرجىمە قىلىش شەرت ئەمەس ،تۇزىتىپ تەرجىمە قىلىش كىرەك . مەن قالپاقچى ئەمەس .بىراق مەن كىم نىمىنى خاتا قىلسا شۇنى دەيمەن .

Azizan

	tiwep يوللىغان ۋاقتى  2014-7-24 11:51 PM «ئىنسانىيەت تارىخىدا ، ھېچقانداق كىشىنىڭ ئەسىرى قۇ ... بىراق ، بىز يەنىلا ئىلىم-پەن نۇقتىسىدىنلا چىقىش قىلىپ ، < قۇرئان كەرىم > نىڭ بىر ئەڭ كاتتا دىنىي كىتاب ئىكەنلىكىنى ئۇنتۇپ قالساق بولمايدۇ ، شۇڭا بىز < قۇرئان كەرىم >نى پەقەت ئىلىم-پەن جەھەتتىكىلا مەقسىتى بار كىتاب دەپ قارىساق بولمايدۇ . < قۇرئان كەرىم > ھەر قېتىم كىشىلەرنى ئۆزلىرى كۆرگەن نۇرغۇنلىغان تەبىئەت ھادىسىلىرىگە قارىتا تەپەككۇر يۈرگۈزۈشكە چاقىرغاندا ، ئۇنىڭ مەقسىتى ناھايىتى ئېنىق ، يەنى مۇشۇ مىساللار ئارقىلىق ياراتقۇچىنىڭ نەقەدەر ئۇلۇغ ۋە قادىرلىقىنى ئىسپاتلاش . ھەر خىل تەبىئەت ھادىسىلىرىگە تەپەككۇر يۈرگۈزگىنىمىزدە ، بايقايمىزكى ، < قۇرئان كەرىم > ئىچىدىكى ھازىرقى زامان ئىلىم-پەنلىرىگە مۇناسىۋەتلىك نۇرغۇنلىغان كۆرسەتمىلەر ، بۇ ئېنىقكى ياراتقۇچىنىڭ ئىنسانىيەتكە قىلغان يەنە بىر ئىنئامى ، ھەم چوقۇم ھازىرقى دۇنيادا ئەڭ يورۇق نۇرلارنى چاچقۇسى ! ئاپتورنىڭ مۇنۇ جۈملىلىرىنى كۆرگىچە قۇسۇرچى ھۈجەيرىلىرىڭىز سەكرەپ ، بىرىنچى بەتكە ئۈلگۈرمەي قېلىشتىن ئەنسىرەپ ، ئىككىنچى قۇرنى دەرھال كۆچۈرۈپلا قالپاقنى ئۆلچەشكە چۈشتىڭىزمۇ ؟ تىلداش ، ئەستايىدىللىق بىلەن ماقالىنى پۈتۈن كۆرۈپ چىقىڭ . يەنە بىر قېتىم ئەسكەرتىش : بۇ بىر دۇنياۋىي تەبىئىي پەنلەر ئالىمىنىڭ ، بىر خرىستىئان دىنى مۇرتى بولغان كىشىنىڭ كېيىن ئىسلام دىنىنىڭ دەستۇرىغا ئىلمىي تەتقىقات ئېلىپ بېرىش جەريانىدىكى بايانى . كەمىنە تەرجىمە جەريانىدا پەقەت سۈرە-ئايەتلەرنىڭ نەقىل ئېلىنغان جايىنىلا ئەسكەرتىپ قوشۇپ قويدۇم .

Azizan

	tiwep يوللىغان ۋاقتى  2014-7-25 12:01 AM خاتا سۆزنى ئەينەن تەرجىمە قىلىش شەرت ئەمەس ،تۇزىتىپ ت ... خاتا بولغان بولسا ئۆچۈرىۋېتەي تىلداش . سىلىنىڭ توغرا .

tiwep

	Azizan يوللىغان ۋاقتى  2014-7-25 12:04 AM بىراق ، بىز يەنىلا ئىلىم-پەن نۇقتىسىدىنلا چىقىش قىلىپ ...   رامىزاندا ئۆز قىرىندىشىڭىزغا قىلغان تەنە گىپىڭىزنى ئاللاھ ئەفۇ قىلسۇن !

Azizan

	tiwep يوللىغان ۋاقتى  2014-7-25 12:10 AM رامىزاندا ئۆز قىرىندىشىڭىزغا قىلغان تەنە گىپىڭىزنى  ... سىزنىڭ قالپاق كىيدۈرۈشكە ئالدىراشتەك تەنتەكلىكىڭىزنىمۇ ئەپۇ قىلسۇن ! تەكلىپىم ، ماقالىنى تولۇق كۆرۈڭ .