خوتەن قاشلىرىدىن ئۇيۇلغان بۇيۇملار جەمگاھى(1)

WWW.UYHQT.COM

	خوتەن قاشلىرىدىن ئۇيۇلغان بۇيۇملار جەمگاھى(1) چەينەكلەر ئابلىكىم ئاۋۇت تارىم ۋادىسىدىكى ئىنسانلار قەدىمىي تاش قوراللار دەۋرىدىن باشلاپلا خوتەن قاشلىرىنى بايقىغان ۋە ئۇنىڭدىن تۈرلۈك شەكىللەردە پايدىلىنىشنى بىلگەن . ئۇزاق تارىخى دەۋىرلەردىن دەۋرىمىزگىچە  خوتەن قاشلىرى ئوخشىمىغان ئۇسۇلدا ئىشلىتىلگەن ۋە ئىشلىتىش دائىرىسى كۈندىن-كۈنگە كېڭەيگەن دەۋرىمىزدە ھەم كېڭىيىۋاتىدۇ.لىكىن بىزنىڭ خوتەن قاش مەدەنىيىتىدىن خەۋەرسىز بىر قىسىم كىشىلىرىمىز ئاددىي ھالدا ‹‹ خوتەن قاشلىرىنى پەقەت بۇت ئۇيۇشقىلا ئىشلىتىدۇ....›› دەپ قاراۋاتىدۇ ھەم قاشگەرلىك كەسپىنىڭ ساغلام تەرەققىياتىغا باشقىچە كۆزدە قاراۋاتىدۇ. ئۇنداقتا خوتەن قاشلىرى راستىنلا بۇت ئويۇشتىن باشقا ئىشقا ئىشلىتىلمەمدۇ؟ خوتەن قاشلىرى-تېببىي دورىگەرلىك،گىرىم بۇيۇملىرى،زىننەت بۇيۇملىرى،مەدەنىيەت بۇيۇملىرى،تۇرمۇش بۇيۇملىرى ،سوۋغات بۇيۇملىرى........قاتارلىقلارغا ئىشلىتىلگەندىن باشقا يەنە تۇرمۇشىمىزنىڭ نۇرغۇن تەرىپىدە ئىشلىتىلگەن، ئىشلىتىلىۋاتىدۇ ۋە داۋاملىق ئىشلىتىلىش دائىرىسى كېڭەيمەكتە. خوتەن قاشلىرى دىيارىمىزنىڭلا ئەمەس ،جۇڭگۇنىڭ داڭلىق ماركىسى.شۇنداقلا دۇنيادىكى تەبىئىي قېزىلما بايلىقلار ئىچىدە ئالدىنقى ئون تۈرلۈك بايلىقنىڭ بىرسى .دىيارىمىزدا خوتەن قاشلىرىنىڭ زاپاس مىقتارى خېلە سالماقنى ئىگەللەيدۇ.دەريالاردىن چىقىدىغان زىرە قاشلار تۈگەش باسقۇچىغا كېلىپ قالغان بولسىمۇ ،تاغلىرىمىزدىكى كان قاشلىرىنىڭ زاپاس مىقتارى ناھايىتى مول بولۇپ ئېچىپ پايدىلىنىشىمىزنى كۈتمەكتە. دىيارىمىزدا بۇ كەسپ بىلەن شۇغۇللىنىۋاتقان كەسىپداشلارنىڭ سانىمۇ نەچچە يۈزمىڭغا يېتىدۇ....... خوتەن قاشلىرى جۇڭگۇنىڭ نۆۋەتتىكى مەبلەغ سېلىش بازىرىدىكى ئەڭ قىزىق نۇقتا بولماقتا.باھاسىمۇ تىك سىزىق ھالىتىدە ئۆسمەكتە .(مۇتەخەسىسلەرنىڭ دەلىلىگە ئاساسلانغاندا 1980-يىلدىن ھازىرغىچە خوتەن قاشلىرىنىڭ باھاسى 1300ھەسسە ئۆسكەن ). قانداق قىلىپ پەقەت دىيارىمىزدىنلا چىقىدىغان خوتەن قاشتىن ئىبارەت بۇ تەبىئىي بايلىق ئۈستۈنلىكىنى نەچچە مىڭ يىللىق ئەنئەنىگە ئىگە كۆھكەنلىك(ئويمىچىلىق) ھۈنەر تېخنىكىمىز بىلەن ئورگانىڭ ھالدا بىرلەشتۈرۈپ ئىقتىسادىي ئۈستۈنلىككە ئېرىشتۈرۈپ خەلقىمىزگە ئامەت ئېلىپ كېلىدىغان كەسىپكە ئايلاندۇرۇش ھەر بىر ۋىجدان ئىگىسى سالماقلىق بىلەن ئويلىشىدىغان جىدىدي ئىشلار جۈملىسىدىندۇر. تور بېتىمىز خوتەن قاشلىرىنىڭ تارىختىكى ۋە دەۋرىمىزدىكى ئىشلىتىلىش ئورنى ۋە پايدىلىنىش دائىرىسى بويىچە خوتەن قاشلىرىدىن ئۇيۇلغان بۇيۇملارنى ئۆز تۈرلىرىگە ئاساسەن تۈرلەرگە ئايرىپ ئاۋامغا سۇنىمىز. تۆۋەندە تارىختا ۋە دەۋرىمىزدە قاشتېشىدىن ئويۇلغان تۈرلۈك شەكىلدىكى چەينەكلەرنى ھۇزۇرۇڭلارغا سۇندۇق. كۆھكەنلىرىمىزنىڭ ئىجادىيەت ئىلھامىغا تۈرتكە بولسىكەن دىگەن ئۈمۈدتەمىز! ئاپتۇر:ئۇيغۇر قاشتېشى تورىدىن ئابلىكىم ئاۋۇت 2014-يىلى 6-ئاينىڭ 6-كۈنى جىياڭسۇ ئۆلكىسى ۋۇشى شەھىرى سۈرەتلەرنىڭ مەنبەسى:تور دۇنياسى

nimu

	گۈزەل تۇيغۇ بىرىدىغان قاشتىشى .

sakra0999

	بۇلارنى ساتامدۇ ياكى كۆرگەزمە قىلىش ئۈچۈنمۇ ؟

WWW.UYHQT.COM

	sakra0999 يوللىغان ۋاقتى  2014-6-7 03:56 PM بۇلارنى ساتامدۇ ياكى كۆرگەزمە قىلىش ئۈچۈنمۇ ؟ قېرىندىشىم،قىممەتلىك ۋاقتىڭىزدىن بەش مىنۇت  ئاجرىتىپ ماقالىنى يەنە بىر قېتىم ئوقۇپ باقسىڭىز سۇئالىڭىزنىڭ  جاۋابى بار.

baburxah

	خەنزۇ مەدەنىيىتى ئەكىس ئېتىپ تۇرىدىغان رەسىملەركەن، بولسا ئۆزىمىز ئەكىس ئېتىپ تۇرىدىغان ئويمىلار بولسا تېخىمۇ ياخشى بولاتتى. ئويمىچىلىقتىكى ھۆنەر ئەكىس ئېتىتىپتۇ، گۈزەللىك دېگەندەك ئۆزىنى كۆرسىتەلمەپتۇ.

sakra0999

	WWW.UYHQT.COM يوللىغان ۋاقتى  2014-6-7 04:44 PM قېرىندىشىم،قىممەتلىك ۋاقتىڭىزدىن بەش مىنۇت  ئاجرىتى ... بۇلىدۇ ئەجەپمۇ بىر خىجىل قىلۋەتتىڭىز راستىمنى دىسەم بايام رەسىملەر بىلەن بۇلۇپ كىتىپ مەزمۇننى تۇلۇق ئۇقۇمىغان ئىدىم !

heslirim

	ئەزغەمجاننى   دوراپ  خوتەنگە  بېرىپ  قاش  تېشى  ئىزدەيدىغان  ئىشمىككى  ،  مەن بەكلا قىزقىمەن   مۇشۇ قاش  تېشى  بىلەن  قەدىمى بۇيۇملارغا

Abdul

	قاشلىرىمۇ قاشتاشلىرىمۇ ؟ ياكى ئىككىسى بىر گەپمۇ ؟

WWW.UYHQT.COM

	Abdul يوللىغان ۋاقتى  2014-6-8 01:37 AM قاشلىرىمۇ قاشتاشلىرىمۇ ؟ ياكى ئىككىسى بىر گەپمۇ ؟ ئىككى ئۇقۇم ئورتاقلىققىمۇ ئىگە ھەم پەرىقلەرمۇ مەۋجۇت. چوڭ جەھەتتىن ئالغاندا تەركىبىدە ئوخشاش بولمىغان نىسپەتە ترمولىت بولغان،پارقىراق،چىرايلىق تاشلار قاش تېشى ئائىلىسىگە تەۋە بولىدۇ.قاشتېشى دىگەن بۇ ئاتالغۇنىڭ دائىرىسى ناھايتى كەڭ بولۇپ،سۈپىتىگە ئاساسەن ئالى دەرجىلىك ،ئوتتۇرا دەرجىلىك،تۆۋەن دەرجىلىك قاشتېشى دەپ ئۈچ تۈرگە بۆلىنىدۇ.خوتەن قاشلىرى سۇپەت جەھەتتىن ئەڭ ئالى دەرجىلىكى بولۇپ،مەيلى ئويغۇرچە ئاتىلىشىدا بولسۇن،مەيلى خەنچە ئاتىلىشىدا بولسۇن باشقا قاشتاشلىرىدىن پەرىقلىق ئاتىلىدۇ ھەم سۈپەت جەھەتتىن ئالاھىدە پەرىقلىنىپ تۇرىدۇ.يەنى خەنچە خوتەندىن چىقىدىغان قاشتېشى 和田玉 ،باشقا بارلىق قاشتېشى ئائىلىسىنىڭ ئەزالىرى 玉石 دىيىلىدۇ.(قاشنىڭ ئارقىغا تاش قۇشۇلىدۇ).بۈگۈنكى زامان ئويغۇر تىلىمىزدا دىيارىمىزدىن چىقىدىغان ئالىي دەرجىلىك قاشلار‹ قاشتېشى ›،باشقا تۈرلىرى‹ تاش›دەپ ئاتالغان.ئويغۇر قاشتېشى تورىمىز تەكرار ئىزدىنىش،مۇتەخەسىسلەردىن پىكىر ئېلىش ئارقىلىق قەدىمىي ئانا تىل ئەنئەنىسىگە ۋارىسلىق قىلىش،بىزدىكى قاشگەرلىك بىلەن تاشگەرلىك ئۇقۇمىنى ئايرىش، ئانا تىلىمىزنى توغرا يۇسۇندا قېلىپلاشتۇرۇش،ئالىي دەرجىلىك خوتەن قاشلىرى بىلەن قاشتېشى چوڭ ئائىلىسىنىڭ باشقا ئەزالىرىنى پەرىقلەندۈرۈش مەخسىدىدە دىيارىمىزدىن چىقىدىغان ئالى دەرجىلىكلىرىنى ‹قاش›،دىيارىمىزدىن ۋە باشقا زىمىنلاردىن چىقىدىغان بارلىق تۈرلەرنى قاشتاش دەپ ئاتىدۇق.... يۇقارقى ماقالىمىزدا ‹قاشتېشى›دەپ ئاتىشىمىزغا كەلسەك-سۈرەتتىكى چەينەكلەرنىڭ خوتەن ئالى قاشلىرىدىن ئۇيۇلغانلىرىمۇ،باشقا قاشتېشى تۈرلىرىدە ئۇيۇلغانلىرىمۇ بار.شۇڭا ئۇقۇم ئارلىشىپ كەتكەندەك بىلىنگەن بۇلىشى مۈمكىن. تورداشلارنىڭ بۇ ئىككى ئۇقۇمنى پەرىقلەندۈرىۋېلىشىنى ئۈمۈد قىلىمىز.

WWW.UYHQT.COM

	Abdul يوللىغان ۋاقتى  2014-6-8 01:37 AM قاشلىرىمۇ قاشتاشلىرىمۇ ؟ ياكى ئىككىسى بىر گەپمۇ ؟ قاشگەرلەرگە تەكلىپ (6) ئاپتۇر:ئۇيغۇر قاشتېشى تورىمىزنىڭ ئالاھىدە تەكلىپلىك قاشتېشى مەدەنىيىتى مۇتەخەسسى-ئابدۇرىشات مۇساجان توغرۇل قاشتېشى بۇنىڭدىن 7 مىڭ يىللار ئىلگىرى خوتەن بوستانلىقىدا ياشىغان خەلقلەر تەرىپىدىن بايقىلىپ ۋە ئىشلىتىلىپ، بۇنىڭدىن 6 مىڭ يىللار ئىلگىرى «ئات ئۈستىدىكى قەۋىم»ئاتالغان تارىملىقلار تەرىپىدىن ئوتتۇرا تۈزلەڭلىك رايۇنلىرىغا توشۇلۇشقا باشلىغان. ئەينى دەۋىرلەردە خوتەنلىكىلەر، جۈملىدىن تارىم ۋادىسىدىكى خەلق خوتەندىن چىقىدىغان قاشتاشلىرىنىڭ سورتى، رەڭگى قاتارلىقلارغا ئاساسەن، تۈرلۈك ئىسىملارنى قويۇپ ئىشلەتكەن بولسىمۇ، كېيىنكى دەۋىرلەردە بۇ ئىسىملار ئۇنتۇلۇپ كېتىپ، خەنزۇچە ئاتالغۇلار قوبۇل قىلىنىشقا باشلىغان. بۈگۈنكى كۈنگە كەلگەندە،قاشتېشىنىڭ بىرمۇ ئۇيغۇرچە ئىسمى ئىشلىتىلمەي خەنزۇچە ئاتىلىدىغان ھالغا چۈشۈپ قالدى. يەنە كېلىپ، بىر قىسىم تاشچىلار قاشتېشىغا مۇناسىۋەتلىك بارلىق سۆزلەرنى، ھەتتا ئۇيغۇرچە ئاتالغۇسى بار سۆزلەرنىمۇ خەنزۇچە ئاتاشنى مودا قىلىۋالدى. بۇ ھال ئانا تىلىمىزنىڭ ساپلىقىنى ئېغىر دەرىجىدە بۇزۇپلا قالماي، تۈپ ماھىيىتىدىن ئېلىپ ئېيتقاندا، ئۇيغۇرلارنىڭ قاشتېشى مەدەنىيىتىنى ئىنكار قىلىشقا تولۇق پاكىت تەييارلاپ بىرىۋاتىدۇ. چۈنكى ئۆزىدە ئىسمى ياكى ئاتالمىسى يوق مەدەنىيەتنى شۇ مىللەتنىڭ مەدەنىيىتى دىگىلى بولمايدۇ. تارىخى ماتېرىياللارغا ئاساسلانغاندا، خوتەندە 3 دەريا بولۇپ، شەرقىدىكى دەريادىن قويمېيى رەڭگىدىكى ئاق قاشتېشى چىققاچقا، «ئاق قاشتېشى دەرياسى» دېگەن مەنىدە«ئۈرۈڭقاش ئۆگۈز»؛ يەنە بىرىدىن يېشىل قاشتېشى چىقىدىغانلىقى ئۈچۈن «يېشىل قاشتېشىدەرياسى» دىگەن مەنىدە «يېشىلقاش ئۆگۈز»؛ غەربىدىكى دەريادىن قارا قاشتېشى چىققاچقا«قارا قاشتېشى دەرياسى» دىگەن مەنىلەردە «قاراقاش ئۆگۈز» دەپ ئاتالغان. «تۈركى تىللار دىۋانى»دىكى مەلۇماتلارغا ئاساسلانغاندا، ئادەتتىكى تاشلار «تاش» دەپ ئاتالغانبولسا، قاشتېشى «قاش» دەپ ئاتالغان. بۇنىڭدىن باشقا قىممەتلىك تاشلارمۇ «ھېقىق»،«ياقۇت»، «كەھرىۋا»، «چەش»، «كاۋاش»، «چاقماق» دىگەندەك ناملار بىلەن ئاتالغان.شۇڭا «قاشتېشى» دەپ ئاتاش – زورلاپ سۆز تېڭىپ ئاتاشتىن باشقا نەرسە ئەمەس. «تاش»دەپلا ئاتىغاندا، ئادەتتىكى تاش بىلەن قاشتېشىنى پەرق ئەتكىلى بولمايدۇ. شۇڭا: 1.«قاشتېشى» دىگەن ئىسىمنى ئەسلى ئاتالمىسى بىلەن «قاش» دەپ ئاتىساق؛ 2.قوي مېيى رەڭگىدىكى ئاق قاشنى خەنزۇچە «ياڭزىيۈ» دەپ ئاتىماي، ئەسلى ئاتالمىسى بويىچە «ئۈرۈڭقاش» ياكى ھازىرقى دەۋىر تەلەپپۇزى بويىچە «يۇرۇڭقاش» دەپ ئاتىساق؛ ئاق قاشنى «بەييۈ» دىمەي، «ئاققاش» دەپ ئاتىساق؛ 3.يېشىل قاشتېشىنى «بىيۈ» دىمەي، ئەسلى ئاتالمىسى بويىچە «يېشىلقاش» دەپ ئاتىساق؛ 4.قارا قاشتېشىنى «مويۈ» دىمەي، ئەسلى ئاتالمىسى بويىچە «قاراقاش» دىسەك؛ 5.باشقا رەڭلەردە كۆرۈلىدىغان سورتلىرىنىمۇ يوقارقى ئۇسسۇل بويىچە رەڭگى ياكى سورتىنى بىلدۈرىدىغان سۈپەتنىڭ كەينىگە «قاش» سۆزىنى قوشۇپ ئىسىم ياساپ ئىشلەتسەك؛ 6.دەريادىن چىقىدىغان قاشلارنى «زىر»، «زىرە» دىگەندەك سۆزلەر بىلەن ئاتىماي،ئومۇملاشتۇرۇپ «دەريادىن چىققان قاشتېشى» دىگەن مەنىدە «ئۆگۈزقاش» دەپ ئاتىساق.ئەگەر بۇ خىل ئاتاشقا تىلىمىز كەلمىسە ۋە ياكى بىئەپ بولسا، «ياقاش» ياكى «دەرقاش»دەپ ئاتىساقمۇ ئوخشاشلا شۇ مەنىنى بىرىدۇ. كىچىكلىرىنى تاشلارنى تۈرلەپ ئاتاش ئادىتىمىزبويىچە، چوڭ كىچىكلىكىگە ئاساسەن ياڭاق- گۈلە چوڭلۇقىدىكىلىرىنى «خەشەكقاش»، ئۇنىڭدىنمۇكىچىكلىرىنى «شىغىلقاش» دەپ ئاتىساق؛ 7.كاندىن قېزىۋېلىنغانلىرىنى «شەنلىياۋ» دىمەي، «كانقاش» دەپ ئاتىساق؛ 8.يەنە باشقا سورتلىرىنىمۇ يوقارقى ئۇسسۇللار بويىچە ئۇيغۇرچە ئىسىم ياساپ قوللانساق.