شەكىل نەزەرىيىسىدىكى ئېغىشنىڭ ماتىماتىكىلىق مودىلىنىڭ داۋامى

توقماق

	شەكىل نەزەرىيىسىدىكى ئېغىشنىڭ ماتىماتىكىلىق مودىلىنىڭ داۋامى tanha307 شارچىنىڭ ھەرىكەت تىرايكىتورىيسىنىڭ تەڭلىمىسى شارچىنىڭ مەركىزىدىكى ماددىي نوقتىنىڭ ھەرىكەت تىرايكىتورىيسى باشتىن- ئاخىرىxoy تەكشىلىكىدە بولىدۇ.  شارچىنىڭ سىزىقلىق تىزلىكى ، ئوقىدا ئايلىنىش سىزىقلىق تىزلىكى  تۇراقلىق بولغاچقا ، ئىغىۋاتقان بۇ شارچىنىڭ ئىغىش نىسبىتى باشتىن – ئاخىرى ئۆزگەرمەيدۇ. شارچىنىڭ مەركىزىدىكى ماددىي نوقتىنىڭ ھەر قانداق پەيىتتىكى سىزىقىلىق تىزلىك يۆنىلىشى بولسا ، بۇ ماددىي نوقتىنىڭ ھەرىكەت تىريكىتورىيسىنىڭ (ئەگرى سىزىق) ئۇرۇنمىسى بولىدۇ. بىز ئوخشىمىغان ۋاقىتتىكى بۇ ئۇرۇنمىلارغا تىك قىلىپ سىزىق يۇرگۇزسەك، بۇ سىزىقلار بىر نوقتىدا كىسىشىدۇ. شار مەركىزىدىكى ماددىي نوقتا بۇ سىزىقلار كىسىشكەن نوقتىنى چەمبەر مەركىزى قىلپ ، چەمبەر شەكىللىك ئوربىتىدا ھەرىكەت قىلىدۇ. يەنى شارچىنىڭ مەركىزىدىكى ماددىي نوقتىنىڭ ھەرىكەت تىرايكىتورىيسى چەمبەر شەكىللىك بولىدۇ. بۇ شارچىنىڭ ھەرىكەت شەكلى چەمبەر شەكىللىك تەكشى ھەرىكەت بولىدۇ. شارچىنىڭ ئىغىنىشى ئوقىدا ئايلىنىشى كەلتۇرۇپ چىقىرىدۇ. (كۇچ كەتمەيدۇ، مەركەزگە ئىنتىلمە كۇچ لازىم ئەمەس) . ھىچقانداق كۇچكە ئۇچىرمىغان بۇ شارچە مۇقىم سىزىقلىق تىزلىك ۋە مۇقىم ئوقىدا ئايلىنىش تىزلىكىگە ئىگە بولغاندا ،(مۇشۇ خىل ئەھۋالنى تەھىلىل قىلىۋاتىمەن )  بۇ شارچە يىتەرلىك ۋاقىتT نى سەرىپ قىلىپ ، بىرىنىچ قىتىم ئەسلىدىكى ئورنىغا قايتىپ كىلىدۇ. (Tنى شارچىنىڭ دەۋىرى دىمەكچى) شارچىنىڭ ئوربىتىسىنىڭ مەركىزى بولساx  ئوق ئۇستىدە ياتىدۇ. رەسىمدە كۆرۇستىلگەندەك: بۇ چاغدا شارچىنىڭ مەركىزىدىكى ماددىي نوقتىنىڭ ھەرىكەت تىرايكىتورىيسىنىڭ تەڭلىمىسى: بولىدۇ. ئەگەر بىز شارچىنڭ ئوقىدا ئايلىنىش يۆنىلىشىنى ئەسلىدىكىنىڭ قارمۇ- قارشىسى قىلساق بۇ چاغدا: يۇقىردىكى تەڭلىمە بولسا ، چەمبەر شەكىللىك ئوربىتىدا ھەىكەت قىلۋاتقان شارچنىڭ سىزىقلىق تىزلىكى بىلەن دەۋىرى ئىنىق بولغان ئەھۋالدىكى تەڭلىمىسى . بىز گەرچە ماددىنىڭ ھەر قايسى تىزلىكلىرىنى توغرا ئۆلچىيەلىسەكمۇ، لىكىن دوۋىرىنى ئۆلچەش تەسكە چۇشىدۇ، چۇنىكى بۇنداق چەمبەر ئوربىتىسىنى تولۇق ئايلانغان جىسىملارنى كۇزەتمىكىمىز تەسكە چۇشىدۇ ياكى كۇزەتكىنىمىز شۇ چەمبەر يايىنىڭ بىر قىسمى بولۇشى مۇمكىن،  رىئال جىسىملار بۇنىڭدىن نەچچە ھەسسە مۇرەككەپ بولىدۇ. شۇڭا بىز ئادەتتە كۇزىتەلىگەن شۇ يايغا مۇناسىۋەتلىك تىزلىك ۋە ۋاقىتنى ئەڭ ئاسان ئۆلچىيەلەيمىز. بىز ئەمدى 29-تىئورمىنىڭ ماتىماتكىلىق مودىلى _ رەسىم ھالىتى(1) دىكى بىرنىچى رەسىمگە قايتىپ كىلەيلى. شارچەy ئوقىنىڭ موسبەت يۆنىلىشىنى بويلاپ  تىزلىكتە سىزىقلىق تىزلىك ،z ئوقىنى ئايلىنىش ئوقى قىلىپ ،x ئوقىنڭ مەنپىي يۆنىلىشىگە قاراپ ،yox تەكشىلىكىدە ئىغىپ ھەرىكەت قىلىۋاتقان شارچە يۇقىردىكى رەسىمدىكىدەك، شارچەo نوقتىدا (كورەىنات بىشىدا ) تۇرغاندا ۋاقىت خاتىرلەش باشلىنىدۇ. ھەر قايسى تىزلىكلىرى يۇقىردىكىسىگە ئوخشاش. ئەگەر شارچە ئاغماي ھەرىكەت قىلسا ،t ۋاقىت ئىچىدە ( دەلt ۋاقىت ئۆتكەندە )'o نوقتىغا يىتپ بارىدۇ، ئەگەر شارچە ئاغسا''o نوقتىا بارىدۇ.ھەمدە ''oo ياينى شەكىللەندۇرىدۇ.  بىز تىزلىك ۋە ۋاقىتتىن پايدىلنىپ بۇ ياينىڭ ئۇزۇنلۇقىنى تاپالايمىز. tv=l بولىدۇ. ئەمدى بىز پەقەت ''oo خوردىنىڭ ئۇزۇنلۇقىنى تاپالىساقلا ، بۇ خوردا ۋە يايدىن پايدىلنىپ  شارچىنىڭ ھەرىكەت ئورىتىسىنىڭ رادىئوسىنى تاپالايمىز. بۇ ئارقىلىق ھەرىكەت تىرايكىتورىيسىنىڭ تەڭلىمسىگە ئىرشەلەيمىز.بۇ يەردىكى'w بولسا  β بۇلۇڭنىڭ سىزىقلىق تىزلىكى. مەن ئەمدى''oo خوردىنىڭ ئۇزۇنلۇقىنى تاپىمەن. ''oo  ياي ۋە بۇ ياي قارشىسىدىكى ''oo  خوردا ئارقىلىقR نى ئىپادىلەپ ، غا قويساق ، شارچىنىڭv،t،'w لار ئارقىلىق ئىپادىلەنگەن تەڭلىمىسىگە ئىرشەلەيمىز. بىز شارچىنىڭ ھەرىكەت تىرايكىتورىيسىنىڭ پەقەت v،t لار ئىپادىلەنگەن تەڭلىمىسىگە ئىرشمەكچى بولسا ، چەمبەرنىڭ پارامىتىرلىق تەڭلىمىسىدىن پايدىلانساق بولىدۇ. شۇڭا  بىز ,oo نىy ئوق يۆنىلىشىدىكى يۆتكىلىش ، ''o,o نىx ئوق يۆنىلىشىدىكى يۆتكىلىش قىلىپ ئالساق، بۇ بولسا شار مەركىزىدىكى ماددىي نوقتىنىڭ ھەرىكەت تىرايكىتورىسىنىڭ پارامىتىرلىق تەڭلىمىسى.بۇ يەردىكى'w نى يوقىتىش ئارقىلىق پەقەتv،t لار بىلەن ئىپادىلەنگەن شارنىڭ ھەىكەت تىرايكىتورىيىسىنىڭ تەڭلىمىسىگە ئىرىشكىلى بولىدۇ. بىز شۇنداق قىلىپ ، سىزىقلىق تىزلىكى ۋە ئوقىدا ئايلىنىش تىزلىكى مۇقىم بولغان شەرىت ئاستىدىكى 29- تىئورما بويچە ئاغقان شارچىنڭ ھەرىكەت تىرايكىتورىيە تەڭلىمىسىگە ئىرىشىپ بولدۇق، يەنى بۇنداق شەرىت ئاستدا شارچە چەمبەر شەكىللىك تەكشى ھەرىكەت قىلىدۇ. يۇقىردىكى تەڭلىمە بولسا شار مەركىزىدىكى ماددىي نوقتىنىڭ ھەرىكەت تىريكىتورىيىسىنىڭ تەڭلىمىسى ، شارچە ئۆز ئوقىدا ئايلىنىش جەريانىدا ، شار مەركىزىدە بولمىغان ماددىي نوقتىلارنىڭ سىزىقلىق تىزلىكىنىڭ پەرقى شار مەركىزىدىكى ماددىي نوقتىنىڭ سىزىقلىق تىزلىكىنىڭ يۆنىلىشىگە تەسىر كۆرىستىدۇ، شۇ ئارقىلىق شار مەركىزىدىكى ماددىي نوقتىنىڭ ئىغىشىنى كەلتۇرۇپ چىقىرىدۇ. چۇنكى شارنىڭ تەركىبىدىكى بارلىق ماددىي ئۆز-ئارا تەسىر كۆرىستىدۇ. يەنى بىر – بىرىگە باغلانغان بولىدۇ، سىز شارچىنىڭ مەلۇم قىسمىنى تارتسىڭىز قالغان قىسمىمۇ تارتىلىدۇ. بۇ خىل ھالەتنى تەركىبلىگۇچىسى يوق بولغان ھەقىقىي مەنىدىكى ئىلمىتار زەرىچىلەرگىمۇ تەدبىقلاشقا بولىدۇ.       ئەمدى مەن سىزىقلىق تىزلىكى ۋە ئوقىدا ئايلىنىش تىزلىكى تۇراقلىق بولمىغان ھالەتلەرنى ئازراق تەھلىل قىلىپ ئۆتەي:      شارچىنىڭ سىزىقلىق تىزلىكى ۋە ئوقىدا ئايلىنىش تىزلىكى مۇقىم بولغاندا ، شارچىنىڭ ئىغىش نىسبىتى تۇراقلىق بولىدۇ.      شارچىنىڭ سىزىقلىق تىزلىكى تەدىرجى چوڭىيىۋاتقان ، ئوقىدا ئايلىنىش تىزلىكى مۇقىم بولغاندا شارچىنىڭ ئىغىش نىسبىتى تەدىرىجى تۆۋەنلەيدۇ. بۇ چاغدا شارچىنىڭ ھەرىكەت تىرايكىتورىيىسى تۆۋەندىكى ردسىمدەك بولىدۇ: شارچىنىڭ سىزىقلىق تىزلىكى ئۆزگەرمەي، بۇلۇڭلۇق تىزلكى تەدىرىجى كىچىكلىسە، ئىغىش نىسبىتى تەدىرىجى تۆۋەنلەيدۇ، ھەرىكەت تىرايكىتورىيىسى(1) ردسىمدەك بولىدۇ.(ياكى ئوخشاشراق بولىدۇ. ) شارچىنىڭ سىزىقلىق تىزلىكى تەدىرجى چوڭىيىۋاتقان، بۇلۇڭلۇق تىزلىكى تەدىرىجى كىچىكلەۋاتقان بولسا ، شارچىنىڭ ئىغىش نىسبىتى تەدىرىجى تۆۋەنلەيدۇ، ھەرىكەت تىرايكىتورىيىسى(1) ردسىمدەك بولىدۇ. (ياكى ئوخشاشراق بولىدۇ. ) يۇقىرقى ئۈچ خىل ئەھۋالدا شارچە تەدىرىجى تۇزسىزىقلىق ھەرىكەتكە ئىنتىلىدۇ، (بىراق يەنىلا ئەگرى سىزىقىلىق ھەرىكەت قىلىدۇ.) بۇ خۇددىي ھازىرقى ئالەمنىڭ كەڭىيىۋاتقىنىغا ئوخشايدۇ.        شارچىنىڭ سىزىقلىق تىزلىكى ئۆزگەرمەي، بۇلۇڭلۇق تىزلىكى تەدىرىجى چوڭايغاندا، ئىغىش نىسبىتى چوڭىيىدۇ. بۇ چاغدا شارچىنىڭ ھەرىكەت تىرايكىتورىيىسى تۆۋەندىكى ردسىمدەك بولىدۇ: شارچىنىڭ سىزىقىلىق تىزلىكى تەدىرىجى كىچىكلەپ ، بۇلۇڭلۇق تىزلىكى ئۆزگەرمىسە ، شارچىنىڭ ئىغىش نىسبىتى چوڭىيىدۇ، شارچىنىڭ ھەرىكەت تىرايكىتورىيىسى(2) ردسىمدەك بولىدۇ. (ياكى ئوخشاشراق بولىدۇ. ) شارچىنىڭ سىزىقىلىق تىزلىكى تەدىرىجى كىچىكلەپ ، بۇلۇڭلۇق تىزلىكى تەدىرىجى چوڭايسا، ئىغىش نىبىتى چوڭىيىدۇ، شارچىنىڭ ھەرىكەت تىرايكىتورىيىسى(2) ردسىمدەك بولىدۇ(ياكى ئوخشاشراق بولىدۇ. ).بۇ ئۈچ خىل ئەھۋالدا ، زەرىچىلەرگە نىسبەتەن ئىيىتقاندا ، بۇلۇڭلۇق تىزلىكى يىتەرلىك چوڭيىپ مەلۇم مىقدارغا بارغاندا ، بۇ زەرىچىلەر  مەلۇم دائىرىدە توختاۋسىز تەۋىرنىدۇ. يەنە بىر خىل ھالەت : سىزىقلىق تىزلىكىمۇ چوڭىيىپ (ياكى كىچىكلەپ) ، بۇلۇڭلۇق تىزلىكىمۇ چوڭىيىپ(ياكى لكىچىكلەپ) ھەرىكەت قىلغان بولسا ، قايسى تىزلىىكنىڭ ئۆزگىرىشىنىڭ تىز ئاستىلىقىغا قارايمىز.    شارچىنىڭ ئوقىدا ئايلىنىش تىزلىكى ئۆزگەرمىسە (بۇلۇڭلۇق تىزلىكى ئۆزگەرمىسە ) ، يۇقىردىكى ھەرىكەت تىرايكىتورىيە تەڭلىمىسى كۇچكە ئىگە بولىدۇ. (سىزىقلىق تىزلىكى قانداق بولسا بولىدۇ. )   مەسىلەن : ئوقىدا ئايلاندۇرۇلۇپ ئەركىن تاشلىغان شارچىگە نىسبەتەن ، يۇقىردىكى تەڭلىمىدىكى v نىڭ ئورنىغا gt نى ئالماشتۇرۇش ئارقىلىق ئايلاندۇرۇپ ئەركىن تاشلىغان شارچىنىڭ ھەرىكەت تىرايكىتورىيسىنىڭ تەڭلىمىسىگە ئىرشەلەيمىز، ئايلاندۇرۇپ ئەركىن تاشلىغان شارچىنىڭ ھەرىكەت تىرايكىتورىيسى بولسا (1) رەسىمدىكى تىرايكىتورىيەنىڭ بىر قىسمى بولىدۇ. چۇنكى  ئايلاندۇرۇپ ئەركىن تاشلىغان شارچىنىڭ سىزىقلىق تىزلىكى تەدىرىجى چوڭىيىدۇ، بۇلۇڭلۇق تىزلىكى ئۆزگەرمەيدۇ.      بىز29-تىئورما بىلەن 41- تىئورمىنى بىرلەشتۇرۇپ تەپەككۇر قىلساق ، ئاتوم ئەتىراپىدىكى ئېلىكتىرونلارنىڭ ھەرىكىتىنى ۋە بۇ ئېلىكتىرونلارنىڭ ئىنىرگىيە دەرىجىلىرىنى ، لامپۇچىكا قىلىنىڭ يورۇقلۇق چىقىرىشىنى ، ئېلىكتىروماگىنىت دولقۇنىنىڭ ھاسىل بولۇشى......قاتارلىق ھادىسىلەرنى باشقىچە  چۇشەندۇرۇپ بىرەلەيمىز. رەسىملەرنى قولۇمدا سىزغان بولغاچقا تازا ئۆلچەملىك بولمىدى ، توغرا چۇشىنەرسىلەر.

uzum-tal

	قاسىمكا  ھەقىقەتەن تىرىشچانلىق كۆرسۈتۈپ كىلۋاتىسىز ئەجرىڭىز مىۋە بىرەي دەپمۇ قالغان ئوخشايدۇ .ئ    بىزنىڭغۇ بۇنچە مۇرەككەپ فورمىلانى چۈشەنگۈدەك ئىقتىدارىمىزمۇ يوق . بولسا مۇشۇ يازمىنى ئېنگىلىز ۋە خەنزۇ تىلىغا تەرجىمە قىلىپ  ، شۇلارنىڭ داڭلىق تور بىكەتلىرىدە ئېلان قىلىپ بىقىڭ  !    ئىشىنىمەنىكى شۇلار چوقۇم بۇنىڭغا ئاكتىپ قىزىقىش ۋە دىققەت ئىتىبارىنى بىرىدۇ . بىزدە بۇلارنى چۈشەنگۈدەك داڭلىق ماتىماتىك ياكى فېزىك بولسا ئىدى ،  سىزنى نەچچە يىلدىن بىرى كەينىڭىزدىن  قاساپ . تىللاپ  ھەتتا تەھتىت سىلىپ يۈرمەيىتتى . قاراپ تۈرۈڭ غوۋغاچىدىن يەنە بىر نەچچىسى  تېمىڭىز ئۈستىدىن  ئىلمىي مۇنازىرە ئىلىپ بىرىشقا كۆزى يەتمەي  پىلتە قۇماقتەك تولغىشىپ  ، يەنە  بىر نىمىلەرنى دەپ باققۇسى كىلىشى مۈمكىن .   ئىشلىرىڭىزنىڭ غەلبىلىك بولۇشىغا تىلەكتاشمىز !

توقماق

	29-تىئورمىنىڭ ماتىماتكىلىق مودىلى http://www.kayinat.com/bbs/forum.php?mod=viewthread&tid=93702

توقماق

	uzum-tal يوللىغان ۋاقتى  2014-6-6 04:53 PM قاسىمكا  ھەقىقەتەن تىرىشچانلىق كۆرسۈتۈپ كىلۋاتىسىز  ... رەھمەت.ئاۋال بەزى مۇتەخەسىسلەرنىڭ پىكرىنى ئېلىپ ئاندىن سىز ئېيىتقاندەك قىلايلى،دەۋاتىمىز.ھازىرچە توردا كەسىپ ئىگىلىرى بىلگىنىنى دەپ باقسۇن.

توقماق

	تېما بەزى ھەرىپلەر كەم چىقىپ قالغانمۇ نىمە؟. تەھرىرلىسە قايتا تەستىقلايدۇ،ھە قاچان بۇنى.

توقماق

	تەھرىرلىۋەتتىم.

sayam

	مۇشۇ ماتىماتىكا دىگەننى ئەمەلىيەتكە باغلىيالىسا ياخشى بولاتتى .

x-جەڭچى

	uzum-tal يوللىغان ۋاقتى  2014-6-6 04:53 PM قاسىمكا  ھەقىقەتەن تىرىشچانلىق كۆرسۈتۈپ كىلۋاتىسىز  ... دىنىي ھېسيات ھەمىشە زوراۋانلىق ، ھاقارەتلەش ، كەمسىتىشلەرنى ئۆزىنىڭ بىر قىسىم ئالاھىدىلىكى قىلىپ كەلگەن . بىراق ئىلىم-پەن بىر كوللىكتىپ بولۇش سۈپىتى بىلەن يېڭى ئىدىيەنى خوشاللىق بىلەن قۇبۇل قىلىدۇ ، ھەم تەجرىبە پاكىتىغا ھۆرمەت قىلدۇ . ھەرگىزمۇ بىر بىرسىنى چۆكۈرىدىغان ئىشنى قىلمايدۇ ، ئۆز قېرىنداشلىرىغا نىسبەتەن تېخىمۇ شۇنداق

hasan578

	ماتىماتىكا   ........

توقماق

	بۇ خىل ھالەتنى تەركىبلىگۇچىسى يوق بولغان ھەقىقىي مەنىدىكى ئىلمىتار زەرىچىلەرگىمۇ تەدبىقلاشقا بولىدۇ. __________ بۇ نۇقتا بەك موھىم!.