بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @$ @! W! B9 T8 a" G- q2 nبۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @' W9 M* Q' X. K, q
ئىلىم-پەن دەۋرىدە دىننىڭ ۋاقتى ئۆتتىمۇ؟
(ئىسلام دىنى ۋە ئىلىم-پەن2)
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @" b, A5 a5 o0 l# i6 s4 {8 O- q
(1)
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @% J1 I8 n0 g3 R+ Q& I6 _- w, J
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 D. \) \1 y( x
دىننىڭ رولى تۈگىدىمۇ؟
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @0 r5 Y0 S9 O, U7 T5 G+ n
بەزىلەر، ئەمدى دىننىڭ رولى ئاياغلاشتى، دىننىڭ ئورنىنى ئىلىم- پەن ئىگىلىدى دەيدۇ، بۇ كۆز قاراشنىڭ ئاساسى بارمۇ؟ بۇ ئىلمىي ياكى ئەقلى ياكى ئەمەلىي ھەقىقەتمۇ؟
بىز كەسكىن خاتىرجەم ھالدا، بۇ گۇمانى كۆز قاراش مۇتلەق توغرا ئەمەس دەپ جاۋاب بېرەلەيمىز. چۈنكى دىن ئىنسانغا نىسبەتەن تاشلىۋەتسە ياكى بىھاجەت بولسا بولىدىغان ھاياتتىن سىرتقى نەرسە ياكى تاسادىپىي پەيدا بولۇپ قالغان قوشۇمچە نەرسەئەمەس.
20 ئەسىردىكى تەجرىبە ئىلمىنىڭ ئاساسچىلىرى-ئىلمىي ئۇسۇل بىلەن- دىنىي ھەقىقەتلەرنى قوللايدۇ ۋە قانائەت ئىچىدە ئىمانغا قايتىش لازىم دەپ چاقىرىق قىلىشىدۇ.
بۇلارنىڭ قاتارىدىن نىيويورۇكتىكى ئىلىم-پەنلەر ئاكادېمىيىسىنىڭ رەئىسى «ئىلىم-پەن ئىمانغا چاقىرىدۇ»، ئىنگىلىزچە ئەسلى ئىسمىThe Man Does not standalone«ئىنسان ئۆزىگە تايىنىپ تۇرالمايدۇ» ناملىق ئەسەرنىڭ ئاپتورى «كىرىس موررىسون»(CressyMorrison).
يەنە ئامېرىكىلىق تەجرىبە پىسخولوگىيە ئىلمىنىڭ پروفېسسورى، پىسخولوگىيە دوختۇرى«ئىمانغا قايتىش» ناملىق كىتابنىڭ ئاپتورى دوكتۇر«ھېنرى لىنك»(Henry link). ئۇنىڭ «ئىمانغا قايتىش» ناملىق كىتاۋى ئامېرىكىدا 50 قېتىم نەشىر قىلىنغان.
شۇنداقلا تۈرلۈك ئىلىم-پەنلەردىكى ئامېرىكىلىق 30 مۇتەخەسسىس ۋە پروفېسسورنىڭ ھەر بىرى ئاللاھنى قانداق تونىغانلىقى ۋە بىلىم-مەرىپىتى ئارقىلىق قانداق ھىدايەت تاپقانلىقى توغرىسىدا ماقالە يازغان. بۇ 30 پىروفېسورنىڭ ماقالىلىرى«ئىلىم-پەن دەۋرىدە ئاللاھ ئاشكارا بولماقتا» ناملىق كىتاب نامىدا نەشىر قىلىنغان.
فرانسىيە پەيلاسوپى«ئوۋجىست كونت»aoujst kount (1798- 1857) نىڭ «دىن،پەلسەپە ۋە ئىلىم-پەن»دىن ئىبارەت ئۈچ باسقۇچلۇق قانۇنىيىتى، ئارقىمۇ- ئارقا تارىخىي باسقۇچلارنى تەمسىل قىلىپ بېرەلمەيدۇ، بەلكى تۈرلۈك خەلقلەردىكى تۇيغۇ ۋەئېقىملارنى تەمسىل قىلىدۇ. «دىن، پەلسەپە ۋە ئىلىم-پەن» دىن ئىبارەت ئۈچ ئۇقۇم ئىسلام ئىدىيىسىدە بىر بىرىگە زىت ئەمەس، ھەر بىرسى بىر ۋاقىتتا پەيدا بولسا بولىۋېرىدۇ. ئەمەلىيەتتە ئىسلامدا بۇ ئۈچ ئۇقۇم تەڭ مەۋجۇت. ئىسلام ھايات پەلسەپىسى، ئىسلام بىلىم- مەرىپەت. ئىسلام ئىدىيىسىدە دىن، پەلسەپە ۋە ئىلىم-پەن چەمبەرچاس باغلىنىپ كەتكەن، ھەر بىرىنىڭ خىزمەت قىلىدىغان ساھەسى بار، ھەر بىرى ئىنسانىيەت ھاياتىنى توغرا شەكىللەندۈرۈشتە بىر بىرىنى تولۇقلايدۇ.
ھەر بىر نەرسە يوقىلىشى مۇمكىن. ئەقىل، ئىلىم-پەن ۋە سانائەتنى يوقۇتۇش مۇمكىن. لېكىن دىننىڭ يوقىلىشى مۇمكىن ئەمەس. دىننىڭ مەۋجۇتلۇقى ئىنسانىيەت ھاياتىنى زېمىن ھاياتىنىڭ تار نۇقتىسىغا مۇھاسىرىگە ئالماقچى بولغانماتېرىيالىزم ئېقىمىنىڭ ئورۇنسىز ئىكەنلىكىگەكەسكىن پاكىت.
غەرب ئالىملىرى سۆزلىرىدە ئەيىبلىگەن ۋە رەت قىلىۋاتقان «دىن» غەربنىڭ چېركاۋ دىنىدىن ئىبارەت. سەۋەبى چېركاۋ ئەقىلنى رەت قىلغان ۋە ئىلىم-پەنگەقارشى تۇرغان. بۇ خىل ۋەزىيەت بىر قانچىلىغان پەيلاسوپلارنىڭ ئاللاھغا ۋە دىنغا ئىشەنسىمۇ، شۇ ۋاقىتنىڭ ئۆزىدە پاپا، چېركاۋ ۋە كاھىنلارنىڭ خرىستىيان دىنىنى رەت قىلىشقا ئېلىپ بارغان.
رېئاللىق ئېقىمىنىڭ داھىيسى«ئوۋجىست كونت» دىنلارنىڭ تۈگەشكەنلىكى ئىلىم-پەننىڭ تەرەققى قىلىشى بىلەن ئاخىرلىشىدۇ، دەپ پەرەز قىلغان. لېكىن ئۇ ھاياتىنىڭ ئاخىرىدا سوپىزملىشىپ،خىرىستىيانلارنىڭ كاتولىك مەزھىپىگە ئوخشاپ كېتىدىغان (ئىنسانىيەت) تىن ئىبارەت يېڭى بىر دىننى پەيدا قىلغان.
خەلقئارالىق ئىسلام مۇتەپەككۇرى دوكتۇر رۇشدى پەككار Rouchdi Fakkar نىڭ بايانىغا ئاساسەن، «ئوۋجىست كونت» ئىسلام دىنىنىڭ ئىلمىي ۋە رېئال بىر دىن ئىكەنلىكىنى ئېتىراپ قىلغان. «كونت» سۆزىدە:ئىسلام دىنىي خەلقئارالىق دىن بولۇش سۈپىتى بىلەن نىشان ۋە ئاساسلىرىدا ئىنسانىي پەلسەپە بىلەن چىقىشىدۇ. ئىنسانىي پەلسەپە بىلەن زىتلىشىپ قالىدىغان تەرەپلىرى ئاز بولىدۇ. ئىسلام پەلسەپىسى ئىلمىي يۆلىنىشلىرى ئارقىلىق ھەقىقەتنى بىلىشنى مەقسەت قىلىدۇ» دېگەن. (رۇشدى فەككار: گىگانت شەخسلەرنىڭ ئاخىرلىشىشى، 56- بەت).
نېمىلا بولمىسۇن (كونت) نىڭ ئاخىرقى گۇۋاھلىقى، دىننىڭ رولى تۈگەپ قالمىدى، ئىنسان مەۋجۇتلا بولىدىكەن دىننىڭ رولى تۈگمەيدۇ، دەپ باھا بەرگەن.
چۈنكى دىن ئىنساننىڭ خاراكتېرىدىن كېلىپ چىققان ئايرىلماس بىر پارچە نەرسە ۋە ھەقىقى ئىنسانىي ئېھتىياجدىن ئىبارەت. ئىپتىدائىي ئىنسانلارغائوخشاش ئىنسان بەلكىم ئىلىم-پەندىن بىھاجەت بولغان بولىشى مۇمكىن، لېكىن دىندىن بىھاجەت بولغان بىرەر مىللەتنى بىرەرئورۇن ياكى بىرەر زاماندا كۆرۈپ باقمىدۇق.
بەزىدە بەزى كىشلەر دىنغا ئىسيان كۆتۈرىدۇ، دىنغا قارشى ئىنقىلاپ قوزغايدۇ. لېكىن ئۇ ئەمەلىيەتتە دىندىكى بۇرۇلۇشقا ياكى بۇرۇلۇپ كەتكەن دىنغا ياكى ئىنسانلار ئۆزلىرى پەيدا قىلىۋالغان دىنغا ئىسيان كۆتۈرىدۇ.
«ئىمانغا قايتىش» ناملىق كىتابنىڭ ئاپتورى ئامېرىكىلىق مەشھۇر پىسخولوگىيە دوختۇرى پروفېسسور «ھېنرى لىنك» غەرب چېركاۋلىرىغا ھۇجۇم قىلغان ئىدى. ئۇ تەجرىبىلىرى ۋە ئۆز كۆزى بىلەن كۆرگەنلىرىگەئاساسەن دىنغا قايتقان، ئەمەلىيەتتە ئۇ ئىلگىرىكى كونا دىنىغا قايتمىغان، بەلكى ئىنسان تەبىئىتىگە ئۇيغۇن ئىسلام دىنغا قايتقان.
«دىننىڭ رولى تۈگدى» دېگەن كۆز قاراش 18 ياكى 19 ئەسىردە ياۋروپادا توغرابولغان بولىشى مۇمكىن. 20-ئەسىردە ئىمانغا، ئەخلاقى قىممەت- قاراشقا ۋەئىلاھى ھىدايەتكە قايتىش چاقىرىقى كۈچلۈك بولماقتا.
بۇ دەۋردىكى داڭلىق تارىخچى ۋە خەلقئارا پىكىرنىڭ مۇھىم ئەربابلىرىنىڭ بىرسى بولغان «ئارنولد توينبى» ArnoldToynbee ئۆزى توغرىسىدا:«مەن، دىن ھاياتتىكى ئەڭ مۇھىم نەرسە دېگەن كۆز قاراشقا ئىشەنگۈچىلەرنىڭ بىرسى»دېگەن. ئۇ يەنە:«دىن ئىنسان تەبىئىتىدىكى زۆرۈر بولمىسا بولمايدىغان ئىقتىدارلارنىڭ بىرسى. بىر ئىنساننىڭ دىنغا بولغان نامراتلىقى ئۇئىنساننى روھى ئۈمىدسىزلىككە ئىتتىرىدۇ» دېگەن. (تارىخنىڭ قىسقىچە تەتقىقاتى، 3- توم، 173- بەت).
«ئىلىم-پەن دەۋرىدە ئاللاھ ئاشكارا بولماقتا» دېگەن كىتابتا كائىنات، ماتېماتىكا ۋە تۈرلۈك ساھەدىكى مۇتەخەسسىس 30 ئامېرىكىلىق ئالىمنىڭ-ئىلمى ئىزدىنىشلىرى ئارقىلىق-ئىماننى قوللاپ ماقالە يازغانلىقىنى كۆرەلەيمىز.
بۇ ئالىمنىڭ ئارىسىدىكى تەبىئي پەن ئالىمى «ئولىفىر ۋىندل»:«ئىلىم-پەن تەرەققى قىلغانچە ئىلىم-پەن بىلەن دىن ئارىسىدىكى ئىختىلاپ نۇقتىسى تارىيىدۇ. ئىلىم-پەننى ھەقىقى چۈشنىش ئاللاھغا تېخىمۇ كۈچلۈك ئىمان كەلتۈرۈشكە چاقىرىدۇ» دەپ يازغان (ئىلىم دەۋرىدە ئاللاھ ئاشكارا بولماقتا) 58- بەت).
بۇ ساھەدە تېخىمۇ تەپسىلى مەلۇماتقا ئېرىشمەكچى بولسىڭىز، ئىسلام مۇتەپەككۇرى ئابباس ئەققادنىڭ« 20- ئەسىردىكى مۇتەپەككۇرلارنىڭ ئەقىدىسى» ناملىق كىتاۋى. د.راغىب سىرجانىنىڭ:«مۇسۇلمان بولغان كاتتا ئالىملار»ناملىق كىتاۋىغا قاراڭ.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @0 h/ }9 a* |5 `& ^% g# g
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @# m& |& \/ x, W2 g1 ]$ p: P* _- \( z
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @ V( l( V4 a) w% U (2)
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @# T) l% r2 C8 d; C+ S5 x: y, k
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @7 p2 I7 q \5 s1 }8 ~3 m
ئىنساننىڭ دىنغا موھتاجلىقى
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @9 ^4 E9 b* d8 l5 `' r
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @9 a f2 @- [: e; w* u% \
ئىنساننىڭ دىنغا بولغان ئېھتىياجى ئىككىنچى تۈردىكىياكى قوشۇمچە مەسىلە ئەمەس. ئۇ ئىنسان ھاياتىنىڭ جەۋھىرى ۋە مەۋجۇدىيەتنىڭ سىرغاتۇتىشىدىغان ئاساسلىق ئېھتىياج مەسىلىسى.
ئىنساننىڭ دىنغا مۇھتاج بولۇش ئامىللىرى تۆۋەندىكىچە:بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @: k* Z( Q: @$ z" V' C
1.ئەقىل مەۋجۇدىيەتتىكىچوڭ ھەقىقەتلەرنى بىلىشكە مۇھتاج:
ئىنسان ئۆزى ۋە ئەتراپىدىكى چوڭ كائىناتنى بىلىشئۈچۈن دىنىي ئەقىدىگە مۇھتاج. ئىنسان تۇغۇلغاندىن تارتىپ: نەدىن كەلدى؟ نەگە بارىدۇ؟ نېمە ئۈچۈن يارىتىلغان؟ ئەتراپىدىكى كائىنات بىلەن مۇناسىۋىتى قانداق بولىدۇ؟ ئۆلگەندىن كېيىن نېمە ئىشلار يۈز بېرىدۇ؟ نېمە ئۈچۈن ئىنسان ئەقىل ۋە ئىرادە ئارقىلىق باشقا مەخلۇقلاردىن ئالاھىدە يارىتىلغان؟ ئىنساننىڭ زېمىندىكى ۋەزىپىسى نېمە؟ دېگەن پەلسەپىۋى سوئاللارغا جاۋاب تېپىشقا مۇھتاج. بۇ سوئاللار ھەر دەۋردە جاۋاب تەلەپ قىلىپ تۇرىدۇ. بۇ پەلسەپىۋى سوئاللارغا دىنغا تايانماي تۇرۇپ قانائەتلىنەرلىك جاۋاب تاپقىلى بولمايدۇ. دىنىي ئەقىدە ئىنساننىڭ بۇ ئالەمگە تاسادىپىي كېلىپ قالمىغانلىقى، بەلكى ئۇنى ياراتقان ياراتقۇچى پەرۋەردىگارىنىڭ بارلىقىنى تونۇتىدۇ...
ئىنساننىڭ ئەتراپىدىكى بۈيۈك كائىنات ئىنساننىڭ دۈشمىنى ئەمەس ياكى ئىنساندىن يات نەرسە ئەمەس، ئۇمۇ-ئىنسانغائوخشاش-ئىنتىزام بىلەن ماڭىدىغان ئاللاھنىڭ مەخلۇقى. بۇ كائىنات ئاللاھنىڭ ئىنسانغا ئاتا قىلغان نېمىتى. مۇشۇنداق ئەقىدە بىلەن ئىنسان بۈيۈك كائىنات ۋە كائىناتنىڭ پەرۋەردىگارى بىلەن باغلىنىدۇ.
دىن ئىنسانغا ئۆلۈمدىن كېيىن نەگە بارىدىغانلىقىنى تونۇتىدۇ. شۇنداقلا دىن، ئىنساننىڭ نېمە ئۈچۈن يارىتىلغانلىقى؟ نېمە ئۈچۈن ئالاھىدە مەخلۇق قىلىنغانلىقى؟ غايىسى ۋە ۋەزىپىسىنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى تونۇتىدۇ.
ئىنسان بىكاردىن بىكار ئەھمىيەتسىز يارىتىلمىدى. ئىنسان يالغۇز ئاللاھغا ئىبادەت قىلىش، ئاللاھنىڭ زېمىندىكى خەلىپىسى بولۇش ۋە ئاللاھ بويسۇندۇرۇپ بەرگەن ئىمكانىيەتلەر بىلەن يەر شارىنى گۈللەندۈرۈش ئۈچۈن يارىتىلدى...
ئاللاھ ۋە قىيامەت كۈنىگە ئىشەنمەي دىنسىز ياشىغان ئىنسان راستىنلا بەختسىزئىنساندۇر، ئۇ ئۆز كۆڭلىدە غايىسىز ياشايدىغان ياكى ھاياتلىقنىڭ سىرىنى بىلمەيدىغان ۋە باشقا ھايۋانلاردىن قىلچە پەرقلەنمەيدىغان مەخلۇقتىن ئىبارەت.
ئۇ ئىنسان قانداق يارىتىلغانلىقى؟ كىمنىڭ ياراتقانلىقى؟ نېمە ئۈچۈن ياشايدىغانلىقى؟ نېمە ئۈچۈن ئۆلىدىغانلىقى؟... نى بىلمەيدىغان ۋەزنىسىز ۋە قىممىتى يوق مەخلۇقتىنئىبارەت. ئۆزىنىڭ قەدىر قىممىتى، ھاياتلىقنىڭ سىرى ۋە ياشاشتىكى غايىسىنى بىلمەيدىغان ئىنسان نېمە دېگەن بەختسىز ئىنسان ھە!.
خەلىپە ئۆمەر ئىبنى ئابدۇلئەزىز:«بىز مەڭگۈلۈك ئۈچۈن يارىتىلدۇق، بىر ئالەمدىن يەنە بىرئالەمگە يۆتكىلىمىز»دېگەنىكەن.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @6 n6 e# {& l+ K4 f( Z2.ئىنساننىڭ خاراكتېرى دىنغا مۇھتاج:
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 a! J% U3 D( V% e; {; V4 H1 f1 K
ئىنسان ئەقىل، ۋىجدان ۋەروھىدىن تەركىب تاپقان مەخلۇق. ئىنساننىڭ خاراكتېرى مۇشۇنداق شەكىللەنگەن. ئىنساننىڭ خاراكتېرىنى ئىلىم-پەن ۋە مەدەنىيەت قانائەتلەندۈرەلمەيدۇ، ئارزۇسىنى ئەدەبىيات ۋە سەنئەت تويغۇزالمايدۇ. روھى ئاچارچىلىق، خاراكتېرنىڭ چاڭقىشى ۋە مەنىۋى بوشلۇقنى ئاللاھغا بولغان ئەقىدىدىن باشقىسى توشقۇزالمايدۇ.
دىن بولمىسا، ئىنساننىڭ ھاياتى بەخىت سائادەتكە ۋە تەڭپۇقلۇق نېمىتىگە ئېرشەلمەيدۇ. ئىنساننىڭ ھاياتى يېمەك-ئىچمەككە مۇھتاجبولغاندەك دىنغا مۇھتاج.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @" |& G, E- d9 c
3.ئىنسان پسىخىكا سالامەتلىكى ۋە روھى كۈچكە موھتاج:
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, o# l' c7 l, l# }# yئىنساننىڭ ھاياتى ئۈمىد ۋە قورقۇنچ ھالىتىدە تايىنىدىغان كۈچلۈك بىريۆلەنچۈكى بولۇشىغا ئىنتىلىدۇ. دىنى ئەقىدە بۇ رولىنى ياخشى ئورۇندىيالايدۇ... ئەقىدەئىنسانغا ئاجىزلىشىپ قالغاندا كۈچ- قۇۋۋەت، ئۈمىدسىزلىك باسقاندا ئۈمىد، قورقۇنچ ھالىتىدە ئارزۇ ۋە قىيىنچىلىق ھالىتىدە سەۋر ئاتا قىلىدۇ. ساغلام ئەقىدە ئىنسانغاروھى كۈچ-قۇۋۋەت ۋە نەپسى ساغلاملىق ئاتا قىلىدۇ، مەنىۋى ھالىتىنى روھلۇق قىلىدۇ ۋە ھاياتقا ئۈمىدۋارلىق نەزىرى بىلەن قارايدىغان روھ ئاتا قىلىدۇ.
شۇنىڭ ئۈچۈن دىنسىز ۋە ئەقىدىسىز ياشايدىغانلارنىڭ ئىدىيىسى تۇراقسىز بولۇپ روھى كېسەل، نېرۋا جىددىيلىشىش كېسىلى، زېھنى ئىزتىراپ بولۇش كېسىلىگە گىرىپتار بولىدۇ. ئۇلارغا بىرەر ھادىسە كېلىپ قالسا تىزلا تۈگىشىدۇ، ياكى ئۆزىنى ئۆلتۈرۈۋالىدۇ ياكى روھى كېسەل بولۇپ، تىرىك ئۆلۈكلەردەك ياشايدۇ.
داڭلىق پىسخولوگىيە ئالىملىرى كۈچلۈك ئىمان ۋە دىندا مۇستەھكەم تۇرۇش ئىككىلىنىش ۋە ئىزتىراپ بولۇش ھالىتىنى يېڭىشكە كېپىل بولالايدۇ، دەپ قارايدۇ. ئامېرىكىلىق داڭلىق پىسخولوگىيە ئالىمى ۋىليام جىيمىس William james :«ئىككىلىنىش ۋە ئىزتىراپ بولۇشنىڭ ئەڭ ياخشى دورىسى ئىماندۇر»دېگەن. (د.يۈسۈپ قەرزاۋى:«ئىمان ۋە ھايات»،پسىخولوگىيىلىك داۋالاش ئىمان يولىدا دېگەن بۆلۈمگە قاراڭ).
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 u; A# T& u O) U9 ^/ q1 m0 h4.جەمئىيەت ئەخلاقى ئۆلچەم ۋە پرىنسىپ ئۈچۈن دىنغا مۇھتاج:
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @/ [& f# O: {$ C5 }4 Nچۈنكى جەمئىيەت ياخشى ئىشلارنى قىلىشقائۈندەيدىغان، كۆزەتكۈچى بولمىسىمۇ مەجبۇرىيىتىنى ئىجرا قىلىشقا تۈرتكە بولىدىغان، ئۆز-ئارا ئالاقىسىنى ئىنتىزامغا سالىدىغان، ھەر بىر شەخسنى ئۆز دائىرىسىدە توختىدىغان ۋە باشقىلارنىڭ ھوقۇقىغا تەسىر يەتكۈزمەيدىغان قائىدىلەرنى يولغا قويۇپ بېرىدىغان دىنغا مۇھتاج. دىن ۋە ئېتىقاد بولمىسا قانۇن-تۈزۈملەر يۇقىرىقى ئۆلچەم-قائىدىلەرنى يارىتالمايدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن ئىنساننىڭ ئىچىدىن ھەرىكەت قىلىدىغان ۋىجداندىن ئىبارەت ئامىللار ۋە ئۆلچەملەر بولۇشى كېرەك. ئەخلاق بولمىسا قانۇن بولمايدۇ، ئىمان بولمىسا ئەخلاق مەۋجۇد بولمايدۇ.
بەزى ئاتېئىزىمچىلارنىڭ ئۆزىمۇ ئاللاھ ۋە قىيامەت كۈنى ئەقىدىسىگە ئىگە دىنبولمىسا ھاياتنىڭ توغرا ۋە نورمال بولمايدىغانلىقانى ئېتىراپ قىلغان.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @/ ], M! r/ L7 W; I4 V0 Q3 I
5.تارىخ ۋە رېئاللىقنىڭ گۇۋاھلىقى:
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @/ D8 e$ J5 B5 j9 H2 tتارىخ ۋە رېئاللىق تەجرىبىلىرىئىماننىڭ ھاياتتا ئەنئەنىۋىلىكىنى ۋە ئىنسان ئۈچۈن زۆرۈر نەرسە ئىكەنلىكىنى سۆزلىمەكتە. دىن شەخسلەرنىڭ خاتىرجەم،بەختلىك ۋە پاك بولۇشى ئۈچۈن زۆرۈر بولسا، جەمئىيەتنىڭ مۇقىم بولۇپ تەرەققى قىلىشى ئۈچۈنمۇ مۇھىم.
قايسى بىر جەمئىيەتنىڭ دىنى ئەقىدىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇۋېتىپ ياشىشى ۋە شەخسلەرنىڭ دىندىن بىھاجەت بولۇشى مۇمكىن ئەمەس... دىنى ئەقىدىنىڭ كۈچىگە مىللەت كۈچى، ۋەتەن كۈچى،ئەخلاق كۈچى ۋە قانۇن كۈچى تەڭ كېلەلمەيدۇ.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @# L* h' M( |. `. j4 I: D7 L: L* Gبۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @/ Q& y0 H" m1 d9 q% ^& R
(3)
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @; r( s3 r: j5 L; g" x% p
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 ]$ J+ d6 L% I- qدىننىڭ ئورنىنى ئىلىم-پەن باسالمايدۇ
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @3 Q5 C! ]0 S. I' }
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, j {3 q3 N. A' c: O1 j& F- A
بەزى كىشلەر ئىلىم-پەن ياكى ھازىرقى ئىدىيە ئېقىملىرى ئارقىلىق دىندىن بىھاجەت بولغىلى بولىدۇ، دەپ قارايدۇ. بۇ ھەر ئىككى خىل تەسەۋۋۇر توغرا ئەمەس. ئەمەلىي رېئاللىق دىننىڭ ئورنىنى ھېچقانداق بىر نەرسە ئالالمايدۇ، دەپ بايان قىلماقتا.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, ^9 I) }6 j+ G% m4 b8 w& U" ~
1.ئىلىم-پەن دىننىڭ ئورنىنى باسالمايدۇ:
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 u& { i3 @5 r* E+ z/ I
ئىلىم- پەننىڭ رولى ۋە ئەھمىيىتى، ئەقىل ۋە ئەقىلنىڭ زۆرۈرلىكىگە ئشىنىمىز. بىراق ئەقىل ئىنساندىكى بىردىن بىر نەرسە ئەمەس،ئىلىم-پەنمۇ ھاياتلىقتىكى بىردىن بىر نەرسە ئەمەس. ئەقىلنىڭ ھالقىپ كېتەلمەيدىغان مەيدانى بار، ئىلىم- پەننىڭمۇ ئېشىپ كېتەلمەيدىغان ساھەسى بار. مەۋجۇدىيەتنىڭ سىرى، ھاياتلىقنىڭ غايىسى، كائىناتنىڭ باشلىنىشى ۋە ئاخىرلىشىشى، ئۆلۈم ۋە ھاياتلىق مەسىلىلىرىگە ئەقىل ئۆزى يالغۇز جاۋاب بېرەلمەيدۇ، ئىلىم-پەنمۇ بۇمەيداندا كۈچىنى كۆرسىتەلمەيدۇ. چۈنكى ئىلىم-پەننىڭ مەيدانى تەجرىبە ۋە ئانالىز قىلىشقا بويسۇنىدىغان ماددى ۋە ھېسسى نەرسىلەردە بولىدۇ.
ئىلىم-پەن قايسى ئەھۋالدا بولمىسۇن دىن ۋە ئىماننىڭ ئورنىنى ئالالمايدۇ، چۈنكى ئىلىم-پەننىڭ مەيدانى دىننىڭ مەيدانىغا ئوخشىمايدۇ. بۇ يەردىكى«ئىلىم-پەن»دىن مەقسەت غەرب ئۇقۇمىدىكى ئىلىم-پەن كۆزدە تۇتۇلىدۇ.
ئىسلام ئۇقۇمىدىكى ئىلىم-پەن كائىناتنىڭ كۆرۈنۈشلىرىنى بىلىش ۋە بۈيۈك مەۋجۇدىيەت ھەقىقەتلىرىنى بىلىشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. يەنى دۇنيالىق ئىلىم- پەن ۋە دىنى ئىلىم-پەننى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. چۈنكى ئىسلامدىكى بىلىم- مەرىپەت پەقەتلا ماددا ۋە ئۇنىڭ خۇسۇسىيەتلىرىگە تەۋە ئىلىم-پەن بولماستىن،بەلكى كائىنات، ھاياتلىق، ئىنسان ۋە ياراتقۇچىغا ئالاقىدار بىلىم-مەرىپەتنى ئۆز ئىچىگەئالىدۇ.
غەرب ئۇقۇمدىكى ئىلىم-پەن دىننىڭ ئورنىنى باسالمايدۇ، چۈنكى بۇ ئىلىم-پەننىڭ ۋەزىپىسى ئىنسانغا ھايات يوللىرىنى ئاسانلاشتۇرۇپ بېرىشتىن ئىبارەت. بۇ ئىلىم-پەن ئىنساننىڭ تۇرمۇش قىيىنچىلىقىنى ھەل قىلىشقا ياردەم بېرىدۇ، لېكىن مەۋجۇدىيەت قىيىنچىلىقى ۋە مەۋجۇدىيەتنىڭ چوڭ مەسىلىلىرىنى ھەل قىلىشقا ياردەم بېرەلمەيدۇ...
شۇنىڭ ئۈچۈن ئىلىم-پەن ۋە تېخنىكىدا تەرەققى قىلغان ئەللەرنىڭ كۆپىنچە ئاھالىسى روھى قۇرغاقلىق، پىسخىكا جەھەتتىن ئىككىلىنىش، ئىدىيە ئىزتىراپلىقى ۋەداۋاملىق غەم- قايغۇنى ھېس قىلىشتىن شىكايەت قىلىۋاتقانلىقىنى كۆرەلەيمىز. ئۇ ئەللەرنىڭ ياشلىرى غەربنىڭ ھايات ئۇسۇلى ۋە ماددى مەدەنىيىتىگە قارشى قوزغىلىپ، تۈرلۈك ئىدىيىۋى ۋە ئىستىلى ئېقىملارنى ئىجات قىلىۋاتقانلىقىنى كۆرگىلى بولىدۇ. يېڭى ئىلىم-پەن ئىنسانغا ئۇسۇل-چارە بېرەلەيدۇ، لېكىن نىشان ياكى غايە كۆرسىتىپ بېرەلمەيدۇ. ئىنساننىڭ تۇرمۇشى پاراغەتتە بولۇپ، غايىسىز ۋە نىشانسىز ياشىسا نېمىدېگەن بەختسىز ھايات بۇ!
فرانسىيە مۇتەپەككۇرى ئالىكس كاررېل (Alexis Carrel) «ئىنسان نامەلۇم مەخلۇق» ناملىق كىتابىدا ئېيتقاندەك، ئىنسان ئۆزىنى تونۇشتىن ئاجىز كەلدى. ئىلىم-پەن ئىنساننى تولۇق چۈشەنمەيدىغان بولغاچقا، ئىلىم-پەننىڭ ئىنساننى توغرا يۆنىلىشكە يۈزلەندۈرۈشنى ئۈمىد قىلغىلى بولمايدۇ. دىندىن يىراق پەلسەپىمۇ شۇنداق... گەرچە پەلسەپىمۇ ئىنساننىڭ ئەقلىنى ئىشقا سېلىپ ئۆزىنى تونۇشقا ئىتتەرگەن بولسىمۇ، ئىنسان توغرىسىدىكى چوڭ مەۋجۇدىيەت سوئاللىرىغا بەرگەن جاۋابى بىر بىرىگە زىت. دېمەك، پەلسەپىنىڭ چوڭ سوئاللارغا ئىدىيىسى ئېنىق ئەمەس. دېمەك،پەلسەپىنىڭ ئۆزىمۇ يالغۇز ھالدا ئىنساننى توغرا يولغا باشلىيالمايدۇ ياكى ئۇسسۇزلۇقىنى قاندۇرالمايدۇ ياكى كۆڭلى تىنغۇدەك ۋە ھاياتىنى شۇ ئاساستا تۇتۇپ ماڭغۇدەك ھايات مېتودىنى بېرەلمەيدۇ.
پەقەت دىننىڭ ئۆزىلا ئىنساننىڭ ھاياتىغا يۇقىرى غايە ۋەمەۋجۇدىيەتكە چوڭ نىشانلارنى بېرىدۇ. ئۇنىڭ ھاياتىغا ئېتىبار بېرىدۇ ۋە ۋەزىپە بەلگىلەپ بېرىدۇ. شۇنداقلا ئۇنىڭغا ياخشىلىققا تۈرتكە بولىدىغان ۋەيامانلىقتىن توسىدىغان ئەخلاقى قىممەت قاراش ۋە ئالىي نەمۇنىلەرنىمۇ بېرىدۇ.
ئىلىم-پەن ئىنسانغا ئالەم بوشلۇقىدا ئۇچىدىغان ئىككى قانات بەردى، لېكىن ئۇنىڭغا ئىنسانىي قەلب ئاتا قىلالمىدى!. ئىنسان ھاياتلىقتا (ئىنسانىي قەلبتىن خالى) ياشاپ قالسا، ئۇنىڭ قولىدىكى پەن-تېخنىكا ئامىللىرى ۋەيران قىلىدىغان ئاتوم بومبىلىرى ۋە خىمىيىلىك قوراللارغا ئايلىنىدۇ...
ئىلىم-پەن تەرەققى قىلدى، ئىنسان ئىلىم-پەنگە تايىنىپ ئايغا پۇتىنى قويالىدى، لېكىن دۇنياغا كېلىش سىرى ۋە ھاياتلىقتىكى غايىسىغا بارمىقىنى قويالمىدى!. ئىنسان پەن-تېخنىكا ئارقىلىق كۆپ نەرسىلەرنى كەشىپ قىلىپ چىقتى، لېكىن ئۆزىنىڭ ھەقىقىتىنى كەشىپ قىلالمىدى!. 20-ئەسىردىكى ئىلىم-پەن ئىنساننى ئايغا يەتكۈزدى، لېكىن يەر شارىدا بەخت-سائادەت ۋە خاتىرجەملىككەيەتكۈزەلمىدى!. ئىنسان ئاي شارىدىن توپا ۋە تاشلارنى ئېلىپ چۈشتى، لېكىن ئۇ يەردىنمۇ بەختسىزلىك، ئىككىلىنىش ۋە ئىزتىراپلىق ھاياتتىن قۇتقۇزىدىغان نەرسىنى تاپالمىدى...
ئىلىم-پەن ئىنساننىڭ سىرتقى ھاياتىنى ئىسلاھ قىلدى، ئىچكى ھاياتىنى ئىسلاھ قىلىشتىن ئاجىز كەلدى. قەلب، روھ ۋە جاندىن ئىبارەت نازۇك دائىرىنى ئىسلاھ قىلىشقا كىرەلمىدى. ئىنساننىڭ قەلبى تۈزەلسە، ئىنساننىڭ پۈتۈن ۋۇجۇدى تۈزۈلىدۇ. قەلب بۇزۇلسا، ئىنسان پۈتۈن بۇزۇلىدۇ. ئىلىم-پەن 20-ئەسىرنىڭ ئىنسانلىرىغا بەزى تەبىئەت كۈچلىرىدىن غەلىبە قىلالايدىغان قورالنى بېرەلىدى، لېكىن نەپسى،شەھۋىتى، ئىككىلىنىش، قورقۇنچ، ئىچكى ۋە ئىجتىمائىي توقۇنىشىدىن غەلىبە قىلىدىغان نەرسىلەرنى بېرەلمىدى. يېڭى ئىلىم-پەن ئىنسان جىسمىنىڭ ماددىي تەرىپىنى غىزالاندۇرالىغان بىلەن تۇيغۇ، ئارزۇ ۋە ئىرادە تەرەپلىرىدە مەغلۇب بولدى. جىنايەت، شەك قىلىش، شەخسىيەتچىلىك، ئۈمىدسىزلىك ۋە تۈرلۈك نېرۋا كېسەللىكى ئاللاھغا ئىمان كەلتۈرۈشتىن مەھرۇم بولغانلىقنىڭ نەتىجىسى.
ئاللاھغا ئىمان كەلتۈرۈش ئىنسانغا ئەڭ مۇرەككەپ قىيىنچىلىقلارنى يېڭىپ كېتەلىگۈدەك نھايەتسىز كۈچ-قۇۋۋەت ئاتا قىلالايدۇ. ئىمانلىق ئىنسان يۇقىرى نىشان ئۈچۈن كۆرەش قىلىپ ھەرىكەت قىلىدۇ، تۆۋەن ۋە چاكىنا غايىلەردىن يىراق بولىدۇ. ئاللاھغا ئىمان كەلتۈرۈش ئىنسانغا گۈزەل ئەخلاقنىڭ ئاساسى ۋەئەقىدە كۈچىنىڭ مەنبەسى بولغان ھەرىكەتلەندۈرگۈچى كۈچ ئاتاقىلىدۇ.
دېمەك، ئىمان مەۋجۇدىيەتنىڭ چوڭ مەسىلىلىرىنى تەھلىل قىلىپ بېرىدۇ، ئىنساننى ياراتقۇچىغا باغلايدۇ ۋە ئىنساننىڭ ھاياتىغا نىشان ۋە غايە ئاتا قىلىدۇ. ئىمان ئىنساننىڭ ياراتقۇچى ئاللاھ بىلەن كائىنات بىلەن ۋە ئىنسانىيەت بىلەن بولغان ئالاقىسىنى بەلگىلەپ بېرىدۇ.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 I3 d$ e9 l' }; z: d; V# N
2.يېڭى ئىدېئولوگىيەلەر دىننىڭ ئورنىنى ئالالمايدۇ:
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @7 E6 |9 m; r {+ iئىلىم-پەن دىننىڭ ئورنىنى ئېلىشقايارىمىسا، ئىلاھىي ۋەھىيگە تايانمىغان ئىدېئولوگىيلەرمۇ دىننىڭ ئورنىنى ئالالمايدۇ.
مانا ئىدېئولوگىيە ۋە ھەزارەتلەر مۇتەخەسسىسى«ئارنولد توينبى» Arnold Toynbee «ئادەت ۋە ئۆزگىرىش»ناملىق كىتابىدا مۇنداق دەيدۇ:«دىندار بولۇش ئىنساننىڭ خاراكتېرىنىڭ بىر قىسمى، ئىنسان دىنسىز ياشىيالمايدۇ. ياۋروپادىكى دىن ئۆز ئورنىدىن چېكىنگەنلىكى ئۈچۈن، ئۇنىڭ ئورنىغا كاپىتالىزم، سوتسىيالىزم...دېگەندەك تۈرلۈك ئىدېئولوگىيە دەپ ئاتىلىدىغان دىنلار مەيدانغا چىقتى.
دىن ئىنسانغا:ئىنسان ئىجتىمائىي ھاشارەت ئەمەس. ئۇ ھۆرمەت، ھېس تۇيغۇ ۋە تاللاش ئىقتىدارىغا ئىگە ئىنساندۇر، دەپ ئۆگەتكەن ئىدى...تۈرلۈك ئىدېئولوگىيلەر بۇ ھەقىقەتنى ئۇنتۇلدۇرالمايدۇ، چۈنكى تۈرلۈك ئىدېئولوگىيلەر دىن ئاتا قىلغان روھى ئازادلىقنى بېرەلمەيدۇ.
دىن ئىنسان ھاياتىنىڭ يۈرىكى، ئىنسان ئۈچۈن ھاياتلىق جەۋھىرى ۋە قەلبنى يورۇتىدىغان نۇردىن ئىبارەت. شۇڭا ئىنسان دىندىن بىھاجەت بولالمايدۇ. تۈرلۈك ئىدېئولوگىيلەر دىننىڭ ئورنىنى باسالمايدۇ، چۈنكى بۇ ئىدېئولوگىيلەر بىر بىرىنى ياخشى كۆرۈش ۋە ھەمكارلىشىش ئورنىغا، بىربىرىنى يامان كۆرۈش تۇيغۇسىنى بېرىدۇ. ئىدېئولوگىيلەر نان بېرەلىگەن بىلەن روھى خاتىرجەملىك ۋە روھى ئازادلىق بېرەلمەيدۇ. (د.يۈسۈپ قەرزاۋىنىڭ: «ئىسلام ئەتىدىكى ھەزارەت»ناملىق كىتابىنىڭ، 140-142- بەتلىرىگە قاراڭ).
توينىبى ئارزۇ قىلىۋاتقان «دىن» پەقەت «ئىسلام»دىنىدا نامايان بولىدۇ. چۈنكى ئىسلام دىنى خۇراپاتقا قارىشى، ئەقىل ۋە ئىزدىنىش ئۈستىگە قۇرۇلغان دىن بولۇپ، شەكلىدىن ئىلگىرى ماھىيەتكە ۋە مۇراسىمدىن ئىلگىرى روھىغا كۆڭۈل بۆلگەن دىن. ئىسلام ئۆتمۈشنىڭ ھەقىقەتلىرىگە ئەھمىيەت بەرگەندەك دەۋرنىڭ ھەقىقەتلىرىگە، كەلگۈسىگە نەزەر تاشلاشقا، ئىنسانىي قېرىنداشلىققا ۋە چىرايلىق سۆھبەتكە چاقىرغان دىندۇر.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @! o# ?3 G M) F- |7 h" Cبۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 p* p$ z$ E( p% C$ \& g- @0 r, d# j
(4)
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @9 |% B+ [8 F( X! k9 B# ]9 }
«دىن خەلقنىڭ ئەپيۇنى»دېگەن دەۋاغا رەددىيە
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @3 l$ n- t' ]: p( L% K! j
ماركىسىزم:«دىننى خەلقنىڭ ئەپيۇنى»دەپ قارايدۇ، بۇ بىر ئورۇنسىز كۆز قاراش.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @2 R* ?8 Z+ O% @* Q«ھەق دىن» خەلقنى مەس قىلمايدۇ، ئاخىرەتلىك نېمەت ئارزۇلىرىغا غەرق بولۇپ كېتىپ، دۇنيادىكى ھوقۇقىنى تەلەپ قىلىشتىن ئاۋارە قىلمايدۇ. ھەق دىن زۇلۇمغا كۆز يۇممايدۇ، بۇزۇقچىلىق ۋە ئەخلاقى بۇرۇلۇشقا رازى بولمايدۇ. ماركسنىڭ بۇ كۆز قارىشى بەزىدىنلارغا نىسبەتەن توغرا بولسىمۇ، بىراق ئىسلام دىنىغا نىسبەتەن پۈتۈنلەي خاتا.
ئىسلام دىنى ئىنساننى ياراتقۇچى ئاللاھدىن باشقىسىغا قۇلچىلىق قىلىشتىن ئازات قىلىش ئۈچۈن كەلگەن بۈيۈك ئىنقىلاپتۇر. ئىسلام دىنى ئىدىيە، ۋىجدان، تۇيغۇ ۋە رېئاللىق دۇنيادىسىكى ئىنىقلاپتۇر.
ئىسلامدىكى ئىنقىلاپنىڭ شوئارى«بىرئاللاھدىن باشقا ئىلاھ» يوق دېگەن تەۋھىد سۆزدۇر. يەر شارىدا سۆز ياكى ئىش-ھەرىكىتى ئارقىلىق قايسى بىرسى ئىلاھلىقنى دەۋا قىلىدىكەن ئۇ يالغانچى كاززاپ. ئۆزلىرىنى ئاللاھ بىلەن بىرگە ئىلاھ ياكى ئاللاھدىن تۆۋەنرەك ئىلاھ دەپ گۇمان قىلغانلارنىڭ ھەممىسى مەڭگۈ تارىخ سەھنىسىدىن چۈشۈپ كېتىشى ۋە يوقىلىشى لازىم.
كىشلەر ئىسلامدا باراۋەر،بىرسى يەنە بىرسىنى قۇل قىلىشى ياكى بوزەك قىلىشى توغرا ئەمەس. ئەگەر بەزى كىشلەر زۇلۇم قىلسا، كىشىلەرنىڭ ئۇ زالىمنى چەكلىشى لازىم، ئۇنداق بولمىغاندا ھەممىسى گۇناھقا شېرىك بولىدۇ.
ئاللاھ قۇرئاندا مۇنداق دەيدۇ:«سىلەرنىڭ ئاراڭلاردىكى زۇلۇم قىلغانلارنىڭ بېشىغا كېلىش بىلەنلا چەكلىنىپ قالمايدىغان بالا-قازادىن ساقلىنىڭلار، بىلىڭلاركى، اﷲ نىڭ ئازابى قاتتىقتۇر» ئەنفال سۈرىسى، 25- ئايەت.
رەسۇلۇللاھ:«كىشىلەر زالىمنى كۆرۈپ تۇرۇپ، زۇلۇمنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن زالىمنى توسمىسا، ئاللاھ ئۇ مىللەتنىڭ ھەممىسىگە ئورتاق جازا بېرىشى تىز بولىدۇ» دېگەن.( ئەبۇ داۋۇت ۋە تىرمىزى بايان قىلغان).
رەسۇلۇللاھ:«سىلەردىن كىم-زۇلۇم، بۇزۇقچىلىققا ئوخشاش-قايسى تۈردىكى يامان ئىشنى كۆرسە قولى بىلەن توسسۇن، قولى بىلەن توسالمىسا تىلى بىلەن توسسۇن، تىلى بىلەنمۇ توسالمىسا،قەلبىدە نارازىلىق بىلدۈرۈش ئارقىلىق توسسۇن» دېگەن(مۇسلىم بايانى). ھەدىستە تىلغا ئېلىنغان قەلبى بىلەن نارازىلىق بىلدۈرۈش تايىنى يوق ئىش ئەمەس، ئۇ مۇنكەرگە قارىشى تۇرۇشنىڭ غەزەپ ئۇچقۇنى.
ئىسلام دىنى مۇسۇلماننىڭ ھۆرمىتى ۋە ئىززەت نەپسىنى ھېس قىلىش تۇيغۇسى ئاساسىدا تەربىيىلەيدۇ. بۇ تۇيغۇنى ئىماننىڭ تەسىرى ۋە ئىنسانىيەتنىڭ خۇسۇسىيىتى دەپ قارايدۇ:«غەلىبە، ئىززەت-شەرەپ ئاللاھغا، ئاللاھنىڭ پەيغەمبىرىگە ۋە مۆمىنلەرگە مەنسۇپ» (مونافىقۇن سۈرىسى، 8- ئايەت).
شۇنىڭ ئۈچۈن ئىسلام دىنى خارلىققا رازى بولۇپ باش ئىگىدىغان ۋە زۇلۇمغا قارشىلىق بىلدۈرمەي سۈكۈت قىلىدىغان كىشىلەردىن بىزار.
رەسۇلۇللاھ، قازا-قەدەرگەئىشىنىش نامى بىلەن ھاياتنىڭ تۈرلۈك ھادىسىلىرى ۋە قىيىنچىلىقلىرىغا قول قوشتۇرۇپ تەسلىم بولۇش لوگىكىسىغا رەددىيە بېرىپ، بۇنى ئاللاھنىڭ دىنىدائەيىبلىنىدىغان ئاجىزلىق قاتارىدىن دەپ باھا بېرىدۇ. رەسۇلۇللاھ:«ئاللاھ ئاجىزلىقنى ئەيىبلەيدۇ، ھۇشيار بولغىن. سەۋەبىنى قىلساڭمۇ بىر ئىشتا مەغلۇب بولساڭ، ئۇ چاغدا (ئاللاھ ئىگە ۋە كىپىلدۇر)دېگىن» دەپ يوليۇرۇق بەرگەنىدى. (ئەبۇداۋۇد بايان قىلغان).
رەسۇلۇللاھ، بىر ئادەم قىيىنچىلىققا يولۇقسا، تاقابىل تۇرۇش سەۋەبلىرىنى قىلماي زىكىر ئېيتىپ قويۇش بىلەن كۇپايىلەنسە ئاجىزلىق دەپ قارىغان.مانا رەسۇلۇللاھ دۇئالىرىدىمۇ ئاجىز بولۇپ قېلىشتىن پاناھ تىلەپ:«ئى ئاللاھ، غەم- قايغۇدىن پاناھ تىلەيمەن، ئاجىزلىق ۋە ھۇرۇنلۇقتىن پاناھ تىلەيمەن،قورقۇنچاقلىق ۋە بىخىللىقتىن پاناھ تىلەيمەن، قەرزدار بولۇپ قېلىش ۋە زۇلۇمغا يولۇقۇشتىن پاناھ تىلەيمەن» دەپ دۇئا قىلمىغانمىدى ۋە بىزلەرنىڭ شۇنداق دۇئاقىلىشىمىزنى تەۋسىيە قىلمىغانمىدى!... بۇ دۇئادا ئىنسانغا يۈز بېرىدىغان ھەر قانداق ئاجىزلىق كۆرۈنۈشلىرىدىن ئامانلىق تىلەش چىقىپ تۇرىدۇ.
ناھەقچىلىق، ئاجىزلىق ۋە مۇستەبىتلىككە قارشى تۇرۇشقا چاقىرىق قىلىدىغان؛ ھەقىقەت، ئەركىنلىك ۋە ئادالەتكەياردەم بېرىشكە تەشەببۇس قىلىدىغان دىننى«خەلقنىڭ ئەپيۇنى» دەپ تۆھمەت قىلسا ئەقىلغا سىغامدۇ؟
«ماركس» بۇ سۆزىنى دېگەن ۋاقتىدا ئىسلامنىڭ زۇلۇم، چېكىدىن ئېشىش ۋە چىرىكلىككە قارشى تۇرۇش پوزىتسىيىسىنى ياخشى چۈشەنمىسە كېرەك. ئىلمىي پرىنسىپقا نەزەر سالساق،بىر نەرسىگە ھۆكۈم چىقىرىشتىن ئاۋۋال ئومۇميۈزلۈك تەتقىق قىلغاندىن كېيىن ئاندىن ھۆكۈم چىقىرىشنى تەۋسىيە قىلىدۇ. مانا بۇ ئىلمىي مېتود.
ماركىسىزم نەزەرىيىسى،پەلسەپەسى ۋە يۆلۈنۈشلىرىنى تەتقىق قىلغۇچى مۇتەخەسسىس ئىسلام مۇتەپەككۇرى دوكتۇر رۇشدى فەككار، ماركسنىڭ ئاخىرقى ھاياتىدا دىننى ئېتىراپ قىلغانلىقىنى، ئۇنىڭ دەسلەپتە دىننى ئىنكار قىلىشى پەلسەپىۋى كۆز قاراش بولماستىن سىياسى نۇقتىدىن بولغانلىقىنى بايان قىلىدۇ.
ھازىرقى زاماندىكى فرانسىيىلىك ماركىسىزم بۈيۈك مۇتەپەككۇرى«روگر گارۇدى» Roger garaudy-ماركسنىڭ ئۇ كۆز قارىشىدىن يانغانلىقىنى تەكىتلەيدۇ. روگر گارۇدى بۇ سۆزىنى مۇسۇلمان بولۇشتىن ئىلگىرى ئېيتقان. روگر گارۇدى 1982- يىلى مۇسۇلمانبولغان. ھازىر ئۇ بۈيۈك ئىسلام مۇتەپەككۇرى قاتارىدىن سانىلىدۇ.
دوكتۇر رۇشدى فەككار ماركسنىڭ سۆزلىرىنى ئېنىق نەقىل قىلىدۇ. ماركس مۇنداق دېگەنىكەن: «ئاتېئزىمنىڭ مەنىسى يوق،چۈنكى ئاتېئىزملىق ئىلاھنى سەۋەبسىز ئىنكار قىلىشتۇر».
ئۇ يەنە:«سوتسىيالىزم ئىلاھقا قارشى ئۇرۇش قىلىشقا ۋە ھەقىقەتتىن خالى ئەپسانىلەرگە مۇھتاج ئەمەس» دېگەن.
ماركس گېرمانىيەلىك مەشھۇر ئاتېئىست پەيلاسوپ «فىيورباچ» Feurbach قا ھۇجۇم قىلىپ:«ئۇ ۋىجدان ۋە دىنىي روھنى ئۆزگەرتىش ئىقتىدارىغا ئىگە ئەمەس قاتمال بىرنەرسىگە ئايلاندۇرۇپ قويغان» دەپ سۈپەتلىگەن.
ئاتېئىست پەيلاسوپ «فىيورباچ»:«ئاللاھنىڭ ئىنساننى ياراتقىنى توغرا ئەمەس، توغرىسى ئىنسان ئاللاھنى ياراتقان»دېگەن ئاتېئىستنىڭ دەل ئۆزى شۇ.
ماركسنىڭ كۆز قارىشىنىڭ ئاخىرقى ھاياتىدا ئۆزگەرگەنلىكىنىڭ تېخىمۇ ئېنىق ئىسپاتى ماركسنىڭ: «ئاتېئىزملىق دەۋرىنى ياشاپ بولدى، ئاتېئىزملىق ھەقىقى سوتسىيالىزمچىلارغا نىسبەتەن ھېچ نېمە ئەمەس، بەلكى سەلبىي قاراشتۇر.سوتسىيالىزمچىلارنىڭ نەزىرىدىكى مەنىسى ئىلاھنى ئىنكار قىلىش ئەمەس، بەلكى ئىنساننى ئازات قىلىشتۇر» دېگەن سۆزدۇر. (مەراكەشلىك مۇتەپەككۇر رۇشدى فەككارنىڭ «ئىنسان ۋەجەمئىيەت مەسلىلىرىدىكى ئىسلامچە ئانالىزلار» ناملىق كىتابىنىڭ 55-68 -بېتىگە قاراڭ).
دېمەك، ماركىسىزم ھەل قىلىش چارىسى ئەمەس، كېسەلدىن ئىبارەت. ئىلىم- پەن ۋە پەلسەپە ھازىرقى ئىنسانىيەتنى مەنىۋى ۋەيرانچىلىقتىن قۇتۇلدۇرۇشتىن ئاجىز كەلسە، ماركسىزمنىڭ دورىنىڭ ئورنىدا بولىشى ئىككى سەۋەبتىن ھەرگىزمۇ ئەقىلگە سىغمايدۇ.
1.چۈنكى ماركىسىزم ماددى ھەزارەتنىڭ بىر تۈرى بولۇپ،كائىناتنىڭ ياراتقۇچىسى،ئىنساننىڭ روھى ۋە ئاخىرەتتە يەنە بىر ھاياتنىڭ بارلىقىغا ئىشەنمەيدۇ.
2.ماركىسىزم قەلبى خاتىرجەم، روھى پارلاق ۋە كۆڭلى خۇرسەن ئىنساننى يېتىلدۈرۈشتىن ئاجىز. چۈنكى بۇ ئىشلار ئاللاھغا ئىشىنىش ئاساسىدا بارلىققا كېلىدۇ. ماركىسىزم بولسا ماددىدىن باشقىسىغا ئىشەنمەيدۇ. ماركىسىزم ئىنسانلىرى ماددى دۇنيانىڭ قۇللىرى، بۇلاردا ھەقىقى ئىجتىمائىي روھ تېپىلمايدۇ. بۇلار ئىنساننىڭ ئىنسانلىقىنى ھۆرمەتلىمەيدۇ ۋە ئىنساننى ھەقىقى ياخشى كۆرمەيدۇ. ماركىسىزم ئىنسانىيەتنى بەختلىك قىلىمەن دەپ ئويلايدۇ، لېكىن ئىنسانىيەتنى ۋە ئىنسانپەرۋەرلىكنى ياخشى كۆرەمدۇ؟.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @4 |: _5 J4 I- u# V0 t7 a" Uبۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @4 k+ d' ] D( f% h" G* V
(5)
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @. |( c# K5 \3 X0 R/ V, Dئۈمىد پەقەت دىندا
ئىلىم-پەن، پەلسەپە ۋە تۈرلۈك ئىدېئوگىيەلەر ئىنسانغا چىقىش يولى تېپىپ بېرەلمىگەنلىكى ئۈچۈن، پەقەت دىننىڭ رولى قېلىپ قالدى.مەخلۇقلارغا چوقۇنىدىغان بۇددىزم دىنلىرىنىڭ ئىنسانىيەتنى قۇتقۇزالىشى مۇمكىن ئەمەس. ساماۋى دىنلاردىن يەھۇدى دىنى ۋەخرىستىيان دىنى ۋە ئىسلام دىنى قېلىپ قالدى. سىزنىڭچە قايسى دىن ئىنسانىيەتكە توغرا چىقىش يولىنى كۆرسىتىپ بېرەلەيدۇ؟
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @7 \' M$ w9 s4 j* ?' O
1.خرىستىيان دىنى ئىنسانىيەتنى قۇتقۇزۇش رولىنى ئالالمايدۇ:
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @% |# D4 n2 n0 yبۈگۈنكى بولۇپمۇ ياۋروپادىكى خرىستىيان دىنى غەرب ھەزارىتىنىڭ ھۆكۈمرانلىقى ئاستىدا ئىككىلىنىش، ئىزتىراپ ۋە داۋالغۇش ئىچىدەياشاۋاتقان ئىنسانىيەتنى قۇتقۇزۇش رولىنى ئالالمايدۇ. بۇنىڭ سەۋەبلىرى تۆۋەندىكىچە:
(1). خرىستىيان دىنى نەمۇنىلىك سۈرتىدىمۇ ھەزارەت ۋەزىپىسىگە ئىگە ئەمەس. چۈنكى بۇ دىن تەلىماتىنىڭ ماھىيىتىگە قارىسىڭىز ھاياتقا كۆڭۈل بۆلمەيدۇ، ئەقىلنى ھاكىم ئورنىغا قويمايدۇ، ئىلىم- پەنگە چاقىرمايدۇ ۋە ئىنساننىڭ خاراكتېرىگە ئىنتىلمەيدۇ. خرىستىيان دىنىنىڭ ھازىرقى ھالىتى ھاياتقا قارىشى، ئەقىل ۋە ئىلىم- پەنگە زىت ۋە ئىنساننىڭ خاراكتېرىگە قوپال.
نەمۇنىلىك خرىستىيان ھايات، دۇنيالىق ۋە ياخشى نېمەتلەردىن ئايرىلغان پوپلاردا كۆرۈنىدۇ. ئوتتۇرا ئەسىردىكى پوپلار ئاياللار نىشەيتان دەپ قاراپ، ئاياللارنىڭ سايىسىدىن قاچاتتى، ئاياللارنى ئازابلايتتى.(نەدەۋىنىڭ:مۇسۇلمانلارنڭ چۈشكۈنلىشىشى بىلەن ئالەم نېمىنى زىيان تارتتى، ناملىق كىتاب،185- بەت).
خرىستىيان دىنىدىكى ئەخلاق رېئال ئەخلاق ئەمەس،ئىنساننىڭ تاقىتى كۆتۈرەلمەيدىغان بىر ئەخلاق. ئىنجىلدا:« دۈشمىنىڭلارنى ياخشى كۆرۈڭلار، سىلەرگە لەنەت تىلەيدىغانلارغا سىلەر بەرىكەت تىلەڭلار، ئوڭ يۈزۈڭگە ئۇرسا، سول يۈزۈڭنى تۇتۇپ بەر. كىم كۆينىكەڭنى ئوغرىلىۋالسا، ئىشتىنىڭنىمۇ بېرىۋەت» دېيىلگەن.
ھەقىقى خرىستىيان دىنى مەلۇم مەزگىللىك ۋە مۇئەييەن مىللەتكە كەلگەن ۋاقىتلىق دىن ئىدى. ھەزرىتى ئەيسا ئەلەيھسسالام:«مەن ئازغۇن يەھۇدىلار ئۈچۈن ئەۋەتىلدىم»دېگەن. ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ دىن ئەسلى ماھىيىتىنى يوقىتىپ، ھەممە جەھەتتىن ئۆزگىرىپ كەتكەن.
خرىستىيان دىنىنىڭ شوئارى: قارىغۇلارچە ئېتىقاد قىل،يەنى ئىمانىڭنى ئەقلىڭدىن ئايرىۋەت، دەپ قارايدۇ. ھەقىقى خرىستىيان يا ئىلىم-پەنسىز دىننى، ياكى دىنسىز ئىلىم-پەندىن ئىبارەت ئىككى ئىشنىڭ بىرسىنى تاللىشى لازىم. ئۇ دىندا دىن بىلەن ئىلىم- پەن چىقىشالمايدۇ.
(2). خرىستىيان دىنىنىڭ تارىخى قاراڭغۇ زۇلمەتلىك ھايات بىلەن توشۇپ كەتكەن، ئالىملار ۋە مۇتەپەككۇرلارنىڭ قېنى بىلەن قوللىرى قانغا مىلىنىپ كەتكەن. بۇ تارىخنى ئەسلىسە ئادەمنىڭ يۈرىكى تىترەپ كېتىدۇ. چۈنكى چېركاۋ ئىدىيىگە قارىشى قاتماللىق بىلەن،ئىلىم- پەنگە قارىشى خۇراپات بىلەن، ئەركىنلىككە قارىشى مۇستەبىتلىك بىلەن، خەلققە قارىشى پادىشاھلار بىلەن بىر مەيداندا تۇرغان. چېركاۋ ئىلىم- پەن ۋە ئالىملارغا قارىشى شەكىللەندۈرگەن تەپتىش مەھكىمىلەرنى تارىخ ھەرگىز ئۇنتۇپ قالمايدۇ.
(3). خرىستىيان دىنى پوپلاردىن ئايرىلالمايدۇ. پوپلار بولسا ئاسمان ۋە جەننەتنىڭ ئاچقۇچلىرى بىزنىڭ يانچۇقىمىزدا، بىز ئاللاھ بىلەن ئىنسانلار ئارىسىدىكى ۋاسىتە دەپ ئويلايدۇ. پادىشاھ ۋە ھۆكۈمدارلارنىڭ مۇستەبىتلىكىدىن ئازات بولۇش ئۈچۈن بەدەل تۆلىگەن ئىنسانىيەت، مۇستەبىت دىنىي ئەربابلارنىڭ قۇللۇق ئاستىغا يەنە بىر قېتىم چۈشۈپ قېلىشقا تەييار ئەمەس.
(4). خرىستىيان دىنىنىڭ كۆپلىگەن پوپلىرى غەرب ھەزارىتىدىكى ماتېرىيالىزم ۋە ئەخلاقسىزلىق ئەركىنلىكى ئالدىدا مەغلۇب بولۇپ، كۆڭۈلنىڭ كەينىگە كېرىپ كىشىلەرگە ھاراق ئىچىش ۋە رەزىل قىلمىشلارنى قىلىشىغا يول ئېچىپ بەرگەن.
(5). غەرب ئەللىرىدىكى بۈگۈنكى كۆپلىگەن خىرىستىيانلار پەقەت ئىسىمدا خرىستىيان بولۇپ،ئەمەلىيەتتە ئەقىدە ۋە ئىستىلى جەھەتتىن ئېتىقاد قىلمايدۇ. يەكشەنبە كۈنى چېركاۋغا بارىدىغانلارنىڭ سانى 5 % تىن ئاشمايدۇ.
(6). غەرب ھەزارىتىنى كۆپلىگەن كىشىلەر خرىستىيان دىنىنىڭ ھەزارىتى دەپ گۇمان قىلىدۇ. بۇ ئاساسىي يوق قۇرۇق گەپ. غەرب ھەزارىتىنىڭ خرىستىيان دىنى بىلەن ئالاقىسى يوق. غەرب دۇنياسىدىكى مۇتەپەككۇرلارنىڭ ئۆزلىرىمۇ خرىستىيان دىنىنى قۇتۇلۇش مەنبەسى ۋە نىجاتلىق يولى بولۇشقا يارىمايدۇ، دەپ قارايدۇ. خرىستىيان دىنىنىڭ رولى كەلمەسكە كەتتى، مانا نېتىزى (Nietzsche) «ئىلاھ ئۆلدى» دېمىدىمۇ؟. مانا بۇ غەربنىڭ دىنغا قارىتا پوزىتسىيىسى. چۈنكى ئۇلار ئىلاھنى ئىنساندا مۇجەسسەملەشكەن دەپ قارايدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن خرىستىيان دىنى ئىنسانىيەتنى قۇتقۇزۇش رولىنى ئالالمايدۇ.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @' ]: t8 f0 V5 J/ O1 e
يەھۇدى دىنى تېخىمۇ ئاجىز:بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 _3 T$ u* y( a# b9 s0 I6 U
خرىستىيان دىنى قۇتقۇزغۇچى رولىنى ئېلىشتىن ئاجىزكەلگەن يەردە يەھۇدى دىنى ئەلۋەتتە ئاجىز. يەھۇدى دىنىنىڭ ئۆزىمۇ ئۆزىدە ئىنسانىيەتكە تەقدىم قىلغىدەك ھىدايەتبار دەپ قارىمايدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە يەھۇدى دىنى چېكىدىن ئاشقان مىللەتچىلىك ئۈستۈن كەلگەن بىر دىن، يەھۇدى دىنى بىر مىللەتنىڭ دىنىدىن ئىبارەت. بۇ دىندا مۇسا ئەلەيھىسسالام ئېلىپ كەلگەن تەۋھىد ئاساسىي بۇزۇلۇپ كەتكەن، ئاللاھنىڭ تاللانغان پەيغەمبەرلىرى زىنا ۋە پاھىشە بىلەن سۈپەتلەنگەن بىردىن. يەھۇدىلاردا ئىنسانىيەتنى توغرا يولغا باشلاش ئېڭى يوق، ئۇلارنىڭ بىردىن بىر ئارزۇسى قايسى يول بىلەن بولمىسۇن دۇنيانى كونترول قىلىشتىن ئىبارەت. يەھۇدىلار شەخسىيەتچىلىك، تاماخورلۇق، ئاچكۆزلۈك ۋە ئۆزلىرى ياشاۋاتقان جەمئىيەتلەرنى ئېكىسپىلاتاتسىيە قىلىش ھېرىسمەنلىكى سەۋەبىدىن بۇ خىل سالاھىيەت ئۇلاردا مەۋجۇت ئەمەس.
ئاللاھنىڭ پەيغەمبەرلىرىنى ئۆلتۈرگەن بىر خەلق قانداق بولۇپ، ئىنسانىيەتكە مەنپەئەت يەتكۈزۈشنى خالىسۇن!
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @9 P& l# N" Z0 {2 Z% G, x
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @- P* z! ]) R, Z1 U, |# F(6)
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @# i* e6 T9 I w$ w
ئىنسانىيەتنى ئىسلام دىنىدىن باشقا بىر نەرسە قۇتقۇزالمايدۇ
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 u( q" b' o3 n) n7 _" l( p
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @8 d B+ P: O+ s$ ^' M) t( ~; Aئىلىم-پەن، پەلسەپە بۈگۈنكى ئىنسانىيەتنى كىرىزىسىدىن قۇتقۇزۇشتىن ئاجىز كېلىدۇ،پەقەت «دىن» قۇتقۇزۇش رولىنى ئالالايدۇ دېدۇق. دىننىڭ ئىچىدە خرىستىيان دىنى ۋەيەھۇدى دىنىنىڭ بۇ رولنى ئالالمايدىغانلىقىنى بايان قىلدۇق. ئىسلام دىنىدىن باشقا بىر دىن مۇشۇ مۇھىم ۋەزىپىنى ئۆز ئۈستىگە ئالالمايدۇ. ئىسلام دىنى ئىنسانىيەتكە نىجاتلىق يولى ۋە چىقىش يولى كۆرسىتىپ بېرەلەيدۇ. ئىنسانىيەت ئارزۇ قىلىۋاتقان ھەزارەت پەقەت ئىسلام دىنىدا مۇجەسسەملەشكەن.
ئىنسانىيەت دىننى بېرىدىغان ئىلىم-پەندىن مەھرۇم قىلمايدىغان، ئىمان ئاتا قىلىدىغان ۋە ئەقىلگە چەكلىمە قويمايدىغان، روھ ئاتا قىلىدىغان ماددىدىن مەھرۇم قىلمايدىغان، ئاخىرەتنى بېرىدىغان دۇنيادىن مەھرۇم قىلمايدىغان ۋە ئەخلاق ئاتا قىلىدىغان ئەركىنلىكنى بوغمايدىغان يېڭى ھەزارەتكە جىددى مۇھتاج.
ئىنسانىيەت زېمىننى ئاسمانغا تۇتاشتۇرىدىغان، ئىلاھىي مەقسەتلەر بىلەن ئىنسانىي مەنپەئەتلەر گۆرە سېلىشقان، مۇتەپەككۇر ئەقىل بىلەن مۆمىن قەلب قېرىنداش بولغان، ئىنسانىيەت ئىلاھىي ۋەھىي نۇرى ۋە ئىنسانىي ئىدىيە نۇرى بىلەن ئالغا ئىلگىرىلەيدىغان ھەزارەتكە مۇھتاج. ئىلاھىي ۋەھىي بىلەن ئەقىلنىڭ تەپەككۇرى ھەر بىرسى ئاللاھنىڭ پەزلى ۋە رەھمىتىدۇر.
بۇ «ھەزارەت» ئىسلام ھەزارىتىدىن ئىبارەت. ئىسلام ھەزارىتىدە تەڭپۇڭلۇق ۋە مۇكەممەللىك نامايان بولغان .
ئىسلام دىنى ھەزارەت ۋەزىپىسىدىن ئىبارەت، ئىسلام دىنى ئىمان ۋە ئىلىم- پەن دىنىدۇر، ئىسلام دىنى ئىمان ۋە ھەزارەت دىنىدۇر، ئىسلام دىنى ئوتتۇرىھال ۋە تەڭپۇڭ يول تۇتقان دىندۇر.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @+ d5 i- x& G6 Qئابدۇراخمان جامال كاشىغەرى
(دوكتۇرئاسپىرانتى)
2004-5- ئايدا يېزىلغان. 2014 قايتا تەھرىرلەندى
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @0 j, K( |& V2 B1 P4 `2 c3 z4 X: d قاھىرە شەھىرى، مىسىر.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @% ^ F* Q7 H% B. [6 h
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @ Q* J# I0 p1 ~. M, Y6 e
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @. Z+ \7 q" B; `- M9 m, kبۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @7 c9 B/ E/ ]$ a7 b( z' E
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا kashgari تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2014-5-24 09:50 PM بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, h3 s R0 u# ~6 q& U' z4 f
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @; ^9 t' ]0 C* _- c( L. r 
يوللىغان ۋاقتى 2014-5-24 09:44:15 PM
