پىسخولوگىيە ۋە پەلسەپە توغرىسدا

yasenm

	ئەسسالامۇ ئەلەيكوم مىسرانىم ئەھلى ھازىرقى ۋاقتىڭلار خەيرىلىك بولسۇن. كەمىنىدىن ھەممىڭلەرگە يالقۇنلۇق سالام. ئادەملەرنىڭ مەنىۋى تۇرمۇشىنىڭ بىيشى ،سەرخىللىلشى .تەرەققىياتنىڭ ئېشىشىغا ئەگىشىپ ،كىشلەر ئارسىدىكى كۇندىن كۇنگە كەسكىنلىشۋاتقان رىقابەت ، ئاجىزلارنى شاللىسا كۇچلۇكلەرنى تاۋلىماقتا. لىكىن بۇ رىقابەت كۆپچىلىلىك كىشلەرنى كىشلىك ھاياتتىكى بۇرلۇش نۇقتىستىن چىكىندۇرسە، ئاز سانلىق كىشلەرنى شاھ چوقىسغا ئىلىپ چىقماقتا . مىللىتىمىزنى ئېلىپ ئيتساق، بۇ شاللاش شاللىنىش سەھنىسدە رولنى ئانچە دىگۇدەك جارى قىلالمىدى ئەلۋەتتە. بۇسەۋەپ نەدە؟؟ماددى تۇرمۇشتىمۇ ياكى مەنىۋى تۇرمۇشتىمۇ؟؟  مەن خىلىدىن بىرى مۇشۇ مەسلە ئۇستىدە تەھلىل ئېلىپ بىرۋاتقان ئىدىم . يىقىندىن بىرى بۇ سۇئالغا يۇزەكى بولسىمۇ بىر جاۋاپقا ئېرىشتىم . مەسلە <ئاڭ>دىكەن. ئادەمنى ھەركەتلەندۇردىغانمۇ، خۇنىكلەشتۇردىغانمۇ يەنىلا ئاڭ.    ئەمدى بۇ ئاڭنى چۇشەندۇرۇش ئۇچۇن مۇنۇ چوڭ ئىككى ساھەگە مۇراجەت قىلمىز. بۇ ئىككى گىگانىت ساھە پىسخولوگىيە ۋە پەلسەپە. قارىماققا بۇ ئىككى ساھە بىر خىللىقا ئىگە ئەمەستەك كۆرۇنسىمۇ ،ئەمىليەتتە ئادەم ۋە دۇنيانى ئۆزگەرتىشكە قۇربىتى يىتىدۇ. ئەمسە بىز بۇ ئىككى ساھا توغۇرلۇق قىسقىچە توختىلىپ ئۆتەيلى.پىسخولوگىيە）Psychology（ گىرىكچە سۆز بولۇپ ،گىرىكچە مەنىسى روھنىڭ ئىلىمى. روھ گىرىكچىدە، گاز ۋە نەپەس دىگەن مەنىسى بار. چۇنكى قەدىمكى كىشلەر ھاياتلىقنى نەپەسلىنىش، نەپەسنىڭ توختىشى، ئاخىردا ھاياتلىقنىڭ پۇتۇنلەي ئۇزىلشىى دەپ قارىغان. پەن تىخنىكىنىڭ تەرەققىياتىغا ئەگىشىپ <روھ>تىن <مۇلاھىزەۋە قەلىپكە> ئۆزگەرگەن. پىسخولوگىيە بولسا،ئادەم ۋە جانلىقلارنىڭ پىسخىكىلىق قىياپىتى، روھى ئىقتىدارى، ھەم ھەركىتنى تەتقىق قىلدىغان،ئادەمنىڭ پىسخىكىلق ھەركەت قانونىيتىنى ئاچىدىغان، ئادەمنى ئۆزگەرتىدىغان ،ئەڭ ئەقىللىق قىلدىغان ئىلىم. پىسخولوگىيە تەتقىقاتى،ئىدراك،كەيپىيات،ئەخلاق،يۇرۇش تۇرۇش، ھەم كىشلىك مۇناسىۋەت قاتارلىق نۇرغۇن ساھەلەرگە چىتشىدۇ.ھەم كۇندىلىك تۇرمۇشتىكى نۇرغۇنلىغان ساھە-ئائىلە،مائارىپ،ساغلاملىق،جەميەت قاتارلىقلار بىلەن مۇناسىۋەتلىك. پىسخولوگىيە بىر تەرەپتى چوڭ مىڭنىڭ ھەركىتى ھەم پىسخىكىلىق ئىقتىدارىنى سىنىسا، ئوخشاش ۋاقىتتا يەككە پىسخىكىلق ئىقتىدارنىڭ جەميەتتىكى ھەركىتى ھەم جەميەتتىكى ھەركەتلەندۇرگۇچ رولىنى سىنايدۇ. پىسخولوگىيە يەنە روھىيەت ئىلمى، مىدىتسىنا، جانلىقلار ئىلمى قاتارلىق ساھالەر بىلەن مۇناسىۋەتلىك. چۇنكى بۇلار فىزولوگىيلىك رولنىڭ ئىدراكقا تەسىر كۆرسىتىدىغانلىقىنى تەتقىق قىلدۇ. ئەگەردە سىز بىر جانلىق يەنى ئادەملا بولدىكەنسىز پىسخولوگىيە ئىلمىدىن ئايرىلالمايسىز.پىسخولوگىيە ئىلمى سىزنىڭ تۇرمۇشىڭىزغا سىڭىپ كىتىلگەن. مەسلەن سىز بىر ئوقۇتقۇچى دىسەك، بۇ كەسىپكە بەلگىلىك كەسپى ئىقتىداردىن سىرىت ساغلام بولغان پىسخىكىلق ئىقتىدار كىرەك. بۇ ئىقتىدار سىزنىڭ ياخشى بولغان بىلىم يەتكۇزۇش رولىڭىزنى تولۇقلايدۇ. سىزنى يەنە ناتىق دەيلى بۇ ئەسلا پىسخىكىدىن قىچىپ قۇتۇلالمايدۇ. سىز سۆز سۆزلەۋىتىپ ،تۆۋەندىكلەرنىڭ پىچىر پىچىر سۆزلىرگە قۇلاق سالدىڭىزمۇ، سىزدە ياخشى بولغان پىسخىكىلق ماھارەت بولمىسا سىزنىڭ بۇ ئۆتكەلدىن ئۆتمىكىڭىز تەس. بىز بىر قۇشنى مىسالغا ئالساق ، ئۇنىڭ بىر قانتى پىسخىكا يەنە بىر قانتى پەلسەپە. قۇش ھەرگىزمۇ بىر قاناتسىز ئۇچالماس . ئۇنداق بولسا پەلسەپە دىگەن نىمە؟؟ پەلسەپە(ئىنگىلىسچەphilosophy)گىرىكچە سۆز بولۇپ،ئەقىل پاراسەتنى سۆيۇش دىگەن مەنىدە.ئىلىم دۇنياسىدا پەلسەپە دىگەن سۆزگە نىسپەتەن ئومۇملاشقان قوبۇل قىلىنغان قائىدە يوق. لىكىن ئالدىن پەرەز قىلغىلى بولمايدىغان ،بىرلىكنى ھاسىل قىلدىغان قائىدە بولشى مۇمكىن. پەقەت ئىلىم پەن تارىخنى ئېلىپ ئېيتساق،ئۇ لوگىكا(ئوبىكتىپ قانونىيەت)،بىلىم،ئىستىتىكا، تىل، ۋە ئاڭ چۇشەنچىلىرگە يىغىنچاقلاندى. تۇرمۇشتا،پەلسەپە سۆز بىر خىل ئىتقات،تەشەببۇسس كۆز قاراش مەنىلىردە ئىپادىلىندۇ.تارىختا ئەڭ بۇرۇنphilosphia爱智慧  ھەم philosophos爱智者بۇ سۆزنى پىتاتوگىراس ئىشلەتكەن.ئېينىشتىيىن  (1879-1955)پەلسەپە توغۇرلۇق توختۇلۇپ ئەگەر پەلسەپە چۇشەنچىسنى ئەڭ ئومۇملاشقان ،ئەڭ تارقالغان ھالەتتە بىلىمنى قوغلاشساق،ئۇنداقتا پەلسەپە پۇتۇن پەنلەرنىڭ ئانىسى بولۇپ ئاتىلدۇ دىگەن.18-ئەسىردىكى گىرمانىيلىك داڭلىق رومانتىك شائىر قىسقا ھاياتلىق تالانت ئىگىسى نوۋالىس(1771-1801)پەلسەپە پۇتۇن پەنلەرنىڭ ئانىسى. ئۇ دۇنيانى ئۆزگەرتكۇچى قۇرال دىگەن.  مانا ئەمدى سۆزمىزنىڭ نىگىزلىك يىرىگە كەلسەك ،پەلسەپە ئادەمگە ئەقىل پاراسەت ،بىلىم ئۆگتىدىغان  پەن. پىسخولوگىيە پاراسەتكە ھۆسۇن قوشىدىغان تەڭشەيدىغان يول باشلايدىغان ماياك.  پىسخولوگىيە بىلەن پەلسەپە ئەقلى ئەمگەكنىڭ جەۋھىرى.ھەمىمىزگە ئىنىقكى ، غەلبە تاجى قارا ئەمگەك قىلغۇچىلارغا نىسبەتەن ئەقلى ئەمگەك قىلغۇچىلارغا مەنسۇپ. بۇ بىر ئىنىقلىما. ھازىرغا قەدەر بىرەر كىشى پەلسەپە بىلەن پىسخىكىنى بىرلەشتۇرۇپ،بىرەر نەتىجە ياكى ماقالە ئىلان قىلىپ باققىنى يوق. بۇمۇ مەندىكى بىر خىل يىڭلىق يارتىش. مەن كەڭ ئۇيغۇر زىيالىلارنىڭ بولۇپمۇ بۇ ئىككى ساھەدە ئىزدىنۋاتقان قىرىنداشلىرىمنىڭ بۇ بوشلۇقنى تىخىمۇ بىيتىپ مول نەتىجىلەرنى قولغا كەلتۇرشىگە تىلەكداشمەن . ئەمدى مىنىڭ ئاساسلىق دىمەكچى بولغۇنۇم بىز ئۇيغۇر مۇسۇلمان قىرىنداشلار پەلسەپنى توغرا چۇشنىپ شاكىلنى چىقرىپ تاشلاپ مىغزىنى قوبۇل قىلىپ، ياخشى ساغلام بولغان پىسخىكىلىق روھى ھالەتنى شەكىللەندۇرۇپ، ئىلىم پەننىڭ كۇچ قۇدىرتىنى تونۇپ يىتىپ قۇرۇق شۇئارلارغىلا ئىسلىۋالماي ئەمىليەتچىل ،ئەستايىدىل بولشىنى ئۇمىد قىلمەن. بىز دىكى ئەڭ نىگىزلىك مەسلە نىمە؟؟ خودۇكسىرەش، قورقۇش ،كۆرەلمەسلىك. نىمە ئۇچۇن جوڭگودا ئۇيغۇرلاردا ئەيدىز بىمارارى ئەڭ كۆپ؟؟ چۇنكى بىزدە، ساغلام ياشاش پەلسەپسى كەم . بىزدە كىتاپ ئوقۇش پىسخىكىسى كەم. پىسخىولوگىيە بىزگە ياخشى بولغان ھايات پەلسەپسى بىرەلەلەيدۇ. ئەلى مۇئەللىم ئۇيغۇرلار ئارسىدىن چىققان پىسخولوگىيە ئىلمىدە بەلگىلىك نەتىجە ياراتقان ياشلىرمىزنىڭ ئاۋانگارتى. پەلسەپە چۇشنىكسىزدەك بىلىنسىمۇ ئۇ بىزگە نىمە ئۇچۇن ياشاش، نىمىش قىلىش، تارىخىمىز ،بۇگۇنىمىز ،كەلگۇسمىز ئۇچۇن ئويلۇنۇش سەھنىسى يارتىدىغان بوشلۇق. ۋاقىت مۇناسىۋتى بىلەن تىمامنى مۇشۇ يەردە توختىتاي.بۇ تىمامنىڭ كەڭ تور ەھلىگە تىرىقچىلىك پايدىسى تەگگەن بولسا سىلەردىن ئالامچە مىننەتدار بولغان بولاتتىم . مەنبە   ئۆز قەللمىم

قان.

	سىزنىڭ بۇ تىما ئۈچۈن كەتكەن ۋاقتىڭىز سەل ئىسراپ قىلىش بولوپتۇ قېرىندىشىم، مەزكۇر تىمىنى ئۇقۇغاندىن كىيىن پەقەت پىسىخولۇگىيە ۋە پەلسەپىنىڭ ئانچە مۇنچە پەرقلىرىنى بىلگەندىن باشقا ھېنىمگە ئېرىشىمدىم ، بەلكىم سىز سەل خاپا بولغانسىز«لىكىن پىسخىكىنى تۇراقلاشتۇرۇشنى سىز بىلىشىڭىز مۇمكىن› تېما يازغاندا مەۋقە ئۇچۇق بولسا ، چۈشىنىشلىك بولسا ، گەپ قايتىلانمىسا !

bagmurat

	Meyli bashqa menbelerdin  paydilanghan bulung, meyli özingiz ish qushqan bulung . Bu yazma  intayin yaxshi bashlinish buptu. Dawamini kütimen.

yasenm

	قان. يوللىغان ۋاقتى  2014-5-18 05:49 PM سىزنىڭ بۇ تىما ئۈچۈن كەتكەن ۋاقتىڭىز سەل ئىسراپ قىلىش  ... ھى ھى   مەن نىمىگە خاپا بولاي مىنىڭ سىزگە بىر نەرسە چۇشەندۇرۇش مەجبۇرىيتىم بادەكلا گەپ قىپسىز .  ئەسلىدە بۇنى كەسىپ ئىگىلىردىن باشقا كىشىلەر ئانچە چۇشنىپ كەتمەسلىكى مۇمكىن . ياكى بولمىسا سىز تىمىنىڭ ئاخىرنىئوقۇمىغان بولشىڭىز مۇمكىن .لىكىن مەن بۇنى ۋاقىتئىسراپچىكلقى دەپقارىمايمەن

چاقنار

	پايدىلىق تېما كەن

سەۋر

	تېخمۇ تىرشىڭ قېرىندىشىم! ماڭا ئوخشاش ھىچنەرسە يازالمىسىڭىزمۇ ئامال يوق ،بۇ كاللىنى ئالماشتۇرغىلا بولمايدۇ - دە!

kulak

	دۆلەتلىك پىسخىك مۇتەخەسىسى زىۋىدە خانىمنىڭ پىسخولوگىيە ھەققىدە بەرگەن تەبىرى بەك ئەتراپلىق ئىدى . گەرچە كەسىپ ئەھلى تەرىپىدىن يىزىلمىغان بولسىمۇ ،ئىزدىنىشنى تەبرىكلەشكە ئەرزىيدۇ .

kulpat

	yasenm يوللىغان ۋاقتى  2014-5-18 07:13 PM ھى ھى   مەن نىمىگە خاپا بولاي مىنىڭ سىزگە بىر نەرسە چۇش ... مۇشۇ  پىسخىلوگىيە ئۈگەنگۈم بار  ئىدى  ماڭا  بىر يول كۆرسەتسىڭىز ئۇيغۇرچە ماتىرياللار  يوقكەن

yasenm

	مەن  سىزگە ئەلى مۇئەللىمنىڭ مىنىڭ پىسخىكا يىتەكچىم دىگەن پىلاستىكىنى تەۋسىيە قىلىمەن