مەدەنىي يادىكارلىقلارنى باشقۇرۇش ئىدارىسىنىڭ باشلىقىغا ئوچۇق خەت

alzaman

	ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم مۇختەر سوپى ئەپەندىم تەنلىرى سالامەت تىنچ -ئامان تۇرلىمۇ ؟ئىككىيلەن بىر نەچچە قىتىم ئۇچۇر قىلىشقان بەلكىم ئەسلىرىدە باردۇ؟شۇ ئۇچۇرلاشقاندىن كېيىن ئۆزلىرىنىڭ ،بىر ئىدارە باشلىقى بولۇپلا قالماي ۋەتەن،خەلى ئۈچۈن جان كۆيدۈرۈشكە تەييار كىشى ئىكەنلىكلىرىنى ھېس قىلغانىدىم ،ئالدىنقى قىتىم ئىنكاس قىلىنغان مەسىەلە بەلكىم ۋاقىتلىرىنىڭ يىتىشمەسلىكى ،باشقا خىزمەتچىلەرنىڭ خاتالىقلارنى ۋاقتىدا بايقىيالماسلىقى سەۋەبلىك تېخىچە ھەل قىلىنمىدى ،بەلكىم سىلى تۆۋەنگە چۈشۈپ كەتكەنلىكلرى ئۈچۈن ھازىرغىچە ھەل بولمايۋاتقاندۇ؟بىز خۇددى ئۇلۇغ كومپارتىيەگە ئىشەنگەندەك ،سىلنىڭمۇ ئۇ مەسلىنى ۋاقتىدا ھەل قىلىپ بىرىشلىرىگە ئىشىنىمەن . ئەمدى ھازىر سىلىگە ئىنكاس قىلماقچى بولغان مەسىلە شۇكى ،ھەرقانداق بىر مىللەتنىڭ تارىخىنى ياراتقان قەھرىمانلىرى ئالىم سىياسىئونلىرى .................قاتارلىق داڭلىقلىرى بولىدۇ ،ھەم شۇلارنىڭ ئەسلەش يۈزىسىدىن ئورۇنلاشتۇرۇلغان قەبرىسى ،قەبرە تىشى ،زىيارەتگاھلىرى بولىدۇ .ئۇيغۇر مىللىتىمىزنىڭمۇ جۈملىدىن قەشقەردەك تارىخى مەدىنىيىتى ئۇزۇن ئالىم ،تۆھپىكار ،سيىياسىئون.....كۆپ چىققان بۇ يۇرتتا بۇ خىلدىكى قەبرىلەر قەدەمدە بىر كۆزگە چىلىقىپ تۇرىدۇ . ھازىر قەشقەردىكى نۇرغۇن تارىخى ئىزلار قەبرىلەر ھىلىھەم ھاياتى كۈچىنى يوقاتماي كېلىۋاتقان بولسىمۇ ،شەھەر -يول قۇرۇلۇشلىرىنىڭ كۆپىيىشى نوپۇس بىسىمى سەۋەبلىك نۇرغۇن تارىخى ئىزلار چىقىپ يكتكەش ئارىلىقىدا يوقاپ كېتىش ،مۇۋاپىق ئاسرالماسلىق .ھەتتا يۇقاپ كىتىش خەۋپىگە دۇچ كەلمەكتە . بىز بۇ بىر ئەۋلاد شۇنداق بىر مەزگىلدە تۇرىۋاتىمىزكى ئەجدادلىرىمىز ياراتقان شۇ مەدىنى مىراسلارنى قانداق قىلىپ كەلگۈسى ئەۋلادلىرىمىزنىڭ قولىغا ساق -سالامەت يەتكۈزۈپ بىرىمىز ،بۇ ھەممەيلەن ئويلىنىشقا تىگىشلىك بىر مەسىلەئەلۋەتتە ،بۇ مەسىلىدىكى ھەل قىلىدىغان ئىشلار تاغدەك دۆۋلىنىڭ بۇ بىر ئەۋلادنىڭ يولىنى توسۇپ تۇرۇپتۇ . شۇ تارىخى ئىزلار قەبرىگاھلار ئىچىدىن ئەڭ تىپىك ،ئەڭ كۆپ ئاڭلىغان ئىنكاسلاردىن ،20-ئەسىرنىڭ باشلىرىدىكى داڭلىق مائارىپچى ،ئىسلاھاتچى ،كۆزگە كۆرۈنگەن ئالىم ئابدۇقادىر داموللا بىننى ئابدۇلۋارىس قەشقەرىينىڭ قەبرىسىنى ئوڭشاش ،دائىرە ئىچىگە ئىلىش ،چۈشەندۈرۈش تاختىسى ئورنىتىش ،بولسا نوقتىلىق قوغدىلىدىغان مەدىنى يادىكارلىق ئورنى قىلىپ بىكىتىپ ۋەتەنپەرۋەرلىك تەربىيە بازىسى قىلىپ بىكىتىش تەخىرسىز مەسىلە دەپ قارايمەن . بىر نەچچە يىل ئاۋۋال شۇ قەبرىلەرگە قارايدىغان مويسىپىت كىشى بىلەن سۆھبەتلەشكىنىمىدە ئابدۇقادىر داموللام قەستكە ئۇچرىغاندىن كېيىن مۇشۇيەرگە (ھەزرەت چوڭ قەبرىستانلىقى يول بويىغا )دەپنە قىلىنغانلىقى كېيىنچە ئاتۇشلۇق بايلارنىڭ ھازىرقى ھالىتىدە ياساپ قويغىنىنى ،لېكىن داموللام قەبرىسى يىنىغا نۇرغۇن قەبرىلەر قويۇلۇپ ،كېيىنچە بەزى كىشىلىرىمىز بۇ قەبرىنى رىشاتكا ئىچىگە ئىلىپ قەبرىگە يوپۇق يىپىشنى ئويلاشقان بولسىمۇ باشقا قەبرە ئىگىلىرىنىڭ قەبرىلەرنى يۆتكەشكە قوشۇلماسلىقى سەۋەبلىك ئۇ ئىشنى ۋۇجۇتقا چىقمىغىنىنى . ھەر پەيشەنبە، جۇمە كۈنلىرى ،دىيارىمىزنىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىن كىشىلەر كېلىپ ،خەتمە-قۇرئان ،دۇئا -تىلاۋەت قىلىپ زىيارەت قىلىپ كېتىدىغانلىقىنى ،مۇشۇ قەشقەرنىڭ چىقىدىغانلارنىڭ ئازلىقىنى ئىيتىپ بەرگەنىدى . مەن مۇشۇ ئىش ئۈستىدە كۆپ ئويلاندىم ،نېمە ئۈچۈن بىزنى دەپ قان كۆيدۈرگەن ،ئىسلاھاتچى ئالىمىمىزنىڭ قەبرىسىنى كۆپ كىشىلەر بىلمەيدۇ ؟باللىرىنى ئەكىلىپ شۇ تارىخى شۇ ئۆتمۈشلەرنى ،مۇشۇ قەبرىدە ياتقان كىشىلەرنىڭ ئىش-ئىزلىرىنى سۆزلەپ بەرمەيدۇ ؟ھەزرەت قەبرىگاھىنى ئايلانغىنىمدا قەشقەر ۋىلايىتىنىڭ سابىق ۋالىيسى ئەيسا شاكىرى ،سابىق يەكەن ۋالىسى قاسىمجان قەمبىرى قاتارلىق تۆھپىكارلارنىڭ قەبرىگاھلىرى كۆزگە كۆرۈنگەن ،دائىرىدە خىلى ئەركىن -ئازادە ئورۇنلاشتۇرۇلغان ،چۈشەندۈرۈش خەتلىرىمۇ خىلى ئىنىق چۈشىنىشلىك يېزىلغان ،نېمە ئۈچۈن 20-ئەسىر ئۇيغۇر تارىخىغا ئۆچمەس تۆھپىلەرنى قوشقان بىر زاتنىڭ قەبېىسى مۇشۇنداق قىستاڭچىلىقتا بويۇن قىسىپ قالىدۇ ؟نېمە ئۈچۈن باشقىلار تەرىپىدىن ياتلانمايدۇ ؟يۈسۈپ خاس ھاجىب قاتارلىق خىلى كۆپ داڭلىقلىرىمىز قەبرىسى ۋەتەنپەرۋەرلىك تەربىيە بازىسى قىلىپ بىكىتىلدى ،ئۇلارنىڭ مىللىتىمىزگە قىلغان ئىشلىرى ھەقىقەتەن مۆلچەرلىگۈسىز لېكىن ئابدۇقادىر داموللامنىڭ قىلغان ئىشلىرىمۇ ئۇلاردىن قىلىشمايدۇ ،تېخى ئۇ 1000 يىل بۇرۇنقى تارىخقا قارىغاندا يۈز يىل بۇرۇنقى تارىخ ئىنىق ۋە رۇشەن ئەۋلادلىرىمىزنى تەربىيلەشتىكى ئۈنۈمى ھەقىقەتەن ياخشى، شۇنداق ئىكەن يەنە نېمىشقا بۇ قەبرە شۇنداق تەقدىرگە دۇچار بولىدۇ ؟ بۇ سۇئالار يۈرىكىمنى تىلغاپ كەلگەنىدى ،بۈگۈن مانا ئاپتاپ بۇرادىرىمىزنىڭ ھەيدەكچىلىكى بىلەن بۇ ئوچۇق خەتنى سىلىگە يېزىپ ئولتۇرۇپتىمەن ،سەل ھاياجانلىنىپ قالدىم كەچۈرگەيلا . شۇڭا مۇختەر ئەپەندى ئۇشبۇ سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن سىلىنى باش قىلىپ تۇرۇپ پۈتۈن تور ئەھلىگە بۇ ئوچۇق خەتنى سۇندۇم . ھەر بىر ئۇيغۇرنىڭ مىللىتىنى ،دىنىنى ،ئالىملىرىنى سۆيۈش ھوقۇقى بار (ئاپتاپ) كىچىك ۋاقتىمىزدا مەھەللىمىزگە تۇرۇببا سۈيى كەلگەن چاغدا ،مەھەللىمىزدىكى كۆللەر تاشلىنىپ تۇنۇپ كەتكەنىدى ،مانا ھازىر بولسا كىشىلىمىز قانداق ئويلىدى تاڭ قايتىدىن كۆلنى چىپىپ رىشاتكا ئورنىتىپ چىرايلىق قىلىپ قويدى ،شۇڭا بىزمۇ شۇ مەڭگۈلۈك تارىخ چىقىلىپ تۈزلىنىپ كەتمەستىن بۇرۇن ھەرىكەتكە كەلمىسەك بۇ ئۇلۇغ زاتنىڭ قەبرىسى بەلكىم بىر نەچچە يىلدىن كېيىن يىنىدىكى باشقا قەبرىلەرگە قوشۇلۇپ كېتىشى مۇمكىن. مەن تۇغۇلدۇم باغرىڭدا ۋەتەن ، كىندىك قېنىم تۆكۈلدى ساڭا . بوۋاق چېغىمدا سېغىزلاپ ئانام ، مېھرىڭ سىڭدى ھەسسىلەپ ماڭا . سۈيۈڭ ئانام ۋۇجۇدى بىلەن ، سۈت بولۇپ كېردى ،قان بولدى ماڭا ! نەپەس بىلەن كېرگەن ھېدلىرىڭ ، ھايات بولدى جان بولدى ماڭا ! شۇنىڭ ئۈچۈن ۋەتىنىم سېنىڭ ، چىمدىم توپاڭنى ئەزىزلەپ سۆيەي . تۈز ئۆرۈسەم كۈندە -يا تۈندە ، ئۆلۈپ سېنىڭدە خاك بولۇپ كېتەي .   مانا بۇ مۇختەر ئەپەندىمنىڭ ياش ۋاقىتلىرىدىكى ئوقچۇپ تۇرغان قايناق ھېسىياتلىرى ئىكەن ،خۇددى مۇشۇ مىسرالاردا تەسۋىرلەنگىنىدەك ۋەتەننىڭ چىمدىم توپىسىنى ئەزىزلەپ سۆيەلىگەن كىشىگە باشقاگەپ قىلىش ھاجەتسىز ،شۇڭا مۇختەر ئەپەندىم بار ئىمكانىيەتلىرى ،بار كۈچلىرىنى ئىشقا سىلىپ ھەر قايسى تەرەپلەرنى ماسلاشتۇرۇپ ،ئابدۇقادىر داموللا بىننى ئابدۇلۋارىس قەشقەرىينىڭ قەبرىسىنى نوقتىلىق قوغدىلىدىغان مەدىنى يادىكارلىق (قايسى دەرىجىدە بولسا بولىۋىرىدۇ )قەبرىنى ئوڭشاش ،رىشاتكا ئىچىگە ئىلىش ،چۈشەندۈرۈش تاختىسى ئورنىتىش ،ئىشلىرىغا يىقىندىن ھەمدەم بولىشىلىرىنى  بارچە تورداشلار ،خەلقىمىزنىڭمۇ قوللاپ قۇۋۋەتلىشىنى پىكىر-تەكلىپ بىرىشىنى سورايمەن . مەنبە:ئۆزۈم

XAHZAD

	نەخ كۆڭلۈمدىكى گەپنى تېپىپ ئېيتىپسىز دوستۇم ،دىمىسىمۇ ئۆي سالىمىز يول ياسايمىز دەپ بىر سى پۇقرانى قاقشاتقان بىرسى مەدىنىيەتنى يۇقۇتىۋاتقان . بۇرۇنقى ئاتا بوۋىمىز ئولتۇرغان ئۆيلەردە كەچلىكى مەھەللە قىززىپ كىتەتتى ،چوڭلار بىر يەرگە كىلىپ پاراڭلاشسا كىچىكلىرىمىز ھەرخىل ئويۇنلارنى ئوينايتتۇق ،ئۆيلەر چېقىلىپ مەھەللىلەر ئۆزگەرگەندىن كىيىن چوڭلار تېلىۋىزور كۆرىدىغان كىچىكلەر كومپىيوتىر ئوينايدىغان  مەھەللە بولسا چارلاش ساقچىسىدىن بىلەك ھېچكىم كۈرۈنمەيدىغان ھالەتكە كىلىپ قالدى

zulpukar

	بىز ئاشۇ تۆھپە قوشقان كىشىلەرنىڭ ئىسمىنى، ئىش ئىزلىرىنى يادىمىزدا تۇتىشىمىز كېرەكمۇ ياكى ئۇلارنىڭ قەبرىسنىمۇ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟ بەزى كىشىلىرمىز قەبىرستانلىقنى ئۇلۇغلاش بىلەن ئازغۇندى بۇلۇپ كىتۋاتىدۇ......  ۋاي پالانى دا موللامنىڭ قەبرىسى، پۇكىنى دا موللامنىڭ قەبرىسى دەپ...   تارىخنى يەنى ئىسلام تارىخلىرنى ئەسلىسەك.....  ئىنىق يادىمدا قالماپتۇ....  بىر ھەدىستىغۇ دەيمەن... قەبىرلەرنىڭ ئۈستىدىكى توپا بىر غېرىچتىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كىرەك، پەقەت كىشىلەر پەرىقلەندۈرەلىگۈدەك قىلىش كېرەك دىيىلگەن ئىكەن.... ھازىرچۇ؟؟؟  ئۈستىگە ئۆي سېلۋىتىدىغان بوپتۇ........

alzaman

	يەنە بىر مەسىلە شۇكى ئاپپاق غوجا قەبرىگاھىنىڭ كېرىش ئىشىكىدىكى چۈشەندۈرۈش تاختىسىدا ھىجرىيە ۋە مىلادىيە يىل ناملىرى خاتا يېزىلىپ قالغان مۇختەر ئەپەندىگە بىر نەچچە قىتىم ئىنكاس قىلغان بولساقمۇ بۇ تاختا تېخىچە توغىرلانمىدى ،شۇڭا بۇ مەسىلىگىمۇ كۆڭۈل بۆلۈپ قويىشىنى سورايمەن .

uyol

	بۇ مەسلىلەرنىڭ تىزراق ھەل قىلىنىشىنى ئۈمۈد قىلىمەن

Azizan

	Bu yarda yana xu mazar jedili ma .... Uf

ئاپتاپ

	ئەزىزان ئەمسە بىرەر كۇلۇپنىڭ گىپىنى قىلساق،  بولامتى.  مازارنى ئۇلۇغلاش نىيتىمىز يوق.  پەقەت ياساپ قويساق دىگەن ئۈمۈتتە   .   كىمدە كىم مۇنبەردە موللاملىق قىپ ئۆزىنى بىلمىسە،  ئاللاھ جاجىسىنى بەرسۇن.

fathullah

	ياخشى پىكىر بوپتۇ.بىراق ياندىكى باشقا قەبرىلەرنى يۆتكەش ئىشىغا قەتئىي قوشۇلمايمەن.دەۋرىنىڭ باراۋەرلىك ئىسلاھاتچىسىنىڭ قەبرىسى زۇلۇمغا سەۋەب بولمىسۇن. ئۇنىڭدىن كۆرە ئەشۇ قەبرىستانلىق كىرىش ئېغىزىغا ئەشۇ قەبرىنىڭ ئورنى،داموللىنىڭ ھاياتى پائالىيەتلىرى،تارىخى تۆھپىسىنى تونۇشتۇرۇپ تاختايدىن بىرنى كۆپەيتىشكە مۇمكىنمىكىن؟

471918300

	نېمە  بولدىكىن ھازىر.  نەگىلا قارىسا  ئۇزۇن  يىللىق  تارىخقا  ئىگە  قەبرىلەرنى  بۇزۇپ  ئۇنىڭ ئورنىغا  قۇرۇلۇش  ياكى  مەدەنىيەت مەركىزى.  دەۋر  مەيدانى  دىگەندەك  ناملار  بىلەن  قەبرىلەرنى  بۇزۇۋەتكەن .  بىرەر خارابىلىكتىن  بىرەر  ئىككى يۈز يىللىق تارىخقا ئىگە  بىر تال ئەسكى تاياق ۋە ياكى  بىرەر تاش  چىقىپ قالسا ئۇنى ئەتىۋارلاپ  تەتقىق  قىلىمىز دەپ  ئەتىۋارلاپ ساقلاۋاتقان.  ماۋۇ بىزنىڭ يۇرتتا  بەشيۈز يىللىق تارىخقا  ئىگە قەبرىستانلىقنى  بۇزۇپ  تۈزەپ  مادىنىيەت  مەيدانى  قىلدى . ئىگىلىگەن ئورنىمۇ 100 مودىن  كۆپرەك كېلەتتى.  خەلق ئاممىسى  قارشى تۇرۇپ قوشولمىسا  دىن تونىغا  ئورۇنىۋالغان  مۇرتەد  ئىماملار  پەيغەمبەر  ئەلەيھىسسالاممۇ  قەبرىستانلىقنى بۇزۇپ  مەسچىت سالغان بۇزساق  بولىدۇ  دەپ  چوڭ يىغىنلاردا  پەتىۋا بەردى . يىغىنغا قاتناشقان  خەلق ئاممىسى  بولسا  ئۇنداق  بولسا بۇ قەبرىستانلىقنى بۇزسا   ئورنىغا مەسچىت سالامدىكەن  دەپتى  ئاغزىغا پوق كىرىپ  بۇ. بۇ بۇ بۇ ..... دەپ تىكىۋەتتى.  يىغىنغا كەلگەن  دېھقانلار  مىڭ لەنەت ئوقۇدى.  شۇنىڭ بىلەن  ئەرىز قىلىپ  ۋىلايەتكە بىرىپمۇ  باقتى  ھېچكىم سورىمىدى.  مۇشۇ  يەرلىك باندىتلار  بەك  يامان رەزىلكەن.  شۇنىڭ بىلەن بۇ قەبرىستانلىق سۇ  باغچىسىغا ئايلاندى   ئۆلۈكلەر  بۇ سۇ  ئۈستى باغچىسىنىڭ ئاستىدا قالدى  .ئۇ بۇلۇڭ بۇ بۇلۇڭلاردا مۇسۇلمان ئەخلاقىغا يات بولغان ناشايان  ئىشلار  . گۇناھ -مەئسىيىەتنى  ئاتا بوۋىلىرىنىڭ جۈملىدىن ئەجدادلىرىنىڭ قەبرىسى ئۈستىدە  ئىشلەۋاتقان . 50- يىللاردىن كىيىنكى  كۆچمەنلەرنىڭ قەبرىسىنىمۇ  شۇنچە قوغداۋاتىدۇ  . مىنىڭچە بولسا قەدىمى  يادىكارلىقلارنى قوغداش ئورگانلىرى پۈتۈن كۈچىنى  قەدىمى يادىكارلىقلارنى ئىزدەشكە  ھەددىدىن زىيادە  سەرپ قىلىۋتمەي  بولسا ھازىر بار بولۇۋاتقان يادىكارلىقلىرىمىز  ساقلىنىپ قالسىكەن دىگەن  ئۈمۈتتىمىز  . بىز ئىنسانلار شۇنداق ئوخشايمىز بار بولغان نەرسىلىرىمىزنىڭ قەدرىگە يەتمەيدىغان يوق نەرسىلەر ئۈچۈن ئۈنى ئىزدەپ  قان تەرىمىزنى  سەرپ قىلىدىغان  .بۇنداق دېسەم بەزى مۇنبەرداشلار مازارلارنى  ئۇلۇغلايدىغان  ئوخشايدۇ دەپ قالماڭلار.  مازارلار قەبرىدىكى ئۆلۈكلەر ھېچ كىشىگە پايدا ياكى زىيان يەتكۈزەلمەيدۇ . ئۇ پەقەت ھاياتلارغا  ئىبرەت خالاس.  ھەر ياخشىلىق ۋە يامانلىق پەقەت ئاللاھ تەرىپىدىندۇر . مەقسىتىم كېيىنچە ماۋۇ قەبرىلەرنى قىزىپ قالسا ۋە ياكى   DNA ئېنىقلاپ قالسا  ماۋۇ قەبرىلەردىن ئەجدادلىرىمىز نىڭ DNAسى  چىقماي ئاتا -بوۋىلىرىمىزمۇ ئاڭلاپ باقمىغان ۋۇ  بەگلىكىگە تەۋە چىرىك -ياغىلارنىڭ DNA سى  ھەم ئۇلار ئىشلەتكەن ساپال قاچا -قۇچىلار  ۋە ئاشۇ   بەگلىكنىڭ  ئىلغار سىنارەد باشقۇرۇلىدىغان بومبىلىرىنىڭ كۆمۈلۈپ قالغان قالدۇقلىرى چىقىپ قالمىسۇن دەيمىنا.