قاغىلىق تارىخىدىكى مەشھۇر شەخسلەر

yagaqqi

	قاغىلىق تارىخىدىكى مەشھۇر شەخىسلەر                                               ھەسەن بەگ                                              ( ئەبەي ئايۇپ )    ھەسەن بەگ - قاغىلىق ناھىيىسىنىڭ (( بەشكەنىت تاغ )) يىزىسىنىڭ چۆپ كەنتىدە نامرات چارۋىچى ئائىلىسىدە دۇنياغا كەلگەن . ئۇنىڭ كىچىگىدىلا ئاتا - ئانىسى ئۆلۇپ كىتىپ يىتىم قالغان . ئۇ ، بالىلىق دەۋرىنى چۆپتىكى تاغىسىنىڭ ئائىلىسىدە ناھايىتى تەسلىكتە ئۆتكۇزگەن بولۇپ ، 15 ياشقا كىرگەندە كۇن ئىلىش ئۇچۇن يەكەن دەرياسىدىن ئۆتۇپ بۇرۇمسال ئارقىلىق تاشقۇرغانغا ئۆتۇپ ، شۇ جايدىكى ئەمەلدار ، چارۋىدارلارنىڭ ئات ، كالىلىرىنى بىقىپ كۇن ئۆتكۇزگەن . ئۇ ، تاشقۇرغاندا يۇرگەن چاغلىرىدا ، تاشقۇرغان ناھىيىسىنىڭ خەنزۇ ئامبىلىنىڭ ئاتلىرىنى باققاچ ، بالىلىرىغا قاراپ خەنزۇ تىلىنى ئۇگەنگەن . كىيىنچە شۇ جايدىكى يەرلىك چىگرا ساقلاش ئەترىتىدە چىگرا ساقلىغۇچى ئەسكەر بولغان . ئۇ ، ياشلىق دەۋرىدە ، تاشقۇرغان ئارقىلىق چىگرىدىن ئۆتۇپ سابىق سۆۋىت ئىتتىپاقىنىڭ پەرغانە ، ئوش ، ئەنجان ۋە تاشكەنىت قاتارلىق جايلاردا 15 يىلدىن ئارتۇق مۇساپىر بولۇپ كۇن ئۆتكۇزگەن . شۇ مەزگىللەردە ، تاشكەنىتتە ئوقۇۋاتقان سەيپىدىن ئەزىزى قاتارلىق ياشلار بىلەن تونۇشۇپ ، ئىلغار ئىددىيىنى قوبۇل قىلغان . 1940 - يىللىرى سۆۋىت ئىتتىپاقىدىن ئۆز يۇرتىغا قايتىپ كىلىپ ، ئىلغار ئىددىيە ۋە ئىلغار پىكىرلىك كىشىلەر بىلەن ئالاقە ئورنىتىپ ، شىڭشىسەي ۋە گومىنداڭغا قارشى يەر ئاستى خىزمەت ئىشلىگەن .    ئۇ ، يۇرتىغا قايتىپ كەلگەندىن كىيىن ، ئەينى يىللىرى تاشقۇرغان چىگرا قوغداش ئەترىتىدىكى تاجىك دوستى ، 40 - يىللاردىكى گومىنداڭ قاغىلىق ساقچى ئەترىىدىنىڭ باشلىقى بوز يىگىت ( بوز توختى ) نىڭ تونۇشتۇرۇشى ۋە ياردىمى بىلەن بەشكەنىت تاغ بەگلىكىنىڭ بىگى بولغان . بۇ ئۇنىڭغا ياخشى پۇرسەت بولۇپ ، مەخپى ئىنقىلابى پائالىيەت ئىلىپ بىرىشقا تىخىمۇ ياخشى شارائىت يارىتىلغان . 1945 - يىلى 2 - ئاينىڭ 14 - كۇنى قاغىلىقتىن قۇددۇسخان غوجا ، ئابلەت خىلىلۇپ قاتارلىق كىشىلەر بىلەن سەيپىدىن ئەزىزى يەكەندە چاقىرغان جەنۇبىي شىنجاڭ خەلقىنىڭ گومىنداڭ ئەكسىيەتچىلىرىگە قارشى قۇراللىق قوزغىلاڭ كۆتۇرۇشنىڭ كونكىرىتنى پىلانلىرىنى تۇزۇشكە قاتنىشىدۇ ھەم بەشكەنىت تاغدا قۇراللىق قوزغىلاڭ كۆتۇرۇش ۋەزىپىسىنى تاپشۇرۇپ ئالىدۇ .    قاغىلىق ناھىيىسىنىڭ بەشكەنىت تاغ ( شىخشۇ ) يىزىسى ناھىيە بازىرىدىن 180 كىلومىتىر يىراق بولغان ئىگىز تاغلىققا جايلاشقان بولۇپ ، جەنۇبىي تەرىپى تاشقۇرغان بىلەن ، غەرىپ تەرىپى كەشمىر ، ئافغانىستان بىلەن ، شەرىق تەرىپى گۇما ناھىيىسى بىلەن چىگرىداش بولۇپ ، يەكەن دەرياسى بىلەن خالاستان دەرياسى يۇقۇرى ئىقىمى مۇشۇ جايدىن ئىقىپ ئۆتىدۇ . ئومۇمىي يەر كۆلىمى 8900 كىۋادىرات كىلومىتىر بولۇپ ، بۇ جايدا 1000 ئۆيلۇك ، 3 مىڭدىن ئارتۇق ئۇيغۇر ، قىرغىز ، تاجىك ئاھالىسى ياشايىتتى . بۇ جاينىڭ تاغلىرى ئىگىز ، يوللىرى خەتەرلىك ، دەريالىرى تىز ، داۋانلىرى تىك بولۇپ ،  قوزغىلاڭ كۆتۇرۇشكە  ھەم چىكىنىشكە ، مۇداپىئەلىنىشكە ، دۇشمەننى تۇيدۇرماي يوقۇتۇشقا قۇلايلىق بولغاندىن باشقا ، تاشقۇرغان ئىنقىلابى قۇماندانلىق شىتابى بىلەن يىقىن ئالاقە ئورناتقىلى ۋە ماسلاشقىلى بولاتتى . ھەربىي جەھەتتە ئىستىراگىيىلىك ئورنى ئىنتايىن مۇھىم ئىدى . گومىنداڭنىڭ چىگرا ساقلىغۇچى ئىككى ۋۇزۋۇت ئەسكىرى مۇشۇ يىزا تەۋەسىدىكى مازار ۋە كۇدە دىگەن جايدا يەككە - يىگانە تۇراتتى . ئۇلارنى تۇيدۇرماي يوقۇرۇقا قۇلايلىق ئىدى . ئۇندىن باشقا ، بۇ جايدىكى چارۋىچىلارنىڭ گومىنداڭ ھۆكۇمىتى ، يەرلىك فىئۇدال چارۋىدارلارغا بولغان ئۆچمەنلىكى ناھايىتى چۇڭقۇر ئىدى . كۆپ ساندىكى ياش چارۋىچىلارنىڭ قولىدا ئوۋ مىلتىقى ۋە باشقا يەرلىك قۇراللار بار بولۇپ ، قۇرال ئىشلىتىشتىن خەۋىرى بار مەرگەنلەردىن ئىدى .    ھەسەن بەگ يەكەندىكى يىغىندىن قايتىپ چىققاندىن كىيىن ، ئۆزىنىڭ بەگلىك سالاھىتىدىن پايدىلىنىپ ،  بەشكەنىت تاغدىكى يايلاق - تارانلارغا بىرىپ ، يوشۇرۇن ھالدا بىر قىسىم نامرات چارۋىچىلارنى ئۆز ئەتراپىغا ئۇيۇشتۇرۇپ ، قۇراللىق قوزغىلاڭغا تەييارلىق قىلىدۇ . بولۇپمۇ 1945 - يىلى 8 - ئاينىڭ 15 - كۇنى تاشقۇرغاندا قۇراللىق قوزغىلاڭ كۆتۇرۇلگەندىن كىيىن ، تەييارلىق ئىشلىرىنى تىخىمۇ تىزلىتىدۇ . لىكىن ، شۇ چاغلاردا ھەسەن بەگنىڭ قۇراللىق قوزغىلاڭغا تەييارلىق قىلىۋاتقان ئىش - ھەرىكەتلىرى يەرلىك ئەكسىيەتچىلەرنىڭ مەلۇم قىلىشى بىلەن ناھىيىلىك ساقچى ئىدارىسىگە  ئاڭلىنىدۇ. ئارقىدىنلا ھەسەنبەگ قاتارلىقلارنى تۇتۇش ئۇچۇن ناھىيە بازىرىدىن ئەبەيدۇللا مامۇت باشچىلىقىدا 30 نەپەر ئەسكەر ئەۋەتىلىدۇ . گومىنداڭ ئەسكەرلىرى شىخشۇغا يىتىپ بارغۇچە ھەسەنبەگ قاتارلىقلار ئالدىن خەۋەر تىپىپ ، دەسلەپتە تەشكىللەنگەن 60 تىن ئارتۇق ئادەمنى باشلاپ يەكەن دەرياسىدىن ئۆتۇپ تاشقۇرغانغا كىتىدۇ . ھەسەنبەگ تاشقۇرغاندا تۇرغان بىر ئاي جەريانىدا ئۆزى ئىلىپ بارغان ياشلارغا مىلتىق ئىتىش ، قول بومبىسى ئىتىش ، پارىتلىتىش قاتارلىق ئاددىي ھەربىي ساۋاتلارنى ئۇگۇتىدۇ .1945 - يىلى 11 - ئايدا تاشقۇرغان قوزغىلاڭچى قوشۇنىنىڭ ئىسكاردىرۇن كوماندىرلىرىدىن بايىك ، گۆھەر قاتارلىقلارنىڭ باشلامچىلىقىدا 60 تىن ئارتۇق پارتىزانلار بىلەن تاغ يوللىرى ئارقىلىق يۇشۇرۇن ھالدا چۆپكە كىلىپ ، بىر كىچىدە تۇيۇقسىز ھۇجۇم قوزغاپ چۆپتىكى تاشقۇرغان يول ئىغىزىنى توسۇپ ياتقان ئەبەيدۇللا باشچىلىقىدىكى بىر ۋۇزۋۇد گومىنداڭ ئەسكىرىنى تولۇق يوقۇرۇپ ، قۇرال - ياراقلىرىنى غەنىيمەت ئىلىۋالىدۇ . گومىنداڭ قوشۇنلىرىدىكى 30 نەپەر ئەسكەردىن پەقەتلا قورچاق كوماندىر ئەبەيدۇللالا جىنىنى ئىلىپ ناھىيە بازىرىغا قىچىپ كەلگەندىن باشقا ، قالغانلىرى پۇتۇنلەي يوقۇتۇلىدۇ . ھەسەنبەگ باشچىلىقىدىكى قوزغىلاڭچىلار بۇ قىتىمقى جەڭدە نۇرغۇن قۇراللارنى غەنىيمەت ئىلىش ئارقىلىق ، گومىنداڭ (( مازادارا )) ۋە (( كۇدە )) دىگەن جايدىكى چىگرا ساقلىغۇچى قوشۇنلىرىغا تۇيۇقسىز ھۇجۇم قىلىپ ، دۇشمەننى يوقۇتۇپ ، پۇتۇن بەشكەنىت تاغ تەۋەسىنى ئىشغال قىلىپ ، قۇراللىق قوزغىلاڭنىڭ غەلىبىسىنى قولغا كەلتۇرۇدۇ .    قوزغىلاڭ باشلانغاندىن كىيىن بەشكەنىت تاغدىكى نامرات چارۋىچى ياشلار ئارقا - ئارقىدىن قوزغىلاڭچى قوشۇنغا قاتنىشىدۇ . شۇ ۋاقىتتا 2 مىڭدىن ئارتۇق نوپۇسى بار بەشكەنىت تاغ تەۋەسىدىن 300 دىن ئارتۇق كىشى قوشۇنغا قاتنىشىدۇ . ھەسەنبەگ بىر تەرەپتىن قوشۇننى كىڭەيتىپ ، ھەربىي تەلەم - تەربىيە ئىلىپ بىرىش بىلەن شۇغۇللانسا ، يەنە بىر تەرەپتىن گومىنداڭدىن مۇداپىئەلىنىش ئۇچۇن ، تاغ ئىغىزلىرىدىكى مۇھىم يوللارغا قاراۋۇل قويۇپ ، گومىنداڭنىڭ ئۇشتۇمتۇت ھۇجۇمىدىن ساقلىنىدۇ . يەنە بىر تەرەپتىن يەرلىك چارۋىدارلارنىڭ ، قوي ، قوتاز ، ئات - كالىلىرىنى مۇسادىرە قىلىپ ، تاشقۇرغاندىكى ئاساسىي قوشۇنغا ياردەم بىرىدۇ . تولۇقسىز مەلۇماتقا قارىغاندا ھەسەنبەگ ئەينى ۋاقىتلاردا ، تاشقۇرغاندىكى قۇماندانلىق شىتابىغا 200 تۇياق كالا - قوتاز ، 100 تۇياق خىللانغان ئات ۋە 2000 تۇياقتىن ئارتۇق قوي يەتكۇزۇپ بىرىدۇ .    1946 - يىلى 3 - ئايدا ھەسەنبەگ مىللىي قىسىم قۇماندانلىق شىتابىنىڭ بۇيرۇقىغا بىنائەن ، بەشكەنىت تاغدىكى 300 جەڭچىدىن 150 نى كوماندىر گۆھەر ، تۇرسۇنبەگ ، پازىل موللا باشچىلىقىدا بەشكەنىت تاغدىكى سىتراتىگىيىلىك جايلارنى قوغداشقا قالدۇرۇپ ، ئۆزى 150 جەڭچىنى باشلاپ يەكەننىڭ قوشراپ ، كاچۇڭدىكى چوڭ قوشۇنغا قاتنىشىدۇ . كاچۇڭ ، قوشراپلارنى قوغداش ئۇرۇشىدا خىزمەت كۆرسىتىپ ، (( باتۇر تاغ ئەسكەرلىرى )) دىگەن شەرەپلىك نامغا ئىگە بولىدۇ . ئۇ ، تاكى 11 ماددىلىق بىتىم ئىمزالىنىپ قوشۇن تارقىتىلغانغا قەدەر بەشكەنىت تاغنى بىر يىل ئىشغال قىلىپ تۇرغانىدى .1947 - يىلى 7 - ئايدا بىتىمنىڭ روھى بويىچە قوشۇنلارنى تارقىتىش پەرمانى يىتىپ كەلگەندە ، بۇيرۇق بويىچە بەشكەنىت تاققا قايتىپ كىلىپ ، ئۇ جايدىكى 150 نەپەر جەڭچىنى قولون ئاغۇنىڭ (( زات )) دىگەن يىرىگە يىغىپ قۇرالسىزلاندۇرۇپ تارقىتىۋىتىدۇ ، قۇراللارنى تاشقۇرغان ئارقىلىق چىگرىدىن ئۆتكۇزۇپ ، تاپشۇرۇپ بىرىپ قايتىپ كىلىدۇ .    ھەسەنبەگ - خەنزۇچە ، رۇسچە ، تاجىكچە تىللارنى ياخشى بىلىدىغان ، تەشكىللەش قابىلىيىتى يۇقۇرى ، ئىلغار ئىددىيىلىك ھەققانىيەتچى ، ئۇرۇشتا باتۇر ئادەم بولۇپ ، تاشقۇرغان ئىنقىلابىي قوشۇنىنىڭ ئالدىنقى قاتاردىكى سەركەردىلىرىدىن بىرى ئىدى . شۇ ۋاقىتتىكى تاشقۇرغان ۋاقىتلىق ھۆكۇمىتى ئۇنى چىگرا ساقلاش ۋالىيلىقىغا تەيىنلىگەنىدى .    11 ماددىلىق بىتىمنىڭ روھى بويىچە قوشۇن تارقىتىلىپ قۇراللار يىغىۋىلىنغاندىن كىيىن ، نامەرىد گومىنداڭ ئەكسىيەتچىلىرى ۋەدىسىگە خىلاپلىق قىلىپ (( بەشكەنىت تاغ )) قا 300 دىن ئارتۇق ئەسكەر ئەۋەتىپ ، ئىنقىلاپقا قاتناشقانلارنى بىر - بىرلەپ تۇتقۇن قىلىدۇ . ھەسەنبەگ تۇيۇقسىز قولغا چۇشۇپ قالىدۇ .ئۇنىڭ سادىق ياردەمچىسى ياقۇپ دىگەن ياشنى كۆز ئالدىدا ئىتىپ ئۆلتۇرىدۇ . 12 ياشلىق ئوغلى قادىرنى كۆزىگە كۆرسىتىپ قىيناپ ئۆلتۇرىدۇ . ھەسەنبەگنىڭ پۇتۇن ئۆي - چارۋا ، مال - مۇلۇكلىرىنى مۇسادىرە قىلىدۇ .    ۋەھشى گومىنداڭ ئارمىيىسى بەشكەنىت تاغدا بىر ئايدىن ئارتۇق تازىلاش ئىلىپ بىرىپ ، ھەسەنبەگ ، تۇرسۇنبەگ ، ھىكىم روزى قاتارلىق 40 تىن ئارتۇق مىللىي ئىنقىلاپقا قاتناشقان ياشلارنى باغلاپ ، بىر - بىرىگە چىتىپ ، ئۇرۇپ - قىيناپ ، ناھىيە بازىرىدىكى تۇرمىگە ئەپكىلىپ قامايدۇ .ھەسەنبەگ قاتارلىقلار گومىنداڭنىڭ 4 - پىرىگادا 2 - پولىك 7 - باتالىيۇنىنىڭ قاراڭغۇ زەي يەر ئاستى تۇرمىسىگە تاشلىنىدۇ .1949 - يىلى 2 - ئايدا ناھىيىلىك قورچاق ساقچى ئىدارىسىنىڭ تۇرمىسىگە ئۆتكۇزۇپ بىرىلىدۇ .    ھەسەنبەگ شۇنىڭ بىلەن گومىنداڭ تۇرمىسىدە 3 يىل ئازاپ - ئوقۇبەتلىك تۇرمۇشنى باشتىن كۆچۇرىدۇ . دۆلەت ئازات بولۇپ ، ئازاتلىق ئارمىيە قاغىلىققا يىتىپ كەلگەندە ئاندىن قوياشنىڭ ئىللىقلىقىنى كۆرىدۇ .                       ( قاغىلىق تارىخىي ماتىرياللىرى 1 - توپلامدىن ئىلىندى )                                     2014 - يىل 19 - فىۋرال . قاغىلىق

ئاپتاپ

	رەخمەت تىما ئىگىسى .   بىلۋالدىم .

lotfiya

	رەھمەت سىزگە . بىلىۋالدۇق ، تارىقلاردا ئەجەپمۇ ئىسىل كىشىلەر ئۆتكەن.

nurjahan0997

	سەنئەتچى بولغان بولسا چوقۇم تونۇيتتۇق....... بەزىدە مۇشۇنداق ئادەملەرنىڭ ھېلىغۇ تارىخىكەن ئىسمىنىمۇ بىلمەي ئۆتۈپ كېتىۋاتقىنىمىزغا ھەيرانمەن

ئالمىچى

	پىروگىراممىلاردا سەنئەت  كىسەللىك ئىلانلىرنىلا ئاڭلاتماي مەركىزى خەلىق رادىيو ئىستانسىنىڭ سىرلىق ئارخىپ دىگەندەك پىروگىراممىلارنى يولغا قويۇپ مۇشۇنداق قەھرىمانلارنىڭ ئىش ئىزلىرىنى تەشۋىق قىلسا بولىدۇ تىما ئگىسىگە رەھمەت يۇرتۇمدىن يەنە بىر قە ھرىماننى بىلىۋالدىم.

گۈلچۈشى

	تېما ئىگىسىگە رەھمەت ،نۇرجاھاننىڭ دىگىنى توغرا سەنەتچى بولغان بولسا ئىسمىنىلام ئەمەس يۇرتىنى ،ئەتتا ئۆيلىرىدىكى كىشىلىرىدىن تارتىپ تۇققانلىرىغىچە تۇنىغان بۇلاتتۇق.

atilla705

	شۇ ۋاقىتلاردا يۇرتىمىزدا زۇلۇمنىڭ كۆپلىكىدىن ھەرقانداق كىشىنىڭ قولىغا قۇرال ئالغۇسى كېلەتتى.

دەتمەن

	يۇرتۇمدىكى يەنە بىر مەشھۇرنى بىلىۋالدىم .. رەھمەت تىما ئىگىسى

UYGRAF

	شۇنداق قىلىپ ئۇ ئادەمنى ئازاتلىق ئارمىيە قۇتقۇزىۋاپتۇ-ھە؟

sawda004

	nurjahan0997 يوللىغان ۋاقتى  2014-2-19 05:58 PM سەنئەتچى بولغان بولسا چوقۇم تونۇيتتۇق....... بەزىدە مۇشۇ ... ھقىقەتەن  ياخشى  پىكىر بوپتۇ