NASA: مارسنىڭ ئۈستىدىكى بىر يېڭى سىر

bilimxumar

	NASA:  مارسنىڭ ئۈستىدىكى بىر يېڭى سىر بىلىمخۇمار 2014-يىلى 22-يانۋار ناسا مەركىزى JPL (Jet Propulsion Laboratory) نىڭ تور بېتىدە بۈگۈن ئېلان قىلىنىشىچە، ھازىر مارسنىڭ ئۈستىدە تەكشۈرۈش ئېلىپ بېرىۋاتقان «پۇرسەت» (Opportunity) ناملىق ئالەم ئۇچقۇرى بىر يېڭى سىرنى بايقىغان [1].  يەنى بۇ ئالەم ئۇچقۇرى يېقىندا تارتقان بىر پارچە رەسىم بىلەن ئوخشاش ئورۇندا ئۇنىڭدىن 12 مارس كۈنى ئىلگىرى تارتقان رەسىمنى سېلىشتۇرسا، يېڭى رەسىمدە بىر پارچە تاش پەيدا بولۇپ قالغان—تۆۋەندىكى 1-رەسىمگە قاراڭ.  (مارسنىڭ ئۈستىدىكى بىر كۈننىڭ ئۇزۇنلۇقى 24 سائەت 37 مىنۇت كېلىدۇ) JPL دىكى مۇتەخەسسىسلەرنىڭ ئانالىز قىلىشىچە، بۇ تاشنىڭ پەيدا بولۇپ قېلىشىدا مۇنداق ئىككى خىل ئېھتىماللىق بار ئىكەن:  (1) ئالەم ئۇچقۇرى پۇرسەت يول يۈرۈش جەريانىدا، ئۇنىڭ بىر چاقى بۇ تاشنىڭ بىر بۈرجىكىنى بېسىپ سېلىپ، ئۇ تاش ئۆرۈلۈپ قالغان.  بۇنىڭ ئېھتىماللىقى چوڭراق.  (2) بىر پارچە ئۇچۇپ يۈرگەن مېتېئورىت تاش «پۇرسەت» ئالدىغا ئۇچۇپ كېلىپ قالغان.  ئەگەر 1-خىلدىكى پەرەز راست بولۇپ قالسا، ئۇ تاشنىڭ ئۆرۈلۈپ ئۈستىگە چىقىپ قالغان يۈزى ھازىرغىچە نەچچە مىليارد يىل كۆمۈلۈپ تۇرغان بولغاچقا، ئالىملارنىڭ مارسنى تەكشۈرۈپ چۈشىنىشىنى بىر يېڭى پۇرسەت بىلەن تەمىن ئېتىدىكەن. بىزنىڭ ئىدارىمىز جپل دىكىلەر ھازىر «پۇرسەت» ناملىق مارسنى تەكشۈرگۈچى ئالەم ئۇچقۇرىنىڭ خىزمەتكە چۈشكەنلىكىنىڭ 10 يىللىقىنى خاتىرلەۋاتىدۇ.  بۇ ماشىنا 2004-يىلى 25-يانۋار كۈنى مارسقا قونغان بولۇپ، ئەسلىدە 3 ئايلىق ۋەزىپە بىلەن مارسقا چىقىرىلغان.  ئەسلىدە پەقەت بىر كىلومېتىر ئارىلىققا ماڭدۇرۇش پىلانلانغان بولسىمۇ، بۇ 10 يىل جەريانىدا ئۇ جەمى 38 كىلومېتىر ئارىلىققا ماڭغان.  ئۇ ھازىرمۇ نورمال ئىشلەۋاتىدۇ.   «پۇرسەت» نىڭ «ئىرادە» (Spirit) ناملىق بىر جۈپى بار بولۇپ، ئۇ 2004-يىلى 4-يانۋار كۈنى مارسنىڭ «پۇرسەت» قونغان يەرنىڭ قارىمۇ-قارشى تەرىپىدىكى يۈزىگە قونغان.  ئۇ جەمى 7.7 كىلومېتىر ئارىلىققا مېڭىپ، 2010-يىلى 22-مارت كۈنى يەر يۈزى بىلەن ئالاقىلىشىشتىن توختاپ قالغان [2].  بۇ ئىككى ئالەم ئۇچقۇرىنىڭ ھەر ئىككىسىنى ناسا ئۈچۈن JPL باشقۇرۇپ بەرگەن بولۇپ، پۇرسەت نى ھازىرمۇ JPL باشقۇرىدۇ. JPL مەمۇرىي جەھەتتىن كالىفورنىيە تېخنولوگىيە ئىنستىتۇتى (California Institute of Technology)  گە قارايدىغان بولۇپ، ئۇنىڭ خىراجىتى ناسا دىن كېلىدۇ.  شۇڭا كىشىلەر ئۇنى «ئۈچ بۇلۇڭلۇق ئورۇن»، دەپ ئاتىشىدۇ.  JPL نىڭ 5000 خىزمەتچىسى بار بولۇپ، ناسا نىڭ 10 مەركىزىنىڭ ئىچىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ مۇھىم ئىشلارنى قىلىدىغان مەركەز بولۇپ ھېسابلىنىدۇ.  ئىككىنچى ئورۇندا تۇرىدىغان ناسا مەركىزىدە 2500 خادىم بار.  ئەنگلىيە «دەۋر ئالىي مائارىپى»  (Times Higher Education) ژورنىلى تىزىپ چىققان، 2012-2014-يىللىرىدىكى دۇنيا بويىچە ئەڭ ئالدىنقى ئورۇندا تۇرىدىغان 50 ئالىي مەكتەپ تىزىملىكىدە، كالىفورنىيە تېخنولوگىيە ئىنستىتۇتى 1-ئورۇندا ئىكەن [3].   مەن جپل دە 2004-يىلى 4-يانۋار كۈنى ئىشقا چۈشكەن.  ئۇ كۈنى ئىشقا كەلسەم، پۈتۈن ئىدارىنىڭ ئىچى چوڭ-چوڭ تېلېۋىزور ئىستانسىسىلىرىنىڭ ھەر خىل خەۋەر قىلىش ماشىنىلىرى بىلەن لىق تولۇپ كېتىپتۇ.  مەن دەسلەپتە نېمە ئىش بولغانلىقىنى بىلمەي، ھاڭ-تاڭ قالدىم.  كېيىن ئۇقسام، شۇ كۈنى «ئىرادە» ناملىق ئالەم ئۇچقۇرى مارسقا قونۇپتۇ.  شۇنىڭ بىلەن جپل ھەر كۈنى تېلېۋىزورلاردىكى خەۋەرلەرگە چىقىپ، مېنىڭ دەسلەپكى بىر قانچە كۈنۈم ئىنتايىن ھاياجانلىق ئىچىدە ئۆتتى (مەن ھازىرمۇ ھەر كۈنى دېگىدەك ھاياجانلىق ئىچىدە ياشايمەن، ئەمما ئۇ چاغدا ھاياجانلىق سەل ئالاھىدىرەك بولغان).  دېمەك، جپل غا كىرگىلى ماڭىمۇ 10 يىل بولۇپ قاپتۇ.  بۇ 10 يىل جەريانىدا مەن خەلقئارالىق ئىلمىي تەتقىقات ژورناللىرىدا 26 پارچە ئىلمىي ماقالە ئېلان قىلدىم.  تۆت دانە «ناسا يېڭى كەشپىيات مۇكاپىتى»، 7 دانە «JPL ئالاھىدە تۆھپىكارلار مۇكاپىتى»، 12 دانە «ناسا پاتېنتى» (NASA New Technology Reports, NTR)) غا ئېرىشتىم.  مەن قىلغان يېڭىلىقلار «ناسا يېڭى تېخنولوگىيە خەۋەرلىرى» ژورنىلىدا 4 قېتىم خەۋەر قىلىندى.  بۈگۈن بىزگە ئىدارىمىزنىڭ 1-قول باشلىقىدىن «پۇرسەت» نىڭ 10-يىللىقىنى خاتىرىلەش مۇناۋىسىتى بىلەن بىر پارچە خەت ۋە بىر دانە سوۋغات كېلىپتىكەن.  ئۇلارنى كۆرۈپ ئۆزەمنىڭ جپل غا كىرگىنىمگە 10 يىل بولغانلىقى ئېسىمگە كېلىپ قالدى.  شۇنىڭ بىلەن بۇ 10 يىل ئىچىدە قىلغان ئىشلىرىمنى تورداشلارغا قىسقىچە دەپ بېرىشنى ئىستەپ قالدىم. تورداشلارنىڭ بۇنى توغرا چۈشىنىدىغانلىقىغا ئىشىنىمەن. پايدىلىنىش ماتېرىياللىرى: [1] One or Mars' Great Mysteries-This Rock http://www.popularmechanics.com/how-to/blog/nasa-discovers-mystery-martian-rock-near-rover-16391957 [2] Spirit (rover) http://en.wikipedia.org/wiki/Spirit_(rover) [3] Times Higher Education World University Rankings http://en.wikipedia.org/wiki/Times_Higher_Education_World_University_Rankings رەسىم ئادرېسلىرى: http://www.popularmechanics.com/cm/popularmechanics/images/Hb/rockjpl-0114-de.jpg http://i.space.com/images/i/000/007/603/i02/h_mars-rover-after_02.jpg

Nimjan

	مەن بىر دۆت، مۇشۇ مارستا بىرەر ئىش بولسا يېرىمىزگە تەسىرى، يەنى پايدا-زىيىنى بولامدۇ؟ بىلەلمىدىم!

gayur1

	ئاللاھ تېنىڭىزنى سالامەت, ئائلىڭىزنى خاتىرجەم قىلسۈن. تېخىمۇ كاتتا نەتىجىلەنى بارلىققا كەلتۈرۈشىڭىزگە نېسىپ قىلسۇن! سەرخىل ماقالىلىرىڭىزنى پات-پات كۆرۈپ تۇرساق ياخشى بولاتتى.  بىزدە بۇ ساھەدىكى يېتىشسىزلىك مۆلچەرلىگۈسىز. قىممەتلىك ۋاقتىڭىزنى چىقىرىپ يېڭى بايقاشلاردىن خەۋەردار قىلغىنىڭىزغا تەشەككۈر!

ئەلبەگ01

	ئاللاھ تېنىڭىزنى سالامەت, ئائلىڭىزنى خاتىرجەم قىلسۈن. تېخىمۇ كاتتا نەتىجىلەنى بارلىققا كەلتۈرۈشىڭىزگە نېسىپ قىلسۇن!

nazigul8

	جپل غا كىرگىلى ماڭىمۇ 10 يىل بولۇپ قاپتۇ.  بۇ 10 يىل جەريانىدا مەن خەلقئارالىق ئىلمىي تەتقىقات ژورناللىرىدا 26 پارچە ئىلمىي ماقالە ئېلان قىلدىم.  تۆت دانە «ناسا يېڭى كەشپىيات مۇكاپىتى»، 7 دانە «JPL ئالاھىدە تۆھپىكارلار مۇكاپىتى»، 12 دانە «ناسا پاتېنتى» (NASA New Technology Reports, NTR)) غا ئېرىشتىم.  مەن قىلغان يېڭىلىقلار «ناسا يېڭى تېخنولوگىيە خەۋەرلىرى» ژورنىلىدا 4 قېتىم خەۋەر قىلىندى.  بۈگۈن بىزگە ئىدارىمىزنىڭ 1-قول باشلىقىدىن «پۇرسەت» نىڭ 10-يىللىقىنى خاتىرىلەش مۇناۋىسىتى بىلەن بىر پارچە خەت ۋە بىر دانە سوۋغات كېلىپتىكەن.  ئۇلارنى كۆرۈپ ئۆزەمنىڭ جپل غا كىرگىنىمگە 10 يىل بولغانلىقى ئېسىمگە كېلىپ قالدى.  شۇنىڭ بىلەن بۇ 10 يىل ئىچىدە قىلغان ئىشلىرىمنى تورداشلارغا قىسقىچە دەپ بېرىشنى ئىستەپ قالدىم. بىلىمخۇماركا، يۇقارقى شۇ ئەجىرلىرىڭىزگە تەششەككۈرلەر ياغسۇن،  جپل غا كىرگەن شۇ 10 يىل جەريانىدىكى بۇ مۇۋەپپەقىيەتلىرىڭىز، سىزنىڭ  شۇ 10 يىلدا  ئاز بولمىغان جاپالارنى تارتىش ۋە شۇ 10 يىللىق تىرىشچانلىقىڭىز بەدىلىگە كەلگەن. 10 يىللىق تىرىشچانلىقىڭىزغا، 10 يىل جەريانىدا قازانغان نەتىجىلىرىڭىزگە قىزغىن رەھمەت مۇبارەكلەر بولسۇن! سىز خەۋەر قىلغان بۇ تاشنىڭ بايقىلىشى ۋە تەتقىقات قىلىشنى باشلىشىنىڭ  ، 2024-يىلى دەسلەپكى قەدەم قەدەمدە ئادەملەرنى مارستا ياشاشقا ئورۇنلاشتۇرۇش ئىشلىرىغا قاندا تەسىرلەر ئېلىپ كېلىدىغىنىنى بىلىشكە قىزىقىمىز. ۋە سىزنىڭ بۇندىن كېيىنكى تەتقىقاتلىرىڭىزغىمۇ ئۇتۇقلار يار بولسۇن!

marhaba422

	nazigul8 يوللىغان ۋاقتى  2014-1-23 11:51 AM جپل غا كىرگىلى ماڭىمۇ 10 يىل بولۇپ قاپتۇ.  بۇ 10 يىل جەريا ... ئەگىشىمەن ،

Azizan

	سۈف !

tokqi123

	بۇ ئالىمىمىزمىڭ تېنىگە سالامەلىك ،ئشلىرىغا زور ئۇتۇقلار تىلەيمىز!

bilimxumar

	nazigul8 يوللىغان ۋاقتى  2014-1-23 11:51 AM جپل غا كىرگىلى ماڭىمۇ 10 يىل بولۇپ قاپتۇ.  بۇ 10 يىل جەريا ... سالام سىڭلىم نازىگۈل، سەمىمىي سۆزلىرىڭىزگە كۆپتىن-كۆپ رەھمەت! بۇ قېتىمقى ئىش بىر تەسادىپى يۈز بەرگەن ئىش بولۇپ، ئۇنىڭ كېيىن مارسقا ئادەم چىقىرىپ قايتۇرۇپ ئەكىلىش قۇرۇلىشى بىلەن ھازىرچە بىۋاستە مۇناسىۋىتى يوق.  مارسقا ئادەم چىقارغىچە يەنە بىر مەزگىل ۋاقىت بار بولغاچقا، ئالىملار بۇ تاشنى تەكشۈرۈشنى ھازىرلا باشلاشقا ئالدىراپ، ھاياجانلىنىپ كېتىۋېتىپتۇ.

kurt01

	ئەسسالامۇ ئەلەيكوم ئەركىنكا!  قانداق ئەھۋالىڭىز؟ ناسادا بارلىققا كەلتۈرگەن نەتىجىلىرىڭىزدىن بارلىق ئۇيغۇر پەخىرلىنىدۇ. تەتقىقات نەتىجىلىرىڭىز ئۈزۈلۈپ قالمىغاي! ئىككىنجى پارچە رەسىمدىكى تاشلارنى خۇددى بىرسى يەرگە ياتقۇزۇپ قويغاندەكلا تۇرىدىغۇ.