ئوقۇتقۇچى ھىممىتى ۋەئۇنىڭ قىممىتى

ئەلقۇت511

	ئوقۇتقۇچى ھىممىتى ۋەئۇنىڭ قىممىتى «ئوقۇتقۇچى-ئىنسان روھىنىڭ ئىنژىنىرى»，«ئوقۇتقۇچى ئون مىتىر نىرىدىن سالام بىرىشكەتىگىشلىك كىشلەر»，«ئوقۇتقۇچىلىق قۇياش ئاستىدىكى ئۇلۇغ كەسىپ»«ئوقۇتقۇچى ...».بۇبىزھەردائىم بولۇپمۇھەريىلى9-ئايلارنىڭ ئالدى-كەينىدە كۆپ ئاڭلايدىغان ھەم ئاڭلاپ ئادەت بولۇپ كەتكەن گەپ سۆزلەر. ھەرقىتىم ئابدۇللا ئابدۇرىھىم ئىجراسىدىكى «مۇئەللىم»ناملىق ناخشىنى ئاڭلىغىنىمداقەلبىم ئىختىيارسىزھاياجانلىنىپ كىتىدۇ.ئۆزۈمنىڭ ئوقۇتقۇچى بولغانلىغىمدىن چەكسىز پەخىرلىنىمەن. مەن باشلانغۇچ،تولۇقسزلاردائوقۇتقۇچى بولۇشقاقىزىقامتىم-يوقمۇ؟بۇنىسى ئىنىق ئىسىمدەيوق.بىراق تولۇق ئوتتۇرىدائوقۇۋاتقان ۋاقتىمدىن باشلاپ تەبىئىي ھالدائوقۇتقۇچى بولۇش ئارزۇيۇم تىكلەندى.چۇنكى مىنىڭ نەزىرىمدىكى ئوقۇتقۇچىلىق بارلىق كەسىپلەرئىچىدىكى ئەڭ پاك ۋە ئەڭ ھالال،نۇرغۇن كىشىگە خۇشاللىق بىغىشلايدىغان،كىشلەرنىڭ كۆزىنى ئاچىدىغان ،كىشلەرنى جاھالەتتىن يۇرۇقلۇققا باشلايدىغان بىر كەسىپ ئىدى. تەلىيىمگە راستىنلا پىداگوگىكا خاراكتىرلىك ئالىي مەكتەپتەئوقۇپ قالدىم ۋە كىين ئوقۇتقۇچى تولۇقلاش ئىمتاھانىدىن ئۆتۇپ،ئوقۇتقۇچى بولۇش ئارزۇيۇمغا يەتكەنمۇ بولدۇم.بىراق ئوقۇتقۇچى بولدۇميۇ ئارزۇيۇمغاتولۇق يەتكەندەك ھىس قىلىمىدىم چۇنكى ھازىرقى ئوقۇغۇچىلار مەن ئويلىغان ئوقۇغۇچىلاردىن كۆپ يىراق ئىدى،شۇنداقتىمۇ ياخشى بىر ئوقۇتقۇچى  بولۇش ئۇچۇن كۆپ تىرىشچانلىق كۆرسەتتىم. دىمەكچىمەنكى ئوقۇتقۇچى ئەڭ جاپاكەش ئىنسان ،بولۇپمۇ ئاساسىي قاتلامدىكى يېزائوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپلىرىدە ئوقۇتقۇچى بولماق بەك مۇشكۇل،بۇنىڭ ئۇچۇن نۇرغۇن- نۇرغۇن بەدەللەرنى تۆلەشكە،نۇرغۇن نەرسىلەردىن ۋازكىچىشكە، قىلماسلىققاتىگىشلىك نۇرغۇن ئىشلارنى قىلىشقا توغرا كىلىدۇ. مەكتەپلەردەئوقۇتقۇچىلار دەرىس ئۆتكەندىن باشقا يەنەتۇرلۇك خىزمەتلەرنى ئىشلەشكەتوغراكىلىدۇ ،تۈرلۈك تەكشۈرۈشلەرنى كۈتىۋىلىشقا توغرا كىلىدۇ،چۇنكى مائارىپ ساھەسى بولۇپمۇ مەكتەپلەر ئادەم كۆپ توپلىنىدىغان  سورۇن بولغاچقا ھەرقانداق ئىش چىقساتەبىئى ھالدىلا مەكتەپلەرئاۋۋال ئويلىشلىدۇ ،بۇيەردە شۇنىڭغا دائىرخىزمەتلەرناھايىتى چىڭ تۇتۇپ ئىشلىنىدۇ . ئالدىنقى يىلللاردا ئاپتونۇم رايۇنىمىزدا Aتىپلىق يۇقۇملۇق زۇكام تارقىلىۋىدى ،مەكتەپلەردىكى ئوقۇتقۇچىلار گۇيا دوختۇرلارغا ئوخشاش تىرمۇمىتىرلارنى كۆتىرىپ ئوقۇغۇچىلارنى قەدەمدە بىرئۆلچەپ ئۇلارغا ئالدىنى ئىلىش دورىلىرىنى تەييارلاپ قىلمىغانلىرىمىز قالمىدى.يىقىندايەنەئىچكىرىدىكى بەزى جايلاردامەكتەپلەرگە سىرىتتىكى كىشلەرنىڭ ھۇجۇم قىلىش  ۋەقەلىرى يۇز بىرىۋىدى، مەكتەپلەردەئامانلىق يەنىمۇ كۇچەيتىلىپ دەرۋازىدىن كىرىپ چىقىش تۈزۈمى چىڭىتىلدى. كىچىلىرىمۇ ئۇخلىماي مەكتەپنى قوغدايدىغان بولدۇق.كۆپچىلىكنىڭ ئىسدە بولساكىرەك، 2003 -يىلى سارىس كىسلى تارقالغاندا مەكتەپلەرگە كىرىش –چىقىشمۇ شۇقەدەرتەسلىشىپ كەتكەن ئىدى.يۇقارقىلارنىڭ ھەممىسدە ئوقۇتقۇچى ئوقۇغۇچىلارنىڭ بىخەتەرلىكنىڭ كۆزدەتۇتۇلغانلىقى ناھايتىمۇ ئايان!بىراق بۇئىشلاردا ئەڭ جاپاتارتىدىغىنى ئوقۇتقۇچىلار بولدى.ئوقۇغۇچىلار كۆپىنچىسى گەپ ئاڭلىسىمۇ بەزىلىرى يەنىلابالىلىقىنى قىلپ گەپ ئاڭلىماي ئۆزى بىلگىنىنى قىلىپ ئوقۇتقۇچىلارغا ئاۋارىچىلىق تىرىشتىن باشقىنى بىلمەيدۇ.بۇنداق چاغلاردا ئوقۇتقۇچىلار بەكلا جاپا تارتىدۇ.‹‹ئىككى ئاساسەن›› خىزمىتنى ئۆتكۆزۈش جەريانلىرىدا ئوقۇتقۇچىلارنىڭ كۆرمىگەن كۇنلىرى ئازقالدى.تالاي دەم ئىلىشلەر قۇربان قىلىندى،تالاي ھىيىت بايراملار،ھەتتا  تەتىللەرمۇ خىزمەت بىلەن ئۆتتى. بۇنىڭدىمۇ يەنەجاپا تارتىدىغىنى ئوقۇتقۇچىلار بولدى، چۈنكى ئۇلار دەرىس ئۆتۈش،ئوقۇغۇچى تۇراقلاشتۇرۇش خىزمىتىنى ئىشلىگەندىن سىرىت تالاي كاپىيەنلەرنى ۋە ئارخىپلارنى ئىشلەشكە توغراكەلدى ،ئۇلاركىچىنى كۇندۇزگە ئۇلاپ，تالاي جاپا-مۇشاققەتلەرنى باشتىن كەچۈرۈپ بۇ خىزمەتلەرنى ھەرھالدا ئوڭۇشلۇقئىشلەپ تاماملاندى.شارائىت ياخشىلىنىپ خىزمەتلەر ئىلگىرى سۈرۈلگەن بولسمۇ ،ئوقۇتقۇچىلارنىڭ جاپالىرىنى باشقىلارنىڭ ھەممىسى بىلىپ يەتكەن بولسىمۇ بىراق ئوقۇتقۇچىلارنىڭ جەمئىيەتتىكى ئورنىدا ئالاھىدە ئۆزگىرىش بولمىدى، ئىقتىسادىي جەھەتتە گەرچە مائاش ئۆستۇرۇش ئىشلىرى پات-پات بولۇپ تۇرسىمۇ، بىراق ئۇلارنىڭ مائاشتىن باشقا ھىچقانداق كىرىم مەنبەسى بولمىغاچقا ئالغان مائاشلاربىلەن پەقەت كۇن ئۆتكۇزۇشكىلا بولاتتى . مال باھاسى شىددەت بىلەن ئۆرلەۋاتقان بۈگۈنكى كۇندە ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ئازغىنە مائاشى ئوقۇتقۇچىلارنىڭ تۇرمۇش چىقىمنى قامدىيالماي قالدى. مانا مۇشۇنداق ئەھۋال ئاستىدىمۇ نۇرغۇن ئوقۇتقۇچىلار بارلىقىنى مائارىپقا بىغىشلاپ پەرزەنىت تەربىيلەۋاتقان بولسىمۇ بىراق كىشلەرئالدىدىكى ئىناۋىتى يەنىلاتۆۋەن ھالەتتە تۇرىۋەردى.ئوقۇتقۇچىلار ناھايتىمۇ ھىممەتلىك كىشىلەر ئىدى. بىراق ئۇلار ئۆزھىممىتىگە لايىق قىممەتكە ئىرىشەلمەي قالدى. ئالدىنقى يىلى مەلۇم بىرخەنزۇچە ژۇرنالدىن ئىچكىرىدىكى مەلۇم  مەكتەپتە ئوقۇتقۇچى بىلەن ئوقۇغۇچى ئارىسىدازىددىيەت تۇغۇلۇپ قالغاندا ئوقۇتقۇچى ئوقۇغۇچىدىن ۋە ئۇنىڭ تۇغقانلىرىدىن كەچۇرۇم سوراشقا مەجبۇرلىنىپ ئاخىرىداساراڭ بولۇپ قالغانلىقى ،يەنە بىر مەكتەپتە يەنەبىرئوقۇتقۇچى ئائىلەباشلىقىدىن كەچۈرۈم سورىغاندىن كىيىن ياتىقىدازەھەرئىچىپ ئۆلىۋالغانلىقى ھەققىدىكى ماقالىنى تەرجىمەقىلىپ ئىچىم ئىچىشىپ تۇرغان مەزگىلدە مەن تۇرغان جايدا شۇنىڭغا ئوخشاپ كىتىدىغان بىرۋەقە يۇزبەردى.يەنى مەلۇم بىر مەكتەپتە خىزمەتتە ناھايىتى ئەستايىدىل بىر ياش ئوقۇتقۇچى بارئىدى.ئۇنىڭ خىزمەتتىكى ئەستايىدىللىقى،ئاكتىپلىقى مەكتەپتىكى ھەممنى قايىل قىلاتتى.ئاپتونۇم رايۇننىڭ‹‹ ئىككى ئاساسەن›› خىزمتىنى تەكشۈرۈش ئۆمىكى كىلىدۇ دىگەن مەزگىللەردە يېزىلاردىكى ئوقۇغۇچىلارنىڭ كىلشىنى تۇراقلاشتۇرۇش مۇھىم خىزمەت ھىساپلىناتتى.ئەنە شۇنداق مەزگىلدە ھىلىقى ئوقۇتقۇچى ئۆز سىنىپىدىكى ئوقۇغۇچىلارغا تەربىينى بەكمۇ كۆپ ئىشلىگەن.بىراق ئازساندىكى ئوقۇغۇچىلار ئەتتىگەنلىك دەرىسكە دائىم دىگۈدەك كىچىكىپ كىلىۋەرگەن.ئوقۇتقۇچى تەربىيە بەرسىمۇ ئاڭلىمىغان.مەلۇم بىركۇنى ئوقۇتقۇچى ‹‹ئەتە يەنە كىچىكسەڭلار خالانى تازلىغىلى سالىمەن›› دىگەن.چۈنكى مەكتەپلەردە ئوقۇغۇچىلار كىچىكسە، مەكتەپكە كەلمىسە، ئىشقىلىپ قايسى سىنىپتىن ۋەئوقۇغۇچىدىن  مەسىلە كۆرۇلسە شۇ سىنىپ مەسئۇلىدىن سۈرۈشتەقىلىنىدۇ-دة! ھىلىقى ئوقۇتقۇچى بالىلارغاشۇنداق دىگەن بولسىمۇ بىراق ئەتىسى يەنە شۇ بىرقىسىم ئوقۇغۇچىلار «كىچىكسەم قانداق قىلالايىتتىڭ؟ »دىگەندەك قىلىپ يەنىلا كىچىكىپ كەلگەن.ئوقۇتقۇچى كەچتە دىگىننى قىلىپ ئۇ ئوقۇغۇچىلارغا بىردەم خالانى تازلاتقۇزغان.كىم بىلسۇن ئەتىسى ئەتتىگەندە ئالدىنقى كۇنى خالانى تازلىغان مەلۇم بىرئوقۇغۇچىنىڭ دادىسى مەكتەپكە چىقىپ جىدەل چىقارغان. بۇ جىدەلنى مەكتەپ مۇدىرى بىسىقتۇرماقچى بولۇپ ئۇ دىھقانغاگەپ چۇشەندۇرۇپ بولالماي ئۇنىڭ بىلەن توتۇشۇپ قالغان. ئارىلىقتا باشىقىلارنىڭ ئارىغاچۇشىشى بىلەن ئۇلاريارىشىپ،دىھقانمۇ كەمچىلىكىنى بوينىغا ئىلىپ كىرىپ كەتكەن.ئارىدىن بىرنەچچە سائەت ئۆتمەيلا ھىلىقى دىھقاننىىڭ دەم ئىلىشقا چىققان ناھىيەدەرىجىلىك مەلۇم كادىرتۇغقىنى يۇقىرىغامەكتەپ مۇدىرى ئوقۇغۇچىنىڭ دادىسىنى ئۇردى دەپ ئەرز قىلغان.يۇقىرىدىن  مەكتەپ مۇدىرىنى ھىلىقى دىھقاندىن كەچۇرۇم سوراشنى، ئەگەردە كەچۇرۇم سورىمىسا مەكتەپنىڭ ۋەمەكتەپتىكى ئوقۇتقۇچىلارنىڭ  بەزى مەنپەئەتلىرىگە زىيان يىتىدىغانلىقىنى ، شۇنداقلا مەكتەپتىكىلەرنىڭ يىىللىق سىناپ تەكشۈرۈشتە زىيان تارتىدىغانلىقىنى،ھەتتامەكتەپنىڭ ناھىيە بويىچە ئومۇمىي ئۇقتۇرۇش قىلىپ تەنقىد قىلىدىغانلىقىنى  ئىيتىقان.ھىلىقى مەكتەپ مۇدىرى ئامالسىزلىقتىن بىرنەچچە ئوقۇتقۇچىنى باشلاپ ھىلىقى ساۋاتىسز دىھقاندىن كەچۈرۈم سورىغىلى كىرگەن.بىراق ئۇ دىھقان ئادەم ئۇنىمىغان.كىيىن مەكتەپ مۇدىرى شۇئەتراپتىكى يۇز-ئابرۇيلۇق كىشلەرنى ۋە مەلۇم مىقداردا كۆڭۇل سوۋغىسىنى ئىلىپ ئىككىنچى قىتىم  قايتا كىرگەن.بۇچاغدا ھىلىقى دىھقان نۇرغۇن قاتتىق گەپلەرنى دىۋىلىپ ئاندىن ئاران دىگەندە مەكتەپ مۇدىرىنى كەچۈرگەن. بۇ ۋەقە شۇنىڭ بىلەن تۈگىگەن،مەكتەپ مۇدىرى ۋە بۇمەكتەپتىكى باشقا ئوقۇتقۇچىلار بۇنىڭدىن قاتتىق خورلۇق ھىس قىلغان بولسمۇ،بىراق دەردىنى ئىچىگەيۇتۇپ يۈرۈشكە مەجبۇر بولغان..ئويلاپ بىقىڭ،مەكتەپ مۇدىرى ھىلىقى دىھقاننى بىرتەستەك سالغىنى ئۈچۈن ساۋاتىسز دىھقاننىڭ ئالدىداكەچۇرۇم سوراشقا مەجبۇر بولغان.ئەجىبامەكتەپ مۇدىرى ساراڭمىدۇ؟ بىكاردىن-بىكارغا ئۇرغانمىدۇ؟توغرا ، مەكتەپ ئادەم تەربىيلەيدىغان جاي .بىراق ئوقۇتقۇچىمۇ ئادەمدە؟ ئۇنىڭدىمۇ ئۆزىگە چۇشلۇق غۇرۇر بارغۇ؟ئەگەر ھىلىقى دىھقاننى مەكتەپ مۇدىرى ئۇرماي كەنىتنىڭ بىرەر كادىرى ياكى يىزا كادىرىى ئۇرغان بولسا كەچۇرۇم سورارمىدى؟بۇنىسى ناتايىن! شۇنىڭدىن كىيىن ھىلىقى دىھقان تۇرۇشلۇق كەنىتتىن مەكتەپكەكىلىدىغان بالىلارنىڭ خورىكى تىخىمۇ ئۆسۈپ كەتكەن.ئوقۇتقۇچىلارئامالسىز چىشىنى چىشلەپ ئۆتۇشكە مەجبۇرب ولغان. ئارىدىن بىريىل ئۆتكەندە 5-ئايدا يەنە ھىلىقى ئوقۇتقۇچى نۆۋەتچى ۋاقتىدا دەرىسكەكىرمەي سىرىتتا ئوينىغان مەلۇم قىز ئوقۇغۇچىغا تەربىيە بەرگەندەئۇنىماي تاكاللاشقان،ئوقۇتقۇچىنىڭ غۇرۇرىغا تىگىدىغان گەپ-سۆزلەرنى قىلغان . ئوقۇتقۇچى ئاچچىقىغا پايلىماي ئۇنى بىرتەستەك سالغان.ئارىدىن ئۇزۇن ئۆتمەيلا ھىلىقى ئوقۇغۇچىنىڭ ئاتا-ئانىلىرى مەكتەپ دەرۋازىسىنى تىپىپ كىرىپ ،ئىشخانىغاباستۇرۇپ كىرىپ ھىلىقى ئوقۇتقۇچىنى ئۇرغان.باشقائوقۇتقۇچىلار ‹‹ زىيالىي››،‹‹ئوقۇتقۇچى››بولغانلىقى ئۈچۈنلا ئۇلارنى ئاجرىتىپ قويۇشتىن باشقا ئىش قىلالمىغان.بۇئەھۋال يېزىلىق ساقچىخانىغا مەلۇم قىلىنغاندىن كىيىن ساقچىخانىدىكىلەر ھىلىقى ئەر-ئايالدىن بىر يىرىممىڭ يۇەن جەرىمانەئىلىپ ئۇلارنى ۋاقتىنچە قويۇپ بەرگەن ھەم كىيىن جىلۇ قىلىدىغانلىقىنى ئىيىتقان.بىراق خىلى ئۇزۇن مەزگىللەرگىچە جىيىلۇ  قىلىنمىغان.ھىلىقى تاياق يىگەن ئوقۇتقۇچىمۇ مەلۇم مەزگىل داۋالانغاندىن كىيىن چىشىنى چىشلەپ مەكتەپكەچىققان.ئۇنىڭ ئوقۇغۇچىلار ئالدىدىكى ئىناۋىتى،ئىززەت-ئابرۇيى يەرگە ئۇرۇلغان.بەلكىم قانۇن ئورۇنلىرى كىيىن ھىلىقى ئۇرغۇچىنى جازالاپ بەرگەن تەقدىردىمۇ ئوقۇتقۇچىنىڭ ئىززەت ئابرۇيىنى ئەسلىگە كەلتۈرەلمەسلىكى مۇمكىن! ( بۇ ۋەقە دەل مەكتەپلەردەمەكتەپ بىخەتەرلىكىنى ناھايتى چىڭ تۇتىلىۋاتقان مەزگىلدە يۈز بەرگەن). ئەلۋەتتەئوقۇغۇچى ئۇرۇش قانۇنغاخىلاپ! مەكتەپنىڭمۇ بۇ ھەقتە تۇرلۇك چارە-تەدبىرلىرى بار.بىراق تەلىم-تەربىيە جەريانىدا بۇنداق ئىشلاردىن ساقلانغىلى بولمايدۇ.شۇڭا ئاتا ئانىلار بالىلىرى ئوقۇتقۇچى تەرىپىدىن زەربىگە ئۇچرىغاندا ئەھۋالنى مەكتەپ رەھبەرلىكىگە دوكلات قىلىپ ئۇلارنىڭ بىرتەرەپ قىلىشنى تەلەپ قىلىشى كىرەك ئىدى.بىراق ئاتا ئانىلار ئۇنداق قىلمايدۇ.كۆپىنچە ئاتا ئانىنىڭ  نەزىرىدە ئوقۇتقۇچى ھىچنىمە ئەمەس.ئۇلارنى خالىغانچە ئۇرۇشقا، تىللاشقا بولىدۇ. دىمەك ،مانامۇشۇنداق ئەھۋاللار ئوقۇتقۇچىلارنى ئوقۇتقۇچىلىقتىن بىزارقىلىپ قويماقتا! ھازىر يىزىلاردائىشلەۋاتقان ئوقۇتقۇچىلاردىن باشىقا كەسىپكە ئالمىشىپ كىتىدىغانلار بارمۇ دەپ سورالسا تەبئىيكى %90ئوقۇتقۇچى ئالمىشىپ كىتىشنى  خالايدۇ.چۇنكى ھىممەتكەلايىق قىممەتكە،جاپاغا لايىق ئىززەتكە ئىرىشەلمەسلىك ئوقۇتقۇچىلارنى كەسىپتىن زىرىكىدىغان قىلىپ قويدى.قاچانكى مائارىپ ساھەسىدە ئوقۇتقۇچىلارغىمۇ تەلىم-تەربىيەجەريانىدائازراق بولسىمۇ تەنقىدلەش ئەركىنلىكى بىرىلسە،ئوقۇتقۇچىنىڭ جەمئىيەتتىكى ئورنى يۇقىرى كۆتىرىلسە، باشقىلار ئوقۇتقۇچىنى ئادەتتىكى ئوقۇتقۇچى ئەمەس بەلكى ھەقىقىي بىرئىنسان روھىنىڭ ئىنژىنىرى دەپ تونۇيالىسا ئاندىن ئوقۇتقۇچىلار ھەقىقىي ھالدا بىز باشتا ئىيىتقان باھالارغا لايىق بولغان بولىدۇ. بولمىسا ئۇلار پەقەت قۇرۇق شۇئارغىلا ئايلىنىپ قالىدۇ-خالاس! قىرىندىشىم،سىز ئوقۇتقۇچىنى ھەرگىز كەمسىتمەڭ،ھەم ھەرگىزمۇ تۆۋەن كۆرمەڭ! ئەكسىچە ئۇنى ئۇلۇغ بىلىڭ! چۈنكى دانالار ئىيتقانكى:‹‹ مىللەتنى گۈللەندۈرۈشنىڭ ئۈمىدى  مائارىپتا،مائارىپنى گۈللەندۈرۈشنىڭ ئۈمىدى ئوقۇتقۇچىلاردا!››

sirdax998

	ھەقىقەتەن ئوقۇتقۇچى بولماق تەس.ئوقۇتقۇچىلارمۇ ھەرگىز سەۋەپسىز ئادەم ئۇرمايدۇ.تىمىڭىزدا دىيىلگەندەك ئىشلار ھازىر ھەقىقەتەن مەۋجۇت. بىزنىڭ مەكتەپتە ئوقۇغاندا يىگەن تاياقلىرىمىزنى يەپ قالسا ئىش با ئوخشايدۇ.لىكىن بىز يىگەن تاياقلىرىمىزغا ئاچچىقىمىز كەلگەندەك قىلغان بىلەن ئاتا ئانىمىزغا دىسەك،سەن ئوقۇتقۇچۇڭ ئۇرغىدەك نىمە ئىش قىلدىڭ دىگەننى سورايتى.لىكىن ھازىر باللىرى مەكتەپتىن ئازراق ئازار يەپ قالسا،ئۆلىۋالغىلى تاس قالدىكەن بەزىلەر.  مەن تولۇقسىزنى 2008 يىلى پۈتتۈرگەن.5يىل ئىچىدە نۇرغۇن ئىشلار ئۆزگىرەپ كېتىپتۇ دىسە....     ئوقۇتقۇچى قاراڭغۇ دىللارنى يۇرۇتقۇچى ئىنسان

mahatjan

	ئوقۇتقۇچنىڭ ھىممىتى؛-مۇقەددەس قوياشقا ئوخشايدۇ.يەنى قوياشنىڭ ئالەمگە ھەق تەلەپ قىلماي،تەركىپ ئايرىماي يوروقلۇق ۋە ئىسسىقلىق تارقىتىشىغا ؛ ئوقۇتقۇچنىڭ قىممىتى؛-قوياشنىڭ ھىممىتىدە ئۆسۈپ يىتىلگەن ئانا تۇپراقتىكى خىلمۇ-خىل ،رەڭگارەڭ ئۆسۈلىك ۋە ئۇنىڭ شىرىن-شەربەتلىك مىۋىللىرىگە ئوخشايدۇ.       ئوقۇتقۇچى  بولغۇم يوق پەقەت،     بولدۇممۇ چىكىمەن جاپا مۇشەققەت.     ۋە لىكىن ئوقۇتقۇچىنىڭ ھېمايىسىدە،    ئوقوغۇچى بولوپ ئوتسەم دەيمەن تا ئەبەت.

ۋەزىر

	بىزنىڭ مەكتەپنى ھازىر خەنزۇ شوجاڭلار باشقۇرىدۇ، بالا ئۇرمىساقمۇ بولىدىكەن،ئوقۇغۇچى كەلمىسە ئاتا-ئانىسى قوشۇلسا ئائىلە تەربىيسىگە قايتۇرىمىزكەن.ۋاقتىدا تىزىمغا ئالدۇرماي،ئەتىسى كەلسە مەكتەپكە ئالمايدىكەنمىز.شۇنداق قىلىپ ئاتا ئانىلارمۇ شۇنداق بەلەن بۇلۇپ كەتتى.بالامنى ئوقۇتساڭلار دەپ نەچچە كۇن يالۋۇرىدۇ.شوجاڭ خورىكى ئۆسۈپ ئائىلە باشلىقلىرىغا ۋار-ۋار توۋلىسىمۇ شىڭ-شىڭ دەپ شۇك تۇرىدۇ.بۇ ئىشلارغا بىر تۇرۇپ كۈلگۈم كېلىدۇ.ئوننەچچە يىل ئاۋۋال بالا ئەكىلىمەن دەپ خەقنىڭ ئىشىكىدە ساغىرىپ-تاتىرىپ ئائىلە سوھبەتكە بارغانلىرىم،خارلىشىپ يۈرۈپ، تارتۋالغان ئىچ پۇشۇقلىرىمنى ئويلاپ ئىچىم ئاچچىق بۇلۇپ قالىدۇ.ئۇيغۇر شوجاڭلىنىڭ كاللىسى خەنزۇدەك ئىشلىمەمدىكىن؟ كەلگەننى ئوبدان ئوقۇتسا، كەلمىگەن بىر-ئىككى تۇتسا تاشىدىغان گەدەنكەش بىلەن كارى بولمىسا، ئوقۇتقۇچىمۇ خارلىشىپ قالمايدىكەن.بالىلارمۇ مەكتەپ شۇنداق ۋاقتىدا كېلىدىغان قائىدىلىك بۇلۇپ كېتىدىكەن..خەنزۇ شوجاڭلار بىز ئوقۇتۇشقا مەسئۇل،بالىنى مەكتەپكە ئەۋەتىشكە ئاتا-ئانىلار ۋە ھۆكۈمەت مەسئۇل دەپ،كەلمىگەننى يالۋۇرۇپ ئەكىلىدىغان ئىشنى قىلمايدىكەن.،

ۋەزىر

	بىز بالا ئۇرمايمىز

ئەرتۇرا

	     بىباھا گۆھەردەك خىسلىتىڭ  ئۇستاز ( ئوقۇتقۇچىلار بايرىمىغا سوغاتلىق) بىباھا گۆھەردەك خىسلىتىڭ ئۇستاز، يوق شۇڭا تۆھپەڭگە مىننىتىڭ ئۇستاز. ھەممە دەر ئوقۇتۇش جاپالىق خىزمەت، لېكىن ساڭا راھەت قىسمىتىڭ ئۇستاز. راست ئىكەن ئالتۇننى زەرگە بىلىشى، ئالىمغا بىلىنەر قىممىتىڭ ئۇستاز. چەكتىن ئاشسا خىزمىتىڭ ھار ئالمىدىڭ، جاپالىق خىزمەتتە قات-قېتىڭ ئۇستاز. چۈنكى ئوقۇتۇشتىن باشقا ئىشىڭ كۆپ، ئىش بىلەن تولىدۇ كۆپ قېپىڭ ئۇستاز. ئوقۇتۇش ئۈنۈمسىز يالماپ باشقا ئىش، چېلىنماس ھەسرەتلىك شۇ دېپىڭ ئۇستاز. يەنىلا پاك سۆزلەپ پاك ياشاپ كەلدىڭ، پاك ياشاش بوپ كەلدى خىزمىتىڭ ئۇستاز. «ئاق» قايسى؟«قارا»ھەم بىلمەيتى ئەۋلاد، ئەۋلادقا بىلدۈرگەن ھىممىتىڭ ئۇستاز. ئەۋلادى مىللەتنىڭ تەقدىرى يورۇق، بولغاچقا ئەۋلادقا «نۇر» گىپىڭ ئۇستاز. قەدرىڭنى بىلگەنلەر گۈللەندى شۇڭا، بىلمىگەن خارلاندى قۇت تېپىڭ ئۇستاز. ئەل ۋەتەن ئۈمۈدى پەقەت سىنىڭدە، شاتلانسۇن ئارمانىڭ پاك سېپىڭ ئۇستاز. 2013-9-10            مۇئەللىم ئورنى پەس. 1 «ساراڭ» دەر سۆزلىسەم  مەن ساراڭ ئەمەس، سۆزلىدىم ئوقۇتۇش بولغاچقا بىر خەس. ئانا تىل يەكلىنىپ باستى يەنە  نەس، ئۇستازنى نەس باسسا ئەل خاراپ پەۋەس. مۇئەللىم ئورنى پەس، ئەلنىڭ بەختى تەس. 2 باشلىقلار تۇرىدۇ خۇددى داھىدەك، كۆرمەيدۇ پۇخرانى كەشى لايىدەك. يالۋىرىپ  چاپىمىز ئىشقا يايىدەك، بىز ماتا ئۇلاردۇر ئەتلەس شايىدەك. مۇئەللىم ئورنى پەس ئەلنىڭ بەختى تەس. 3 شۇ تۈزۈم سەۋەپلىك باردۇر داۋامسىز، سۆھبەتتە يىغمىساق بىزلەر  يارامسىز. تەنقىدلەر بىزنىلا كىرىپ سالامسىز، قورقۇتۇپ تىللايدۇ «سىلەر بولامسىز!»، مۇئەللىم ئورنى پەس ئەلنىڭ  بەختى تەس. 4 دىن چەكلەشتىن ئەخلاق ئۆزلىشىپ ئالا،   كۆپەيمەكتە مەكتەپتە داۋامسىز بالا . شۇڭلاشقا بىلىملەر ئۆزلىشىپ چالا ، رىزاسىز بۇرچىمىز ئايلىنار دالا. مۇئەللىم ئورنى پەس ئەلنىڭ بەختى تەس. 5 ئوقۇغۇچى قىرىقتىن كۆپ سىنىپتا ، كۈنلۈك بىردىن تاپشۇرۇق بار قېلىپتا. ئامال يوق بۇنىڭغا بىزدەك غېرىپتا. چارچايمىز تۈزۈمنى ساناپ ئېيىپتا ، مۇئەللىم ئورنى پەس ئەلنىڭ بەختى تەس. 6 بالىنى ئازىلاپ ئۇستازنى خارلاپ، ماڭغان مائارىپ تۈگىشىدۇ زارلاپ. ھەم ياراملىق ئەۋلات چىقمايدۇ پارلاپ ، قارايلى تارىخقا ئىبرەتلىك چارلاپ، مۇئەللىم ئورنى پەس، ئەلنىڭ بەختى تەس. (7 ئىلىمگە خىيانەت، ئەلگە قىيامەت ، بىراق بىزدە كۆپتۇر بۇنداق قىياپەت. بولسىمۇ ئۇستازغا ياخشى سىياسەت. لىكىن بىزدە يوقتۇر ئۇنداق دىيانەت.، مۇئەللىم ئورنى پەس، ئەلنىڭ بەختى تەس. 8 باشقىلار ئۇستازنى   ئۇلۇغ بىلىدۇ ، شۇڭا  ئۇلار باي  بەخىتلىك كىلىدۇ، بىزدە غاجاپ تىللاپ ئەخمەق قىلىدۇ، ھالىمىز شۇڭلاشقا يۈرەك تىلىدۇ. مۇئەللىم ئورنى پەس، ئەلنىڭ  بەختى تەس. 9 ئۇ ئايدىن بۇئايغا مائاش يەتمەيدۇ، مال باھا ئۆسۈشتىن نېرى كەتمەيدۇ، توي تۆكۈن مائاشنى تازا  ئەپلەيدۇ. شۇڭلاشقا نامراتلىق بىزنى خەپلەيدۇ، مۇئەللىم ئورنى پەس ، ئەلنىڭ  بەختى تەس. 10 ھەربىر  خەت پىلاندا بولمىساق زىرەك، ئايلىنىپ قالارمىز كىرەكسىز تىزەك. شۇڭا بەك ئىشلەيمىز خىزمەتنى دىمەك. ئىشلەشتە يوق بىزگە بىرەرمۇ تىرەك، مۇئەللىم ئورنى پەس ، ئەلنىڭ بەختى تەس. 11 ھاجەت راۋا بولماي تۇرىدۇ سەپ-سەپ، باشقىغا بىزلەردىن تەگمىگەچكە نەپ، قاچاركەن ھەممىسى«نەپ تەگمىدى» دەپ، شۇڭلاشقا غەم باسار بولۇپ بىر سەلەپ، مۇئەللىم ئورنى پەس ، ئەلنىڭ بەختى تەس. 12 ئوقۇتۇشنى دىمەس  «جاپالىق ئەمگەك»، بار تېخى «ھەممىدىن ئاسان »دەپ كەتمەك. يوقتۇر ھەقىقەتنى  ئىزدىمەك يەتمەك، شۇڭا بارساختىلىق يوقنى بار ئەتمەك، مۇئەللىم ئورنى پەس، ئەلنىڭ  بەختى تەس. 13 چېقىمچى چاقىدۇ باشلىققا داتلاپ، غەيۋەتخور غاجايدۇ قارىنى چاپلاپ، دۈشمىنىڭ يۈرۈيدۇ ئەتراپنى قاپلاپ، ياراتماي دوستلۇرۇڭ كىتىدۇ ياتلاپ. مۇئەللىم ئورنى پەس، ئەلنىڭ بەختى تەس. 14 تىلىمىز ئىدى بەك ئۇلۇغ ھىكمەتتە، " ئەڭ گۈزەل تىل يېزىقكەن " دەپ زىننەتتە. خەلقارادا يۈرەر  ئەنە  ئىززەتتە بىراق بىزدە  سانالدى بەك ئىللەتتە، مۇئەللىم ئورنى پەس، ئەلنىڭ بەختى تەس. 15 قوشتىل ، شۇ «قوشتىل»دەك ئادىل ئاقمايدۇ، تەلەپ پىكىر  ھەق گەپ  پەقەت ياقمايدۇ، ھەرىمۇ بىر-بىرنى بىزدەك چاقمايدۇ، ئۇستازىغا  بىزدەك  كۆزدە باقمايدۇ. مۇئەللىم ئورنى پەس، ئەلنىڭ بەختى تەس. 16 جاپالىق ئىشلىسەڭ ئەجرىڭ چىقار كەم، ھەقىقەت بولمىغاچ خۇلاسىدە  ھەم ، ئەقىللىق بولساڭمۇ ئىشلەتسەڭمۇ پەم، ئازاپلار ھەممىسى يوقتۇر تاتلىق تەم، مۇئەللىم ئورنى پەس، ئەلنىڭ بەختى تەس. 17 مائارىپتا خورىتىش بولغاچ  بەك  تولا، مۇئەللىم ئىشى كۆپ تەگمەيدۇ چولا ، ئىشلار كۆپ  ھەم ئېغىر، يېغىردۇر دولا. جاپا بولسا ئىنسانغا شۇنچىلىك بولا، مۇئەللىم ئورنى پەس، ئەلنىڭ بەختى تەس. 18 ئوقۇتۇشتىن مۇھىم ئۇقتۇرۇش دائىم ، بۇيرۇقنى ئاڭلىشىڭ كىرەك بەك لازىم. ئوقۇتۇش بىر چەتتە قالار يەپ ۋايىم ، (قاچانمۇ كىلەر؟) دەپ مىنىڭ باھارىم. مۇئەللىم ئورنى پەس ئەلنىڭ بەختى تەس. 19 ئەمىليەتتىن  ئىزدىمەي ھەقىقەتنى ، يەكلەيدۇ دائىملا ھەق پەزىلەتنى. مۇئەللىم تاپالماس ھەق ھەرىكەتنى. قىينىلىپ ئىزدەيدۇ پاك تەبىئەتنى. مۇئەللىم ئورنى پەس ئەلنىڭ بەختى تەس. 20 مۇشەققەت دەستىدىن ئاقارغان بۇ چاچ، بولغاچقا خىزمەتلەر ئەگرى گادىرماچ. بەختىمىز ھەردائىم تۇرسىمۇ قاچ-قاچ، ئۈمۈدۋار بىز لىكىن ھەقىقەت بولغاچ، مۇئەللىم ئورنى پەس ئەلنىڭ  بەختى تەس. 2013-8    مەنبە :ئۆز قەلىمىم.

ئەرتۇرا

	        ئوقۇتقۇچىنى يوقىتامدۇق!؟              فىلىيەتون (بىرئوقۇتقۇچىنىڭ تەھەددى ئارىلاش سۆزلىرى)                  ئوقۇتقۇچىلارنىڭ تەربىيەسىدىن مۇستەسنا ھالەتتە ئانىسىنىڭ قورسىقىدىنلا دوكتۇر، ماگىستېر، ئالىم– ئىنژىنېر، رەھبىرىي كادىر بولۇپ تۆرەلگەن  ئەي تۇغما تالانتلىقلار! ئەقلى زىيادە دانىشلار!؛ ئوقۇتقۇچىلار ئورنىنى نوپۇزىنى ئازراق يۇقىرى كۆتۈرۈپ قويايلى!. بۇنداق دىسەم (سەن ئوقۇتقۇچى ھەممىنى باشقۇرسۇن دىمەكچىمۇ؟)دەپ تەتۈرلۈك قىلماڭلار!. چۈنكى بىز ئوقۇتقۇچىلار داۋامسىز ئوقۇغۇچىلار ئۆيىگە سۆھبەتكە بارساق ، ئۇلار بىزنىڭ مىڭ ئېغىز نەسىھەت قىلىپ كاپشىغىنىغا كەلمەيدۇ. لىكىن ئازراق ھۆكۈمەت ھەركىتى بولسا كىلىدۇ. شۇڭا شۇنداق دەۋاتىمەن. باشقا غەرىزىم يوق. ئەلۋەتتە ھەممە يەردىكى ئوقۇغۇچىلار ئۇنداق ئەمەس. ئايرىم ئورۇنلاردىكى ،ئايرىم ساندىكى نادان كىشىلەر (مەكتەپ باللىرىمىزنى دىنسىز قىلىدۇ) دەپ مەكتەپكە ئەۋەتكىلى ئۇنىماي باللىرىنىڭ داۋامسىز بولۇشىغا سەۋەپچى بولىۋاتىدۇ. باشقا يەردىكى ئوقۇتقۇچىلاردىن دەل بۇنداق يەردىكى ئوقۇتقۇچىلار بەكرەك قىينىلىدىغان گەپكەن. بىراق بەزى يەرلەردە داۋامسىزلىقنى ھەل قىلىشنى ئوقۇتقۇچىغا ئارتىپ قويىدۇ. ئوقۇتقۇچىلار بەزىلەرنى سۆھبەتتە ھەل قىلالىغان بىلەن بەزىلەرنى ھەل قىلالماي قىينالماقتا.. شۇڭا ئوقۇتقۇچىنى بۇنداق قىينىغىچە يوقىتىپلا قۇتۇلۇڭلار بولدى.  بىلىمەن ئەمىلىيەتتىمۇ سىلەرئاشكارا ھالدا(ئوقۇتقۇچىنى يوقىتايلى!)دىمىگەن بىلەن لىكىن . ھەر قايسىڭلارنىڭ شۇنچە يىللاردىن بېرى  قىلغان ئەتكىنىڭلار ھەمدە ، ئۇيغۇر پەيلاسوپى يۈسۈپ خاس ھاجىپنىڭ «بالاڭنى تەربىيەلەشتە تاياق بىلەن ئۇر، تاياق بىلەن ئىللەت تۈزىلۇر. .ئوقۇتقۇچى ئۇستازلارنى ھۆرمەتلە، ئوقۇتقۇچى ئۇستازلارنى ھۆرمەتلىگەن ئەل گۈللىنەر.  ئەكسىچە قىيناپ ئازاپلىغان ئەل خاراپلىشار»" دېگەن ئاساسسىز، مەدەنىيەتسىز، سەۋىيەسىز گەپلىرىگە،  يەنى شۇ كاللىسىغا ئىشەك تېپىۋەتكەن ئەجدادلارنىڭ "ئۇستاز زالىم بولسا، شاگىرت ئالىم بولۇر"، "تەلەپچان ئۇستازدىن ياراملىق شاگىرت چىقىدۇ" ئۇستازىڭغا ئەقىدە قىلىپ ئۇلۇغلا. تەربىيەسىنى ئاڭلاپ ،قوللاپ قۇۋەتلە. دەل شۇنىڭدىلا بىلىم چوقىسىغا چىقالايسەن! بەختىڭنى تاپالايسەن!   دېگەن قۇرۇق سەپسەتىلىرىگە ئىشەنمەي،  نەچچە يىللاردىن بىرى  ئوقۇتقۇچىلىقنىڭ تاغدەك جاپالىرى بىلەن بىللە ھېچبىر ئەھمىيەتسىز ، ھەقىقەتنى ئەمىلىيەتتىن ئىزدىمىگەن. «ئىككى ئاساسەن»نىڭ ئارخىپلىرىنى «تىكىپ سۆكۈپ»يازدۇرۇش  ئىشى بىلەن نەچچە ئوقۇتقۇچىنى ساراڭ قىلىپ، يەنە  نەچچىلەپ ئوقۇتقۇچىنىڭ ۋاقىتسىز قېرىپ تۇيۇقسىز ئۆلۈپ كىتىشىگە سەۋەپچى بولغىنىڭلار، يەنە شۇنداقلا ئىلىم-پەن ئارقىلىق، بىرقىسىم كىسەللىك ۋە   ساۋادى تىز چىقىدىغان زىھنى ئوچۇق بولۇش، تىز بىلىم ئىگەللەش قاتارلىقلار....ئىرسىيەتكە  ۋە شۇبالا ھەم ئاتا-ئانىسىنىڭ قوللىشى ، مەكتەپكە تولۇق كىلىشى ،شۇبالىنىڭ قىزىقىشى قاتارلىقلارغا باغلىق ئىكەنلىكى ئىسپاتلانغان تۇرسىمۇ،   بىز قىسىم ئاڭسىز ئاتا-ئانىلارغا، جەمىيەت ھەركىتى قوزغاپ، داۋامنى ياخشىلاپ بىرىشنىڭ ئورنىغا، «ئىشەككە كۈچۈڭ يەتمىسە ئۇرتوقۇمنى» دىگەندەك، «زادى ئوقۇتقۇچى دەرس ئۆتەمدۇ؟ تاپشۇرۇق تەكشۈرەمدۇ؟ قايسى بىرسىنى قىلىدۇ؟! قايسى ۋاقىتتاسۆھبەت قىلىدۇ؟!»دەيدىغان گەپ يوق   (سۆھبەت ئارقىلىق داۋامنى ياخشىلىماپسەن!؟ دەپ، زادى سەۋەپ نەدە !؟  دىمەي ئوقۇتقۇچىلارنىڭ  نەچچە مىڭ يۈئەنلەپ  مائا شىنى تۇتۇپ قان يىغلاتقىنىڭلار، ئانا سۈتىدىن ھالال ئىش ھەققىنى قىرقىپ ئاران كىتىۋاتقان ئائىلىسىنى  قاخشاتقىنىڭلار دەل ئوقۇتقۇچىنى يوقىتىشنىڭ ئالامىتى بولماي نىمە ؟! ... خاتا دىدىممۇيە ؟! ؟  . مەن شۇتاپتا، بىر ئوقۇتقۇچى بولۇش سۈپىتىم بىلەن قاتتىق تەلەپ قويمىسىمۇ ئۆزلۈكىدىنلا ئەقىللىق، بىلىملىك بولۇپ كېتىدىغان، خاتالىقىنى تەنقىد قىلىپ كۆرسىتىپ بەرمىسىمۇ ئۆزلۈكىدىن تۈزىتىپ ئوڭشىلىپ كېتىدىغان، كەلگۈسىدە داڭلىق ئالىم-ئۆلىما بولىدىغان ئارزۇلۇق پەرزەنتلىرىڭلارنى خۇددى كېيىن ياراملىق ئادەم بولۇپ قالسا ماڭا تۇتاملاپ پۇل ئەكېلىپ بېرىدىغاندەك قىلىپ چىڭ تۇتۇپ، خاتالىق ئۆتكۈزسە تەنبىھ بېرىپ، تولىمۇ قاتتىق تەلەپ بىلەن ئوقۇغۇچى تەربىيەلەپ ھەممىگە يامان بولۇپ كەلگەن خاتالىقىمغا چەكسىز پۇشايمان ۋە تەۋبىلەرنى قىلىپ ئولتۇرماقتىمەن.!.....     كىچىكىمدە ئاتام  ئۇستازىمغا "بالىنىڭ گۆشى سىلىنىڭ، سۆڭىكى بىزنىڭ" دەپ  مېنى قاتتىق قول تەربىيەلىگۈچىگە تاپشۇرۇپ بەرگەن ئىدى.، يالغانچىلىق قىلىپ مۇئەللىمدىن تاياق يەپ ئۆيگە يىغلاپ كەلسەم، دادام يۈگۈرۈپ بېرىپ مۇئەللىمنىڭ ياقىسىدىن ئېلىشنىڭ ئورنىغا مېنى "ئۇستازىڭغا يالغان گەپ قىلدىڭما؟" دەپ ئۆگەي بالىنى ئۇرغاندەك ئۇرۇپ كەتكەن دادامنى قەبرىسىدىن تارتىپ ئېلىپ چىقىپ، ھۆكۈمەتنىڭ ھۆججەتلىرىنى، تورداشلارنىڭ ئوقۇغۇچىلارنى قوغداش، ئاسراش ھەققىدىكى ئىنكاسلىرىنى كۆرسەتكۈم كېلىۋاتىدۇ. شۇ تىل – دەشناملارنىڭ دەستىدىن ئاران ئوقۇتقۇچى بولۇپتىمەن، ناۋادا ئۇنداق كۆڭلۈمگە ئازار بەرمەي، سىلاپ – پەپىلەپ ئوقۇتقان بولسا، چوقۇم دوكتۇر ئاشتى بولاتتىممىكەن تاڭ! ؟.... خەپ دادا!  توۋادەيمەن! ؟ ئۆتكۈر پىچىقى بىلەن راك ھۈجەيرىلىنى كېسىپ تاشلاپ، نۇرغۇن بىمارنى قۇتقۇزغان ئۇستا دوختۇرنى بىر قېتىملىق سەۋەنلىك بىلەن قولىدىكى پىچاقنى تارتىۋالساق، نۇرغۇن جىنايەتچىلەرنى پاراسەت بىلەن قولغا چۈشۈرۈپ، نۇرغۇن خەلقنىڭ ھاياتى ۋە مال – مۈلكىنى قوغداپ كەلگەن ساقچىنى بىر قېتىملىق سەۋەنلىك بىلەن تۈرمىگە سولىساق، نۇرغۇن ئالىم – ئىنژىنېر، تەتقىقاتچى – كەشپىياتچىلارنى تەربىيەلەپ كەلگەن ئوقۇتقۇچىنى بىرەر ئوقۇغۇچىنىڭ ئۆزىنى بىنادىن تاشلىۋېلىشى بىلەن (سەن ئوقۇغۇچىلار كۆڭلىنى ئۇتالماپسەن)دەپ مۇنبەردىن ئايرىساق  قانداق بولار! ؟ ...توغرا سىلەرنىڭچە شۇنداق قىلساق..دانىشلارچە ئىش قىلغان بولىمىز.جەمىيىتىمىز تەرەققى قىلىپ  ئىلگىرىكىن  بەخىتلىك بولالايدۇ.!؟     18 ياشتىن ئاشقاندىن كېيىن خاتالىق ئۆتكۈزۈپ قويسا يەتمىش پۇشتىغىچە پۇشايمان قىلغۇدەك جازالايسىز-يۇ، كىچىكىدىن باشلاپ قاتتىق تەلەپ بىلەن تەربىيەلەپ، چوڭ بولغاندا خاتالىشىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشنى مەقسەت قىلىپ قاتتىق تەربىيە قىلسا نېمە ئۈچۈن خاتا دەيسىز؟!... توغرا.!     ھەر يىلى نەچچە ئونمىڭلىغان ھەتتا ئۇنىڭدىنمۇ كۆپ قۇرامىغا يەتكەنلەر جىنايەت ئۆتكۈزۈپ تۈرمىگە كىرسە، ئۆلۈمگە ھۆكۈم قىلىنسا كۆزىڭىزنى مىت قىلمايسىز، پۈتۈن مەملىكەتتىكى نەچچە يۈز مىليون ئوقۇغۇچىنىڭ ئىچىدە بىر – ئىككىسى ئوقۇتقۇچىنىڭ ياخشى نىيەت بىلەن قىلغان تەنبىھلىرىگە چىدىماي ئۆزىنى بىنادىن تاشلىۋالسا، سەۋەبىنى سۈرۈشتۈرمەيلا ھەممىنى بىر تاياقتا ھەيدەپ، ئوقۇتقۇچىلارنى ئاغزىڭىزغا كەلگەنچە تىللاپ، مىدىرلىيالماس قىلىپ قويىسىڭىز توغرا بولامۇ؟.     نەچچە يىلنىڭ ئالدىدا كەپسىزلىكتە ئۇچىغا چىققان، ئاتا – ئانىسىمۇ باشقۇرالماي قالغان بىر نەچچە ئوقۇغۇچى ئوقۇتقۇچىدىن تاياق يېسە دەرھال تۈزۈم چىقىرىپ (تەن جازاسى بېرىشكە بولماس) قىلىۋەتتىڭلار!، ھەر قانچە خاتالىق ئۆتكۈزسىمۇ، غورۇرىمىزغا تەگسىمۇ قول تەگكۈزەلمەيدىغان بولدۇق. ئۆتكەن يىلى ئوقۇتقۇچىنىڭ گېپى ئىچىگە ئۆتۈپ كەتكەن بىرى بىنادىن ئۆزىنى تاشلىۋالسا ئەمدى ئوقۇغۇچىلارنى تىللاشقىمۇ، ئاتالمىش "زىتىغا تېگىدىغان" گەپلەرنى قىلىشقىمۇ پېتىنالماس بولدۇق.     ئوقۇتقۇچى ئوقۇغۇچىنى ئۇرسا تۈرمىگە كىرىدۇ. ئوقۇغۇچىلار بىرلىشىپ ئوقۇتقۇچىنى ئۇرسا "قۇرامىغا يەتمىگەن" دېگەن باھانە بىلەن پەقەت تەربىيە بېرىلىدۇ.  2009يىلى ئەتراپىدا قەشقەر شەھەرلىك 25-ئوتىرا مەكتەپتە بىر كەپسىز ئوقۇغۇچى، ئوقۇتقۇچىسغا پىچاق تىقىۋەتسىمۇ، بارچە گۇنا يەنە شۇ بىچارە ئوقۇتقۇچىغا ئارتىلغان ئىدى.  مانا بۇلارنىڭ ھەممىسى ئوقۇتقۇچىغا تۇتقان ئاتالمىش ھۆرمەتلىگەن مۇئامىلىمىزنىڭ ھاسىلاتى.!.....تەشۋىقاتلاردا «ئوقۇتقۇچىنى ھۆرمەت قىلايلى!» دەپ بەكمۇ داۋراڭ سالىمىز.قېنى شۇ ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ھۆرمىتى؟ قېنى شۇ ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ئىززىتى؟   قېنى  شۇ ئوقۇتقۇچىلارنىڭ نوپۇزى؟  سىزنىڭ بالىڭىزنىڭ غورۇرى غورۇر بولۇپ، ئوقۇتقۇچىنىڭ غورۇرى كالىنىڭ پىشمايدىغان يېرىما؟ ! ؟ تۆۋەندىكى مەكتەپتىكى دىئالوگلار؛ -       تاپشۇرۇق ئىشلىمەپسەنغۇ؟ -       مۇئەللىم، ھۆكۈمەت ئوقۇغۇچىلارنىڭ يۈكىنى يېنىكلىتىڭلار دەۋاتسا، نېمە دېگەن كۆپ تاپشۇرۇق بۇ؟  شۇڭا ئىشلىمىدىم.... -       تۈنۈگۈن نېمىشقا دەرسكە كىرمەيسەن؟ -       مۇئەللىم، بۇ دىگەن ساپا مائارىپى. ئوقۇغۇچىلار قىزىقىشى ۋە ئالاھىدىلىكى بويىچە تەربىيەلىنىشى كېرەك. قىزىقىشىم پۇتبول بولغاچقا پۇتبول مەشىق قىلدىم شۇ. .... -   مەكتەپكە نىمىشقا كەلمەيسەن؟ -   مۇئەللىم  پۇل بولمىسا ئاچ قالىدىغان گەپ، شۇڭا كىپەز تىرىپ  پۇل تاپتىم،......-شوگۇڭ ئىشلەپ پۇل تاپتىم.......-ئانار ئۈزدۇق.......- ئۈزۈم ئۈزدۈق......-ئاتا-ئانام ئېتىزغا ئىشلىگىلى كەتكەن شۇڭا بالا باقتىم..........ھەلەپ ئىتىپ كالا باقتىم.....مەكتەپكە بارسام نىمە پايدىسى بار؟ مەلىمىزدىكى نەچچە ئوقىغان بالىلار خىزمىتى يوق يۈرمەمدۇ ئەنە!....   بۇ مەكتەپتەئوقۇيمەن دەپ ۋاقىتنى ئىسراپ قىلغاندىن بالدۇراق بىرەر ھۈنەر كەسىپنىڭ پىشىنى تۇتقان ياخشى.!...................    يۇقارقى دىئالوگلار  ، ئوقۇتۇشتا قوللانغان ،ئوقۇتقۇچىنىلام  باسىدىغان ، ئوقۇغۇچىنى ئازىلاپ ، ئوقۇتقۇچىنى خارلايدىغان ، تەرەققى قىلغان مىللەتلەرنىڭ ئەكسىچە ئىش قىلىنغان ، بىرتەرەپلىمە قائىدە تۈزۈملىرىمىزنىڭ ھاسىلاتى!....قاراپ بېقىڭلار! تەكشۈرۈپ بېقىڭلار!. ئاشۇ تەرەققى قىلغان ئىلغار ، قۇدرەتلىك ئەللەرنىڭ ھەرقاندىقى ئوقۇتقۇچى ئۇستازلارنى، ئالىملارنى، ئۇلۇغلاپ ھۆرمەتلەيدۇ. ئوقۇتقۇچىلارنىڭ بالا تەربىيەلەلەش ، جەھەتتە ئالاھىدە ھەق ھوقۇقلىرى بولىدۇ.  بىزگە ئوخشاش ناچار ئوقۇغۇچى ۋە ئاتا-ئانىلار تەرىپىدىن خارلانمايدۇ.     شۇنى سورىغۇم كېلىۋاتىدۇ. قايسى بىر ئوقۇتقۇچى كۆڭۈل خۇشلۇقى ئۈچۈن بىگۇناھ ئوقۇغۇچىلارنى ئۇرۇپ ئوينايدىغاندۇ؟ قايسى ئوقۇتقۇچى ھېچبىر سەۋەبسىز ئوقۇغۇچىنى تەنقىد قىلىدىغاندۇ؟ سىزچە ئوقۇتقۇچى تاپشۇرۇق تەكشۈرۈشكە شۇنچە ھېرىسمەنمىدۇ؟ ئوقۇتقۇچىنىڭ ئوقۇغۇچىلارنى قاتتىق تەلەپ بىلەن تەربىيەلىشى ئۆز كەلگۈسى ئۈچۈنمىدۇ؟ ۋەياكى..ئەل-ۋەتەن خەلقى ئۈچۈنمىدۇ؟..نىمىشقا ئويلانمايسىلەر؟يولداش دىڭشاۋپىڭ«مىللەتنى گۈللەندۈرۈشنىڭ ئۈمۈدى مائارىپتا، مائارىپنى گۈللەندۈرۈشنىڭ ئۈمۈدى ئوقۇتقۇچىلاردا» دىگەنتى دەپ  بىرتەرەپلىمە ھالدا ئوقۇتقۇچىنى مۇشۇنداق ئانى تېپىپ ، چىڭ تۇتماقچىمۇ يا؟! . سىلىنىڭ توغرا ؟! بالىنى شۇنداق سىلاپ سىپاپ ئازىلاپ چوڭ قىلسا ياراملىق ئادەم بولىدۇ! ؟    ئەي  ئوقۇتقۇچىنى يامان كۆرۈدىغان،  ئوقۇتقۇچىلارنىڭ تەربىيەسىدىن مۇستەسنا ھالەتتە ئانىسىنىڭ قورسىقىدىنلا دوكتۇر، ماگىستېر، ئالىم – ئىنژىنېر، رەھبىرىي كادىر بولۇپ تۆرەلگەن  ئەي تۇغما تالانت ئەقىل ئىگىللىرى! ئوقۇتقۇچىلار ھۆرمەت تېپىپ ، تۇرمۇشى خاتىرجەم بولۇپ قالسا، بەخىتسىز بولۇپ قالىسىلەر !  ئەڭ ياخشىسى ئوقۇتۇچى ئۇستازلاردىن بولۇپمۇ قاتتىق قول، تەلەپچان ئۇستازلاردىن شۇنچە بىزار بولغان بولساڭلار، ئوقۇتقۇچىلارنى يوقىتىپلا قۇتۇلۇڭلار بولدى!. چۈنكى ئۇلار «سېسىق توققۇزىنچى» ئەمەسمۇ!؟...دەل شۇندىلا بەختىڭلارنى تاپالايسىلەر!؟...... راست! مەدەنىيەت ئىنقىلاۋى ئوقۇتقۇچىلارنى «سېسىق توققۇزىنچى»دەپ لەقەم قويۇپ تىللاپ خارلىغاچقا، مەدەنىلىشىپ بەك تەرەققى قىلغان ئەمەسمىدۇق!؟... شۇڭا شۇنداق قىلىۋاتامسىلەريا؟؟! .... يا..تەتىل تەتىلدەك بولمىغان، كۈندە يىغىلىپ ئائىلە سۆھبىتى قىلىۋاتقان..!.....ھېيىت تېخى ھېيت بولمىغان، ھېيىت كۈنى مەكتەپكە بارلىق بالىلار بىلەن يىغىۋىلىپ! يىلدا بىر كىلىدىغان ھېيت نامىزىنىمۇ ئارانخۇدا ئوقۇغىلى قويمىغان! .. دىمەك مۇشۇ قىلغىنىڭلار ....ئوقۇتقۇچىنى يوقىتىشقا قاراپ مېڭىۋاتقىنىڭلار بولماي نىمە؟! ...... (تەھرىر :ئۇيغۇربىز)       "ئۇيغۇر مائارپىغا نەزەر" مەنبەسى :http://www.akademiye.org/ug/?p=209 ئالىم، پىسخولوگ جىك ھونتېر (ئامېرىكا)      مۇقەددىمە مەن ئۇيغۇر نامى بىلەن ئاتالغان ئەلدە خېلى ئۇزۇن تەلىم ئالدىم. لېكىن مەندە قالغان تەسرات شۇ بولدۇكى، ئۇ يەردە ھەقىقى مەنادىكى مائارىپ تېخى شەكىللەنمەپتۇ. ۋەتەنگە ۋاقتىدا قايتىپ كەلمىگەن بولسام، مەنمۇ تەربىيىسىز قالاركەنمەن. زاۋۇتتىن چىققان خىشتەك، بىر خىللا ئىدىيىلىك، بىر قىلىپتىكى ئادەملەرنى تەربىيىلەپ چىقىشنى مەقسەت قىلغان ئۇ سىستېما ھەققىدە بەك كۆپ توختالغۇم يوق. ئۇلار تېخى ئۆزلىرىچە مائارىپتا ئىسلاھ ئىلىپ بېرىۋاتىمىز، دەپ قارايدىكەن. ئۇلار ئىسلاھات دەپ چۈشەنگەن ئىشنىڭ ماھىيىتىنى قىسقىلا قىلىپ ئۈچ نوقتىغا يىغىش مۇمكىن. 1- باب. ئۇيغۇر مائارىپىدىكى «ئىسلاھات» قا ئىزاھات ئۇلار بىز ئىسلاھات ئىلىپ بېرىۋاتقىلى يىگىرمە نەچچە يىل بولدى دەپ ماختىنىدىكەن، ئەمىلىيەتتە ئۇيغۇر مائارىپىدا ئەزەلدىن ئىسلاھات بولۇپ باقماپتۇ. بىر زاماندا روسلارنىڭ ئەندىزىسى بىلەن شەكىللەنگەن مائارىپىدىن پەخىرلەنگەن ئىكەن. مانا ئەمدى خەنزۇ مائارىپىنىڭ كۆچۈرۈلمىسىدىن ماختىنىپ يۈرۈپتۇ. بۇ خىل كۆچۈرۈلمە ئەندىزىسىمۇ يىل ساناپ ئۆزگىرىپ تۇرىدىكەن. بۇ يىل نىشانلىق ئوقۇتۇش دېگەن شۇئارنى كۆتۈرۈپ چىقسا، كېلەر يىلى ساپا مائارىپى دېگەن گەپنى ئوتتۇرىغا قويىدىكەن، ھازىر «ئېمتىھان مائارىپى» دېگەن ئۇقۇمنى پەيدا قىلسا، ئەتە تۇرۇپلا ئامېرىكىنىڭ 20- ئەسىرنىڭ 70- يىلىلىرىدىكى پېداگوكى بۆلۈمىنىڭ نەزەرىيسىنى بازارغا سالىدىكەن. مەھمۇت قەشقىرى، نىزامىدىن ئەلشىر ناۋايى … قاتارلىق يىتۈك ئۆلىما ئۇستازلىرى ياراتقان تەربىيىلەش تەجرىبىلىرىنى تەتقىق قىلىپ كۆرمەي، چەتئەلنىڭ سۇخۇلمىنىسكى، كۇڭزى كەبى پېداگوكلىرىنىڭ ئۆزلىرىگە ماس كەلمىگەن تەشەببۇسلىرىغا ئېسىلىۋالىدىكەن. ئىسلاھات دەپ كۈچىگەنسېرى ئوقۇغۇچىلارنىڭ دەرسلىك كىتابلىرى كۆپىيىپ كېتىدىكەن، ئۇ دەرسلىكلەر ئەمەلىيەتتىن ئايرىلغان بولۇپ، ئۇنى ئوقۇپ چىققانلار رېئاللىققا، تۇرمۇشقا زادىلا ماسلىشالمايدىكەن. ئەقەللىيسى، فىزىكا ئوقۇغانلار ھەمىشە كۆرۈپ تۇرغان شال بىلەن بۇغداي مايسىسىنى پەرىقلەندۈرەلمەيدىكەن. باشلىق كۆپەيتىش – ئۇلار دېگەن ئىسلاھاتنىڭ مۇھىم بىر تەركىبى قىسمى ئىكەن. «ئادەم كۆپ بولسا ئىش كۆپ بولىدۇ» دېگەن گەپ ئۇلارنىڭ دەستۇرى سانىلىدىكەن. ئادىمى يۈزگىمۇ يەتمەيدىغان مەكتەپنىڭ 8-10 نەپەر مۇدىرى بولىدىكەن. بۆلۈم، گۇرۇپپا مەسئۇللىرى، سىياسى خىزمەتچىلەر… دېگەنلىرىنى قوشقاندا مەكتەپ خادىمىنىڭ 40-0 پىرسەنتىنى باشلىقلار تەشكىل قىلىدىكەن. باشلىقلار كۆپىيىپ تۇرغىنى بىلەن «ئىخچاملاش» نى ئېغىزدىن چۈشەرمەسلىك ئۇلارغا ئورتاق ئۇدۇم ئىكەن. ئىخچاملىدۇق دەپ بىر-بىرىگە مۇناسى

ئەرتۇرا

	        ئوقۇتقۇچىنى يوقىتامدۇق!؟              فىلىيەتون (بىرئوقۇتقۇچىنىڭ تەھەددى ئارىلاش سۆزلىرى)                  ئوقۇتقۇچىلارنىڭ تەربىيەسىدىن مۇستەسنا ھالەتتە ئانىسىنىڭ قورسىقىدىنلا دوكتۇر، ماگىستېر، ئالىم– ئىنژىنېر، رەھبىرىي كادىر بولۇپ تۆرەلگەن  ئەي تۇغما تالانتلىقلار! ئەقلى زىيادە دانىشلار!؛ ئوقۇتقۇچىلار ئورنىنى نوپۇزىنى ئازراق يۇقىرى كۆتۈرۈپ قويايلى!. بۇنداق دىسەم (سەن ئوقۇتقۇچى ھەممىنى باشقۇرسۇن دىمەكچىمۇ؟)دەپ تەتۈرلۈك قىلماڭلار!. چۈنكى بىز ئوقۇتقۇچىلار داۋامسىز ئوقۇغۇچىلار ئۆيىگە سۆھبەتكە بارساق ، ئۇلار بىزنىڭ مىڭ ئېغىز نەسىھەت قىلىپ كاپشىغىنىغا كەلمەيدۇ. لىكىن ئازراق ھۆكۈمەت ھەركىتى بولسا كىلىدۇ. شۇڭا شۇنداق دەۋاتىمەن. باشقا غەرىزىم يوق. ئەلۋەتتە ھەممە يەردىكى ئوقۇغۇچىلار ئۇنداق ئەمەس. ئايرىم ئورۇنلاردىكى ،ئايرىم ساندىكى نادان كىشىلەر (مەكتەپ باللىرىمىزنى دىنسىز قىلىدۇ) دەپ مەكتەپكە ئەۋەتكىلى ئۇنىماي باللىرىنىڭ داۋامسىز بولۇشىغا سەۋەپچى بولىۋاتىدۇ. باشقا يەردىكى ئوقۇتقۇچىلاردىن دەل بۇنداق يەردىكى ئوقۇتقۇچىلار بەكرەك قىينىلىدىغان گەپكەن. بىراق بەزى يەرلەردە داۋامسىزلىقنى ھەل قىلىشنى ئوقۇتقۇچىغا ئارتىپ قويىدۇ. ئوقۇتقۇچىلار بەزىلەرنى سۆھبەتتە ھەل قىلالىغان بىلەن بەزىلەرنى ھەل قىلالماي قىينالماقتا.. شۇڭا ئوقۇتقۇچىنى بۇنداق قىينىغىچە يوقىتىپلا قۇتۇلۇڭلار بولدى.  بىلىمەن ئەمىلىيەتتىمۇ سىلەرئاشكارا ھالدا(ئوقۇتقۇچىنى يوقىتايلى!)دىمىگەن بىلەن لىكىن . ھەر قايسىڭلارنىڭ شۇنچە يىللاردىن بېرى  قىلغان ئەتكىنىڭلار ھەمدە ، ئۇيغۇر پەيلاسوپى يۈسۈپ خاس ھاجىپنىڭ «بالاڭنى تەربىيەلەشتە تاياق بىلەن ئۇر، تاياق بىلەن ئىللەت تۈزىلۇر. .ئوقۇتقۇچى ئۇستازلارنى ھۆرمەتلە، ئوقۇتقۇچى ئۇستازلارنى ھۆرمەتلىگەن ئەل گۈللىنەر.  ئەكسىچە قىيناپ ئازاپلىغان ئەل خاراپلىشار»" دېگەن ئاساسسىز، مەدەنىيەتسىز، سەۋىيەسىز گەپلىرىگە،  يەنى شۇ كاللىسىغا ئىشەك تېپىۋەتكەن ئەجدادلارنىڭ "ئۇستاز زالىم بولسا، شاگىرت ئالىم بولۇر"، "تەلەپچان ئۇستازدىن ياراملىق شاگىرت چىقىدۇ" ئۇستازىڭغا ئەقىدە قىلىپ ئۇلۇغلا. تەربىيەسىنى ئاڭلاپ ،قوللاپ قۇۋەتلە. دەل شۇنىڭدىلا بىلىم چوقىسىغا چىقالايسەن! بەختىڭنى تاپالايسەن!   دېگەن قۇرۇق سەپسەتىلىرىگە ئىشەنمەي،  نەچچە يىللاردىن بىرى  ئوقۇتقۇچىلىقنىڭ تاغدەك جاپالىرى بىلەن بىللە ھېچبىر ئەھمىيەتسىز ، ھەقىقەتنى ئەمىلىيەتتىن ئىزدىمىگەن. «ئىككى ئاساسەن»نىڭ ئارخىپلىرىنى «تىكىپ سۆكۈپ»يازدۇرۇش  ئىشى بىلەن نەچچە ئوقۇتقۇچىنى ساراڭ قىلىپ، يەنە  نەچچىلەپ ئوقۇتقۇچىنىڭ ۋاقىتسىز قېرىپ تۇيۇقسىز ئۆلۈپ كىتىشىگە سەۋەپچى بولغىنىڭلار، يەنە شۇنداقلا ئىلىم-پەن ئارقىلىق، بىرقىسىم كىسەللىك ۋە   ساۋادى تىز چىقىدىغان زىھنى ئوچۇق بولۇش، تىز بىلىم ئىگەللەش قاتارلىقلار....ئىرسىيەتكە  ۋە شۇبالا ھەم ئاتا-ئانىسىنىڭ قوللىشى ، مەكتەپكە تولۇق كىلىشى ،شۇبالىنىڭ قىزىقىشى قاتارلىقلارغا باغلىق ئىكەنلىكى ئىسپاتلانغان تۇرسىمۇ،   بىز قىسىم ئاڭسىز ئاتا-ئانىلارغا، جەمىيەت ھەركىتى قوزغاپ، داۋامنى ياخشىلاپ بىرىشنىڭ ئورنىغا، «ئىشەككە كۈچۈڭ يەتمىسە ئۇرتوقۇمنى» دىگەندەك، «زادى ئوقۇتقۇچى دەرس ئۆتەمدۇ؟ تاپشۇرۇق تەكشۈرەمدۇ؟ قايسى بىرسىنى قىلىدۇ؟! قايسى ۋاقىتتاسۆھبەت قىلىدۇ؟!»دەيدىغان گەپ يوق   (سۆھبەت ئارقىلىق داۋامنى ياخشىلىماپسەن!؟ دەپ، زادى سەۋەپ نەدە !؟  دىمەي ئوقۇتقۇچىلارنىڭ  نەچچە مىڭ يۈئەنلەپ  مائا شىنى تۇتۇپ قان يىغلاتقىنىڭلار، ئانا سۈتىدىن ھالال ئىش ھەققىنى قىرقىپ ئاران كىتىۋاتقان ئائىلىسىنى  قاخشاتقىنىڭلار دەل ئوقۇتقۇچىنى يوقىتىشنىڭ ئالامىتى بولماي نىمە ؟! ... خاتا دىدىممۇيە ؟! ؟  . مەن شۇتاپتا، بىر ئوقۇتقۇچى بولۇش سۈپىتىم بىلەن قاتتىق تەلەپ قويمىسىمۇ ئۆزلۈكىدىنلا ئەقىللىق، بىلىملىك بولۇپ كېتىدىغان، خاتالىقىنى تەنقىد قىلىپ كۆرسىتىپ بەرمىسىمۇ ئۆزلۈكىدىن تۈزىتىپ ئوڭشىلىپ كېتىدىغان، كەلگۈسىدە داڭلىق ئالىم-ئۆلىما بولىدىغان ئارزۇلۇق پەرزەنتلىرىڭلارنى خۇددى كېيىن ياراملىق ئادەم بولۇپ قالسا ماڭا تۇتاملاپ پۇل ئەكېلىپ بېرىدىغاندەك قىلىپ چىڭ تۇتۇپ، خاتالىق ئۆتكۈزسە تەنبىھ بېرىپ، تولىمۇ قاتتىق تەلەپ بىلەن ئوقۇغۇچى تەربىيەلەپ ھەممىگە يامان بولۇپ كەلگەن خاتالىقىمغا چەكسىز پۇشايمان ۋە تەۋبىلەرنى قىلىپ ئولتۇرماقتىمەن.!.....     كىچىكىمدە ئاتام  ئۇستازىمغا "بالىنىڭ گۆشى سىلىنىڭ، سۆڭىكى بىزنىڭ" دەپ  مېنى قاتتىق قول تەربىيەلىگۈچىگە تاپشۇرۇپ بەرگەن ئىدى.، يالغانچىلىق قىلىپ مۇئەللىمدىن تاياق يەپ ئۆيگە يىغلاپ كەلسەم، دادام يۈگۈرۈپ بېرىپ مۇئەللىمنىڭ ياقىسىدىن ئېلىشنىڭ ئورنىغا مېنى "ئۇستازىڭغا يالغان گەپ قىلدىڭما؟" دەپ ئۆگەي بالىنى ئۇرغاندەك ئۇرۇپ كەتكەن دادامنى قەبرىسىدىن تارتىپ ئېلىپ چىقىپ، ھۆكۈمەتنىڭ ھۆججەتلىرىنى، تورداشلارنىڭ ئوقۇغۇچىلارنى قوغداش، ئاسراش ھەققىدىكى ئىنكاسلىرىنى كۆرسەتكۈم كېلىۋاتىدۇ. شۇ تىل – دەشناملارنىڭ دەستىدىن ئاران ئوقۇتقۇچى بولۇپتىمەن، ناۋادا ئۇنداق كۆڭلۈمگە ئازار بەرمەي، سىلاپ – پەپىلەپ ئوقۇتقان بولسا، چوقۇم دوكتۇر ئاشتى بولاتتىممىكەن تاڭ! ؟.... خەپ دادا!  توۋادەيمەن! ؟ ئۆتكۈر پىچىقى بىلەن راك ھۈجەيرىلىنى كېسىپ تاشلاپ، نۇرغۇن بىمارنى قۇتقۇزغان ئۇستا دوختۇرنى بىر قېتىملىق سەۋەنلىك بىلەن قولىدىكى پىچاقنى تارتىۋالساق، نۇرغۇن جىنايەتچىلەرنى پاراسەت بىلەن قولغا چۈشۈرۈپ، نۇرغۇن خەلقنىڭ ھاياتى ۋە مال – مۈلكىنى قوغداپ كەلگەن ساقچىنى بىر قېتىملىق سەۋەنلىك بىلەن تۈرمىگە سولىساق، نۇرغۇن ئالىم – ئىنژىنېر، تەتقىقاتچى – كەشپىياتچىلارنى تەربىيەلەپ كەلگەن ئوقۇتقۇچىنى بىرەر ئوقۇغۇچىنىڭ ئۆزىنى بىنادىن تاشلىۋېلىشى بىلەن (سەن ئوقۇغۇچىلار كۆڭلىنى ئۇتالماپسەن)دەپ مۇنبەردىن ئايرىساق  قانداق بولار! ؟ ...توغرا سىلەرنىڭچە شۇنداق قىلساق..دانىشلارچە ئىش قىلغان بولىمىز.جەمىيىتىمىز تەرەققى قىلىپ  ئىلگىرىكىن  بەخىتلىك بولالايدۇ.!؟     18 ياشتىن ئاشقاندىن كېيىن خاتالىق ئۆتكۈزۈپ قويسا يەتمىش پۇشتىغىچە پۇشايمان قىلغۇدەك جازالايسىز-يۇ، كىچىكىدىن باشلاپ قاتتىق تەلەپ بىلەن تەربىيەلەپ، چوڭ بولغاندا خاتالىشىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشنى مەقسەت قىلىپ قاتتىق تەربىيە قىلسا نېمە ئۈچۈن خاتا دەيسىز؟!... توغرا.!     ھەر يىلى نەچچە ئونمىڭلىغان ھەتتا ئۇنىڭدىنمۇ كۆپ قۇرامىغا يەتكەنلەر جىنايەت ئۆتكۈزۈپ تۈرمىگە كىرسە، ئۆلۈمگە ھۆكۈم قىلىنسا كۆزىڭىزنى مىت قىلمايسىز، پۈتۈن مەملىكەتتىكى نەچچە يۈز مىليون ئوقۇغۇچىنىڭ ئىچىدە بىر – ئىككىسى ئوقۇتقۇچىنىڭ ياخشى نىيەت بىلەن قىلغان تەنبىھلىرىگە چىدىماي ئۆزىنى بىنادىن تاشلىۋالسا، سەۋەبىنى سۈرۈشتۈرمەيلا ھەممىنى بىر تاياقتا ھەيدەپ، ئوقۇتقۇچىلارنى ئاغزىڭىزغا كەلگەنچە تىللاپ، مىدىرلىيالماس قىلىپ قويىسىڭىز توغرا بولامۇ؟.     نەچچە يىلنىڭ ئالدىدا كەپسىزلىكتە ئۇچىغا چىققان، ئاتا – ئانىسىمۇ باشقۇرالماي قالغان بىر نەچچە ئوقۇغۇچى ئوقۇتقۇچىدىن تاياق يېسە دەرھال تۈزۈم چىقىرىپ (تەن جازاسى بېرىشكە بولماس) قىلىۋەتتىڭلار!، ھەر قانچە خاتالىق ئۆتكۈزسىمۇ، غورۇرىمىزغا تەگسىمۇ قول تەگكۈزەلمەيدىغان بولدۇق. ئۆتكەن يىلى ئوقۇتقۇچىنىڭ گېپى ئىچىگە ئۆتۈپ كەتكەن بىرى بىنادىن ئۆزىنى تاشلىۋالسا ئەمدى ئوقۇغۇچىلارنى تىللاشقىمۇ، ئاتالمىش "زىتىغا تېگىدىغان" گەپلەرنى قىلىشقىمۇ پېتىنالماس بولدۇق.     ئوقۇتقۇچى ئوقۇغۇچىنى ئۇرسا تۈرمىگە كىرىدۇ. ئوقۇغۇچىلار بىرلىشىپ ئوقۇتقۇچىنى ئۇرسا "قۇرامىغا يەتمىگەن" دېگەن باھانە بىلەن پەقەت تەربىيە بېرىلىدۇ.  2009يىلى ئەتراپىدا قەشقەر شەھەرلىك 25-ئوتىرا مەكتەپتە بىر كەپسىز ئوقۇغۇچى، ئوقۇتقۇچىسغا پىچاق تىقىۋەتسىمۇ، بارچە گۇنا يەنە شۇ بىچارە ئوقۇتقۇچىغا ئارتىلغان ئىدى.  مانا بۇلارنىڭ ھەممىسى ئوقۇتقۇچىغا تۇتقان ئاتالمىش ھۆرمەتلىگەن مۇئامىلىمىزنىڭ ھاسىلاتى.!.....تەشۋىقاتلاردا «ئوقۇتقۇچىنى ھۆرمەت قىلايلى!» دەپ بەكمۇ داۋراڭ سالىمىز.قېنى شۇ ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ھۆرمىتى؟ قېنى شۇ ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ئىززىتى؟   قېنى  شۇ ئوقۇتقۇچىلارنىڭ نوپۇزى؟  سىزنىڭ بالىڭىزنىڭ غورۇرى غورۇر بولۇپ، ئوقۇتقۇچىنىڭ غورۇرى كالىنىڭ پىشمايدىغان يېرىما؟ ! ؟ تۆۋەندىكى مەكتەپتىكى دىئالوگلار؛ -       تاپشۇرۇق ئىشلىمەپسەنغۇ؟ -       مۇئەللىم، ھۆكۈمەت ئوقۇغۇچىلارنىڭ يۈكىنى يېنىكلىتىڭلار دەۋاتسا، نېمە دېگەن كۆپ تاپشۇرۇق بۇ؟  شۇڭا ئىشلىمىدىم.... -       تۈنۈگۈن نېمىشقا دەرسكە كىرمەيسەن؟ -       مۇئەللىم، بۇ دىگەن ساپا مائارىپى. ئوقۇغۇچىلار قىزىقىشى ۋە ئالاھىدىلىكى بويىچە تەربىيەلىنىشى كېرەك. قىزىقىشىم پۇتبول بولغاچقا پۇتبول مەشىق قىلدىم شۇ. .... -   مەكتەپكە نىمىشقا كەلمەيسەن؟ -   مۇئەللىم  پۇل بولمىسا ئاچ قالىدىغان گەپ، شۇڭا كىپەز تىرىپ  پۇل تاپتىم،......-شوگۇڭ ئىشلەپ پۇل تاپتىم.......-ئانار ئۈزدۇق.......- ئۈزۈم ئۈزدۈق......-ئاتا-ئانام ئېتىزغا ئىشلىگىلى كەتكەن شۇڭا بالا باقتىم..........ھەلەپ ئىتىپ كالا باقتىم.....مەكتەپكە بارسام نىمە پايدىسى بار؟ مەلىمىزدىكى نەچچە ئوقىغان بالىلار خىزمىتى يوق يۈرمەمدۇ ئەنە!....   بۇ مەكتەپتەئوقۇيمەن دەپ ۋاقىتنى ئىسراپ قىلغاندىن بالدۇراق بىرەر ھۈنەر كەسىپنىڭ پىشىنى تۇتقان ياخشى.!...................    يۇقارقى دىئالوگلار  ، ئوقۇتۇشتا قوللانغان ،ئوقۇتقۇچىنىلام  باسىدىغان ، ئوقۇغۇچىنى ئازىلاپ ، ئوقۇتقۇچىنى خارلايدىغان ، تەرەققى قىلغان مىللەتلەرنىڭ ئەكسىچە ئىش قىلىنغان ، بىرتەرەپلىمە قائىدە تۈزۈملىرىمىزنىڭ ھاسىلاتى!....قاراپ بېقىڭلار! تەكشۈرۈپ بېقىڭلار!. ئاشۇ تەرەققى قىلغان ئىلغار ، قۇدرەتلىك ئەللەرنىڭ ھەرقاندىقى ئوقۇتقۇچى ئۇستازلارنى، ئالىملارنى، ئۇلۇغلاپ ھۆرمەتلەيدۇ. ئوقۇتقۇچىلارنىڭ بالا تەربىيەلەلەش ، جەھەتتە ئالاھىدە ھەق ھوقۇقلىرى بولىدۇ.  بىزگە ئوخشاش ناچار ئوقۇغۇچى ۋە ئاتا-ئانىلار تەرىپىدىن خارلانمايدۇ.     شۇنى سورىغۇم كېلىۋاتىدۇ. قايسى بىر ئوقۇتقۇچى كۆڭۈل خۇشلۇقى ئۈچۈن بىگۇناھ ئوقۇغۇچىلارنى ئۇرۇپ ئوينايدىغاندۇ؟ قايسى ئوقۇتقۇچى ھېچبىر سەۋەبسىز ئوقۇغۇچىنى تەنقىد قىلىدىغاندۇ؟ سىزچە ئوقۇتقۇچى تاپشۇرۇق تەكشۈرۈشكە شۇنچە ھېرىسمەنمىدۇ؟ ئوقۇتقۇچىنىڭ ئوقۇغۇچىلارنى قاتتىق تەلەپ بىلەن تەربىيەلىشى ئۆز كەلگۈسى ئۈچۈنمىدۇ؟ ۋەياكى..ئەل-ۋەتەن خەلقى ئۈچۈنمىدۇ؟..نىمىشقا ئويلانمايسىلەر؟يولداش دىڭشاۋپىڭ«مىللەتنى گۈللەندۈرۈشنىڭ ئۈمۈدى مائارىپتا، مائارىپنى گۈللەندۈرۈشنىڭ ئۈمۈدى ئوقۇتقۇچىلاردا» دىگەنتى دەپ  بىرتەرەپلىمە ھالدا ئوقۇتقۇچىنى مۇشۇنداق ئانى تېپىپ ، چىڭ تۇتماقچىمۇ يا؟! . سىلىنىڭ توغرا ؟! بالىنى شۇنداق سىلاپ سىپاپ ئازىلاپ چوڭ قىلسا ياراملىق ئادەم بولىدۇ! ؟    ئەي  ئوقۇتقۇچىنى يامان كۆرۈدىغان،  ئوقۇتقۇچىلارنىڭ تەربىيەسىدىن مۇستەسنا ھالەتتە ئانىسىنىڭ قورسىقىدىنلا دوكتۇر، ماگىستېر، ئالىم – ئىنژىنېر، رەھبىرىي كادىر بولۇپ تۆرەلگەن  ئەي تۇغما تالانت ئەقىل ئىگىللىرى! ئوقۇتقۇچىلار ھۆرمەت تېپىپ ، تۇرمۇشى خاتىرجەم بولۇپ قالسا، بەخىتسىز بولۇپ قالىسىلەر !  ئەڭ ياخشىسى ئوقۇتۇچى ئۇستازلاردىن بولۇپمۇ قاتتىق قول، تەلەپچان ئۇستازلاردىن شۇنچە بىزار بولغان بولساڭلار، ئوقۇتقۇچىلارنى يوقىتىپلا قۇتۇلۇڭلار بولدى!. چۈنكى ئۇلار «سېسىق توققۇزىنچى» ئەمەسمۇ!؟...دەل شۇندىلا بەختىڭلارنى تاپالايسىلەر!؟...... راست! مەدەنىيەت ئىنقىلاۋى ئوقۇتقۇچىلارنى «سېسىق توققۇزىنچى»دەپ لەقەم قويۇپ تىللاپ خارلىغاچقا، مەدەنىلىشىپ بەك تەرەققى قىلغان ئەمەسمىدۇق!؟... شۇڭا شۇنداق قىلىۋاتامسىلەريا؟؟! .... يا..تەتىل تەتىلدەك بولمىغان، كۈندە يىغىلىپ ئائىلە سۆھبىتى قىلىۋاتقان..!.....ھېيىت تېخى ھېيت بولمىغان، ھېيىت كۈنى مەكتەپكە بارلىق بالىلار بىلەن يىغىۋىلىپ! يىلدا بىر كىلىدىغان ھېيت نامىزىنىمۇ ئارانخۇدا ئوقۇغىلى قويمىغان! .. دىمەك مۇشۇ قىلغىنىڭلار ....ئوقۇتقۇچىنى يوقىتىشقا قاراپ مېڭىۋاتقىنىڭلار بولماي نىمە؟! ...... (تەھرىر :ئۇيغۇربىز)       "ئۇيغۇر مائارپىغا نەزەر" مەنبەسى :http://www.akademiye.org/ug/?p=209 ئالىم، پىسخولوگ جىك ھونتېر (ئامېرىكا)      مۇقەددىمە مەن ئۇيغۇر نامى بىلەن ئاتالغان ئەلدە خېلى ئۇزۇن تەلىم ئالدىم. لېكىن مەندە قالغان تەسرات شۇ بولدۇكى، ئۇ يەردە ھەقىقى مەنادىكى مائارىپ تېخى شەكىللەنمەپتۇ. ۋەتەنگە ۋاقتىدا قايتىپ كەلمىگەن بولسام، مەنمۇ تەربىيىسىز قالاركەنمەن. زاۋۇتتىن چىققان خىشتەك، بىر خىللا ئىدىيىلىك، بىر قىلىپتىكى ئادەملەرنى تەربىيىلەپ چىقىشنى مەقسەت قىلغان ئۇ سىستېما ھەققىدە بەك كۆپ توختالغۇم يوق. ئۇلار تېخى ئۆزلىرىچە مائارىپتا ئىسلاھ ئىلىپ بېرىۋاتىمىز، دەپ قارايدىكەن. ئۇلار ئىسلاھات دەپ چۈشەنگەن ئىشنىڭ ماھىيىتىنى قىسقىلا قىلىپ ئۈچ نوقتىغا يىغىش مۇمكىن. 1- باب. ئۇيغۇر مائارىپىدىكى «ئىسلاھات» قا ئىزاھات ئۇلار بىز ئىسلاھات ئىلىپ بېرىۋاتقىلى يىگىرمە نەچچە يىل بولدى دەپ ماختىنىدىكەن، ئەمىلىيەتتە ئۇيغۇر مائارىپىدا ئەزەلدىن ئىسلاھات بولۇپ باقماپتۇ. بىر زاماندا روسلارنىڭ ئەندىزىسى بىلەن شەكىللەنگەن مائارىپىدىن پەخىرلەنگەن ئىكەن. مانا ئەمدى خەنزۇ مائارىپىنىڭ كۆچۈرۈلمىسىدىن ماختىنىپ يۈرۈپتۇ. بۇ خىل كۆچۈرۈلمە ئەندىزىسىمۇ يىل ساناپ ئۆزگىرىپ تۇرىدىكەن. بۇ يىل نىشانلىق ئوقۇتۇش دېگەن شۇئارنى كۆتۈرۈپ چىقسا، كېلەر يىلى ساپا مائارىپى دېگەن گەپنى ئوتتۇرىغا قويىدىكەن، ھازىر «ئېمتىھان مائارىپى» دېگەن ئۇقۇمنى پەيدا قىلسا، ئەتە تۇرۇپلا ئامېرىكىنىڭ 20- ئەسىرنىڭ 70- يىلىلىرىدىكى پېداگوكى بۆلۈمىنىڭ نەزەرىيسىنى بازارغا سالىدىكەن. مەھمۇت قەشقىرى، نىزامىدىن ئەلشىر ناۋايى … قاتارلىق يىتۈك ئۆلىما ئۇستازلىرى ياراتقان تەربىيىلەش تەجرىبىلىرىنى تەتقىق قىلىپ كۆرمەي، چەتئەلنىڭ سۇخۇلمىنىسكى، كۇڭزى كەبى پېداگوكلىرىنىڭ ئۆزلىرىگە ماس كەلمىگەن تەشەببۇسلىرىغا ئېسىلىۋالىدىكەن. ئىسلاھات دەپ كۈچىگەنسېرى ئوقۇغۇچىلارنىڭ دەرسلىك كىتابلىرى كۆپىيىپ كېتىدىكەن، ئۇ دەرسلىكلەر ئەمەلىيەتتىن ئايرىلغان بولۇپ، ئۇنى ئوقۇپ چىققانلار رېئاللىققا، تۇرمۇشقا زادىلا ماسلىشالمايدىكەن. ئەقەللىيسى، فىزىكا ئوقۇغانلار ھەمىشە كۆرۈپ تۇرغان شال بىلەن بۇغداي مايسىسىنى پەرىقلەندۈرەلمەيدىكەن. باشلىق كۆپەيتىش – ئۇلار دېگەن ئىسلاھاتنىڭ مۇھىم بىر تەركىبى قىسمى ئىكەن. «ئادەم كۆپ بولسا ئىش كۆپ بولىدۇ» دېگەن گەپ ئۇلارنىڭ دەستۇرى سانىلىدىكەن. ئادىمى يۈزگىمۇ يەتمەيدىغان مەكتەپنىڭ 8-10 نەپەر مۇدىرى بولىدىكەن. بۆلۈم، گۇرۇپپا مەسئۇللىرى، سىياسى خىزمەتچىلەر… دېگەنلىرىنى قوشقاندا مەكتەپ خادىمىنىڭ 40-0 پىرسەنتىنى باشلىقلار تەشكىل قىلىدىكەن. باشلىقلار كۆپىيىپ تۇرغىنى بىلەن «ئىخچاملاش» نى ئېغىزدىن چۈشەرمەسلىك ئۇلارغا ئورتاق ئۇدۇم ئىكەن. ئىخچاملىدۇق دەپ بىر-بىرىگە مۇناسىۋەتسىز بىر تالاي مەكتەپلەرنى زورمۇ-زور بىرلەشتۈرۈپ قويۇپتۇ. بۇنىڭ بىلەن ئاپپارات كېلەڭسىزلىشىپ ئادەم تېخىمۇ كۆپىيىپ كېتىپتۇ. «شىتات قىسقارتىمىز» دېگەن گەپ شۇنىڭدىن چىقىپتۇ. ئۇلار شىتات قىسقارتىشنى ئۈنۈملۈك ئېلىپ بېرىش ئۈچۈن جاي-جايلاردا «شىتات قىسقارتىشقا رەھبەرلىك قىلىش گۇرۇپپىسى» دەيدىغان مەخسۇس شىتاتلىق ئورگاننى كۆپەيتىپتۇ. ئۇلارنىڭ «ئىسلاھات» دەپ چۈشىنىدىغان يەنە بىر ئىشى — ئۆز تىلىدا ئۆتۈلگەن دەرسلەرنى ئۆزلەشتۈرۈپ بولالمايۋاتقان ئوقۇغۇچىلارغا باشقا تىلدا دەرس ئۆتۈش ئىكەن … قىسقىسى، ئۇيغۇرلارنىڭ خاس مائارىپ ئەندىزىسى يوق ئىكەن. ھازىرقى شارائىتتا ئۇلارنىڭ مائارىپىدا ئىسلاھاتنىڭ بولىشىمۇ مۇمكىن ئەمەس ئىكەن. ئەگەر يېڭىلىق بار دېيىلسە ئۇ خورىتىش ۋە قورقىتىش ئىكەن! 2- باب. خورىتىش ئىنسانىيەتنى ئۈزلۈكسىز ئىسلاھات ئېلىپ بېرىشىدىكى تۈپ مەقسەت — ئىشلەپچىقىرىش كۈچلىرىنى ئازاد قىلىش. بۇ ئاز ئىشلەپ، كۆپ ئۈنۈم ھاسىل قىلىش ئۈستىدە ئىزدىنىش دېگەنلىك. لېكىن ئۇيغۇر مائارىپى بۇنىڭ ئەكسىگە قاراپ تەرەققى قىلىۋېتىپتۇ. ئۇلار «ئىسلاھات» دېگەن بۇ ئۇقۇمنى «كۆپ ئىشلىتىش، كۆپ باشقۇرۇش، كۆپ چارچىتىش» دەپ چۈشىنىدىكەن. ئۇلاردا ئوقۇتقۇچىلارنى قانداق قىلغاندا ئىشتىن باش كۆتۈرەلمەيدىغان قىلغىلى بولىدۇ، دېگەن مەسىلە ھەققىدە ئىزدىنىش ئەڭ چوڭ ئىسلاھات سانلىدىكەن. شۇڭا ھەر قانداق مەكتەپ مۇدىرى ۋەزىپىگە تەيىنلەنگەن ھامان مۇشۇ توغۇرلۇق باش قاتۇرىدىكەن. كىم ئوقۇتقۇچىلارغا ئىش تېپىپ بېرەلىسە، يېڭىدىن يېڭى ئۈنۈمسىز ۋەزىپىلەرنى ئارتالىسا، شۇ ئىقتىدارلىق مۇدىر ھېسابلىنىدىكەن. شۇنىڭ ئۈچۈن ھەممىسى ئوقۇتقۇچىلارنىڭ يۈكىنى ئاشۇرۇش كويىدا پالاقلايدىكەن. بىر مۇدىر دەرس ئوقۇتقۇچىلىرىنى قايسى ئۇسۇلدا ھاردۇرۇشنىڭ ئامالىنى ئىزدەپ، ئون، ئونبەش خىل قوللانما تۈزسە، يەنە بىر مۇدىر ئۇنىڭدىن قالماسلىق ئۈچۈن، كېچە-كۈندۈز باش قاتۇرۇپ يۈرۈپ، سىنىپ تەربىيىچىلىرىنى جازالاش ھەققىدە 20-25 تۈرلۈك مەخسۇس قوللانما تۈزۈپ چىقىدىكەن. ئۈچۈنچى بىرسى ئۇنىڭدىن ئېشىپ چۈشىدىغان بىمەنىلىكلەرنى ئويلاپ تاپىدىكەن … ئوقۇتقۇچىلار كېچە-كۈندۈز ئارام ئالماي، تۈرلۈك ئەھمىيەتسىز جەدىۋەل، قوللانمىلارنى تولدۇرۇپ ھالىدىن كېتىدىكەن. ئۇلارغا ئارام خۇدا دەرس تەييارلىغۇدەكمۇ ۋاقىت بېرىلمەيدىكەن. ئۇنىڭ ئۈستىگە دەرسلىك ئۆزگەرمىگەن ئەھۋال ئاستىدىمۇ بۇ يىلقى تۈزگەن كونسىپىكنى كېلەر يىلى ئىشلىتىشكە بولمايدىكەن. ئۇلارنىڭ «گۇرۇپپا باشلىقى» دەپ ئاتىلىدىغان دۇنيادىكى ئەڭ كىچىك باشلىقى كونسىپىكنى قايتا-قايتا كۆچۈرتۈپ ئۇنىڭ ئاخىرىغا سەت خەتلەر بىلەن ئىسمىنى يېزىۋالمىسا ئۇنىمايدىكەن. ئاڭلىسام، ئۇلارنىڭ ئىشى مۇشۇ ئىشتىن ئۆسىدىكەن. شۇڭا، ئوقۇتقۇچىلارنىڭ كۈنى دەرسلىكتىن كونسىپىككە، پايدىلىنىش ماتېرىيالىدىن دەپتەرگە، دەپتەردىن دەپتەرگە، دەپتەردىن يېڭى دەپتەرگە كۆچۈرۈش بىلەن ئۆتىدىكەن … مەكتەپ باشلىقلىرىنىڭ دەرسلەرنى باھالاش ئۇسۇلىمۇ غەلىتە ئىكەن. ئۇلار ئالدىن بېكىتىۋالغان مەڭگۈ ئۆزگەرمەيدىغان باھالاش ئۆلچىمىنى مەخسۇس دەپتەر قىلىپ باستۇرۇپ، ھەممە ئوقۇتقۇچىغا بىردىن تارقىتىپ بېرىدىكەن. بارلىق ئوقۇتقۇچى مۇشۇ دەپتەر بويىچە دەرس ئۆتۈشى كېرەك ئىكەن، يەنە كېلىپ ئوقۇتۇشنىڭ ھەر بىر باسقۇچىغا مۇقىم ۋاقىت بېكىتىلگەن بولۇپ، ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئەمەلى ئەھۋالىغا قاراپ ۋاقىت چىكىنى بۇزۇشقا ھەرگىز بولمايدىكەن، دەرس ئۆزلەشسۇن، ئۆزلەشمىسۇن مۇشۇ ۋاقىت بويىچە قىلىپقا چۈشۈرۈپ دەرس ئۆتۈپ بەرگەن ئوقۇتقۇچى مۇنەۋۋەر ئوقۇتقۇچى بولۇپ باھالىنىدىكەن. سەل چوڭقۇرلاپ كەتكىنى بېكىتىلگەن ئۆلچىمىگە چۈشمەي قالىدىكەن – دە، لاياقەتسىز باھالىنىدىكەن. شۇڭا ھەممە ئوقۇتقۇچى بىر ئادەمدەك دەرس ئۆتىدىكەن. ھىچقايسىسى قائىدىدىن چىقىپ كەتمەيدىكەن. تېخىمۇ قىزىق بولغىنى ئوقۇتۇشتىن ئىبارەت سوبېيكتىپ جەريان قېلىپلاشقان، مىخانىك پائالىيەتكە ئايلىنىپ قاپتۇ. يىل بويى ئارام ئالماسلىق، ئۇلارنىڭ نەزەرىدىكى يەنە بىر ئىسلاھات ئىكەن. مەكتەپلەر ئوقۇتقۇچىلارنى قىشۇ-ياز تەتىلگە قويۇپ بەرمەي، تۈرلۈك ئۆگىنىشلەرگە سالىدىكەن. شەنبە-يەكشەنبىلەرمۇ ئىشلەۋېرىدىكەن. قانۇنىيەتكە خىلاپ بۇ ئادەت ئوقۇتقۇچى-ئوقۇغۇچىلارنى ئاسانلا كاردىن چىقىرىدىكەن. شۇنداق بولغانلىقتىن ئۇلارنىڭ ئوقۇغۇچىلىرى گومۇش، يىراقنى كۆرەلمەس … قاتارلىق كېسەللەر بىلەن، ئوقۇتقۇچىلىرى ئۆپكە، يۈرەك، بۆرەك … دېگەندەك رەئىس ئەزالار كېسىلى بىلەن ئاغرىيدىكەن. مەن بۇ ئەلدىكى ئىلى، ئاقسۇ، قەشقەر، خوتەن قاتارلىق يەرلەرنى ئارىلاپ يۈرگەنلىرىمدە تالاي ئوقۇتقۇچىلارنى شۇ خىلدىكى كېسەلگە گىرىپتار بولۇپ كەتكەنلىكىنى ئۆز كۆزۈم بىلەن كۆردۈم. ئۇلاردا ئوقۇتقۇچىلارنىڭ يۈكى ئىنتايىن ئېغىر ئىكەن، مەكتەپ مۇدىرلىرى دەل موشۇ ئىشتىن پەخىرلىنىدىكەن. ئوقۇتقۇچىلارنى قانچىكى كۆپ قاقشاتسا، قانچە كۆپ ئۈنۈمسىز ئىشلارغا مەلىكە قىلالىسا بۇ ئىسلاھات ھېسابلىنىدىكەن. دوكتور، يازغۇچى، تەتقىقاتچى … دېگەندەك كەم تېپىلىدىغان ئىقتىساس ئىگىلىرى بولغان ھالەتتىمۇ تۈرلۈك شەكىلۋازلىقلىرىغا كۆنۈشى كېرەك ئىكەن. بۇ شەكىلۋازلىققا چىداپ ئىشلىگەنلىرى بولسا بەش-ئالتە يىلغا بارمايلا بەلگىلەنگەن قېلىپ بويىچە ئۆلچەملىك دەرس ئۆتۈشتىن باشقىغا يارىمايدىغان ئادەتتىكى «مۇئەللىم» گە ئايلىنىدىكەن. بۇ نېمە دېگەن ئېغىر پاجىئە – ھە!؟ شۇڭا دەيمەن، ئۇلاردا ھەقىقى مائارىپ يوق، ئىسلاھات يوق، قەستەن خورىتىشلا بار ئىكەن! «دۇنياۋى مەتبۇئاتتا كىملەرنىڭ گېپى» ناملىق ماقالىلار توپلىمىدىن ئېلىندى

ئەرتۇرا

	        ئوقۇتقۇچىنى يوقىتامدۇق!؟              فىلىيەتون (بىرئوقۇتقۇچىنىڭ تەھەددى ئارىلاش سۆزلىرى)                  ئوقۇتقۇچىلارنىڭ تەربىيەسىدىن مۇستەسنا ھالەتتە ئانىسىنىڭ قورسىقىدىنلا دوكتۇر، ماگىستېر، ئالىم– ئىنژىنېر، رەھبىرىي كادىر بولۇپ تۆرەلگەن  ئەي تۇغما تالانتلىقلار! ئەقلى زىيادە دانىشلار!؛ ئوقۇتقۇچىلار ئورنىنى نوپۇزىنى ئازراق يۇقىرى كۆتۈرۈپ قويايلى!. بۇنداق دىسەم (سەن ئوقۇتقۇچى ھەممىنى باشقۇرسۇن دىمەكچىمۇ؟)دەپ تەتۈرلۈك قىلماڭلار!. چۈنكى بىز ئوقۇتقۇچىلار داۋامسىز ئوقۇغۇچىلار ئۆيىگە سۆھبەتكە بارساق ، ئۇلار بىزنىڭ مىڭ ئېغىز نەسىھەت قىلىپ كاپشىغىنىغا كەلمەيدۇ. لىكىن ئازراق ھۆكۈمەت ھەركىتى بولسا كىلىدۇ. شۇڭا شۇنداق دەۋاتىمەن. باشقا غەرىزىم يوق. ئەلۋەتتە ھەممە يەردىكى ئوقۇغۇچىلار ئۇنداق ئەمەس. ئايرىم ئورۇنلاردىكى ،ئايرىم ساندىكى نادان كىشىلەر (مەكتەپ باللىرىمىزنى دىنسىز قىلىدۇ) دەپ مەكتەپكە ئەۋەتكىلى ئۇنىماي باللىرىنىڭ داۋامسىز بولۇشىغا سەۋەپچى بولىۋاتىدۇ. باشقا يەردىكى ئوقۇتقۇچىلاردىن دەل بۇنداق يەردىكى ئوقۇتقۇچىلار بەكرەك قىينىلىدىغان گەپكەن. بىراق بەزى يەرلەردە داۋامسىزلىقنى ھەل قىلىشنى ئوقۇتقۇچىغا ئارتىپ قويىدۇ. ئوقۇتقۇچىلار بەزىلەرنى سۆھبەتتە ھەل قىلالىغان بىلەن بەزىلەرنى ھەل قىلالماي قىينالماقتا.. شۇڭا ئوقۇتقۇچىنى بۇنداق قىينىغىچە يوقىتىپلا قۇتۇلۇڭلار بولدى.  بىلىمەن ئەمىلىيەتتىمۇ سىلەرئاشكارا ھالدا(ئوقۇتقۇچىنى يوقىتايلى!)دىمىگەن بىلەن لىكىن . ھەر قايسىڭلارنىڭ شۇنچە يىللاردىن بېرى  قىلغان ئەتكىنىڭلار ھەمدە ، ئۇيغۇر پەيلاسوپى يۈسۈپ خاس ھاجىپنىڭ «بالاڭنى تەربىيەلەشتە تاياق بىلەن ئۇر، تاياق بىلەن ئىللەت تۈزىلۇر. .ئوقۇتقۇچى ئۇستازلارنى ھۆرمەتلە، ئوقۇتقۇچى ئۇستازلارنى ھۆرمەتلىگەن ئەل گۈللىنەر.  ئەكسىچە قىيناپ ئازاپلىغان ئەل خاراپلىشار»" دېگەن ئاساسسىز، مەدەنىيەتسىز، سەۋىيەسىز گەپلىرىگە،  يەنى شۇ كاللىسىغا ئىشەك تېپىۋەتكەن ئەجدادلارنىڭ "ئۇستاز زالىم بولسا، شاگىرت ئالىم بولۇر"، "تەلەپچان ئۇستازدىن ياراملىق شاگىرت چىقىدۇ" ئۇستازىڭغا ئەقىدە قىلىپ ئۇلۇغلا. تەربىيەسىنى ئاڭلاپ ،قوللاپ قۇۋەتلە. دەل شۇنىڭدىلا بىلىم چوقىسىغا چىقالايسەن! بەختىڭنى تاپالايسەن!   دېگەن قۇرۇق سەپسەتىلىرىگە ئىشەنمەي،  نەچچە يىللاردىن بىرى  ئوقۇتقۇچىلىقنىڭ تاغدەك جاپالىرى بىلەن بىللە ھېچبىر ئەھمىيەتسىز ، ھەقىقەتنى ئەمىلىيەتتىن ئىزدىمىگەن. «ئىككى ئاساسەن»نىڭ ئارخىپلىرىنى «تىكىپ سۆكۈپ»يازدۇرۇش  ئىشى بىلەن نەچچە ئوقۇتقۇچىنى ساراڭ قىلىپ، يەنە  نەچچىلەپ ئوقۇتقۇچىنىڭ ۋاقىتسىز قېرىپ تۇيۇقسىز ئۆلۈپ كىتىشىگە سەۋەپچى بولغىنىڭلار، يەنە شۇنداقلا ئىلىم-پەن ئارقىلىق، بىرقىسىم كىسەللىك ۋە   ساۋادى تىز چىقىدىغان زىھنى ئوچۇق بولۇش، تىز بىلىم ئىگەللەش قاتارلىقلار....ئىرسىيەتكە  ۋە شۇبالا ھەم ئاتا-ئانىسىنىڭ قوللىشى ، مەكتەپكە تولۇق كىلىشى ،شۇبالىنىڭ قىزىقىشى قاتارلىقلارغا باغلىق ئىكەنلىكى ئىسپاتلانغان تۇرسىمۇ،   بىز قىسىم ئاڭسىز ئاتا-ئانىلارغا، جەمىيەت ھەركىتى قوزغاپ، داۋامنى ياخشىلاپ بىرىشنىڭ ئورنىغا، «ئىشەككە كۈچۈڭ يەتمىسە ئۇرتوقۇمنى» دىگەندەك، «زادى ئوقۇتقۇچى دەرس ئۆتەمدۇ؟ تاپشۇرۇق تەكشۈرەمدۇ؟ قايسى بىرسىنى قىلىدۇ؟! قايسى ۋاقىتتاسۆھبەت قىلىدۇ؟!»دەيدىغان گەپ يوق   (سۆھبەت ئارقىلىق داۋامنى ياخشىلىماپسەن!؟ دەپ، زادى سەۋەپ نەدە !؟  دىمەي ئوقۇتقۇچىلارنىڭ  نەچچە مىڭ يۈئەنلەپ  مائا شىنى تۇتۇپ قان يىغلاتقىنىڭلار، ئانا سۈتىدىن ھالال ئىش ھەققىنى قىرقىپ ئاران كىتىۋاتقان ئائىلىسىنى  قاخشاتقىنىڭلار دەل ئوقۇتقۇچىنى يوقىتىشنىڭ ئالامىتى بولماي نىمە ؟! ... خاتا دىدىممۇيە ؟! ؟  . مەن شۇتاپتا، بىر ئوقۇتقۇچى بولۇش سۈپىتىم بىلەن قاتتىق تەلەپ قويمىسىمۇ ئۆزلۈكىدىنلا ئەقىللىق، بىلىملىك بولۇپ كېتىدىغان، خاتالىقىنى تەنقىد قىلىپ كۆرسىتىپ بەرمىسىمۇ ئۆزلۈكىدىن تۈزىتىپ ئوڭشىلىپ كېتىدىغان، كەلگۈسىدە داڭلىق ئالىم-ئۆلىما بولىدىغان ئارزۇلۇق پەرزەنتلىرىڭلارنى خۇددى كېيىن ياراملىق ئادەم بولۇپ قالسا ماڭا تۇتاملاپ پۇل ئەكېلىپ بېرىدىغاندەك قىلىپ چىڭ تۇتۇپ، خاتالىق ئۆتكۈزسە تەنبىھ بېرىپ، تولىمۇ قاتتىق تەلەپ بىلەن ئوقۇغۇچى تەربىيەلەپ ھەممىگە يامان بولۇپ كەلگەن خاتالىقىمغا چەكسىز پۇشايمان ۋە تەۋبىلەرنى قىلىپ ئولتۇرماقتىمەن.!.....     كىچىكىمدە ئاتام  ئۇستازىمغا "بالىنىڭ گۆشى سىلىنىڭ، سۆڭىكى بىزنىڭ" دەپ  مېنى قاتتىق قول تەربىيەلىگۈچىگە تاپشۇرۇپ بەرگەن ئىدى.، يالغانچىلىق قىلىپ مۇئەللىمدىن تاياق يەپ ئۆيگە يىغلاپ كەلسەم، دادام يۈگۈرۈپ بېرىپ مۇئەللىمنىڭ ياقىسىدىن ئېلىشنىڭ ئورنىغا مېنى "ئۇستازىڭغا يالغان گەپ قىلدىڭما؟" دەپ ئۆگەي بالىنى ئۇرغاندەك ئۇرۇپ كەتكەن دادامنى قەبرىسىدىن تارتىپ ئېلىپ چىقىپ، ھۆكۈمەتنىڭ ھۆججەتلىرىنى، تورداشلارنىڭ ئوقۇغۇچىلارنى قوغداش، ئاسراش ھەققىدىكى ئىنكاسلىرىنى كۆرسەتكۈم كېلىۋاتىدۇ. شۇ تىل – دەشناملارنىڭ دەستىدىن ئاران ئوقۇتقۇچى بولۇپتىمەن، ناۋادا ئۇنداق كۆڭلۈمگە ئازار بەرمەي، سىلاپ – پەپىلەپ ئوقۇتقان بولسا، چوقۇم دوكتۇر ئاشتى بولاتتىممىكەن تاڭ! ؟.... خەپ دادا!  توۋادەيمەن! ؟ ئۆتكۈر پىچىقى بىلەن راك ھۈجەيرىلىنى كېسىپ تاشلاپ، نۇرغۇن بىمارنى قۇتقۇزغان ئۇستا دوختۇرنى بىر قېتىملىق سەۋەنلىك بىلەن قولىدىكى پىچاقنى تارتىۋالساق، نۇرغۇن جىنايەتچىلەرنى پاراسەت بىلەن قولغا چۈشۈرۈپ، نۇرغۇن خەلقنىڭ ھاياتى ۋە مال – مۈلكىنى قوغداپ كەلگەن ساقچىنى بىر قېتىملىق سەۋەنلىك بىلەن تۈرمىگە سولىساق، نۇرغۇن ئالىم – ئىنژىنېر، تەتقىقاتچى – كەشپىياتچىلارنى تەربىيەلەپ كەلگەن ئوقۇتقۇچىنى بىرەر ئوقۇغۇچىنىڭ ئۆزىنى بىنادىن تاشلىۋېلىشى بىلەن (سەن ئوقۇغۇچىلار كۆڭلىنى ئۇتالماپسەن)دەپ مۇنبەردىن ئايرىساق  قانداق بولار! ؟ ...توغرا سىلەرنىڭچە شۇنداق قىلساق..دانىشلارچە ئىش قىلغان بولىمىز.جەمىيىتىمىز تەرەققى قىلىپ  ئىلگىرىكىن  بەخىتلىك بولالايدۇ.!؟     18 ياشتىن ئاشقاندىن كېيىن خاتالىق ئۆتكۈزۈپ قويسا يەتمىش پۇشتىغىچە پۇشايمان قىلغۇدەك جازالايسىز-يۇ، كىچىكىدىن باشلاپ قاتتىق تەلەپ بىلەن تەربىيەلەپ، چوڭ بولغاندا خاتالىشىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشنى مەقسەت قىلىپ قاتتىق تەربىيە قىلسا نېمە ئۈچۈن خاتا دەيسىز؟!... توغرا.!     ھەر يىلى نەچچە ئونمىڭلىغان ھەتتا ئۇنىڭدىنمۇ كۆپ قۇرامىغا يەتكەنلەر جىنايەت ئۆتكۈزۈپ تۈرمىگە كىرسە، ئۆلۈمگە ھۆكۈم قىلىنسا كۆزىڭىزنى مىت قىلمايسىز، پۈتۈن مەملىكەتتىكى نەچچە يۈز مىليون ئوقۇغۇچىنىڭ ئىچىدە بىر – ئىككىسى ئوقۇتقۇچىنىڭ ياخشى نىيەت بىلەن قىلغان تەنبىھلىرىگە چىدىماي ئۆزىنى بىنادىن تاشلىۋالسا، سەۋەبىنى سۈرۈشتۈرمەيلا ھەممىنى بىر تاياقتا ھەيدەپ، ئوقۇتقۇچىلارنى ئاغزىڭىزغا كەلگەنچە تىللاپ، مىدىرلىيالماس قىلىپ قويىسىڭىز توغرا بولامۇ؟.     نەچچە يىلنىڭ ئالدىدا كەپسىزلىكتە ئۇچىغا چىققان، ئاتا – ئانىسىمۇ باشقۇرالماي قالغان بىر نەچچە ئوقۇغۇچى ئوقۇتقۇچىدىن تاياق يېسە دەرھال تۈزۈم چىقىرىپ (تەن جازاسى بېرىشكە بولماس) قىلىۋەتتىڭلار!، ھەر قانچە خاتالىق ئۆتكۈزسىمۇ، غورۇرىمىزغا تەگسىمۇ قول تەگكۈزەلمەيدىغان بولدۇق. ئۆتكەن يىلى ئوقۇتقۇچىنىڭ گېپى ئىچىگە ئۆتۈپ كەتكەن بىرى بىنادىن ئۆزىنى تاشلىۋالسا ئەمدى ئوقۇغۇچىلارنى تىللاشقىمۇ، ئاتالمىش "زىتىغا تېگىدىغان" گەپلەرنى قىلىشقىمۇ پېتىنالماس بولدۇق.     ئوقۇتقۇچى ئوقۇغۇچىنى ئۇرسا تۈرمىگە كىرىدۇ. ئوقۇغۇچىلار بىرلىشىپ ئوقۇتقۇچىنى ئۇرسا "قۇرامىغا يەتمىگەن" دېگەن باھانە بىلەن پەقەت تەربىيە بېرىلىدۇ.  2009يىلى ئەتراپىدا قەشقەر شەھەرلىك 25-ئوتىرا مەكتەپتە بىر كەپسىز ئوقۇغۇچى، ئوقۇتقۇچىسغا پىچاق تىقىۋەتسىمۇ، بارچە گۇنا يەنە شۇ بىچارە ئوقۇتقۇچىغا ئارتىلغان ئىدى.  مانا بۇلارنىڭ ھەممىسى ئوقۇتقۇچىغا تۇتقان ئاتالمىش ھۆرمەتلىگەن مۇئامىلىمىزنىڭ ھاسىلاتى.!.....تەشۋىقاتلاردا «ئوقۇتقۇچىنى ھۆرمەت قىلايلى!» دەپ بەكمۇ داۋراڭ سالىمىز.قېنى شۇ ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ھۆرمىتى؟ قېنى شۇ ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ئىززىتى؟   قېنى  شۇ ئوقۇتقۇچىلارنىڭ نوپۇزى؟  سىزنىڭ بالىڭىزنىڭ غورۇرى غورۇر بولۇپ، ئوقۇتقۇچىنىڭ غورۇرى كالىنىڭ پىشمايدىغان يېرىما؟ ! ؟ تۆۋەندىكى مەكتەپتىكى دىئالوگلار؛ -       تاپشۇرۇق ئىشلىمەپسەنغۇ؟ -       مۇئەللىم، ھۆكۈمەت ئوقۇغۇچىلارنىڭ يۈكىنى يېنىكلىتىڭلار دەۋاتسا، نېمە دېگەن كۆپ تاپشۇرۇق بۇ؟  شۇڭا ئىشلىمىدىم.... -       تۈنۈگۈن نېمىشقا دەرسكە كىرمەيسەن؟ -       مۇئەللىم، بۇ دىگەن ساپا مائارىپى. ئوقۇغۇچىلار قىزىقىشى ۋە ئالاھىدىلىكى بويىچە تەربىيەلىنىشى كېرەك. قىزىقىشىم پۇتبول بولغاچقا پۇتبول مەشىق قىلدىم شۇ. .... -   مەكتەپكە نىمىشقا كەلمەيسەن؟ -   مۇئەللىم  پۇل بولمىسا ئاچ قالىدىغان گەپ، شۇڭا كىپەز تىرىپ  پۇل تاپتىم،......-شوگۇڭ ئىشلەپ پۇل تاپتىم.......-ئانار ئۈزدۇق.......- ئۈزۈم ئۈزدۈق......-ئاتا-ئانام ئېتىزغا ئىشلىگىلى كەتكەن شۇڭا بالا باقتىم..........ھەلەپ ئىتىپ كالا باقتىم.....مەكتەپكە بارسام نىمە پايدىسى بار؟ مەلىمىزدىكى نەچچە ئوقىغان بالىلار خىزمىتى يوق يۈرمەمدۇ ئەنە!....   بۇ مەكتەپتەئوقۇيمەن دەپ ۋاقىتنى ئىسراپ قىلغاندىن بالدۇراق بىرەر ھۈنەر كەسىپنىڭ پىشىنى تۇتقان ياخشى.!...................    يۇقارقى دىئالوگلار  ، ئوقۇتۇشتا قوللانغان ،ئوقۇتقۇچىنىلام  باسىدىغان ، ئوقۇغۇچىنى ئازىلاپ ، ئوقۇتقۇچىنى خارلايدىغان ، تەرەققى قىلغان مىللەتلەرنىڭ ئەكسىچە ئىش قىلىنغان ، بىرتەرەپلىمە قائىدە تۈزۈملىرىمىزنىڭ ھاسىلاتى!....قاراپ بېقىڭلار! تەكشۈرۈپ بېقىڭلار!. ئاشۇ تەرەققى قىلغان ئىلغار ، قۇدرەتلىك ئەللەرنىڭ ھەرقاندىقى ئوقۇتقۇچى ئۇستازلارنى، ئالىملارنى، ئۇلۇغلاپ ھۆرمەتلەيدۇ. ئوقۇتقۇچىلارنىڭ بالا تەربىيەلەلەش ، جەھەتتە ئالاھىدە ھەق ھوقۇقلىرى بولىدۇ.  بىزگە ئوخشاش ناچار ئوقۇغۇچى ۋە ئاتا-ئانىلار تەرىپىدىن خارلانمايدۇ.     شۇنى سورىغۇم كېلىۋاتىدۇ. قايسى بىر ئوقۇتقۇچى كۆڭۈل خۇشلۇقى ئۈچۈن بىگۇناھ ئوقۇغۇچىلارنى ئۇرۇپ ئوينايدىغاندۇ؟ قايسى ئوقۇتقۇچى ھېچبىر سەۋەبسىز ئوقۇغۇچىنى تەنقىد قىلىدىغاندۇ؟ سىزچە ئوقۇتقۇچى تاپشۇرۇق تەكشۈرۈشكە شۇنچە ھېرىسمەنمىدۇ؟ ئوقۇتقۇچىنىڭ ئوقۇغۇچىلارنى قاتتىق تەلەپ بىلەن تەربىيەلىشى ئۆز كەلگۈسى ئۈچۈنمىدۇ؟ ۋەياكى..ئەل-ۋەتەن خەلقى ئۈچۈنمىدۇ؟..نىمىشقا ئويلانمايسىلەر؟يولداش دىڭشاۋپىڭ«مىللەتنى گۈللەندۈرۈشنىڭ ئۈمۈدى مائارىپتا، مائارىپنى گۈللەندۈرۈشنىڭ ئۈمۈدى ئوقۇتقۇچىلاردا» دىگەنتى دەپ  بىرتەرەپلىمە ھالدا ئوقۇتقۇچىنى مۇشۇنداق ئانى تېپىپ ، چىڭ تۇتماقچىمۇ يا؟! . سىلىنىڭ توغرا ؟! بالىنى شۇنداق سىلاپ سىپاپ ئازىلاپ چوڭ قىلسا ياراملىق ئادەم بولىدۇ! ؟    ئەي  ئوقۇتقۇچىنى يامان كۆرۈدىغان،  ئوقۇتقۇچىلارنىڭ تەربىيەسىدىن مۇستەسنا ھالەتتە ئانىسىنىڭ قورسىقىدىنلا دوكتۇر، ماگىستېر، ئالىم – ئىنژىنېر، رەھبىرىي كادىر بولۇپ تۆرەلگەن  ئەي تۇغما تالانت ئەقىل ئىگىللىرى! ئوقۇتقۇچىلار ھۆرمەت تېپىپ ، تۇرمۇشى خاتىرجەم بولۇپ قالسا، بەخىتسىز بولۇپ قالىسىلەر !  ئەڭ ياخشىسى ئوقۇتۇچى ئۇستازلاردىن بولۇپمۇ قاتتىق قول، تەلەپچان ئۇستازلاردىن شۇنچە بىزار بولغان بولساڭلار، ئوقۇتقۇچىلارنى يوقىتىپلا قۇتۇلۇڭلار بولدى!. چۈنكى ئۇلار «سېسىق توققۇزىنچى» ئەمەسمۇ!؟...دەل شۇندىلا بەختىڭلارنى تاپالايسىلەر!؟...... راست! مەدەنىيەت ئىنقىلاۋى ئوقۇتقۇچىلارنى «سېسىق توققۇزىنچى»دەپ لەقەم قويۇپ تىللاپ خارلىغاچقا، مەدەنىلىشىپ بەك تەرەققى قىلغان ئەمەسمىدۇق!؟... شۇڭا شۇنداق قىلىۋاتامسىلەريا؟؟! .... يا..تەتىل تەتىلدەك بولمىغان، كۈندە يىغىلىپ ئائىلە سۆھبىتى قىلىۋاتقان..!.....ھېيىت تېخى ھېيت بولمىغان، ھېيىت كۈنى مەكتەپكە بارلىق بالىلار بىلەن يىغىۋىلىپ! يىلدا بىر كىلىدىغان ھېيت نامىزىنىمۇ ئارانخۇدا ئوقۇغىلى قويمىغان! .. دىمەك مۇشۇ قىلغىنىڭلار ....ئوقۇتقۇچىنى يوقىتىشقا قاراپ مېڭىۋاتقىنىڭلار بولماي نىمە؟! ...... (تەھرىر :ئۇيغۇربىز)       "ئۇيغۇر مائارپىغا نەزەر" مەنبەسى :http://www.akademiye.org/ug/?p=209 ئالىم، پىسخولوگ جىك ھونتېر (ئامېرىكا)      مۇقەددىمە مەن ئۇيغۇر نامى بىلەن ئاتالغان ئەلدە خېلى ئۇزۇن تەلىم ئالدىم. لېكىن مەندە قالغان تەسرات شۇ بولدۇكى، ئۇ يەردە ھەقىقى مەنادىكى مائارىپ تېخى شەكىللەنمەپتۇ. ۋەتەنگە ۋاقتىدا قايتىپ كەلمىگەن بولسام، مەنمۇ تەربىيىسىز قالاركەنمەن. زاۋۇتتىن چىققان خىشتەك، بىر خىللا ئىدىيىلىك، بىر قىلىپتىكى ئادەملەرنى تەربىيىلەپ چىقىشنى مەقسەت قىلغان ئۇ سىستېما ھەققىدە بەك كۆپ توختالغۇم يوق. ئۇلار تېخى ئۆزلىرىچە مائارىپتا ئىسلاھ ئىلىپ بېرىۋاتىمىز، دەپ قارايدىكەن. ئۇلار ئىسلاھات دەپ چۈشەنگەن ئىشنىڭ ماھىيىتىنى قىسقىلا قىلىپ ئۈچ نوقتىغا يىغىش مۇمكىن. 1- باب. ئۇيغۇر مائارىپىدىكى «ئىسلاھات» قا ئىزاھات ئۇلار بىز ئىسلاھات ئىلىپ بېرىۋاتقىلى يىگىرمە نەچچە يىل بولدى دەپ ماختىنىدىكەن، ئەمىلىيەتتە ئۇيغۇر مائارىپىدا ئەزەلدىن ئىسلاھات بولۇپ باقماپتۇ. بىر زاماندا روسلارنىڭ ئەندىزىسى بىلەن شەكىللەنگەن مائارىپىدىن پەخىرلەنگەن ئىكەن. مانا ئەمدى خەنزۇ مائارىپىنىڭ كۆچۈرۈلمىسىدىن ماختىنىپ يۈرۈپتۇ. بۇ خىل كۆچۈرۈلمە ئەندىزىسىمۇ يىل ساناپ ئۆزگىرىپ تۇرىدىكەن. بۇ يىل نىشانلىق ئوقۇتۇش دېگەن شۇئارنى كۆتۈرۈپ چىقسا، كېلەر يىلى ساپا مائارىپى دېگەن گەپنى ئوتتۇرىغا قويىدىكەن، ھازىر «ئېمتىھان مائارىپى» دېگەن ئۇقۇمنى پەيدا قىلسا، ئەتە تۇرۇپلا ئامېرىكىنىڭ 20- ئەسىرنىڭ 70- يىلىلىرىدىكى پېداگوكى بۆلۈمىنىڭ نەزەرىيسىنى بازارغا سالىدىكەن. مەھمۇت قەشقىرى، نىزامىدىن ئەلشىر ناۋايى … قاتارلىق يىتۈك ئۆلىما ئۇستازلىرى ياراتقان تەربىيىلەش تەجرىبىلىرىنى تەتقىق قىلىپ كۆرمەي، چەتئەلنىڭ سۇخۇلمىنىسكى، كۇڭزى كەبى پېداگوكلىرىنىڭ ئۆزلىرىگە ماس كەلمىگەن تەشەببۇسلىرىغا ئېسىلىۋالىدىكەن. ئىسلاھات دەپ كۈچىگەنسېرى ئوقۇغۇچىلارنىڭ دەرسلىك كىتابلىرى كۆپىيىپ كېتىدىكەن، ئۇ دەرسلىكلەر ئەمەلىيەتتىن ئايرىلغان بولۇپ، ئۇنى ئوقۇپ چىققانلار رېئاللىققا، تۇرمۇشقا زادىلا ماسلىشالمايدىكەن. ئەقەللىيسى، فىزىكا ئوقۇغانلار ھەمىشە كۆرۈپ تۇرغان شال بىلەن بۇغداي مايسىسىنى پەرىقلەندۈرەلمەيدىكەن. باشلىق كۆپەيتىش – ئۇلار دېگەن ئىسلاھاتنىڭ مۇھىم بىر تەركىبى قىسمى ئىكەن. «ئادەم كۆپ بولسا ئىش كۆپ بولىدۇ» دېگەن گەپ ئۇلارنىڭ دەستۇرى سانىلىدىكەن. ئادىمى يۈزگىمۇ يەتمەيدىغان مەكتەپنىڭ 8-10 نەپەر مۇدىرى بولىدىكەن. بۆلۈم، گۇرۇپپا مەسئۇللىرى، سىياسى خىزمەتچىلەر… دېگەنلىرىنى قوشقاندا مەكتەپ خادىمىنىڭ 40-0 پىرسەنتىنى باشلىقلار تەشكىل قىلىدىكەن. باشلىقلار كۆپىيىپ تۇرغىنى بىلەن «ئىخچاملاش» نى ئېغىزدىن چۈشەرمەسلىك ئۇلارغا ئورتاق ئۇدۇم ئىكەن. ئىخچاملىدۇق دەپ بىر-بىرىگە مۇناسىۋەتسىز بىر تالاي مەكتەپلەرنى زورمۇ-زور بىرلەشتۈرۈپ قويۇپتۇ. بۇنىڭ بىلەن ئاپپارات كېلەڭسىزلىشىپ ئادەم تېخىمۇ كۆپىيىپ كېتىپتۇ. «شىتات قىسقارتىمىز» دېگەن گەپ شۇنىڭدىن چىقىپتۇ. ئۇلار شىتات قىسقارتىشنى ئۈنۈملۈك ئېلىپ بېرىش ئۈچۈن جاي-جايلاردا «شىتات قىسقارتىشقا رەھبەرلىك قىلىش گۇرۇپپىسى» دەيدىغان مەخسۇس شىتاتلىق ئورگاننى كۆپەيتىپتۇ. ئۇلارنىڭ «ئىسلاھات» دەپ چۈشىنىدىغان يەنە بىر ئىشى — ئۆز تىلىدا ئۆتۈلگەن دەرسلەرنى ئۆزلەشتۈرۈپ بولالمايۋاتقان ئوقۇغۇچىلارغا باشقا تىلدا دەرس ئۆتۈش ئىكەن … قىسقىسى، ئۇيغۇرلارنىڭ خاس مائارىپ ئەندىزىسى يوق ئىكەن. ھازىرقى شارائىتتا ئۇلارنىڭ مائارىپىدا ئىسلاھاتنىڭ بولىشىمۇ مۇمكىن ئەمەس ئىكەن. ئەگەر يېڭىلىق بار دېيىلسە ئۇ خورىتىش ۋە قورقىتىش ئىكەن! 2- باب. خورىتىش ئىنسانىيەتنى ئۈزلۈكسىز ئىسلاھات ئېلىپ بېرىشىدىكى تۈپ مەقسەت — ئىشلەپچىقىرىش كۈچلىرىنى ئازاد قىلىش. بۇ ئاز ئىشلەپ، كۆپ ئۈنۈم ھاسىل قىلىش ئۈستىدە ئىزدىنىش دېگەنلىك. لېكىن ئۇيغۇر مائارىپى بۇنىڭ ئەكسىگە قاراپ تەرەققى قىلىۋېتىپتۇ. ئۇلار «ئىسلاھات» دېگەن بۇ ئۇقۇمنى «كۆپ ئىشلىتىش، كۆپ باشقۇرۇش، كۆپ چارچىتىش» دەپ چۈشىنىدىكەن. ئۇلاردا ئوقۇتقۇچىلارنى قانداق قىلغاندا ئىشتىن باش كۆتۈرەلمەيدىغان قىلغىلى بولىدۇ، دېگەن مەسىلە ھەققىدە ئىزدىنىش ئەڭ چوڭ ئىسلاھات سانلىدىكەن. شۇڭا ھەر قانداق مەكتەپ مۇدىرى ۋەزىپىگە تەيىنلەنگەن ھامان مۇشۇ توغۇرلۇق باش قاتۇرىدىكەن. كىم ئوقۇتقۇچىلارغا ئىش تېپىپ بېرەلىسە، يېڭىدىن يېڭى ئۈنۈمسىز ۋەزىپىلەرنى ئارتالىسا، شۇ ئىقتىدارلىق مۇدىر ھېسابلىنىدىكەن. شۇنىڭ ئۈچۈن ھەممىسى ئوقۇتقۇچىلارنىڭ يۈكىنى ئاشۇرۇش كويىدا پالاقلايدىكەن. بىر مۇدىر دەرس ئوقۇتقۇچىلىرىنى قايسى ئۇسۇلدا ھاردۇرۇشنىڭ ئامالىنى ئىزدەپ، ئون، ئونبەش خىل قوللانما تۈزسە، يەنە بىر مۇدىر ئۇنىڭدىن قالماسلىق ئۈچۈن، كېچە-كۈندۈز باش قاتۇرۇپ يۈرۈپ، سىنىپ تەربىيىچىلىرىنى جازالاش ھەققىدە 20-25 تۈرلۈك مەخسۇس قوللانما تۈزۈپ چىقىدىكەن. ئۈچۈنچى بىرسى ئۇنىڭدىن ئېشىپ چۈشىدىغان بىمەنىلىكلەرنى ئويلاپ تاپىدىكەن … ئوقۇتقۇچىلار كېچە-كۈندۈز ئارام ئالماي، تۈرلۈك ئەھمىيەتسىز جەدىۋەل، قوللانمىلارنى تولدۇرۇپ ھالىدىن كېتىدىكەن. ئۇلارغا ئارام خۇدا دەرس تەييارلىغۇدەكمۇ ۋاقىت بېرىلمەيدىكەن. ئۇنىڭ ئۈستىگە دەرسلىك ئۆزگەرمىگەن ئەھۋال ئاستىدىمۇ بۇ يىلقى تۈزگەن كونسىپىكنى كېلەر يىلى ئىشلىتىشكە بولمايدىكەن. ئۇلارنىڭ «گۇرۇپپا باشلىقى» دەپ ئاتىلىدىغان دۇنيادىكى ئەڭ كىچىك باشلىقى كونسىپىكنى قايتا-قايتا كۆچۈرتۈپ ئۇنىڭ ئاخىرىغا سەت خەتلەر بىلەن ئىسمىنى يېزىۋالمىسا ئۇنىمايدىكەن. ئاڭلىسام، ئۇلارنىڭ ئىشى مۇشۇ ئىشتىن ئۆسىدىكەن. شۇڭا، ئوقۇتقۇچىلارنىڭ كۈنى دەرسلىكتىن كونسىپىككە، پايدىلىنىش ماتېرىيالىدىن دەپتەرگە، دەپتەردىن دەپتەرگە، دەپتەردىن يېڭى دەپتەرگە كۆچۈرۈش بىلەن ئۆتىدىكەن … مەكتەپ باشلىقلىرىنىڭ دەرسلەرنى باھالاش ئۇسۇلىمۇ غەلىتە ئىكەن. ئۇلار ئالدىن بېكىتىۋالغان مەڭگۈ ئۆزگەرمەيدىغان باھالاش ئۆلچىمىنى مەخسۇس دەپتەر قىلىپ باستۇرۇپ، ھەممە ئوقۇتقۇچىغا بىردىن تارقىتىپ بېرىدىكەن. بارلىق ئوقۇتقۇچى مۇشۇ دەپتەر بويىچە دەرس ئۆتۈشى كېرەك ئىكەن، يەنە كېلىپ ئوقۇتۇشنىڭ ھەر بىر باسقۇچىغا مۇقىم ۋاقىت بېكىتىلگەن بولۇپ، ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئەمەلى ئەھۋالىغا قاراپ ۋاقىت چىكىنى بۇزۇشقا ھەرگىز بولمايدىكەن، دەرس ئۆزلەشسۇن، ئۆزلەشمىسۇن مۇشۇ ۋاقىت بويىچە قىلىپقا چۈشۈرۈپ دەرس ئۆتۈپ بەرگەن ئوقۇتقۇچى مۇنەۋۋەر ئوقۇتقۇچى بولۇپ باھالىنىدىكەن. سەل چوڭقۇرلاپ كەتكىنى بېكىتىلگەن ئۆلچىمىگە چۈشمەي قالىدىكەن – دە، لاياقەتسىز باھالىنىدىكەن. شۇڭا ھەممە ئوقۇتقۇچى بىر ئادەمدەك دەرس ئۆتىدىكەن. ھىچقايسىسى قائىدىدىن چىقىپ كەتمەيدىكەن. تېخىمۇ قىزىق بولغىنى ئوقۇتۇشتىن ئىبارەت سوبېيكتىپ جەريان قېلىپلاشقان، مىخانىك پائالىيەتكە ئايلىنىپ قاپتۇ. يىل بويى ئارام ئالماسلىق، ئۇلارنىڭ نەزەرىدىكى يەنە بىر ئىسلاھات ئىكەن. مەكتەپلەر ئوقۇتقۇچىلارنى قىشۇ-ياز تەتىلگە قويۇپ بەرمەي، تۈرلۈك ئۆگىنىشلەرگە سالىدىكەن. شەنبە-يەكشەنبىلەرمۇ ئىشلەۋېرىدىكەن. قانۇنىيەتكە خىلاپ بۇ ئادەت ئوقۇتقۇچى-ئوقۇغۇچىلارنى ئاسانلا كاردىن چىقىرىدىكەن. شۇنداق بولغانلىقتىن ئۇلارنىڭ ئوقۇغۇچىلىرى گومۇش، يىراقنى كۆرەلمەس … قاتارلىق كېسەللەر بىلەن، ئوقۇتقۇچىلىرى ئۆپكە، يۈرەك، بۆرەك … دېگەندەك رەئىس ئەزالار كېسىلى بىلەن ئاغرىيدىكەن. مەن بۇ ئەلدىكى ئىلى، ئاقسۇ، قەشقەر، خوتەن قاتارلىق يەرلەرنى ئارىلاپ يۈرگەنلىرىمدە تالاي ئوقۇتقۇچىلارنى شۇ خىلدىكى كېسەلگە گىرىپتار بولۇپ كەتكەنلىكىنى ئۆز كۆزۈم بىلەن كۆردۈم. ئۇلاردا ئوقۇتقۇچىلارنىڭ يۈكى ئىنتايىن ئېغىر ئىكەن، مەكتەپ مۇدىرلىرى دەل موشۇ ئىشتىن پەخىرلىنىدىكەن. ئوقۇتقۇچىلارنى قانچىكى كۆپ قاقشاتسا، قانچە كۆپ ئۈنۈمسىز ئىشلارغا مەلىكە قىلالىسا بۇ ئىسلاھات ھېسابلىنىدىكەن. دوكتور، يازغۇچى، تەتقىقاتچى … دېگەندەك كەم تېپىلىدىغان ئىقتىساس ئىگىلىرى بولغان ھالەتتىمۇ تۈرلۈك شەكىلۋازلىقلىرىغا كۆنۈشى كېرەك ئىكەن. بۇ شەكىلۋازلىققا چىداپ ئىشلىگەنلىرى بولسا بەش-ئالتە يىلغا بارمايلا بەلگىلەنگەن قېلىپ بويىچە ئۆلچەملىك دەرس ئۆتۈشتىن باشقىغا يارىمايدىغان ئادەتتىكى «مۇئەللىم» گە ئايلىنىدىكەن. بۇ نېمە دېگەن ئېغىر پاجىئە – ھە!؟ شۇڭا دەيمەن، ئۇلاردا ھەقىقى مائارىپ يوق، ئىسلاھات يوق، قەستەن خورىتىشلا بار ئىكەن! «دۇنياۋى مەتبۇئاتتا كىملەرنىڭ گېپى» ناملىق ماقالىلار توپلىمىدىن ئېلىندى

kuklam1979315

	مەنمۇ  بۇرۇن  ئوتتۇرا  مەكتەپ  ئۇقۇتقۇچىسى  ئىدىم.  2009-يىلى  ئىستىپا  بىرىپ  ئاكام  بىلەن  تىجارەت  قىلۋاتىمەن.  ئائىلە  ئىقتىزادىمىز  شۇنداق  ياخشى.يۈرەكنى  ئىزدىغان  ناھەقچىلىكلەر  يوق.  ‹‹  ياغلىقىڭنى  نىمىشقا  ئالمايسەن،  بېشىڭدا  پىت  بارمىدىيا؟››  دەيدىغان  ھاقارەت  سۆزلىرىمۇ  يوق!!!........................ باللىلارغا  دەرىس  ئۆتمىسە  كارى  يۇق،  ئارخىپ  ئىشلىمىسەقاتتىق  سۈرۈشتە  قىلۋاتقان..... ئۇقۇتقۇچىنىڭ  ۋەزىپىسى  زادى  نىمە؟....... بۇلارنى  ئويلىساملا  ئىچىم  ئاچچىق  بۇلىدۇ!