ئۇيغۇرلاردىكى ئىشىك چېكىش، ئىشىك ئېچىش ئادىتى

archa

	ئۇيغۇرلاردىكى ئىشىك چېكىش، ئىشىك ئېچىش ئادىتى                                                  گۈلنۇر ئابلىمىت (ئارچا)      بىراۋنىڭ ئۆيىگە ۋە باشقا خانىلىرىگە ئىشىكنى چېكىپ كىرىش ئادىتى باشقا مىللەت ۋە باشقا دۆلەتلەرگە ئوخشاش بىز ئۇيغۇرلارغىمۇ ئومۇملاشقان ياخشى بىر ئادەت بولۇپ، ئىشىكنى چېكىپ كىرىش ۋە ئىشىكنى دەرھال ئېچىش ئادىتى باشقىلارغا قارىغاندا  ئۇيغۇرلاردا بەكرەك گەۋدىلىنىپ كەلگەن، شۇنداقلا ئۇزاق تارىخقا ئىگە ئادەتلىرىمىزنىڭ بىرى. بۇ خىل ئادەت ئۇيغۇرلاردا ئەجداتتىن ئەۋلاتقا ئەنئەنە بولۇپ ھازىرغا قەدەر ساغلام ھالەتتە ساقلىنىپ كېلىۋاتىدۇ، ھەمدە ئۇيغۇرلارنىڭ ئىشىكنى چېكىش ۋە ئېچىش ئادىتى باشقا مىللەتلەردىن ئالاھىدە پەرقلىنىپ تۇرىدۇ.    ئۇيغۇرلار ئەزەلدىنلا قائىدە - يوسۇنغا ئالاھىدە ئەھمىيەت بېرىپ كەلگەچكە تۇرمۇش ئادەتلىرىدە سىلىق - سىپايىلىق، ئىززەت - ھۆرمەت، تازىلىق ۋە ئومۇمنىڭ مۈلكىنى ئاسراش قاتارلىق جەھەتلەردىمۇ ئۆزىنىڭ خاسلىقىنى نامايەندە قىلىپ تۇرىدۇ. مەسىلەن؛ ئىشىك چېكىش ۋە ئىچىشتىكى ئاددىي بىر ئىشتىمۇ ھەممە بىردەك ئىنتايىن نازۇك ھالقىلارغىچە ئالاھىدە ئىتىبار بىلەن قارايدۇ.       1. ئىشىك قاققاندا:    ( 1 )خوشنىسىنىڭ ئۆيىگە بىرەر ئىش بىلەن كىرگەن بولسا تاشقارقى ھويلىنىڭ دەرۋازىسىدىكى قۇلۇپ سېلىشقا ئىشلىتىدىغان يوغان يۇمۇلاق ھالقىنى يىنىك قاقىدۇ، ياكى دەرۋازىنى قولىنىڭ ئالقىنى بىلەن ئۇرۇپ قاقىدۇ. ئون نەچچە تىنىق نەپەس ئالغاندىن كېيىن قايتىدىن سەل  كۈچەپرەك قاقىدۇ، يەنە ئادەم چىقمىغان بولسا ئۈچىنچى قېتىم چىڭراق قاقىدۇ.    ( 2 )يىراقتىن كەلگەن ئۇرۇق - تۇققان ياكى مېھمان ئىشىك قاقسا ئادەتتىكىدىن چىڭراق قاقىدۇ، قىش كۈنلىرى ئىچىدىكى ئادەم ئاڭلىماي قالغان بولسا ئىككىنچى قېتىم  ئۆي ئىگىسىنىڭ ئىسمىنى چاقىرغاچ يەنە قايتىدىن قاقىدۇ.    ( 3 )ياز كۈنلىرى ھويلىنىڭ ئىشىكى ئوچۇق بولۇپ، ئۆي ئىگىسى ھويلىدا كۆرۈنمىسە ئۆينىڭ ئىشىكىنى قولى بىلەن يەڭگىل قاقىدۇ، ئىچىدىن سادا چىقمىغان بولسا ئىشىكنىڭ زەنجىىرى(بۇرۇنقى ئىشىكلەردىكى قۇلۇپ سېلىشقا ئىشلىتىدىغان زەنجىر)نى لىڭشىتىپ ئاۋاز چىقىرىپ يەنە قاقىدۇ، ئادەم چىقمىسا ياكى ئۆي ئىچىدە ھېچقانداق ئاۋاز ئاڭلانمىسا ھويلىدا باغ تەرەپكە قاراپ  تۇرۇپ ئىسمىنى چاقىرىپ باقىدۇ.    ( 4 )ئىشىك قاققۇچى ئىچىدىكى ئادەمگە ھەرقانچە ئاڭلىتالمىغان ھالەتتىمۇ باشقىلارنىڭ ئىشىك - دەرىزىلىرىنى قاققاندا بۇزۇلۇپ كېتىشتىن ئېھتىيات قىلىدۇ، ھەرگىزمۇ تاش - كىسەك بىلەن ياكى باشقا قاتتىق نەرسە بىلەن ئىشىكنى ئۇرمايدۇ، ۋە ياكى قاتتىق تەپمەيدۇ.    ( 5 )ئىشىك ئوچۇق بولغان تەقدىردىمۇ ئوچۇق ئىشىكنىڭ بىر قانىتىنى چېكىپ تۇرۇپ «ئۆيدە ئادەم بارمۇ» دەپ چاقىرىدۇ.   ( 6 )ئىشىك قاققۇچى ئىشىكتىن كىرىپ چىقىش جەريانىدا ئۆي ئىگىسىنىڭ ئەمگىكىنى ھورمەت قىلىدۇكى بىرەر تال ئەخلەتنىڭمۇ چۈشۈپ كەتمەسلىكىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ.   ( 7 )ئۆي ئىچىدىكىلەر ئۇخلاپ قالغان ياكى باشقا ئاۋازلار تۈپەيلىدىن ئىشىك قېقىلغاننى ئاڭلىيالمىغان بولسا، سىرتتىكى ئادەم مۇھىم ئىش بىلەن كەلگەن بولسا ئۆينىڭ ئارقا تەرىپىگە ئۆتۈپ ياتاق ئۆينىڭ ئۆگزىسىگە چالما تاشلاپ ئويغىتىدۇ، ھەرگىزمۇ ئەدەپسىزلەرچە دەرۋازىنى قاتتىق ئۇرۇپ قېقىۋەرمەيدۇ.       2. ئىشىك ئېچىشتا:      ( 1 )ئۆي ئىچىدە ئەر كىشى بار ھالەتتە ئايال كىشى ھەرگىزمۇ ئىشىك ئېچىش ئۈچۈن يۈگۈرمەيدۇ. ئەر كىشى دەرھال بېرىپ ئىشىكنى ئاچىدۇ.      ( 2 )چوڭلار بار چاغدا كىچىك بالىلار چوڭلارنىڭ بۇيرۇقىسىز ئىشىك ئېچىشقا ئالدىرىمايدۇ.      ( 3 )كەچلىرى ئىشىك چېكىلسە ئىشىك چەككۇچىنىڭ كىم ئىكەنلىكى سۈرۈستە قىلىنىدۇ ۋە سىرتتىكى ئادەم ئۆزىنىڭ ئىسىم - شەرىپىنى ئېنىق  دەپ بېرىدۇ. ئەگەر ئۆي ئىچىدە بالىلار ياكى ئاياللار بولۇپ، ئەر كىشى يوق چاغدا تۇيۇقسىز ئىشىك چېكىلسە، ئىشىك چەككۈچى نامەھرەم ئەر كىشى بولسا، كەلگەن كىشىنىڭ كىملىكىنى سۈرۈشتە قىلغاندىن باشقا يەنە كېلىشتىكى مۇددىئاسىنىمۇ قوشۇپ سورايدۇ، ئىشىكنى ئەھۋالغا قاراپ ئاچىدۇ، ھەرگىزمۇ  ئالدىراپلا ئىشىك ئاچمايدۇ.      ( 4 )كۈندۈزدە ياكى نۇرمال ھالەتتە ئۆي ئىچىدىكىلەر ھەرقانچە ئالدىراش بولسىمۇ سىرتتىن كېلىپ ئىشىك قاققۇچىنى ئىشىك ئالدىدا ئۇزاق ساقلاتمايدۇ، ھېچ بولمىغاندا بالىسىنى بۇيرۇپ بولسىمۇ ئىشىكنى ۋاقتىدا ئاچىدۇ.     ( 5 )ئۆي ئىگىسى ئۇخلاپ قېلىپ ئىشىك چېكىلگەننى ۋاقتىدا ئاڭلىيالمىغان بولسا ئىشىك چەككۇچىدىن تۆۋەنچىلىك بىلەن كەچۈرۈم سورايدۇ.     ( 6 )ئۆي ئىگىسى ئىشىك چەككەن ئادەمنى ئوچۇق چىراي قارشى ئالىدۇ ۋە تېنچلىق سوراشقاندىن كېيىنلا دەرھال ئۆيگە تەكلىپ قىلىدۇ. ئالدىراش ئىكەنلىكىنى ئېيتسا ئۆزى بوسۇغىدىن چىقىپ كەلگەن كىشىنىڭ گېپىنى ئەستايىدىل ئاڭلايدۇ.     ( 7 )شۇ ئۆيدە چوڭ بولغان پەرزەنتلەر ئاتا - ئانىسىنى يوقلاپ كەلگەن بولسا ياكى سىرتقا چىقىپ كەلگەن بولسا ئىشىك ئىچىدىن تاقالمىغان ھالەتتە ئىشىك چەكمەستىن «ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم» دەپ كىرىۋېرىدۇ، ھەرگىزمۇ ھېچقانداق شەپە چىقارماي غىمىسسىدە كىرىپ ئۆي ئىچىدىكىلەرنى قورقىتىۋەتمەيدۇ. 2013.9.20   (قەشقەر) ئەمگىكىمنى ھۆرمەت قىلىڭ، باشقا يەرگە كۆچۈرسىڭىز ئىسمىمنى ئۆچۈرىۋەتمەڭ! مۇشۇ بەت ئادرىسىنى قوشۇپ يوللاڭ!

borhanhoja

	تولمۇ ئېنىق شەرھىلەپسىز

kakkuk11

	تېمىڭىزغا تەشەككۈر....                           ھارمىغايسىز.............

riallik

	بەزىلەر بار ئىشىكنى تاك تاك تاك چىكىدۇ.كىمۇ دېسە جىمجىت ئاچماي دېسە يەنە قاققان ۋاي كىمۇ دېسە جىمجىت ئاچچىغىمدا ئىشىكنى ئاچسام پالانى كىشىنى ئىزدەيتىم دەيدۇ.غۇررىدە ئاچچىغىم كىلىپ شۇ كىشىنى تۇنۇساممۇ تۇنۇمايمەن دەپ ئىشىكنى ئاچچىغىم بىلەن يىپۋىتمەن. تېمىنى ئوقۇپ چىقىپ ئۇيلىنىپ قالدىم.بۇندىن كېيىن دىققەت قىلىشقا تىرىشمەن. رەھمەت تېمىڭىزغا.

uyol

	رەھمەت........نادېر ئەسەر

mahatjan

	ئۇيغۇرلاردىكى ئىشىك چېكىش، ئىشىك ئېچىش ئادىتى ؛-كىرمەكچى بولغان شۇ ئۆيدە ئادەم بار-يوقل؛ىقىنى بىلىش،شۇ ئۆيگە كىرىدىغان ئادەمنىڭ كەلگەنلىكىدىن  ئالدىن بىشارەت بىرىشتۇر،بۇ ،ياخشى ئادەتتۇر.

kaitmas

	مەنمۇ  دىققەت قىلىشقا تىرىشمەن. http://www.blogbus.com/anatel-logs/128726766.html

abdul915

	بىزنىڭ مەھەلدە ئادەتتە "كىم؟ " دېسە "مەن " دەپ جاۋاپ بېرىدۇ،  كىملىكىنى ئاۋازىدىن بىلەلمىدى بىلەلمىدى " مەن دېگەن كىم؟ "دەپ سورايدۇ،  زاتىنى مەلۇم قىلسىمۇ يەنە  بىلەلمىسە نېمە ئىش بارلىقىنى سورايدۇ، بىلەلىسە ئاۋۋال ئىشىك ئېچىپ تىنىچلىق سوراپ بولۇپ ئاندىن نېمە ئىش بارلىقىنى سورايدۇ.  باشقىلارنىڭ ئىشىڭىنى ئاۋۋال يېنىك قېقىش كېرەك،  بەك جىددىيلىشىپ قاتتىق قاقسىڭىز سىز ياكى ئۇرۇق تۇققىنىڭىزغا بىرەر كېلىشمەسلىك بولدىمىكىن دەپ قورقۇپ كېتىدۇ ....