كىتاب ئارىيەتكە ئېلىش كارتىسى

بۇغرام

	كىتاب ئارىيەتكە ئېلىش كارتىسى رىچارىد ۋىرايىت①(Richard Wright)(ئامېرىكا) بىر كۈنى مەن خىزمەتكە بالدۇرراق كەلدىم، نىگىر تازلىقچى بانكىنىڭ كىرىش زالىنى  سۈرتىۋاتقان ئىدى. ئۈستەلگە قويۇقلۇق «مېمفىس سودا گېزىتى»نى ئېلىپ ئوقۇشقا باشلىدىم، تەھرىرلەر بېتىگە كەلگەندە بىر ماقالىنىڭ تېمىسىدىكى مېنكىن(Menvken) دىگەن خەتلەر دىققىتىمنى تارتتى. مەن پەقەت مېنكىننىڭ «ئامېرىكا مېركىيۇرىسى» ژۇرنىلىنىڭ تەھرىرى ئىكەنلىكنىلا بىلەتتىم. بىراق بۇ ماقالىدە ئۇ قاتتىق ئەيىبلەنگەن بولۇپ، ماقالىنىڭ ئاخىرىدا مېنكىن ئۇچىغا چىققان كالۋا دېيىلگەن ئىدى. مەن بۇ مېنكىن دىگەننىڭ بۇ دۇنيادا جەنۇبلۇقلارنىڭ چىشىغا تەكگۈدەك نىمە خاتالىق ئۆتكۈزۈپ قويغان بولغيتى دەپ ئويلاپ قالدىم. جەنۇبتا پەقەت نېگرلارنىڭلا مۇشۇنداق ھاقارەتكە ئۇچرايدىغانلىقىنى بىلەتتىم، بىراق بۇ كىشى نېگىر ئەمەس. ئۇنداقتا گېزىتتە ھاقارەتلەنگۈدەك قانداق ئدىيەلەرنى تارقاتقان بولغىيدى؟ بۇ چوقۇم مۇشۇ جەنۇبلۇقلارنىڭ قولقىغا ياقمايدىغان گەپلەر. بولمىسا بۇنچىلىكمۇ دەپ كەتمەس ئىدى. گەپنىڭ قىسقىسى مېنكىن توغرىسىدىكى ماتېرىياللارنى قانداق قولغا چۈشۈسەم بولار؟ بۇ يەردە يېقىن ئەتىراپتىكى دەريا بويىدا بىر چوڭ كۈتۈپخانا بار ئىدى، شۇغنىسى نېگىرلارنىڭ كۈتۈپخانا، باغچا، يېشىلزارلىقلارغا خالىغانچە كىرىش ھوقۇقى يوق. مەن بىر قانچە قېتىم بۇ كۈتۈپخانىغا خىزمەتداشلىرىم ۋە خوجايىنىمنىڭ تاپشۇرۇقى بىلەن ئۇلارغا كىتاب ئارىيەتكە ئېلىشقا بارغان ئىدىم. ئەمدى ئۇلارنىڭ قايسسى ماڭا ياردەم قىلىپ كىتاب ئېلىپ بىرەر؟ مەن بۇ يەردە ئىشلەيدىغان ھەربىرەيلەننىڭ مىجەز-خۇلىقىنى سېلىشتۇرۇپ چىقتىم. دان ئىسىملىك بىر يەھۇدى بار ئىدى، بىراق مەن ئۇنىڭغا تازا ئشىنىپ كەتمەيتتىم. ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇنىڭ ئورنىمۇ مىنىڭكى بىلەن تازا پەرىقلىنىپ كەتمەيتتى. ئۇ ھەمىشە بىر نەرسىلەردىن خۇدۈكسىرەپ ئەنسىرەپلا يۈرەتتى. بەزى ۋاقىتلاردا ئۇ ماڭا چاخچاقمۇ قىلىپ قوياتتى، بۇ چاخچاقلىرى ئارقىلىق ماڭا بولغان كەمسىتىشلىرىنى يوشۇرۋالغادەك قىلاتتى. مەن ئۇنىڭغا ماڭا يارىدەملىشىپ كىتاب ئارىيەتكە ئېلشىپ بەرگىن دىيشتىن قورۇقتۇم، ئىرقى كۆز قارشى ئاقلار بىلەن ئوخشاش بۇ يەھۇدىنىڭ ماڭا ۋاپاسىزلىق قىلىشىمۇ مۇمكن ئىدى. ئۇنداقتا خوجاينىچۇ؟ ياق، ئۇ بىر بەپتىست② ،ئۇنىڭسىزمۇ مەن بۇئادەمنىڭ بىر نېگىرنىڭ مېنكىن توغرىسىدىكى ماتىرىياللارغا قىزىقىپ قالغانلىقىنى كالىسىدىن ئۆتكۈزەلەيدىغانلىقىدىن گۇمان قىلىمەن. باشقا خىزمەتداشلارغا بۇ تەلىپىمنى دېيىش ھەرگىز مۇمكىن ئەمەس، ئۇلارنىڭ ماڭا بولغان پوزىتسيسىدىن ئۇلارنىڭ 3Kچىلارمۇ③ ياكى نېگىرلارغا ھېسداشلىق قىلغۇچىلارمۇ بۇنى ئېنىق بىلگىلى بولاتتى.   مىنڭ ئەڭ ئاخىرقى ئۈمۈدىم يەنە بىر ئاق تەنلىك ئادەمدە قالغان بولۇپ، ئۇ نېگىرلارغا قارشى تىپتىكىلەرگە ھەرگىز ئوخشىمايتتى. شۇڭا بەزىلەر ئۇنى«سۆيۈملۈك پوپ» دەپ ئاتايتىتى. ئۇ ئىرلاندىيلىك كاتولىك مۇرتى بولۇپ جەنۇبلۇق ئاقلار ئۇنى ئۆچ كۆرەتتى. مەن ئۇنىڭ كىتاب ئوقۇيدىغانلىقىنى ئوبدان بىلەتتىم، چۇنكى مەن ئۇنڭىغا كۈتۈپخانىدىن بىر قانچە قېتىم كىتاب ئەكىلپ بەرگەن. مۇشۇ ئىش سەۋەبلىك ئۇمۇ ئۆچمەنلىكنىڭ ئوبىكتى بولۇپ قالغان ئىدى. ئۇ مىنڭ تەلىپىمگە قوشۇلماسلىقى مومكىن، بىراق ماڭا زىيانكەشلىك قىلىشىغا ئىشەنمەيمەن. مەن خېلى بىر ۋاقىت ئىككىلىنىپ تۇرۇپ قالدىم، كۆز ئالدىمدىكى رىئاللىققا بىر نىمە دىمەك ھەقىقەتەن قيىن ئىدى. بىر كۈنى مەن بۇ كاتولىك مۇرتىنىڭ خىزمەت ئۈستىلىنىڭ ئالدىغا كىلپ پەس ئاۋازدا ئۇنىڭغا« سىزدىن بىر نەرسىنى سوراي دىگەن». دېدىم. - نىمە دېمەكچىدىڭ؟ - مىنىڭ كىتاب ئوقۇغۇم بار ئىدى، بىراق مەن كۈتۈپخانىغا كىرەلمەيمەن، شۇڭا سىزنىڭ كارتىڭىزنى ئىشلىتىپ تۇرسام قانداق دەيسىز؟ ئۇ ماڭا گۇمان بىلەن بىر قۇر قاراپ چىققاندىن كېيىن «كارتامنىڭ كىتاب ئىلىش سانى توشۇپ كەتكەن قايتا ئېلىشقا بولمايدۇ.» دېدى -چۈشەندىم ئەپەندىم. -مىنى ئاۋارچىلىققا قويمايدىغانسەن يىگىت؟ -ياق ئەپەندىم، ھەرگىز ئۇنداق ئەمەس! -ساڭا قانداق كىتابلار كېرەك؟ -مېىنكىننىڭ كىتابلىرى. -قايسى كىتابىنى دەيدىغانسەن؟ -بىلمەيمەن، ئۇنىڭ كىتابلىرى جىقما؟ -ھەئە، بىر قانچىسى بار. -مىنىڭ بۇنىڭىدىن خەۋرىم يوقكەن. قانداقسىگە بۇنىڭغا قىزقىپ قالدىڭ؟ - مەن ئۇنىڭ ئىسمنى گېزىتتىن كۆرگەن ئىدىم. - ھە، كىتاب ئوقۇش ياخشى ئىش، بىراق سەن توغىرىسىنى تاللاپ ئوقۇشۇڭ كىرەك دېدى ئۇ. مەن ھېچنىمە دىمىدىم. ئۇ مىنىڭ كىتاب ئوقۇشۇمنىمۇ باشقۇرامدىغاندۇ ئەمدى؟ «ماڭا قارا يىگىت» ئۇ مىنى چاقىردى« مەن بىر نەرسىنى ئويلاۋاتىمەن» ئۇ ماڭا بىر خىل تەشۋىش بىلەن بىر قۇر قاراپ چىققاندىن كېيىن« بۇنى ھەرگىز باشقىلارغا دىمە» دېدى. چۈشەندىم ئەپەندىم ئىنسى جىنغا بىلدۈرمەيمەن. بىر قانچە كۈندىن كېيىن ئۇ مىنى چاقىرتتى.« مەن ئايالىمنىڭ نامىدا يەنە بىر كارتا بېجىرۋالدىم، مە بۇ مىنىڭ كارتامنى ئىشلەتكىن» دېدى. -كۆپ رەخمەت سىزگە   ئەپەندىم. -بۇلارنى ئۆزۈڭ قىلالامسەن؟ -خاتىرجەم بولۇڭ ئەپەندىم، چاتاق يوق. -بىراق ئېسىڭدە بولسۇن باشقىلار بۇنى بىلىپ قالسا بالاغا قالىسەن. مەن ئۆتكەن قېتىم سىز مىنى كۈتۈپخانىغا ئەۋەتكەندە يېزىپ بەرگەن باغاقچىگە ئوخشۇتۇپ بىرنى يېزىپ تەييارلاپ قويدۇم، ئىمزايىڭىزمۇ بار تېخى. ئۇ كۈلۈپ كەتتى. ماڭ بار، كەلگەندە ماڭا قانداق كىتابلارنى ئالغانلىقىڭنى كۆرسەت! مەن شۇ كۈنى بىر چۈشتىن كېيىن يالغان باغاقچە يېزىش بىلەن ئاۋارە بولدۇم. بىراق بۇ كىتابلارنىڭ ئىسمى نىمە بولغىيدى؟ ھەي، مەن بىرنىمۇ بىلمەيدىكەنمەن دىسە.  مەن ئاخىرى ئۆزۈم قانائەتلەنگۈدەك بىر باغاقچە يېزىپ تەييارلىدىم:« قەدىرلىك خانىم، مالال كۆرمەي بۇ نېگىرغا مېىنكىننىڭ كىتابلىرىدىن بىر قانچىنى ئېلىپ بەرگەن بولسىڭىز! مەن بۇكىتابلارنىڭ ئىسمىنى ئۇنتۇپ قاپتىمەن!» كۈتۈپخانا خادىمىنى باغاقچىنى مىنىڭ يازغانلىقىمدىن گۇمان قىلمايدىغان قىلىش ئۈچۈن  مەن بۇ يەردە نېگىر دىگەن بۇ سۆزنى ئىشلەتتىم. مەن بۇ قېتىم كۈتۈپخانىغا خۇددى ئاقلار مىنى كىتاب ئەكىلىپ بىرىشكە بۇيرىغاندا كىرگەن قىياپەتتە كىردىم،بىراق خۇددى بىر ئشنى خاتا قىلىپ بىراۋغا ساتقىنلىق قىلىۋاتقاندەك كۆڭلۈم جايدا ئەمەس ئىدى. مەن ئۆزۈمنى ئىمكان قەدەر ئازادە تۇتۇشقا تېرىششاتتىم. ئاقلار ئىشىنى پۈتتۈرۈپ بولغۇچە بىر چەتتە قاراپ تۇردۇم، مۇلازىمەت پوكيى بوشانغاندىمۇ مەن يەنە قاراپ تۇرىۋردىم. بىر چاغدا كۈتۈپخانا خادىمى ماڭا قاراپ«يىگىت ساڭا نىمە لازىم؟» دەپ سورىدى. خۇددى گەپ قىلىشقىمۇ ماجالى قلمىغاندەك ھېلقى باغاقچىنى ئۇنىڭغا سۇندۇم. ھىم، ئۇنىڭغا قانداق كىتابلار لازىم ئىكەن؟ دەپ سوردى ئۇ. بۇنى بىلەيدىكەنمەن خانىم. مەن ئىمكان قەدەر بۇ ئايالنىڭ كۆزىدىن ئۆزۈمنى ئېلىپ قاچاتتىم. -ئۇنداقتا سىنى كىم بۇ يەرگە ئەۋەتتى؟ -فوك ئەپەندىم. -ئۇ قەيەردە؟ ئۇ ھازىر خىزمەت ئۈستىدە، مېمفىس ئوپتىك شىركىتىدە. مەن بۇرۇنمۇ ئۇنىڭغا كىتاب ئېلىش ئۈچۈن بىر قانچە قېتىم بۇ يەرگە كەلگەن دېدىم مەن. -توغرا ئىسىمگە كەلدى، بىراق ئۇ ھەرگىزمۇ بۇنداق باغاقچە يازمايتتى. تەڭرىم، ئۇ مەندىن گۇمان قىلىپ قالدى، ئەمدى بەلكىم ئۇ ماڭا كىتابلارنى بەرمەسلىكى مۇمكىن. ئەگەر ئۇ كەينىگە يەنە بىر قانچە قەدەم يانغان بولسا مەن ئىشىكىتىن تىكىۋەتكەن بولاتتىم. شۇنىڭ بىلەن مەن يەنە بىر ئەقىل ئويلاپ چىقتىم. خانىم بولمىسا سىز ئۇنىڭغا تېلفۇن قىلىپ بېقىڭ. مۇشۇ گەپنى قىلىپ بولۇپ يۈرۈكۈم تۇيۇقسىز دۈپۈلدەپ كەتتى. -بۇ كىتابلارنى ئۆزۈڭ ئىشلەتمەيدىغانسەن؟ -ياق خانىم، مەن خەت تونۇمايمەن. مەن ئۇنىڭ مېىكىننىڭ قايسى كىتابىنى كۆرىدىغانلىقىنى بىلەلمىدىم-دىدى ئۇ باغاقچىگە قارپ تۇرۇپ. قارىغاندا مەن غەلبە قىلغان ئوخشايمەن، ئۇ ئەمدى باشقا نەرسىنى خىيال قىلىۋاتاتتى، كالىسىدىكى بايقى ئىرىق توقۇنۇشى غايىپ بولغاندەك كۆرىنەتتى. كىتاب جازىللىرىغا بىر قۇر قاراپ چىققاندىن كېيىن، ماڭا قاراپ مۈرىسىنى قېقىپ قويدى. خېلى بىر ۋاقىت ئىزدىگەندىن كېيىن ئۇ ئىككى كىتابنى ئېلىپ كەلدى. «مەن مۇشۇ ئىككى كىتابنى بېرىپ تۇراي، مەنمۇ فوك ئەپەندىمنىڭ قايسى كىتابىنى كۆرگۈسى بارلىقىنى بىلەلمىدىم، كىلەر قېتىم ئۇ ئۆزى كەلسۇن ياكى لازىملىق كىتابلارنىڭ ئىسمىنى يېزىپ بەرسۇ.»دىدى ئۇ. مەن ھېچنىمە دىمىدىم.ئۇ كارتىغا تامغا ئۇرۇپ كىتابلارنى بەردى. مەن ئۇنىڭغا قاراپمۇ قويماي كىتابلارنى ئېلپ  كۈتۈپخانىدىن چىقىتىم، خۇددى ئۇ ئايال مىنى كەينىمدىن چاقىردىغاندەكلا قورقۇپ تۇراتتىم. كۈتۈپخانىدىن خېلى بىر يەرگە كەلگەندىلا ئاندىن كىتابلارغا قاراپ باقتىم، بىرىنىڭ ئىسمى «موقەددىمە   توپلاملىرى» بولۇپ، گەرچە مەن ئون توققۇز ياشقا كىرگەن بولساممۇ موقەددىمە دىگەن سۆزنى تەلەپپۇز قىلىشنى بىلمەيدىكەنمەن. بىر قانچە ۋاراقنى كۆرۈپ باقتىم، بىراق مەن بىلمەيدىغان نۇرغۇن سۆزلەر ۋە ئىسىملار بار ئىدى. قاتتىق ئۈمۈدسىزلەندىم. يەنە بىر كىتابىنى ئېچىپ قاراپ باقتىم،ئۇنىڭ ئىسمى«كەمسىتىش»ئىدى، بۇ سۆزنىڭ مەنىسىنى ئوبدان بىلىمەن.بۇ مەن تۇرمۇشۇمدا ئەڭ كۆپ ئاڭلايدىغان بىر سۆز. ناھايىتى تىزلا بۇ كىتابقا قىزىقىپ قالدىم. نىمشقا بۇ كىتابقا بۇنداق ئىسىم قويغاندۇ؟ مەنچە بولسا بۇ سۆز ئەڭ مەينەت ۋە ھاقارەتلىك سۆز بولۇپ، بىراۋنىڭ مۇشۇنداق سۆزنى كىتابقا ئىسىم قىلىپ تاللىغىنىغا ئىشەنگۈم كەلمەيۋاتاتتى. ئەجەبا مەن مېىنكىننى خاتا چۈشۈنۈپ قالغاندىمەنمۇ؟ ئەگەر ئۇممۇ كەمسىتىش ئېقىنىدىكىلەر بولسا مەن خاتالاشقان بولىمەن. مەن بۇ كىتابلارنى فوك ئەپەندىمگە كۆرسەتكەندە ماڭا قاراپ قوشۇمىسىنى تۈرۈپ قويۇپ ھېچنىمە دېمىدى. كۈتۈپخانىدىكىلەر بەلكىم سىزگە تېلفۇن قىلىپ قېلىشى مومكىن دىدىم مەن ئۇنىڭىغان. كىرەك يوق، بىراق سەن كىتابلارنى ئۇقۇپ بولۇپ ماڭا نىمىلەرنى بىلگەنلىكىڭنى سۆزلەپ بەر دىدى ئۇ . شۇ كۈنى مەن ئىجارە ئالغان ئۆيۈمگە قايتىپ كىلىپ قاچىدىكى چوشقا گۆشى ۋە پۇرچاقلارنى قايناقسۇ بىلەن دۈملەپ قويغاندىن كېيىن موقەددىمە توپلاملىرى دىگەن كىتابنى ئېلىپ ئوقۇشقا باشلىدىم. كىتابتىكى جۈملىلەر شۇنداق راۋان، ۋە ئېنىق، چۈشىنىشلىك بولۇپ مىنى تولىمۇ ھەيران قالدۇردى. ئۇ نىمىشقا مۇشۇنداق يازغاندۇ؟ قانداق ئادەم مۇشۇنداق يازالايدىغاندۇ؟ مەن بۇ ئادەمنى قىياسەن تەسەۋۋۇر قىلدىم، خىيالىمدا ئۇ ماڭا نەپىرىتىنى سىياھ قىلىپ، قەلمى بىلەن كۆرەش قىلىۋاتقان، ئامىركىنى رەھىمسزلەرچە قامچىلاپ، ياۋرۇپا ۋە گىرمانىيىنى مەدىھىيلەۋاتقان، كىشىلەرنىڭ ئاجىزلىقىغا ئاچچىق كۈلۈپ، تەڭرىنى ۋە ھۆكمىرانلارنى مازاق قىلىپ ئاچچىق كۈلىۋاتقان بىر قورقماس باتۇر بولۇپ كۆرۈندى. بۇ نىمە بوپ كەتتى ئەمدى؟ مەن ئورنۇمدىن تۇرۇپ كەتتىم، كىتابتىكى سۆزلەرگە يوشۇرۇنغان مەنىلەرنىڭ تېگىگە يېتىشكە تىرىشاتتىم. توغرا بۇ ئادەم كۆرەش قىلماقتا، سۆز ئۇنىڭ قۇرالى، ئۇ سۆز ئارقىلىق كۆرەش قىلماقتا. سۆزلەرنمۇ قۇرال ئورنىدا ئىشلەتكىلى بولامدىغاندۇ؟ ئەلۋەتتە، مانا بۇ سۆزلەر بۇنىڭ دەلىلى ئەمەسمۇ! ئۇنداقتا مەنمۇ ئۇنى قۇرال قىلىپ ئىشلەتسەم بولغۇدەك دە؟ ياق، مەن بۇلارنى ئويلاشقا جۈرئەت قىلالمايتتىم. ئوقۇشنى داۋاملاشتۇرىۋەردىم، مىنى قىزىقتۇرغىنى ئۇنىڭ نىمىلەرنى دىگەنلىكى ئەمەس بەلكى ئۇنىڭ مۇشۇنداق دىيەلىشىگە تۈرتكە بولغان جاسارەت ئىدى. مەن مەنىسنى بىلىپ بولمايدىغان نۇرغۇن سۆزلەرنى ئۇچرىتاتتىم، بۇنداق چاغلاردا مەن لوغەتكە مۇراجەت قىلاتتىم ياكى مۇشۇ سۆزنىڭ مەنىسنى ئېنىىق چۈشەنگىلى بولدىغان جۈملىلەرنى تاپقىنىمدا ئاندىن ئۇنىڭ مەنىسىنى چۈشىنەلەيتىم. بۇلار ماڭا ئىنايىن غەلىتە تۇيۇلاتتى. مەن كىتابنىمۇ ئوقۇپ تۈگەتتىم، بىراق ئوزۈمنىڭ ھاياتىمدىكى مۇھىم بىر نەسىگە ئىنتايىن سەل قارىغانلىقىمنى چۇڭقۇر ھىس قىلدىم. مەن بۇرۇن ھىس-تۇيغۇلىرىم توغرىسىدا، ئەخماقلارچە تەسسەۋۇرۇمغا تايىنىپ بىرەر نەرسە يېزشىنمۇ ئويلىغان،بىراق بۇ ئويۇم ۋاقىتنىڭ ئۆتشى بىلەن تۇرمۇشنىڭ ئاچىق-چۈچۈكلىرى ئارسىدا ئاستا-ئاستا يوقالغان ئىدى. مانا ئەمىدى بۇ خىل ئوي مەندە قايتىدىن پەيدا بولدى، بۇرۇنقىدەك ئەخماقلارچە ئەمەس بەلكى يېڭى بىر خىل كۆز قاراش بىلەن يېزىشنى ئويلاپ قالدىم. بۇ مەن ئوقۇغان نەرسىلەرگە ئشىنىش ئىشەنمەسلىك مەسلىسى ئەمەس بەلكى دۇنيانى باشقىچە كۆز بىلەن كۆرۈش مەسلىسى ئىدى. مەن كېيىكى كۈنلەردە ھېلقىدەك باغاقچىلارنى پات-پات يېزىپ تۇردىغان، كۈتۈپخانىغا تولىراق قاتىرايدىغان بولۇپ قالغانىدىم. كىتاب ئوقۇشقا بولغان شۇنداق ئامراق بولۇپ قالدىم. مىنڭ ئوقۇغان تۇنجى رومانىم سىنكىلايىر لېۋىسنىڭ «چوڭ كوچا» دىگەن رومانى ئىدى، بۇ رومان ماڭا خوجايىنىم گرالد ئەپەندىمنىڭمۇ تىپىك ئامىرىكىلىق ئىكەنلكىنى ھس قىلدۇرغان ئىدى. ھەر قېتم ئۇ گولىف توپ سومكىسىنى ئەكىرىپ كېتىۋاتقاندا ئۇنىڭغان قاراپ كۈلۈپ قوياتتىم، بۇنداق چاغلاردا مەن ئۇنىڭ بىلەن ئارلىقىمىزنىڭ تولىمۇ يىراقتەك ھىس قىلاتتىم، بىراق ھازىر بۇ ئارلىق بارا-بارا قىسقىراۋاتقانداك تۇيۇلىۋاتاتتى. خۇددى ئۆزەمنى بۇ ئادەمنى بىر ئاز بولسىمۇ چۈشەنگەندەك ئۇنىڭ تارغىنە تۇرمۇش دائىرىسىنى كۆرگەندەك بولاتتىم. بۇ مەن جورىج بەبىت توغرىسدا يېزىلغان بىر روماننى ئوقۇغاندىن كېيىن پەيدا بولغان تۇيغۇلار ئىدى. كېيىن مەن دىرايزىرنىڭ «جېننى گىرخاردىت» ۋە «كەررى سىڭلىم» قاتارلىق رومانلىرىنى ئوقۇدۇم، بۇ رومانلار ماڭا بىچارە ئانام تارىتقان كۈلپەتلەرنى ئېنىق سۈرەتلەپ بەرگەنىدى. مەن بارغانسىرى جىمغۇرلىشىپ، ئەتراپىمدىكى ئىشلارغا ھەيرانلىق بىلەن قارايدىغان بولۇپ قالدىم. مىنىڭ بۇ رومانلاردىن نىمىلەرنى ھىس قىلغىنىمىنى بىراۋغا سۆزلەپ بىرىش مومكىن ئەمەس ئىدى، ئەمەلىيەتتە سۆزلىگىچىلكىمۇ يوق، پەقەت تۇرمۇش توغرىسدىكى پەلپەتىش خىياللىرىم خالاس.  ئەمەلىيەتتە مىنىڭ ھاياتىمنىڭ ئۆزى بىر ناھايىتى ياخشى يېزىلغان رىئالىزىملىق، ناتۇرالىزىملىق ھەم مودىرنىزىملىق رومان ئىكەن، مەن بۇ رومانلارنى تېخى ئوقۇپ تۈگۈتەلمىگەن ئىكەنمەن. بىر كۈنى مەن ئازراق ۋاراق سېتىۋېلىپ كەلدىم. كاللامدا يېڭى-يېڭى تۇيغۇلار مىنى بىرەر نەرسە يېزىپ بېقىشقا قىستايتتى. بىراق قەلەمنى ئالساملا ئوي-پىكىرىم چېچىلىپ، ھېچنىمە يازالمىدىم. شۇندىلا مەن يېزىقچىلىق دىگەن بۇ ئىشنىڭ بىردەملىك ھاياجان بىلەن ئەمەس بەلكى ئوتتەك ئىشتىياق ۋە ھەقىقى ئىلھام بىلەن بولىدىغانلىقىنى چوڭقۇر ھىس قىلدىم. شۇنىڭ بىلەن بۇ خىيالمىمۇ يوق بولدى. بەزىلەر تۇرمۇش ۋەكىشىلەرنى شۇنچە ماھىرلىق بىلەن يېزىپ چىقالايدىكەن ئەجەبا مەنمۇ تۇرمۇش ۋە كىشلەرنى قايتىدىن تەتقىق قىلىپ ئۈگۈنۈپ چىقىشىم زۆرۈرمىدۇ؟ شۇنداقتىمۇ مەن ئادەملەرنى ،تۇرمۇشنى زادى قانچىلىك چۈشىنەلەرمەن؟ بىر قارا تەنلىك بولۇش سالاھيتىم بىلەن بۇ خۇددى ماڭا مەڭگۈ نىسىپ بولمايدىغان پۇرسەت، ئورۇنداش مۇمكىن بولمايدىغان ۋەزىپە. شۇ چاغدىلا مەن بىر نېگىر بولۇشنىڭ نىمىدىن دېرەك بېردىغانلىقىنى چۇڭقۇر تۇنۇپ يەنكەنىدىم. مەن ئاچىلىققا چىدىيالايمەن، ئاچىقىقىنى ئىچىگە يۇتۇپ بەرداشلىق بىلەن ياشاشنىمۇ بىلىمەن. بىراق ھەربىر نەپىسىمدىن باشقا ھەممە نەرسە مىنى ئازاپلايتتى، يۈرۈكىم مۇجۇلۇپ  پارە-پارە بولۇپ كەتتى، لېكىن مەندە تېخىمۇ يېڭى تېخىمۇ كۈچلۈك بىر ئستەك پەيدا بولدى. ئىزاھات: ① رىچارىد ۋىرايىت(Richard Wright)(1908-1960): ئامىرىكىنىڭ ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشى مەزگىلدىكى ئەڭ مۇھىم قارا تەنلىك يازغۇچسىنىڭ بىرى. ئۇ ئامىرىكىدا تۇغۇلغان بولۇپ، بالىلىق چاغلىرىنىڭ كۆپ قىسمى كۆچۈپ يۈرۈش بىلەن ئۆتكەن. ئوتتۇرا مەكتەپنى پۈتتۈرگەندىن كېيىن، چىكاگوغا كېلىپ بىر مەھەل پوچتىخانىدا قارا ئىش قىلغان. كېيىن نيۇ-يورىكقا بېرىپ، سول قانات يازغۇچىلار بىلەن بىرلەشكەن. ئۇنىڭ ئەدەبىي ئىجادىيىتى قىسقا ھېكايىلەرنى يېزىش بىلەن باشلانغان. «تام تاغىنىڭ بالىلىرى»(1938) قاتارلىق ھېكايىلىرى ۋە «يەرلىك ئوغۇل» قاتارلىق رومانلىرى بار. بۇ ئەسەر ئۇنىڭ «نىگىر بالا» ناملىق بئوگىرافىك ئەسىرىدىن  ئېلىنغان. ②بەپتىست(Baptist)- پروتىستانت دىنىنىڭ ئىسلاھ قىلىشنى تەششەببۇس قىلغۇچىلار دېگەن مەنىدە بولۇپ، بۇ ئېقىمدىكى كىشىلەرنىڭ ئىتقاد شەكلى ھەققىي پروتىستاىت مۇخلىسلىرىنىڭكىگە ئازراق ئوخشىمايدۇ. بۇلار كۆپىنچە شەخىسنىڭ ئەركىنلىكىنى تەكىتلەيدۇ. 3K ③چىلار- بۇ يەردە 3K پارتىيسىنى كۆزدە تۇتقان. 3K ئىنگىلىزچە  Ku Klux Klan دېگەن سۆزلەرنىڭ باش ھەرىپلىرىنىڭ قىسقارتىلمىسى بولۇپ ئادەتتە 3K پارتىيسى دەپ ئىشلىتىلدۇ. بۇ پارتىنىڭ ئاساسى مەقسىدى نېگىرلارنى ئۆلتۈرۈش. ئەسلى ئېنگىلىزچە نۇسخسى One morning I arrived early at work and went into the bank lobby where the Negro porter was mopping. I stood at a counter and picked up the Memphis Commercial Appeal and began my free reading of the press. I came finally to the editorial page and saw an article dealing with one H. L. Mencken. I knew by hearsay that he was the editor of the American Mercury, but aside from that I knew nothing about him. The article was a furious denunciation of Mencken, concluding with one, hot, short sentence: Mencken is a fool. I wondered what on earth this Mencken had done to call down upon him the scorn of the South. The only people I had ever heard denounced in the South were Negroes, and this man was not a Negro. Then what ideas did Mencken hold that made a newspaper like the Commercial Appeal castigate him publicly? Undoubtedly he must be advocating ideas that the South did not like. Were there, then, people other than Negroes who criticized the South? I knew that during the Civil War the South had hated northern whites, but I had not encountered such hate during my life. Knowing no more of Mencken than I did at that moment, I felt a vague sympathy for him. Had not the South, which had assigned me the role of a non-man, cast at him its hardest words? Now, how could I find out about this Mencken? There was a huge library near the riverfront, but I knew that Negroes were not allowed to patronize its shelves any more than they were the parks and playgrounds of the city. I had gone into the library several times to get books for the white men on the job. Which of them would now help me to get books? And how could I read them without causing concern to the white men with whom I worked? I had so far been successful in hiding my thoughts and feelings from them, but I knew that I would create hostility if I went about the business of reading in a clumsy way. I weighed the personalities of the men on the job. There was Don, a Jew; but I distrusted him. His position was not much better than mine and I knew that he was uneasy and insecure; he had always treated me in an offhand, bantering way that barely concealed his contempt. I was afraid to ask him to help me get books; his frantic desire to demonstrate a racial solidarity with the whites against Negroes might make him betray me. Then how about the boss? No, he was a Baptist and I had the suspicion that he would not be quite able to comprehend why a black boy would want to read Mencken. There were other white men on the job whose attitudes showed clearly that they were Kluxers or sympathizers, and they were out of the question. There remained only one man whose attitude did not fit into an anti-Negro category, for I had heard the white men refer to him as a "Pope lover." He was an Irish Catholic and was hated by the white southerners. I knew that he read books, because I had got him volumes from the library several times. Since he, too, was an object of hatred, I felt that he might refuse me but would hardly betray me. I hesitated, weighing and balancing the imponderable realities. One morning I paused before the Catholic fellow's desk. "I want to ask you a favor," I whispered to him. "What is it?" "I want to read. I can't get books from the library. I wonder if you'd let me use your card?" He looked at me suspiciously. "My card is full most of the time," he said. "I see," I said and waited, posing my question silently. "You're not trying to get me into trouble, are you, boy?" He asked, staring at me. "Oh, no sir." "What book do you want?" "A book by H. L. Mencken." "Which one?" "I don't know. Has he written more than one?" "He has written several." "I didn't know that." "What makes you want to read Mencken?" "Oh, I just saw his name in the newspaper," I said. "It's good of you to want to read," he said. "But you ought to read the right things." I said nothing. Would he want to supervise my reading? "Let me think," he said. "I'll figure out something." I turned from him and he called me back. He stared at me quizzically. "Richard, don't mention this to the other white men," he said. "I understand," I said. "I won't say a word." A few days later he called me to him. "I've got a card in my wife's name," he said. "Here's mine." "Thank you, sir." "Do you think you can manage it?" "I'll manage fine," I said. "If they suspect you, you'll get in trouble," he said. "I'll write the same kind of notes to the library that you wrote when you sent me for books," I told him. "I'll sign your name." He laughed. "Go ahead. Let me see what you get," he said. That afternoon I addressed myself to forging a note. Now, what were the names of books written by H. L. Mencken? I did not know any of them. I finally wrote what I thought would be a foolproof note: Dear Madam: Will you please let this nigger boy--I used the word "nigger" to make the librarian feel that I could not possibly be the author of the note--have some books by H. L. Mencken?  I forged the white man's name. I entered the library as I had always done when on errands for whites, but I felt that I would somehow slip up and betray myself. I doffed my hat, stood a respectful distance from the desk, looked as unbookish as possible, and waited for the white patrons to be taken care of. When the desk was clear of people, I still waited. The white librarian looked at me. "What do you want, boy?" As though I did not possess the power of speech, I stepped forward and simply handed her the forged note, not parting my lips. "What books by Mencken does he want?" she asked. "I don't know, ma'am," I said, avoiding her eyes. "Who gave you this card?" "Mr. Falk," I said. "Where is he?" "He's at work, at the M---- Optical Company," I said. "I've been in here for him before." "I remember," the woman said. "But he never wrote notes like this." Oh, God, she's suspicious. Perhaps she would not let me have the books? If she had turned her back at that moment, I would have ducked out the door and never gone back. Then I thought of a bold idea. "You can call him up, ma'am," I said, my heart pounding. "You're not using these books, are you?" she asked pointedly. "Oh, no, ma'am. I can't read." "I don't know what he wants by Mencken," she said under her breath. I knew now that I had won; she was thinking of other things and the race question had gone out of her mind. She went to the shelves. Once or twice she looked over her shoulder at me, as though she was still doubtful. Finally she came forward with two books in her hand. "I'm sending him two books," she said. "But tell Mr. Falk to come in next time, or send me the names of the books he wants. I don't know what he wants to read." I said nothing. She stamped the card and handed me the books. Not daring to glance at them, I went out of the library, fearing that the woman would call me back for further questioning. A block away from the library I opened one of the books and read a title: A Book of Prefaces. I was nearing my nineteenth birthday and I did not know how to pronounce the word "preface." I thumbed the pages and saw strange words and strange names. I shook my head, disappointed. I looked at the other book; it was called Prejudices. I knew what that word meant; I had heard it all my life. And right off I was on guard against Mencken's books. Why would a man want to call a book Prejudices? The word was so stained with all my memories of racial hate that I could not conceive of anybody using it for a title. Perhaps I had made a mistake about Mencken? A man who had prejudices must be wrong. When I showed the books to Mr. Falk, he looked at me and frowned. "That librarian might telephone you," I warned him. "That's all right," he said. "But when you're through reading those books, I want you to tell me what you get out of them." That night in my rented room, while letting the hot water run over my can of pork and beans in the sink, I opened A Book of Prefaces and began to read. I was jarred and shocked by the style, the clear, clean, sweeping sentences. Why did he write like that? And how did one write like that? I pictured the man as a raging demon, slashing with his pen, consumed with hate, denouncing everything American, extolling everything European or German, laughing at the weaknesses of people, mocking God, authority. What was this? I stood up, trying to realize what reality lay behind the meaning of the words . . . Yes, this man was fighting, fighting with words. He was using words as a weapon, using them as one would use a club. Could words be weapons? Well, yes, for here they were. Then, maybe, perhaps, I could use them as a weapon? No. It frightened me. I read on and what amazed me was not what he said, but how on earth anybody had the courage to say it. Occasionally I glanced up to reassure myself that I was alone in the room. Who were these men about whom Mencken was talking so passionately? Who was Anatole France? Joseph Conrad? Sinclair Lewis, Sherwood Anderson, Dostoevski, George Moore, Gustave Flaubert, Maupassant, Tolstoy, Frank Harris, Mark Twain, Thomas Hardy, Arnold Bennett, Stephen Crane, Zola, Norris, Gorky, Bergson, Ibsen, Balzac, Bernard Shaw, Dumas, Poe, Thomas Mann, O. Henry, Dreiser, H. G. Wells, Gogol, T. S. Eliot, Gide, Baudelaire, Edgar Lee Masters, Stendhal, Turgenev, Huneker, Nietzsche, and scores of others? Were these men real? Did they exist or had they existed? And how did one pronounce their names? I ran across many words whose meanings I did not know, and I either looked them up in a dictionary or, before I had a chance to do that, encountered the word in a context that made its meaning clear. But what strange world was this? I concluded the book with the conviction that I had somehow overlooked something terribly important in life. I had once tried to write, had once reveled in feeling, had let my crude imagination roam, but the impulse to dream had been slowly beaten out of me by experience. Now it surged up again and I hungered for books, new ways of looking and seeing. It was not a matter of believing or disbelieving what I read, but of feeling something new, of being affected by something that made the look of the world different. As dawn broke I ate my pork and beans, feeling dopey, sleepy. I went to work, but the mood of the book would not die; it lingered, coloring everything I saw, heard, did. I now felt that I knew what the white men were feeling. Merely because I had read a book that had spoken of how they lived and thought, I identified myself with that book. I felt vaguely guilty. Would I, filled with bookish notions, act in a manner that would make the whites dislike me? I forged more notes and my trips to the library became frequent. Reading grew into a passion. My first serious novel was Sinclair Lewis's Main Street. It made me see my boss, Mr. Gerald, and identify him as an American type. I would smile when I saw him lugging his golf bags into the office. I had always felt a vast distance separating me from the boss, and now I felt closer to him, though still distant. I felt now that I knew him, that I could feel the very limits of his narrow life. And this had happened because I had read a novel about a mythical man called George F. Babbitt. The plots and stories in the novels did not interest me so much as the point of view revealed. I gave myself over to each novel without reserve, without trying to criticize it; it was enough for me to see and feel something different. And for me, everything was something different. Reading was like a drug, a dope. The novels created moods in which I lived for days. But I could not conquer my sense of guilt, my feeling that the white men around me knew that I was changing, that I had begun to regard them differently. Whenever I brought a book to the job, I wrapped it in newspaper--a habit that was to persist for years in other cities and under other circumstances. But some of the white men pried into my packages when I was absent and they questioned me. "Boy, what are you reading those books for?" "Oh, I don't know, sir." "That's deep stuff you're reading, boy." "I'm just killing time, sir." "You'll addle your brains if you don't watch out." I read Dreiser's Jennie Gerhardt and Sister Carrie and they revived in me a vivid sense of my mother's suffering; I was overwhelmed. I grew silent, wondering about the life around me. It would have been impossible for me to have told anyone what I derived from these novels, for it was nothing less than a sense of life itself. All my life had shaped me for the realism, the naturalism of the modern novel, and I could not read enough of them. Steeped in new moods and ideas, I bought a ream of paper and tried to write; but nothing would come, or what did come was flat beyond telling. I discovered that more than desire and feeling were necessary to write and I dropped the idea. Yet I still wondered how it was possible to know people sufficiently to write about them? Could I ever learn about life and people? To me, with my vast ignorance, my Jim Crow station in life, it seemed a task impossible of achievement. I now knew what being a Negro meant. I could endure the hunger and I had learned to live with hate. But to feel that there were feelings denied me, that the very breath of life itself was beyond my reach, that more than anything else hurt, wounded me. I had a new hunger. In buoying me up, reading also cast me down, made me see what was possible, what I had missed. My tension returned, new, terrible, bitter, surging, almost too great to be contained. I no longer felt that the world about me was hostile, killing; I knew it. A million times I asked myself what I could do to save myself, and there were no answers. I seemed forever condemned, ringed by walls. I did not discuss my reading with Mr. Falk, who had lent me his library card; it would have meant talking about myself and that would have been too painful. I smiled each day, fighting desperately to maintain my old behavior, to keep my disposition seemingly sunny. But some of the white men discerned that I had begun to brood. "Wake up there, boy!" Mr. Olin said one day. "Sir!" I answered for the lack of a better word. "You act like you've stolen something," he said. I laughed in the way I knew he expected me to laugh, but I resolved to be more conscious of myself, to watch my every act, to guard and hide the new knowledge that was dawning within me. If I went north, would it be possible for me to build a new life then? But how could a man build a life upon vague, unformed yearnings? I wanted to write and I did not even know the English language. I bought English grammars and found them dull. I felt that I was getting a better sense of the language from novels than from grammars. I read hard, discarding a writer as soon as I felt that I had grasped his point of view. At night the printed page stood before my eyes in sleep. Mrs. Moss, my landlady, asked me one Sunday morning: "Son, what is this you keep on reading?" "Oh, nothing. Just novels." "What you get out of 'em?" "I'm just killing time," I said. "I hope you know your own mind," she said in a tone which implied that she doubted if I had a mind. I knew of no Negroes who read the books I liked and I wondered if any Negroes ever thought of them. I knew that there were Negro doctors, lawyers, newspapermen, but I never saw any of them. When I read a Negro newspaper I never caught the faintest echo of my pre-occupation in its pages. I felt trapped and occasionally, for a few days, I would stop reading. But a vague hunger would come over me for books, books that opened up new avenues of feeling and seeing, and again I would forge another note to the white librarian. Again I would read and wonder as only the na�ve and unlettered can read and wonder, feeling that I carried a secret, criminal burden about with me each day. That winter my mother and brother came and we set up housekeeping, buying furniture on the installment plan, being cheated and yet knowing no way to avoid it. I began to eat warm food and to my surprise found that regular meals enabled me to read faster. I may have lived through many illnesses and survived them, never suspecting that I was ill. My brother obtained a job and we began to save toward the trip north, plotting our time, setting tentative dates for departure. I told none of the white men on the job that I was planning to go north; I knew that the moment they felt I was thinking of the North they would change toward me. It would have made them feel that I did not like the life I was living, and because my life was completely conditioned by what they said or did, it would have been tantamount to challenging them. I could calculate my chances for life in the South as a Negro fairly clearly now. I could fight the southern whites by organizing with other Negroes, as my grandfather had done. But I knew that I could never win that way; there were many whites and there were but few blacks. They were strong and we were weak. Outright black rebellion could never win. If I fought openly I would die and I did not want to die. News of lynchings were frequent. I could submit and live the life of a genial slave, but that was impossible. All of my life had shaped me to live by my own feelings, and thoughts. I could make up to Bess and marry her and inherit the house. But that, too, would be the life of a slave; if I did that, I would crush to death something within me, and I would hate myself as much as I knew the whites already hated those who had submitted. Neither could I ever willingly present myself to be kicked, as Shorty had done. I would rather have died than do that. I could drain off my restlessness by fighting with Shorty and Harrison. I had seen many Negroes solve the problem of being black by transferring their hatred of themselves to others with a black skin and fighting them. I would have to be cold to do that, and I was not cold and I could never be. I could, of course, forget what I had read, thrust the whites out of my mind, forget them; and find release from anxiety and longing in sex and alcohol. But the memory of how my father had conducted himself made that course repugnant. If I did not want others to violate my life, how could I voluntarily violate it myself? I had no hope whatever of being a professional man. Not only had I been so conditioned that I did not desire it, but the fulfillment of such an ambition was beyond my capabilities. Well-to-do Negroes lived in a world that was almost as alien to me as the world inhabited by whites. What, then, was there? I held my life in my mind, in my consciousness each day, feeling at times that I would stumble and drop it, spill it forever. My reading had created a vast sense of distance between me and the world in which I lived and tried to make a living, and that sense of distance was increasing each day. My days and nights were one long, quiet, continuously contained dream of terror, tension, and anxiety. I wondered how long I could bear it. مەنبە [url=]href="http://www.is.wayne.edu/MNISSANI/Fall2003/library.htm">http://www.is.wayne.edu/MNISSANI/Fall2003/library.htm [/url]

erkinaz

	تىخمۇ نادىر تەرجىمىلەرنى كۈتىمىز

mahatjan

	كىتاب ئارىيەتكە ئېلىش كارتىسى نى قانداق ئېلىشنى بىلىۋالسام بولاتتى،مەن بەك كىتاپ-خۇمار ئىدىم،چۈنكى،كىتاپلاردا ---

sewdaye1

	مەن بۇ ھىكايىنى تولۇق ئوقۇپ چىقتىم، لىكىن بۇنىڭدا ئىپادىلەنگەن مەزمۇنلارنى باش تىمىنى پەقەت چۈشەنمىدىم.  دۇنيا ئەدەبىياتىنىڭ ياۋروپا-ئامرىكا قىسىمىدىن ئۆتەلمىگەنتىم بۇرۇنمۇ

fathullah

	مۇشۇنداق ياخشى بىر تىمىنىڭ قۇرۇق تۇرۇشى بىزنىڭ نىمە ئۈچۈن مۇشۇ كۈنگە قالغانلىقىمىزنىڭ سەۋەبلىرىدىن بىرىنى بىلىشىمگە تۈرتكە بولدى. ئەشۇنداق بىر بىرلەپ ئاستا ئاستا ساپالىق بولغان قارا تەنلىكلەرنىڭ تۇنجى قەدەمدە ئامرىكىنى سوراۋاتقىنىغا دۇنياغا تەسىر كۆرسىتىۋاتقىنىغا شاھىد بولۇپ تۇرۇپتىمىز.