ۋاي بالام تەربىيسى ۋە مۇستەقىل ياشاش

soygum

	ۋاي بالام  تەربىيسى ۋە مۇستەقىل ياشاش (ستۇدىنت ئەمدى مۇستەقىل بولۇڭ ) ئاپتورى: سۆيگۈم ھازىرى ياشلىرىىمزدا ئۆز كۈچىگە تايانماسلىق،ھە دېسلا ئاتا -ئانسى،قېرىنداشلىرى ۋە دوستلىرىغا تاينىۋىلىش ،ئەركىلەشتەك ناچار پىسخكا يەنىلا يوقۇلۇپ كەتمىگەن. بۈگۈنكى دەۋر مەدەنىيەت دەۋرى، بۇ گەپ ھەرگىزمۇ كىشلەرنىڭ سىلىق سپيا بولۇشىغا قارتىلمىغان. بەلكى ئەڭ ئەقلىيلەشكەن،ئەڭ ئىلغار ئاكتىپ روھى ئامىللار بولسا  دۇنيا كىشلىرنىڭ ئورتاق مەدەنىيەت بايلىقىغا ئايلانغان دەۋر دېگەنلىكتۇر.ھازىر دەۋر دۇنيا مەدەنىيتى بارلىق مىللەتلەردىن ئىككى نەرسىنى كۈتىدۇ،بىرسى ئىلىم پەننىڭ ئومۇملىشى يەنى ئىلىميلىك، يەنە بىرى  مەدەنىيلىك يەنى روھى سۈپەتىمىزنىڭ ئىلغارلىقى. ھازىر تەرەققى قىلشنى ئىستەۋاتقان ھەر قانداق  بىر مىللەتنى بۇ نىشانلارنى ئىشقا ئاشۇرۇش ئۈچۈن كۈچەۋاتىدۇ دېسەك خاتالاشقان بولمايمىز دەپ ئويلايمەن. بۇنىڭدا ھورۇنلۇق قىلىشقا،بىر چەتتە قاراپ "ھە شۇنداق قىلايلى!"دېيشكە بولمايدۇ.مىللەت شۇ توپقا تەۋە ھەر بىر ئادەمدىن تەركىپ تاپقانلىقى ئۈچۈن ھەر بىرىمىز ئۆزىمىزدىكى ناچارلىقلارنى تۈگىتىپ ،ئىلىم -پەنگە بولغان كۆز قاراشلىرىمىزنى تېخىمۇ ياخشلاپ، نىشانىمىزنى يۇقىرىراق بەلگىلەپ، شارائىتنىڭ بار- يوقلىقىغا قارىماي بىلىم ئىلشىمىز كېرەك.  ھازىر جۇڭگولۇقلارنىڭ چەتئەللەردىكى ناچار قىلىقلىرى چەتئەللىكلەرنى بېزار قىلىۋاتقانلىقنى،چەتئەللىك تەتقىقاتچى ئالىملار بۇ يەرلەردىكى مائارىپ تەربىسيى،ئىجتىمائىي تەربىيەلەر ھەققىدە قايتىپ بارغاندىن كېيىن قاتتىق تەنقىدلەر بىلەن تولۇپ تاشقان ماقالىلەرنى ئېلان قىلغانلىقىنى تور خەۋەرلەردىن كۆرۇپ تۇرىۋاتىمىز. ئىقتسادى تەرەققياتنىڭ سەۋىيسى قانچلىك بولۇشدىن قەتئىنەزەر، يەنىلا بىر دۆلەت ،مىللەت ئۈچۈن دۇنيا ئالدىدا نوقۇل ئىقتساد ھەرگىز ئۆلچەم بولالمايدۇ. ئەمدى ئۆز گېپىمىزگە كەلسەك  بىزنىڭ تەربىيىلەشتىكى ئاڭسىز ياكى ئاڭلىق ئۇسۇلىمىز بالىلارنىڭ  مۇستەقىل بولماسلىق ئۆز كۈچىگە تايانمايدىغان ئاجىزلار توپىغا ئىتتىرمەكتە.  "ۋاي بالام"تەربيسى ۋە ئۇنى بوغۇپ ئۇلارنى پەپىلەپ يامان ئۆگىتىتىشتەك ناچار تەربىيلەش ئۆزگەرتىمەيۋاتىدۇ. شەھەرلەدە ياكى شەھەرلەشكەن ئۇيغۇرلارنىڭ ئىڭى بىر قەدەر ئېچىلغان،تەلىم -تەربىيە ،ئاز تولا تەجرىبە ئۆگىنىش،ئىلىمى تەربىيلەش ھەققىدىكى كىتاب ماتىرياللارنى ئوقۇپ سىناپ بېقىش شارائىتى  بولغاچقا بەلكىم شەھەردە ئۆسۈپ يېتلگەن بالىلاردا ئۆز كۈچىگە تايىنىش،مۇستەقىل پىكىر قىلىش،مۇستەقىل ياشاش ۋە مەسئۇلىيەتنى ئۈسىتگە ئالدىغان بىر قاتار ئىلغار ،زامانغا لايىق سۈپەتلەر يېتىلگەن بولۇشى مۇمكىن. ئەمما كۆپىلگەن رايونلىرىدا يەنىلا بالىلىرنى مەڭگۈ <بالا>دەپ قارايدىغان،ئۇلارنىڭ ئۆز ئالدىغا بىرەر ئىش قىلىشىغا ئىشەنمەيدىغان ھەم بېرەر خەتەر يۈز بېرىدۇ دەپ ئەنسىرەپلا يۈرۇيدىغان شۇنداق قىلىپ بالىلىرىمىزدا قورقۇنچاقلىق،قول سېلىپ ئىشلەپ باقمايدىغان،تەجرىبە روھى كەمچىل،جامائەتپەرەس بىركشلىك مۇستەقىل ئىدىيە كۆز قاراشقا ئىگە بولمايدىغان بالىلار يېتىلىپ يۈرمەكتە.  بولۇپمۇ باشقىلارغا تاينىۋىلىش پىسخىكىسى ئادەمنى بېزار قىلىدىغان،ئادەمدە غورۇر ۋە ئەقلىنى كېمەيتىۋتىدىغان ناچار پىسىخكىدۇر. يېقىندا قېينسڭلىم ئۈرۈمچىگە پويىز بېلىتى ئېلىپ بېرىشمنى ئېيتتى. مەن ئۇنىڭغا ئۆزى ئوقۇيدىغان مەكتەپكە بارىدىغان پويىزنىڭ بېلىتنى زاكاس قىلىشنى بىلشكە تېگشلىك ئىش ئىكەنلىكىنى ئېيتىپ بىر ئىككى ئېغىز گەپ قىلىۋىدىم ماڭا خاپا بولۇپ كەتتى. بولدى ئېلىپ بەرمسىڭىز ئۆزەم ئالاي دەپلا تېلفوننى قويىۋەتتى. ئەسلىدە مەنمۇ زاكاس قىلىشنى بىلەمەيتتىم،لىكىن چوقۇم  ئاپتوماتىك تېلفونسنىڭ دېگەن تەرتىپى بويىچە قىلساملا چوقۇم توغرا زاكاس قىلغىلى بولدىغانلىقىغا ئىشنەتتىم. دېگەندەك مەن ئاپتوماتىڭ مۇلازىمەتتىن ئۇيغۇرچە چۈشىنشلىك تىللار بىلەن بايان قىلىۋاتقان زاكاس قىلىش تەرتىپى بويىچە زاكاس قىلىپ كېلىپ پەقەت قاتتىق ئورۇنداق،قاتتىق كارىۋات دېگەن ئىككى خىل ئوروننى تاللاشتا سەل توختاپ قالدىم. ئاڭغىچە قولۇم قايسى بىر كۇنۇپكىغا تېگىپ كېتىپ قويۇلۇپ كەتتى.  ئەسلىدە قېينسڭلىم كاۋاتلىق ئورۇننى زاكاس قىلماقچى ئىدى. مەن پەقەت قاتتىق كارۋات دېگنى شۇمۇ ئەمەسمۇ ،نېمە ئۈچۈن ئەگەر مەن سورىمايلا زاكاس قىلۋەتسەم كېيىن مەن زاكاس قىلغان ئورۇن ئۇنداق ئەمەستى دەپ قالماسلىق ئۈچۈن تېلفون بەرسەم ئۇ قىز بۇلارنىمۇ بىلمەي تەتى پەتى سۆزلەپ يۈردى.مەن پەقەت ئوقۇغۇچىلار پويىز بېلتى زاكاس قىلغاندا 2خىللا تاللاش بارلىقى  بىرسى قاتتىق ئوۇرندۇق يەنە بىرى قاتتىق كارىۋاتلىق ئىكەنلىكىنى شۇڭا چوقۇم شۇ قاتتىق كارۋات بولغان 2-كۇنۇپكىنى تاللاشىمىز مۇمكىن ئەگەر ئۇنىڭدىنمۇ ياخشىنى زاكاس قىلماقچى بولساق ئوقۇغۇچىلار كىنشكسىغا زاكاس قىلماي نەق پۇلغا سېتىۋىلىش كېرەكلىكنى ئېيتسام ،يەنە بىلمەي مېنى جىلا قىلىۋەتتى. بۇ تۇنجى يىلى بولغان بولسا توغرا چۈشەنگەن بولاتتىم. ئىككىنچى يىلمۇ پويىز بېلەتنى زاكاس قىلىشنى بىلمگەن ستۇدىنتنىڭ ساپاسىدىن گۇمانلىنىشقا ھەقىلىق ئىدى. مانا بۇ بىزنىڭ ستۇدىنلىرىمىزدىكى ئۆز كۈچىگە ياينىشنى بىلمەسلىك ،باشقلارغا يۆلىنۋىلىش پىسخكسدىن ئىبارەت. بىز دائىم ياشلارنىڭ ئاغزدىن: پالانچى ئىشنى پالانچى ئاكام قىلىپ بېرىدۇ،دادام قىلىپ بېرىدۇ،ياكى پالانچى ئىدارىدا مېنىڭ ھەدەم بار،ئاكام باردىگەندەك سۆزلەرنى تولا ئاڭلايمىز. بالىلار ئۆزلىرى قىلىشقا تېگشلىك ئىشلاردىمۇ مۇناسۋەت ئىزدەيدۇ توغرسى باشقلارغا تاينىۋىلىشنى نۇمۇس ،قاتتىق نوموس قىلىشقا تېگشلىك ئىش دەپ قارىمايدۇ. قىزلارنىڭ تارتىنچاق بولۇشى مىللى ئەنئەنىمىزدە ئەزەلدىن بار ئىش لىكىن بۇ قىزلىرىمىزدا ئاجىز بولسۇن،كاللىسى ئىشلمەيدىغان دۆتلەردىن بولسۇن دېگەنلىك ئەمەس. بىزدىكى قىزلارچە ھايالىق بولۇشىنى باشقىلارغا تايىنىۋىلىشتىكى گۈلدەك باھانە سەۋەب قىلىپ ئەقىل ئىشلتىدىغان يەرلەردە ،مۇرەككەپ مەسىلىلەردە ئۆزنى چەتكە ئالدىغان بۇنداق پىسىخىكا ئادەمنى ئويغا سالىدۇ.   خەقنىڭ گېپنى قىلىشقا،بىكار يۈرۇپ بازار ئايلىنشقا قايسى كىيمنىڭ قانداق ئادەمگە يارشدىغانلىقىغا شۇنداق ئىشلىگەن كاللا بىردىنلا ئوقۇشتا ياكى تۇرمۇشتىكى ئۆز ئالدىغا قىلىدىغان ئىشلاردا توختاپ قىلىشى دەل قىزلىرىمىزدىكى ساختا ھايا ۋە قۇرقۇنچاقلىق بىلەن مۇناسۋەتلىك بۇ دەل مۇستەقىل بولۇش ،ئۆز كۈچىگە تايىنش روھىنىڭ كەمچلىلىكدۇر. بىزدە ئۆسمە خاراكتىرلىك ھالەتتە ۋۇجۇدىمىزدا سوزلۇپ ياتقان ئىللەتلەرنى كۆرمەسلىككە ئامالىمىز يوق، بەزىلەر شۇنداق تېملار چىققاندا 《يەنە شۇ ئىللەتنىڭ گېپىما؟》دەپ ھوميدۇ،ئۇلار ئۈچۈن خۇددى ئەپيونكەشنىڭ ئۇھ تارتىپ ھوزور ئالغىندەك بىر خىل بېھۇشلۇق لەززەت،ئۇلار ئۆزىمىزدىكى ناچارلىقلارغا دۇچ كەلگەندە كۆزلىرنى چىڭ يۇمۇۋالغان،ئۇلارنىڭ سەزمەس بولۇپ كەتكەن كۆڭۈل كۈيىدە بىز يەنىلا ئالدىنقىلاردىن  ... مەن شۇنداق يولدىن  غادىيىپ مېڭىپ ئۆزلىرىگە سالاپەت بېرىپ ،ئەتراپقا كۆزگە ئىلماس نەزەر بىلەن ئۆتۈپ كېىتۋاتقان كىشلەرنى ،سورۇنلاردا پوڭ پوڭ پاراڭ قىلىپ ئولتۇرغان ئادەملەرنى كۆرۇپ تۇرىمەن. مانا بۇنداق ئادەملەر دەل بىزنىڭ ئارىمىزدا بار.بۇنداق تۈۋرۈك ئادەملەر دەل مىللەتنىڭ ۋۇجۇدىدا ئۆملەپ كېتىپ بارغان مېتە قۇرۇتلاردۇر.  بىزدە ئۆزىمىزنى ئوپراتسيە قىلدىغان جۈرئەت ۋە باتۇرلۇق بولماي تۇرۇپ تەرەققى قىلىشمىز مۇمكىن ئەمەس. يامان ئىللەت بولسا ئۇنى بىردەمدىلا يۇلۇپ تاشلاشقا بولمسىمۇ لىكىن ئۇ ھەقتە ھەر بىرىمىز ئويلىنىپ ،ۋۇجۇدىمىزدا ساقلىنىپ قالغان ناچار ئىللەتلەرنى بۇنىڭدىن كېيىن بولسمۇ ئۆزگەرتىۋەتسەك بۇنىڭ ئۆزى كاتتا ئىش. تەرەققى قىلغان مىللەتلەر دەپ ئاشۇنداق ئۆزىنى ھەقىقى تونۇپ يېتىش،ئۆزلىرىگە رەھىم قىلمغان ھالدا ناچار قىلىقلىرنى ئوتتۇرغا تاشلاپ ئاندىن يېڭى سۈپەتلەرنى يېتىلدۇرگەن مىللەتلەردۇر.ياپونلار،ئىنگىلىزلار،نېمسلار ئەنە شۇلارنىڭ ۋەكىللىردۇر.

biruyghur

	ھەممە ئىشنى باشقىلار قىلىپ بىرىپ ئۆزىمىزنىڭ مەجبۇريىتىنىمۇ ئۇنتۇپ قىلۋاتىمىز، مەجبۇريەتنى خۇددىي ئاتا-ئانىمىز بىزگە قىلپ بىرىدىغان ئىشتەكلا، تايىنۋالساقا ئۆتۈپ كىتىدىغاندەكلا ھىس قىلىشىپ كىتىمىز، نىشان ھەم ئىرادە كەمچىل،ياخشى تىما ئىكەن.

XAHZAD

	كىچىكلىكىمىزدىن ئۆز ئالدىمىزغا ئىش قىلالايدىغان بولۇشقا جۈرئەت قىلىپ ياشىشىمىز ئىنتايىن مۇھىم

belga

	Mustakeli Bolmigan Haliknin Ballire Kandakmu Muctakel Ber Ex Kelalaidu