 |
 |
 |
 |
ناسا ئانا يۇلتۇزى ئالدىدىن ئوتۈۋاتقان بىر تاشقىي پىلانېتىنى رەسىمگە تارتتى بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @ l# R; h0 \# r1 ~3 h
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @+ R% b3 t& D/ y4 n: X* X8 y6 F* Pبىلىمخۇمار بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @4 d0 x6 P% v* B1 x
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @* i3 ]9 L5 Y7 j. w' Z5 M( c
بىزدىن 63 نۇر يىلى يىراقلىقتىكى بىر يۇلتۇز سىستېمىدا چوڭلىقى بىزنىڭ يۇپىتېر بىلەن تەڭ، ئانا يۇلتۇزى بىلەن بولغان ئارىلىقى قۇياش-يەر شارى ئارىلىقىدىن 30 ھەسسە قىسقا بولغان، ئىنتايىن ئىسسىق بىر تاشقىي پىلانېتا بار بولۇپ، ئۇ ئۆزىنىڭ ئانا يۇلتۇزىنى ھەر 2.2 كۈندە بىر قېتىم ئايلىنىدۇ. بۇ يۇلتۇز سىستېمىنىڭ نامى « HD 189733» بولۇپ، مەزكۇر پىلانېتىنىڭ نامى بولسا «HD 189733b» ئىكەن.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @0 p7 ^- j0 r# `; c& u+ Aبۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @# z- J! B; B& H3 a% H+ t/ I5 c
ناسا نىڭ «چاندرا ئېكس-نۇرى تېلېسكوپى» (Chandra X-ray Observatory) بىلەن ياۋروپا ئالەم تېخنىكىسى ئىدارىسى (European Space Agency ) نىڭ «XMN نيۇتون تېلېسكوپى» (XMN Newton Observatory) ئايرىم-ئايرىم ھالدا مەزكۇر پىلانېتا ئانا يۇلتۇزىنىڭ ئالدىدىن ئۆتكىنىنى ئۆلچىگەن بولۇپ، بۇ خەۋەرنى ناسا دۇنياغا 2013-يىلى 29-ئىيۇل كۈنى ئېلان قىلدى. بىر پىلانېتا ئانا يۇلتۇزىنىڭ ئالدىدىن ئۆتكەندە، ئۇ يۇلتۇزنىڭ تېلېسكوپ ئۆلچىگەن نۇرىنىڭ كۈچى ئاجىزلىشىدىغان بولۇپ، بۇرۇن بۇ پىلانېتىنى باشقا تېلېسكوپلاردا بايقاپ بولغان ئىكەن. ئۇنى ئېكس-نۇرى تېلېسكوپى بىلەن ئۆلچىشى بۇ قېتىم تۇنجى قېتىم ئىكەن. ئېكس-نۇرى بىلەن ئۆلچىگەندە، «خابۇل ئالەم تېلېسكوپى» (Hubble Space Telescope) قا ئوخشاش باشقا تېلېسكوپ بىلەن ئۆلچىگەنگە قارىغاندا، ئانا يۇلتۇز نۇرىنىڭ تۆۋەنلىشى 3 ھەسسە يۇقىرى بولىدىكەن.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @" c) }& X2 w& O" _. ?بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @( J/ n" U/ R% \) }5 Y
بۇ ئېكس-نۇرى تېلېسكوپى بىلەن ھېلىقى پىلانېتىنى بىۋاستە كۆرگىلى بولمايدۇ. پەقەت ئۇنىڭ ئانا يۇلتۇزى نۇرىنىڭ ئاجىزلىشىنى ئۆلچەپ، شۇ ئارقىلىق مەزكۇر پىلانېتىنىڭ ئانا يۇلتۇزى ئالدىدىن ئۆتۈپ كېتىۋاتقانلىقىنى بايقىيالايدۇ.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @# e* M: ^! b# j' R
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @3 q* c+ J; v: i& n; G' V
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @2 L" Z- L8 f7 Z4 tتۆۋەندىكى چوڭ رەسىم بىر ئارتىسنىڭ قىياس بىلەن سىزغان رەسىمى بولۇپ، ئۇنىڭدا ھېلىقى تاشقىي پىلانېتىنىڭ ئانا يۇلتۇزى ئالدىدىن ئۆتۈپ كېتىۋاتقان كۆرۈنىشى كۆرسىتىلگەن. كىچىك رەسىم بولسا چاندرا تېلېسكوپى بىلەن تارتقان رەسىم بولۇپ، ئۇنىڭدا جەمى 3 يۇلتۇز كۆرسىتىلگەن. ئوتتۇرىدىكىسى مەزكۇر تاشقىي پىلانېتىنىڭ ئانا يۇلتۇزى، تۆۋەندىكىسى بولسا ئاشۇ ئانا يۇلتۇزنى ھەر 3200 يىلدا بىر قېتىم ئايلىنىدىغان ھەمرا-يۇلتۇز بولۇپ، بۇ يۇلتۇز بۇ قېتىم تۇنجى بولۇپ چاندرا بىلەن بايقالغان. ئوڭ تەرەپتىكىسى بولسا باشقا يۇلتۇز سىستېمىسىغا تەۋە بىر يۇلتۇز ئىكەن.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @& W9 p# d+ U7 h. I# J T4 [
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @! ~- f& U* g) g4 bئاي چىقمىغان، قاپ-قاراڭغۇ ئاخشىمى ئاسماندىكى يۇلتۇزلارنى سانىساق، ئۇلارنىڭ سانى 3000 ئەتىراپىدا چىقىدۇ. بۇ يۇلتۇزلار بىزدىن ناھايىتى يىراق بولۇپ، بىزگە ئەڭ يېقىن يۇلتۇزنىڭ بىز بىلەن بولغان ئارىلىقى 4.26 نۇر يىلى كېلىدۇ. شۇنداق بولغاچقا، ئەگەر بىز قۇياش سىستېمىسىدا تۇرۇپ ئۇ يۇلتۇزلارنى ئەڭ ئىلغار تىپتىكى ئالەم بوشلۇقى تېلېسكوپلىرى بىلەن كۆرسەكمۇ، بىز ئۇلارنى ئايلىنىۋاتقان تاشقىي پىلانېتىلارنى كۆرەلمەيمىز. چۈنكى بىزگە نىسبەتەن ئاشۇ ئانا يۇلتۇز بىلەن ئۇنىڭ پىلانېتىسى بىر-بىرسىگە چاپلىشىپ قالغان بولۇپ، يۇلتۇز كۆرىنىپ، پىلانېتىلار كۆرۈنمەيدۇ. سەۋەبى، يۇلتۇز چىقارغان نۇر ئۇنىڭ پىلانېتىسى قايتۇرغان نۇردىن 10 مىليارد ھەسسە كۈچلۈك بولىدۇ. ھازىرغىچە تاشقىي پىلانېتىلارنى بىۋاستە كۆرەلەيدىغان تېلېسكوپلار تېخى ياسىلىپ باقمىدى. مەن 2005-يىلىدىن باشلاپ شۇغۇللىنىۋاتقان ئىشلارنىڭ بىرى، تاشقىي پىلانېتىلارنى بىۋاستە كۆرەلەيدىغان تېلېسكوپنىڭ تەتقىقاتى بولۇپ، ھازىر بۇ توغرۇلۇق چوڭ لاھىيىدىن ئۈچى بار. مەن مۇشۇ ئاينىڭ ئاخىرى ئامېرىكىنىڭ سەن دىئەگو (San Diego, California) شەھىرىدە ئېچىلىدىغان، خەلقئارالىق ئوپتىكا ئىنجىنىرلىرى جەمئىيىتى ئورۇنلاشتۇرغان، 3-4 مىڭ ئادەم قاتنىشىدىغان بىر ئىلمىي تەتقىقات يىغىنىدا ئاشۇ 3 لاھىيىنىڭ ئىچىدىكى ئىككىسى ساھەسىدىكى يېڭىلىقلار ھەققىدە ئىككى ئىلمىي دوكلاد بېرىمەن. ھازىرقى پىلانچە، ناسا بۇ يىلنىڭ ئاخىرى بۇ 3 لاھىيىنىڭ ئىچىدىن ئىككىنى تاللىماقچى. بۇرۇنقى پىلان بويىچە بولغاندا، مۇشۇ تېخنىكا ئاساسىدا ياسالغان تېلېسكوپ 2016-يىلى ئالەم بوشلۇقىغا چىقىرىلىشى مۇمكىن. بۇنداق تېلېسكوپ كۆرمەكچى بولغان پىلانېتىنىڭ ئانا يۇلتۇزىنىڭ نۇرىنى تېلېسكوپ ئىچىدە يوق قىلىۋېتىپ، بىر «قاراڭغۇ رايون» (dark-hole) ھاسىل قىلىدۇ. ئاشۇ رايونغا كىرگەن تاشقىي پىلانېتىلار بولسا بىزگە بىۋاستە كۆرىنىدۇ. مەن ئاشۇنداق «قاراڭغۇ رايون» ھاسىل قىلىش تېخنولوگىيىسىدە دۇنيادىكى مۇتەخەسسىسلەرنىڭ بىرى ھېسابلىنىمەن. بۇنداق تېلېسكوپنى ياساش بەك تەس بولغاچقا، بۇ ساھەدە ھازىرغىچە 10 نەچچە يىل تەتقىقات ئېلىپ بېرىلغان بولسىمۇ، تېخىچە ئۇنىڭدىن بىرەرسى ياسالمىدى. بەزىلەر بۇ تېلېسكوپنىڭ قىيىنلىق دەرىجىسىنىڭ مۇنداق بىر ئىش بىلەن ئوخشاش ئىكەنلىكىنى ھېسابلاپ چىقتى: بۇ تېلېسكوپ بىر تاشقىي پىلانېتىنى كۆرەلىشى ئۈچۈن، ئەگەر بىز ئۇنىڭ بىلەن دېڭىز يۈزى بىلەن ئوخشاش ئېگىزلىكتىكى بىر ئورۇندا تۇرۇپ، ھىمالايا تېغىنىڭ دېڭىز يۈزىدىن 10 كىلومېتىر ئېگىزلىكتىكى ئەڭ ئېگىز چوققىسىدىكى ئادەمنىڭ بىر تال چېچىنىڭ مۇدۇر-چۇقۇرلىرىنى كۆرۈپ پەرق ئېتەلەيدىغان بولىشى كېرەك. يەنى، ئادەمنى ئەمەس، ئادەمنىڭ بىر تال چېچىدىكى ئىگىز-پەسلىكنى پەرق ئېتەلەيدىغان بولىشى كېرەك. ئادەم چېچىنىڭ توملۇقى 15 مىكرو-مېتىردىن 180 مىكرو-مېتىرغىچە كېلىدۇ. بىر مېتىر 1000 مىللى-مېتىرغا تەڭ. بىر مىللى-مېتىر بولسا 1000 مىكرو-مېتىرغا تەڭ. دېمەك، ناسا ئەنە شۇنداق ئىشنى قىلماقچى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @$ Q6 d. ^* {, |( v6 k8 l5 `بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @7 E0 {) N2 b! c3 r% F9 o
«نۇر يىلى» دېگىنىمىز بىر ئۇزۇنلۇق بىرلىكى بولۇپ، «بىر نۇر يىلى» دېگىنىمىز نۇر بىر يىلدا باسىدىغان ئارىلىقنى كۆرسىتىدۇ. نۇر ھەر بىر سېكۇنتتا 300 مىڭ كىلومېتىر ئارىلىقنى باسىدۇ. شۇڭا (* = كۆپەيتىش بەلگىسى):
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @/ a, c1 A8 w$ w$ Z* ~
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @! q$ q, {8 R. Tبىر نۇر يىلى = 365 * 24 * 60 * 60 * 300000 كىلومېتىربۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @+ r' s/ b& i8 b( j) s% e& }- f3 ~
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @! [1 T% ?$ s- t6 k9 a1 i. N$ J
پايدىلىنىش ماتېرىياللىرى:بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @& Y/ s7 J; B1 H7 S' u
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @: _* V6 V8 F! q
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @$ i9 @# A3 S$ M, g- K«NASA's Chandra Sees Eclipsing Pilanétin X-rays for First Time»: http://chandra.harvard.edu/press/13_releases/press_072913.html http://www.nasa.gov/mission_pages/chandra/multimedia/exopilanét-hd-189733b.html#.Uf2uINK1GeZ بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @: a, |5 z1 r2 |% U) ~ y
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @0 W& x0 Z$ ]$ |$ F4 t
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @6 }, x4 i: p" ~+ L* X بۇ يازمىنى ئاخىرىدا مارشال تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2013-8-4 04:24 PM بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @6 g d* N9 ~7 j% s: h/ m! W4 ?4 ?
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @ m- V6 S# W$ V8 ?6 a" h
|
 |
 |
 |
 |
|
يوللىغان ۋاقتى 2013-8-4 11:59:43 AM
.gif)
ھەقىقەتەن كۇلكىلىك. تەسەۋۋۇرىڭىز بولۇپ قۇيىدىكەن جۇمۇ. لىكىن مەن بۇنى ئەخمىقانە پىكىر دەپ قارىمىدىم. قېنى ئەركىن ئەپەندىم قانداق جاۋاپ بىرىدىكىن، ئاڭلىغۇم بار.